1. Jmé xi basenkaoná nga majinná je én xi tongini kinokjoa xi faʼaitʼa ya Biblia.

JMÉ xi koa̱ntʼain je naxinandále Jeobá nichxin xi nroaján. I kjoaʼmiya jebi jchaa xi tʼatsʼe jebi. Je én xi tongini kinokjoa xi faʼaitʼa ya Biblia basenkaoná nga ʼyaa jme xi koa̱n nichxin xi sʼa nroa. Jngo koya xi bakóya kui jmeni xi sʼin je chjotaxá xi tse nganʼio tjíosʼele i̱ Sonʼnde. Yaa capítulo 11 xi tsʼe Daniel faʼaitʼa kʼoa kui tsoya josʼin skaan je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe. Me ngayeje nga jetíbitjoson je én xi tongini kinokjoa. Kuinga kʼoéjngosíñá tokoán nga kuitjoson xi chasa.

2. Tojosʼin faʼaitʼa ya Génesis 3:15, Apocalipsis 11:7 kao 12:17, jméni xi kuenta sʼiaan kʼianga chótʼayajiaan je én xi tongini tsakʼinle Daniel.

² Kʼianga koa̱njinná je én xi tongini kinokjoa xi faʼaitʼa ya capítulo 11 xi tsʼe Daniel, kuenta sʼiaan nga toje nchja̱ni chjotaxá xi bʼetʼale je naxinandále Jeobá. Kʼoa ninga ngisa choa mani je choʼndale Niná tikʼoajinni jotjín chjota tjín i̱ Sonʼnde, jé xi ngisa bʼetʼale je chjotaxá. Ánni. Kuinga je Na̱i kao chjota xi je fitʼale mele sikjeson je chjota xi je Jeobá kao Jesús síxále (tʼexkiai Génesis 3:15;b Apocalipsis 11:7;c 12:17d). Je én xi tongini tsakʼinle je Daniel tjínnele koa̱nngóson kao jmesani xi tso je én xi tongini kinokjoa xi faʼaitʼa Biblia. Kuinga machjénni nga chótʼayajiaan jmesani xi tso je Biblia ánni nga nda koa̱njinniná je én xi tongini tsakʼinle je Daniel.

3. Jmé xi chótʼayajiaan i̱ kjoaʼmiya jebi kao xi ijngo.

³ Tojosʼin tiʼyaa, i̱ kjoaʼmiya jebi kui chótʼayajiaan jmeni xi tso Daniel 11:25-39. Kui jchaa ʼyáni je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe kʼianga nó 1870 saʼnda tjen nó 1991, kʼoa jchañá ánni machjénsíni nga si̱kʼantjaiyajiaan josʼin majinná tsakai je én xi tongini kinokjoa. Ya kjoaʼmiya xi ijngo kui chótʼayajiaan jme xi tso Daniel 11:40–12:1, kʼoa koa̱njinná josʼin tíbitjoson saʼnda tjen nó 1990, ngayeje jebi kʼiaa kjoetʼa nga kjoaʼaí je Armagedón. Nga chótʼayajiaan nga jao kjoaʼmiya jebi kʼoati koa̱n chótʼaa jñani “Rey xi kontra tjíole xínkjín nichxin fetʼa” tso. Tonga títjonkjoanla kataʼyaa ʼyá xi tsoyanile nga jao chjotaxá xi síkʼaxki̱ je én xi tongini kinokjoa.

JÓSʼIN JCHAÑÁ ʼYÁNI JE REY XI NORTE TSʼE KAO JE REY XI SUR TSʼE

4. Jñánile nga jan koya xi basenkaoná nga ʼyaa ʼyáni je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe.

⁴ Ngasʼa je “rey xi norte tsʼe” kao je “rey xi sur tsʼe”, jé chjotaxá xi tsakatéxoma ya norte kao ya sur xi tsʼe naxinandá Israel. Jómani ʼyaa. Kuinga i̱ kitsole Daniel je ánkje xi kichokaole én: “Kui xá kjoaʼaiña nga katamajinli jmeni xi koa̱nle je naxinandáli kʼianga kuichokjetʼa nichxin” (Dan. 10:14). Saʼnda tjen sʼuí Pentecostés nga nó 33, je naxinandá Israel tojo naxinandále Niná ma. Tonga nga tikuini nó, je Jeobá kʼoakitso nga je xi naxinandále koa̱n jé chjotatjenngile Jesús. Jme xi tso ya capítulo 11 xi tsʼe Daniel, ali tsa jejin naxinandá Israel nchja̱ni, jé chjotatjenngile Cristo xotsole (Hech. 2:1-4; Rom. 9:6-8; Gál. 6:15, 16). Xi ijngosani, jokji tífaʼato nichxin, tíbʼantjaiyaa je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe, tonga je chjotaxá jebi jan koya tjínni josʼin tíʼyanile. Xi títjon, bʼetʼale je naxinandále Jeobá. Xi majaoni, josíkao je naxinandále Niná yaa bakóni nga jtike Niná. Kʼoa xi majanni, bʼetʼangañále xínkjín nga jao rey jebi.

