¿Tiʼ in tzaj tqʼamaʼn Biblia tiʼj infierno? ¿Axpe tok at?
Aju tzaqʼwebʼil in tzaj tqʼoʼn Tyol Dios
Ateʼ junjun ojtxe traducción tiʼj Biblia ik tzeʼn Scío de San Miguel ex Reina-Valera, aju etz toj 1909, in najbʼen yol infierno kyuʼn kyoj junjun versículo (Salmo 16:10 [15:10, Scío de San Miguel]; Hechos 2:27).a Ateʼ nim xjal in kubʼ kyximen qa in nok infierno te jun lugar jatumel in che bʼaj kʼixbʼisaʼn nya bʼaʼn xjal toj qʼaqʼ ik tzeʼn in tzaj yekʼin toj dibujo tkubʼ twiʼ xnaqʼtzbʼil lu. Pero ¿ape jlu in tzaj t-xnaqʼtzaʼn Biblia?
Toj xnaqʼtzbʼil lu kʼelel qnikʼ tiʼj jlu:
¿In nokpe infierno te jun lugar jatumel in che bʼaj kʼixbʼisaʼn xjal?
Aj t-xiʼ jun xjal toj infierno, ¿in tenpe toj kʼixkʼoj tuʼnju mintiʼ otoq jyon tiʼj Dios?
¿In nokpe infierno te jun lugar jatumel in che bʼaj kʼixbʼisaʼn xjal?
Miʼn. Ateʼ junjun Biblia in najbʼen yol «infierno» kyuʼn tuʼntzun tkubʼ kytraducirin yol hebreo Seol ex aju yol griego Hades. Aj tajbʼen yol Seol ex Hades, atz in yolin jlu tiʼj lugar jatumel in che ojlan kyimni, toj juntl yol, toj muqbʼil. In tzaj tqʼamaʼn Biblia qa kykyaqil qeju ateʼ toj muqbʼil, nya itzʼ qe moqa o che ok te quq.
Mintiʼ jun tiʼ in kynaʼn kyimni ex mintiʼ in kynaʼn kʼixkʼoj. In tzaj tqʼamaʼn jun versión tiʼj Biblia jlu: «Mintiʼ aqʼuntl ex ximbʼetz ex ojtzqibʼil nix nabʼil ktel toj infierno, aju lugar jatumel kpola» (Eclesiastés 9:10, Jünemann). Mintiʼ in che oqʼ xjal tuʼn kʼixkʼoj toj infierno. Sino in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios jlu: «Bʼaʼn tuʼn tkubʼ kychʼixwi xjal nya bʼaʼn, tuʼn miʼn kyqʼajt toj muqbʼil [moqa toj infierno, La Biblia del Oso]» (Salmo 31:17, Nueva Traducción Viviente [31:18, La Biblia del Oso]; 115:17).
Kyaj tqʼamaʼn Dios qa aju kastiw tuʼn kubʼ qʼet tuʼn tpaj il, aju kamik ex nya aju infierno in kʼant tuʼn qʼaqʼ. Xi tqʼamaʼn Dios te Adán qa kkyimeltoq qa mintiʼ ma chex tnimen qe tley (Génesis 2:17). Mintiʼ xi tqʼamaʼn te qa tuʼn t-xiʼ toj infierno. Tej tikʼ ambʼil, kubʼ tbʼinchaʼn Adán il ex xi tqʼamaʼn Dios te alkye tkastiw tuʼn tkubʼ qʼoʼn. Tqʼama jlu: «Tiʼj txʼotxʼ kubʼ bʼinchaʼna; tquqil txʼotxʼa, ex ax tquqil txʼotxʼ kʼokela ok tkyima» (Génesis 3:19). Ya mlaytoq ten Adán. Noqwit atz tuʼn t-xiʼ Adán toj infierno, xiwtlo tqʼamaʼn Dios te. Ax kykastiw xjal in kubʼ tqʼoʼn Dios toj ambʼil jaʼlo qa mintiʼ in che nimen te. Ex tej tikʼ nim ambʼil tkyimlen Adán, tzaj tqʼoʼn Dios ambʼil tuʼn tkubʼ ttzʼibʼin jun xjal qe yol lu toj Biblia: «Aju chojbʼil qe in tzaj tqʼoʼn il, atzun tuʼn qkyim» (Romanos 6:23). Kabalx kastiw lu tuʼnju «qa ma qo kyim, ma qo tzaqpaj toj il» (Romanos 6:7, Akʼaj Tuʼjil Tyol qMan).
Nya bʼaʼn in nela toj twitz Dios aj t-ximen tiʼj qa atz in cheʼx xjal toj qʼaqʼ (Jeremías 32:35). Mintiʼ toklen xnaqʼtzbʼil tiʼj infierno tukʼilju in tzaj tqʼamaʼn Biblia tuʼnju in tzaj tqʼamaʼn jlu: «Ate Dios at tk’ujlalil» (1 Juan 4:8). Taj Dios tuʼn qajbʼen te tuʼnju in nok qkʼujlaʼn ex nya tuʼnju in qo tzaj xobʼ aj tkubʼ qximen qa qo xeʼl toj qʼaqʼ (Mateo 22:36-38).