5. A tsakʼejna je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe kʼianga siglo 2 saʼnda nga tífetʼa siglo 19. Tʼeyanajmí.

⁵ Kʼianga siglo 2, je xi chjotale Cristo kitsole yaole yaa naxinandále Niná jaʼasʼenjin kʼoa to kjoaʼmiya ndiso tsakakóya, kʼoa tsakʼéʼma jokjoantjínni je Énle Niná. Saʼnda nga kʼia kʼoa saʼnda nga tífetʼa siglo 19, alikui tikisʼeni je jtín xi tsʼe Niná i̱ Sonʼnde. Je xi chjotatjenngile Cristo kitsole yaole koannkjínya joni jñá xi tsín nda kʼoa likui titsaʼyanile ʼyáni xi chjotatjenngile Cristo ma (Mat. 13:36-43). Ánni machjénsíni nga si̱kjaʼaitsjenjiaan jebi. Kuinga je én xi tongini kinokjoa tʼatsʼe je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe ali tsa jejin xotsole je chjotaxá xi kʼia tsakatio nga siglo 2 saʼnda nga tífikjetʼa siglo 19. Nga kui nichxin, likui kisʼe jngo tjín xi tsʼe Niná xi tsakʼetʼale.e Kʼiaa nga jetífetʼa siglo 19 tsʼatsen ijngokʼa je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe. Jósʼin ʼyañá.

6. Kʼiáni kʼoa jósʼin tsaʼya ijngokʼale je naxinandále Niná.

⁶ Kʼiaa nga nó 1870 tsakʼétsʼiakao nga tsakatiojtín je naxinandále Niná. Nga kui nó, je Charles Russell kao xi kjaʼaísa chjota tsakatiojtín nga kiskotʼaya je Biblia. Tojo tso je én xi tongini kinokjoa, jé jtín jebi tsakánda títjon je ndiaa tongileni nga kje sasénjin xá Jesús ya ngʼajmi (Mal. 3:1). Kʼoa kʼoasʼin tsaʼya ijngokʼale ʼyáni xi naxinandále Niná ma. A tsakʼejna jngo chjotaxá xi tse nganʼio kisʼele nga kui nichxin je xi tsakʼetʼale choʼndale Jeobá. Kataʼyala.

ʼYÁNI JE REY XI SUR TSʼE

7. ʼYáni je rey xi sur tsʼe tjen nó 1870 saʼnda nga jetíjna Kjoajchántse xi títjon.

⁷ Kʼianga nó 1870, jé Gran Bretaña xi ngisa nkjín koan chjotakjoajchánle kʼoa kʼoasʼin tsaʼyale nga je xi ngisa tse nganʼio kisʼele jngo tjíjtsa Sonʼnde. Je Daniel kʼoakitso xi tʼatsʼe naxinandá jebi nga ya mangóson joni jngo nra̱ xi ʼndí kji tonga xi jan naxinandá kisikinjele, je Francia, España kao Países Bajos (Dan. 7:7, 8). Jé Gran Bretaña je rey xi sur tsʼe tjen nó 1870 saʼnda nga jetíjna Kjoajchántse xi títjon. Kʼoa nga kʼia, je Estados Unidos nʼio tse tao̱n kisʼele kʼoa kʼiaa kisijngo yaole kao Gran Bretaña.

8. ʼYáni je rey xi sur tsʼe nichxin fetʼa xi tiyoaa ndʼaibi.

⁸ Kʼianga kisʼejna Kjoajchántse xi títjon, je Estados Unidos kao Gran Bretaña tojngoo kisʼin je chjotakjoajchánle. Kʼianga kisijngo yaole Estados Unidos kao Gran Bretaña tsee nganʼio kisʼele. Tojo kitso Daniel, je rey jebi “nʼio nkjín chjotakjoajchán” kisikatíonda kʼoa tsee nganʼio kisʼele (Dan. 11:25). Saʼnda nga kisijngo yaole kʼoa saʼnda nichxin xi tiyoaa ndʼaibi, jé Estados Unidos kao Gran Bretaña je rey xi sur tsʼe.f Tonga ʼyáni je rey xi norte tsʼe.