Ateʼ tbʼanel xjal i eʼx toj infierno. Aqeju Biblia in najbʼen yol infierno kyuʼn, ax ikx in tzaj kyqʼamaʼn qa ateʼ junjun tmajen Dios kyajtoq tuʼn kyxiʼ toj infierno ik tzeʼn Jacob ex Job (Génesis 37:35; Job 14:13). Axpe ikx, in tzaj tqʼamaʼn qa ten Jesús toj infierno tej tkyim ex tzmaxi jatz tej tjaw anqʼin (Hechos 2:31, 32). Tuʼntzunju, aj tajbʼen yol infierno kyuʼn Biblia lu, jaku txi qqʼamaʼn qa atz in yolin tiʼj muqbʼil.b
¿Tiʼ t-xilen txʼolbʼabʼil tiʼj xjal qʼinun ex Lázaro?
Aju txʼolbʼabʼil tqʼama Jesús, atz in kanet quʼn toj Lucas 16:19 a 31. Noq jun techel txʼolbʼabʼil lu ex in tzaj tqʼoʼn jun tbʼanel xnaqʼtzbʼil qe. Tuʼntzunju, mlay txi qqʼamaʼn qa ax tok bʼaj aju txʼolbʼabʼil tiʼj xjal qʼinun ex Lázaro (Mateo 13:34). Qa taja tuʼn tel mas tnikʼa tiʼj txʼolbʼabʼil lu, jaku jaw tuʼjina xnaqʼtzbʼil tok tbʼi «¿Alkyetoq xjal qʼinun ex alkyetoq Lázaro?».
Aj t-xiʼ jun xjal toj infierno, ¿in tenpe toj kʼixkʼoj tuʼnju mintiʼ otoq jyon tiʼj Dios?
Miʼn. Aju xnaqʼtzbʼil tiʼjju qa kukx itzʼj jun xjal aj tkyim ex qa aj tpon toj infierno ktel toj kʼixkʼoj tuʼnju mintiʼ otoq jyon tiʼj Dios, mintiʼ toklen jlu tukʼil in tzaj t-xnaqʼtzaʼn Biblia. ¿Tiquʼn? Tuʼnju in tzaj tqʼamaʼn Biblia qa mintiʼ jun tiʼ ojtzqiʼn kyuʼn kyimni (Salmo 146:3, 4; Eclesiastés 9:5).
¿Ope jatz jun xjal toj infierno?
Oje. In yolin Biblia kyiʼj bʼeljaj xjal e kyim ex i eʼx toj muqbʼil. Kyoj junjuntl versión te Biblia, in tzaj tqʼamaʼn qa i eʼx toj «infierno». Yajxitl, e jaw anqʼin xjal lu.c Noqwit itzʼ qe tej kyten toj infierno, tzajwitlo kyqʼamaʼn aju otoq bʼaj kyiʼj. Pero ni jun kye tqʼama qa e bʼaj tzʼeʼy tuʼn qʼaqʼ moqa e ten toj kʼixkʼoj. ¿Tiquʼn? Tuʼnju in tzaj tqʼamaʼn Biblia qa mintiʼtoq jun tiʼ bʼiʼn kyuʼn ex ok jlu ik tzeʼn in che jtantoq (Juan 11:11-14; 1 Corintios 15:3-6).
a Chʼixmi kykyaqil versión at tiʼj Biblia toj kastiy toj ambʼil jaʼlo, ya mintiʼ in najbʼen yol «infierno» kyuʼn toj Hechos 2:27. Sino in che ajbʼen yol «el sepulcro» kyuʼn (Nueva Versión Internacional), «el lugar de los muertos» (La Biblia Latinoamérica) moqa «los muertos» (Biblia del nuevo milenio). Atzun junjuntl versión, in najbʼen yol «Hades» kyuʼn, aju tzajni tiʼj yol griego (Biblia de Jerusalén, La Biblia de las Américas, Biblia Textual, Reina-Valera, 1960).
b Qʼonka twitza tiʼj recuadro «Qeju tnejel yol ajbʼen toj Biblia».
c Jaku jaw tuʼjina 1 Reyes 17:17-24; 2 Reyes 4:32-37; 13:20, 21; Mateo 28:5, 6; Lucas 7:11-17; 8:40-56; Juan 11:38-44; Hechos 9:36-42; 20:7-12.
d Aju bʼinchalte: Ernest Wallis Budge.
e Aju traductor: Godofredo González.
f Aju bʼinchalte: Primitivo Martínez Fernández.
g Aju bʼinchalte: Alexander Tytler.