BʼATSEN IJNGOKʼA JE REY XI NORTE TSʼE

9. 1) Kʼiáni tsʼatsen ijngo rey xi norte tsʼe. 2) Jósʼin kitjoson jmeni xi tso ya Daniel 11:25.

⁹ Je rey xi norte tsʼe kʼiaa tsʼatsen ijngokʼa kʼianga nó 1871, nga jejngo nó jaʼato nga tsakʼétsʼiakao je Russell kao xi kjaʼaísa chjota nga kiskotʼayajtín je Biblia. Kʼianga kui nó, je Otto von Bismarck kitsjoanganʼiole je Alemania nga kʼoati tse nganʼio katasʼele. Jé tsakatéxoma rey Guillermo I xi Prusia tsʼe, kʼoa je Bismarck chjotaxátjenngile koanni.g Tochoatse jaʼato nga kʼoati kisʼele nganʼio je Alemania, kʼoa jé tsakánentsja naxinandá xi tjío ya África kao ya Pacífico kʼoa koanmele kʼoati kji tse nganʼio kisʼele joni Gran Bretaña (tʼexkiai Daniel 11:25).h Je Alemania kʼoati tse nganʼio kisʼele nga̱ jé koanjaoni xi nʼio nkjín koanni chjotakjoajchánle jngo tjíjtsa Sonʼnde. Je chjotakjoajchán jebi, kʼiaa kiskan kao kontrale nga kisʼejna je Kjoajchántse xi títjon.

10. Jósʼin kitjoson jme xi tso Daniel 11:25b, 26.

¹⁰ Xijekoanni, je Daniel kui kʼoakitso jmeni xi koa̱nle je Alemania kao chjotakjoajchánle. Kʼoakitso nga je rey xi norte tsʼe ali tongantsjai nga sʼe̱le nganʼio. Ánni. Je én xi tongini kinokjoa itso: “Nga̱ je rey xi norte tsʼe kʼoendajin josʼin kʼoetʼale. Kʼoa je xi ya kjenkao tijé sikʼatjenjenngini” (Dan. 11:25b, 26a). Nichxin nga tsakʼejna Daniel, je xi ya tsakjenkao rey jéní xi xángʼa kisʼele kao xi ya kisixákao (Dan. 1:5). ʼYá tʼatsʼe nchja̱ni je én xi tongini kinokjoa. Jé xotsole xi xángʼa kisʼele ya Alemania, jolani je xi tsakinyatítjonle je chjotakjoajchánle Alemania, kʼoa nga jeki nichxin, tijé xokisikaoni nga tsakjáʼale je kjoatéxomale.i Je én xi tongini kinokjoa ali tsa tokuijin xi kitso josʼin ska̱jenngi je naxinandá Alemania, kʼoati kitso josʼin kuichotsjoá nga skaan kao je rey xi sur tsʼe. Itso tʼatsʼe je rey xi norte tsʼe: “Je chjotakjoajchánle sichaa kʼoa nkjín xi kuiyá” (Dan. 11:26b). Tojo tso je én xi tongini kinokjoa, je chjotakjoajchánle Alemania kisichaa nga kisʼejna je Kjoajchántse xi títjon kʼoa nʼio nkjín xi kinikʼien. Nʼio nkjín chjota jeson kʼianga kisʼejna kjoajchán jebi.

11. Tojo tso je én xi tongini kinokjoa xi faʼaitʼa ya Daniel 11:27-30, jméni xi kisʼin je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe.

¹¹ Tojo tso Daniel 11:27, 28 tongini kinokjoa jmeni xi sʼin je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe nga kjesa sʼejnajin je Kjoajchántse xi títjon, itso: “Tojngoo yámixa̱ koatiotʼa nga kjoakao énndiso xínkjín”. Kʼoati kitso nga tse kjoanyiná sʼe̱le je rey xi norte tsʼe. Kʼoa kitjoson én jebi. Je Alemania kao Gran Bretaña kʼoakitsongañále xínkjín nga kjoanyʼán mele, tonga alikuini nyʼán sʼin tsakatiokao xínkjín, nga̱ kʼiaa tsakʼétsʼiakao kjoajchán nga nó 1914. Kʼianga tonginile nó jebi, je Alemania tsee kjoanyiná kisʼele kʼoa jé koanjaoni naxinandá xi nʼiosa nyiná koan jngo tjíjtsa Sonʼnde. Kitjoson jmeni xi tongini kitso je Daniel, tojosʼin faʼaitʼa ya Daniel 11:29 kʼoa jotso nga sʼa fitsʼia ya versículo 30, je Alemania kiskaan kao je rey xi sur tsʼe, tonga kisichaa.

NGA JAO REY JEBI BʼETʼALE JE NAXINANDÁLE NINÁ

12. Kʼianga kisʼejna je Kjoajchántse xi títjon, jmé xi kisʼin je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe.

¹² Fitsʼiakjoanni tjen nó 1914, nga jao rey jebi ngisaa tinʼio tsakʼetʼangánile xínkjín kao naxinandále Niná. Tobʼelañá, nga kisʼejna je Kjoajchántse xi títjon, je chjotaxá xi tsakatéxoma ya Alemania kao Gran Bretaña kitjenngike je choʼndale Niná nga tsín kjoajchán kijin. Kʼoa je chjotaxá xi ya Estados Unidos tsakatéxoma ndoyá kisikatíoʼya je ndsʼee xi tsakándiaa nga tsakʼinyason. Nga kʼoasʼin chjota kitjenngike kʼiaa kitjoson jmeni xi tso Apocalipsis 11:7-10.

13. Jmé xi kisʼin je rey xi norte tsʼe kʼianga nó 1930 kʼoa kʼianga kisʼejna je Kjoajchántse xi majaoni.

¹³ Kʼianga nó 1930 kʼoa nga kisʼejna je Kjoajchántse xi majaoni, je rey xi norte tsʼe tsakʼetʼale je naxinandále Niná kʼoa totaon tsabe. Kʼianga tsakatéxoma je Hitler kao xi kitsjoanganʼiole tsakʼéchjoale je xále Niná. Je chjota jebi nkjín siento choʼndale Jeobá kisikʼien kʼoa jmi koanni xi ya kinikatíonʼio ʼnde jñani kisikjaʼá kjoañʼai je chjota nazi. Je Daniel tongini kʼoakitso nga kʼoakoa̱n. Kʼoakitso nga je rey xi norte tsʼe “sixkoaa je ʼndetsje” kʼoa “kjoaʼaxin ya ʼnde jñani ntsjaintsjai bʼaitʼale cho̱ je Niná”, xi tsonile, nga kʼoechjoale nga sa̱kóyason (Dan. 11:30b, 31a). Je Hitler kʼoakitso nga tondiaa sikjeson je naxinandále Niná ya Alemania.

IJNGO REY XI NORTE TSʼE BʼATSEN CHJOTSE

14. ʼYáni je rey xi norte tsʼe kʼianga jekisʼejna Kjoajchántse xi majaoni, kʼoa jósʼin ʼyañá jebi.

¹⁴ Kʼianga jekisʼejna je Kjoajchántse xi majaoni, je Unión Soviética nkjín naxinandá tsakánentsja xi tsakjáʼale Alemania, kʼoa kʼoasʼin tsʼatsen ijngokʼa je rey xi norte tsʼe. Tojo kisʼin je chjota nazi, je Unión Soviética kao xi kitsjoanganʼiole kitjenngike je xi ngisa kitsjoale kjoandosin nga je Jeobá tsabexkón tikʼoajinni je chjotaxá.

15. Jmé xi kisʼin je rey xi norte tsʼe kʼianga jejetʼa je Kjoajchántse xi majaoni.

¹⁵ Kʼianga jekisʼejna je Kjoajchántse xi majaoni, je rey xi norte tsʼe, xi tsonile je Unión Soviética kao xi kitsjoanganʼiole tsakʼetʼale je naxinandále Niná. Ya Apocalipsis 12:15-17 kui síngósonkao joni xo̱ngá kʼianga kʼoasʼin kitjenngike choʼndale Niná je chjota jebi. Tojo tso je én xi tongini kinokjoa, je rey xi norte tsʼe tsakʼéchjoale choʼndale Jeobá nga kitsoyason kʼoa nkjín jmi xi kisikatíonʼio nga kjoañʼai kisikjaʼá. Kʼoa saʼnda nichxin xi tiyoaa ndʼaibi, je rey xi norte tsʼe tosi tonda tífitjenngike je naxinandále Niná, tonga tsínkʼia kʼoakjimale nga tíbʼéchjoale je xále Niná.j

16. Jósʼin kitjoson xi kao Unión Soviética je én xi nroatʼa ya Daniel 11:37-39.

¹⁶ (Tʼexkiai Daniel 11:37-39).k Je én xi tongini kinokjoa kʼoatso nga je rey xi norte tsʼe “alikui skoe̱xkón je Ninále chjotajchíngale”. Jósʼin kitjoson jebi. Je Unión Soviética koanmele kisichangi je religión xi tjín. Kʼianga nó 1918 je chjotaxá xi Unión Soviética tsʼe tsakʼéne nga kui kataʼmiyale je xti ya ndʼiaskuela nga tsín ʼya Niná tjín. Kʼoa jósʼin kitsjoale kjoajeya “je niná xi tsjoá nganʼio”. Nʼio tse tao̱n kisikje nga ngisa koannkjínya je chjotakjoajchánle kʼoa jmi ki̱cha̱ xi bomba basén tsakatse nga ngisa katasʼele nganʼio. Kʼianga jeki nichxin, je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe nʼio nkjín ki̱cha̱ xi síchjén chjotakjoajchán kisʼele xi ngisa nkjín millón chjota síkjeson.

TIJE BINYAKAONI XÍNKJÍN JE XI KONTRA FAO

17. Jméni je xi “chʼao kjoan xi síkixoya ngayeje” tsole Biblia.

¹⁷ Je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe tsakinyakao xínkjín nga tsʼatsen je xi “chʼao kjoan xi síkixoya ngayeje” (Dan. 11:31). Je xi “chʼao kjoan xi síkixoya ngayeje” tsole Biblia kui je Organización de las Naciones Unidas.

18. Ánni nga je Naciones Unidas xi “chʼao kjoan xi síkixoya ngayeje” ʼminile.

¹⁸ Kʼianga “chʼao kjoan” tso je én xi tongini kinokjoa jé Organización de las Naciones Unidas xotsole, nga̱ kʼoatso nga kjoanyʼán kjoaʼaíkao jngo tjíjtsa Sonʼnde, tonga tojé Chjotaxále Niná xi koa̱nle kjoaʼaíkao kjoanyʼán. Kʼoa kʼianga “síkixoya” tso je Biblia, kui xi tsonile nga je sikjeson ngatsʼi religión ndiso (chótsenlai jñani “Rey xi kontra tjíole xínkjín nichxin fetʼa” tso).

ÁNNI NGA NʼIO MACHJÉNNI NGA KATAʼYAA JEBI

19, 20. 1) Ánni nga tjínnile kjoandosin nga ʼyaa jmeni xi koan nichxin kjoatse. 2) Jmé xi chótʼayajiaan ya kjoaʼmiya xi ijngo.

¹⁹ Nʼio tjínle kjoandosin nga kataʼyaa josʼin kitjoson nga nó 1870 saʼnda tjen nó 1991 je én xi tongini tsakʼinle Daniel xi tʼatsʼe je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe. Ningalani kje bitjosonyejejin je én xi tongini kinokjoa, tjínjngoo tokoán nga kuitjoson.

²⁰ Je Unión Soviética kʼiaa kiskajenngi nga nó 1991. Kʼoa ʼyáni je rey xi norte tsʼe ndʼaibi. Yaa kjoaʼmiya xi ijngo kuitsoyaná.

1, 2. Jméni xi chótʼayajiaan i̱ kjoaʼmiya jebi.

ALIKUI jao tjínná nga jetífikjetʼa nichxin xi tiyoaa ndʼaibi. Je Jeobá kao Jesús jeme sikjeson je chjotaxá xi batiochjoale Chjotaxále Niná. Nga kjesa kʼoamajin, je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe tosi tonda kʼoetʼale xínkjín kʼoa kʼoetʼale je naxinandále Niná.

² I̱ kjoaʼmiya jebi kui chótʼayajiaan je én xi tongini kinokjoa xi faʼaitʼa ya Daniel 11:40-12:1. Jchañá ʼyáni je “rey xi norte tsʼe” ndʼaibi, kʼoa ánni nga tsín kuinókjonsíñá kʼianga kjoaʼaí je kjoañʼai.

IJNGO REY XI NORTE TSʼE BʼATSEN

3, 4. ʼYáni je rey xi norte tsʼe ndʼaibi, kʼoa ánni kʼoabixónsíñá.

³ Kʼianga jekiskajenngi je Unión Soviética nga nó 1991, je choʼndale Niná xi ya tsʼe ndái tsakatio choatse, kʼoa kui kjoandái jebi xi kinchja̱ni je Daniel kʼianga “kʼoainganʼio choale” kitso (Dan. 11:34). Nga kʼoakoan, kitjoʼndele nga kitsoyason, kʼoa tochoatsee jaʼato nga siento jmi koanni xi kitsoyason ya naxinandá jñani tsakánentsja je Unión Soviética. Tonga nga jeki nichxin, jé Rusia kao xi ya tsjoánganʼiole rey xi norte tsʼe koan. Tojosʼin tsaʼyaa ya kjoaʼmiya xi jejaʼato, nga rey xi norte tsʼe ma jngo chjotaxá kʼoa tsa rey xi sur tsʼe ma, jan koya tjínni xi tjínnele sʼin: xi títjon, bʼetʼale je naxinandále Niná, xi majaoni, jme xi sʼín kui bakó nga kontra bʼejnale je Jeobá kao choʼndale, kʼoa xi majanni, bʼetʼale je rey xi kontra sʼin tíjnale.

⁴ Ánni kʼoabixónsíñá nga rey xi norte tsʼe ndʼaibi je Rusia kao xi ya tsjoánganʼiole. Xi títjon, kuinga tíbʼetʼale je naxinandále Niná nga tíbatéchjoa nga tíʼmiyason kʼoa nga siento jmi ndsʼee tífitjenngike ya naxinandá jñani je kjinentsja. Xi majaoni, jmeni xi sʼín kui bakó nga jtike je Jeobá kao naxinandále. Xi majanni, kuinga tíbʼetʼale je rey xi sur tsʼe, xi tsonile, je naxinandá xi nʼio tse nganʼio tjínle, je Gran Bretaña kao Estados Unidos. Kataʼyala jotísʼín je Rusia kao xi ya tsjoánganʼiole nga rey xi norte tsʼe ndʼaibi.

KJESA FETʼAJIN NGA TJÍOKJÁN JE REY XI NORTE TSʼE KAO JE REY XI SUR TSʼE

5. Jmé nichxin nchja̱ni Daniel 11:40-43, kʼoa jméni xi ma nga kui nichxin.

⁵ (Tʼexkiai Daniel 11:40-43).b Je én jebi xi tongini kinokjoa kui bakóná jokoa̱n je nichxin fetʼa. Je texto jebi kui tsoya josʼin kʼoetʼale xínkjín je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe. Je Daniel i kitso: “Kʼianga kuichokjetʼa nichxin, je rey xi sur tsʼe skaan kao je rey xi norte tsʼe” (Dan. 11:40).

6. Jmé choa̱ xi tjín nga tosi tonda tjíobʼetʼale xínkjín je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe.

⁶ Je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe tosi tonda tjíobʼetʼale xínkjín nga mele je koatexoma i̱ Sonʼnde. Tobʼelañá, kʼianga jekisʼejna je Kjoajchántse xi majaoni, je Unión Soviética kao xi ya tsjoánganʼiole nkjín naxinandá xi Europa tjío tsakánentsja. Kuinga je rey xi sur tsʼe nkjín naxinandá tsakájtani nga tojngo kisʼin yaole, je xi OTAN ʼmile. Kʼoa nga jao rey jebi tosi tonda tjíobʼasje je ki̱cha̱ kjoajchán. Kʼoa bʼetʼale xínkjín kʼianga kjaʼaí kjaʼaí xi tsjoánganʼiole kʼianga kjoajchán sʼe ya África, Asia kao América Latina. Kʼoa je nó xi tífaʼato, je Rusia kao xi ya tsjoánganʼiole tsee nganʼio tísʼele jngo tjíjtsa Sonʼnde. Kʼoa yaa tjen Internet tíbʼetʼanile je rey xi sur tsʼe. Nga jao rey jebi kui Internet síchjén nga bʼetʼangañále xínkjín kʼianga je fayojin tʼatsʼe kjoa política kao tʼatsʼe josʼin tjíosíxá nga jngó jngó. Kʼoa tojo kitso je Daniel, je rey xi norte tsʼe tosi tonda tíbʼetʼale naxinandále Niná (Dan. 11:41).

JE REY XI NORTE TSʼE BʼETʼALE JE “ʼNDE XI NASKÁCHON”

7. Jméni je “ʼNde xi Naskáchon” ʼmile.

⁷ Ya Daniel 11:41 kʼoatso nga je rey xi norte tsʼe kʼoetʼale je “ʼNde xi Naskáchon”. Jméni ʼnde xi naskáchon ʼmile. Nichxin kjoatse yaa naxinandá Israel jñani nʼio naskáchon tsakʼinle (Ezeq. 20:6). Kui kʼoasʼin tsaʼyanile nga ya tsaʼyaxkón je Jeobá. Tonga tjen sʼuí Pentecostés nga nó 33, alikui jngo ʼnde kisʼejna xi kʼoatsakʼinle. Nga̱ je choʼndale Jeobá ngaʼi̱ ngaján tjío jngo tjíjtsa Sonʼnde. Je “ʼNde xi Naskáchon” ʼmile ndʼaibi ali tsa ñaki jngojin ʼnde tíjna, kui je xá xi sʼín naxinandále Jeobá, jolani nga batiojtín kʼoa nga tsoyason.

8. Jósʼin tíbʼetʼale je rey xi norte tsʼe je “ʼNde xi Naskáchon”.

⁸ Nichxin fetʼa xi tiyoaa ndʼaibi, tosi tonda tíbʼetʼale je rey xi norte tsʼe je “ʼNde xi Naskáchon”. Tobʼelañá, kʼianga rey xi norte tsʼe sʼin tsakʼejna je Alemania nazi, nga kisʼejna je Kjoajchántse xi majaoni, tsakʼetʼale je “ʼNde xi Naskáchon”, xi tsonile, kitjenngike kʼoa kisikʼien kʼa je choʼndale Niná. Kʼianga jejetʼa je Kjoajchántse xi majaoni, nga rey xi norte tsʼe koan je Unión Soviética, kitjenngike xi je Jeobá bexkón kʼoa tsakʼaonsje naxinandále.

9. Je nó xi tífaʼato, jósʼin tíbʼetʼale Rusia kao xi ya tsjoánganʼiole je “ʼNde xi Naskáchon”.

⁹ Je nó xi tífaʼato, je Rusia kao xi ya tsjoánganʼiole kʼoati tíbʼetʼale je “ʼNde xi Naskáchon”. Jósʼin tíbʼetʼale. Kʼianga nó 2017 je rey xi norte tsʼe ʼmile ndʼaibi, tsakʼéchjoale je xá xi sʼín je testigole Jeobá kʼoa ndoyá kisikatíoʼya kʼa je ndsʼee. Kʼoati tsín tikitsjoaʼndeni nga koanchjén je xo̱n xi Énle Niná yʼangini, jolani je Biblia Traducción del Nuevo Mundo. Kʼoa jé kiskoé je sucursal, Ndʼia jña chotʼayá kao Ndʼia jña satío kjoajtíntse xi tjío ya Rusia. Nga kʼoakoan, kʼianga nó 2018 je Cuerpo Gobernante kʼoakitso nga je Rusia kao xi ya tsjoánganʼiole nga je rey xi norte tsʼe ndʼaibi. Ñá xi choʼndale Jeobá maa alikui kontra biyolee je chjotaxá ninga kʼia nga fitjenngikená. Tosaa kui mangíntjenngiaa je kjoafaʼaitsjen xi tsjoá Biblia kʼianga kʼoatso nga tjínnele kʼoétsʼoantjé ngatsʼi xi xángʼa tjínle, ngisaa kʼianga kui sʼendajin ngixko̱n chjotaxá tsa tosi tonda tjóʼndená nga si̱xálee Niná kʼoa tsa mai (1 Tim. 2:1, 2).

JE REY XI NORTE TSʼE A SIKINJELE JE REY XI SUR TSʼE

10. Jméni xi basenkaoná nga ʼyaa tsa je rey xi norte tsʼe sikinjele je rey xi sur tsʼe.

¹⁰ Je én xi tongini kinokjoa xi faʼaitʼa ya Daniel 11:40-45, jé ngisa bʼaxki̱ je rey xi norte tsʼe. A kui xi tsonile nga sikinjele je rey xi sur tsʼe. Mai. Je rey xi sur tsʼe tojo tíjnasa kʼianga kjoaʼaíkao Jeobá kao Jesús je kjoajchán xi Armagedón ʼmi kʼianga sikjeson je chjotaxá sonʼnde (Apoc. 19:20). Jósʼin ʼyañá jebi. Chótʼayajinla jmeni xi tso je én xi tongini kinokjoa xi faʼaitʼa ya libro xi tsʼe Daniel kao Apocalipsis.

11. Jméni xi tso je én xi tongini kinokjoa xi faʼaitʼa ya Daniel 2:43-45 (chótsenlai sén xi faʼaitʼa ya portada).

¹¹ (Tʼexkiai Daniel 2:43-45).c Je Daniel kui kinchja̱ni tʼatsʼe jngo xkóson xi síxkónkjije xi nkjín koya ki̱cha̱ koanndani. Nga jngó jngó koya ki̱cha̱ xi koanndani je xkóson xi síxkónkjije, jé tsoyanile chjotaxá xi bʼetʼale je naxinandále Niná. Je ndso̱ko̱ xi ki̱cha̱ koanndani kʼoa xi ndási títsʼónjin, jé tsoyanile chjotaxá xi tojngo kisʼin yaole, je Gran Bretaña kao Estados Unidos. Kʼoa chjotaxá jebi tojo tjío kʼianga kjoaʼaísíkjeson Chjotaxále Niná je chjotaxá sonʼnde, tojo tso je én xi tongini kinokjoa.

12. ʼYá xi tsoyanile xi mani ñato jko̱ cho̱ xi síkʼaxki̱ ya Apocalipsis, kʼoa ánni nga nʼio tjínnile kjoandosin.

¹² Je pastro Juan kʼoati nchja̱ni je naxinandá xi nʼio tse nganʼio tjíosʼele, xi kʼoati tjíobʼetʼale je naxinandále Jeobá. Je én xi kiski jngoo cho̱ xi ñato mani jko̱ síkʼaxki̱. Xi mani ñato jko̱ cho̱ jebi, jé tsoyanile naxinandá xi nʼio tse nganʼio tjíosʼele, je Gran Bretaña kao Estados Unidos. Nʼio tjínle kjoandosin jebi, nga̱ to ñato mani jko̱ cho̱ jebi. Kʼoa xi mani ñato jko̱, xi tsonile, je Gran Bretaña kao Estados Unidos tojo tjíobatéxomasa kʼianga kjoaʼaísíkjeson Jesús, kao ánkjele kʼoa kao xi 144,000 mani. Kʼiaa kjoeson ngatsʼi chjotaxá sonʼnde (Apoc. 13:1, 2; 17:13, 14).d

JMÉNI XI JEME SʼIN JE REY XI NORTE TSʼE

13, 14. ʼYáni xi “Gog xi ya Magog tsʼe” tsole je Biblia, kʼoa ánni nga naxinandále Niná kʼoetʼanile.

¹³ Je én xi tongini kinokjoa xi faʼaitʼa je libro xi tsʼe Ezequiel basenkaoná nga majinná jmeni xi tsakui nichxin kʼoakoa̱n nga tojeme ni̱kjeson je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe. Jmeni xi tso Ezequiel 38:10-23; Daniel 2:43-45; 11:44-12:1 kao Apocalipsis 16:13-16, 21, mangóson je nichxin xi nchja̱ni kʼoa jmeni xi koa̱n. Kʼiatsa kʼoalani, kuijin jebi xi koa̱n.

¹⁴ Kʼianga jekoaitsʼia kjoañʼai xi nʼio tse, je “chjotatítjon xi tsʼe ngakijnda sonʼnde” tojngoo sʼin yaole, xi tsonile, jngojtín naxinandá koa̱nni (Apoc. 16:13 14; 19:19). Kʼoa je xi jngojtín naxinandá “Gog xi ya Magog tsʼe” tsole je Biblia (Ezeq. 38:2). Je xi jngojtín naxinandá kʼoetʼale ngatsʼi choʼndale Niná kʼoa koa̱nmele sikjeson. Ánni nga kʼoasʼinni. Je pastro Juan jngo sén tsabe jñani kisakole jmeni xi koa̱n nga kui nichxin. Tsabee nga nʼio yʼai kjoan jtsílao̱ tsʼanele je kontrale Niná. Tsakui nichxin je jtsílao̱ jebi kui tsoyanile je én xi koajinkon chjota je choʼndale Jeobá nga kʼoakuitso nga kjoañʼai kjoaʼaíne. Tsakui nichxin kui xosikao je Gog xi ya Magog tsʼe nga kʼoetʼale je naxinandále Niná kʼoa nga koa̱nmele sikjeson (Apoc. 16:21).

15, 16. 1) Jmé xi nchja̱ni Daniel 11:44, 45. 2) Jmé xi koa̱nle je rey xi norte tsʼe kao xi ngikʼa naxinandá.

¹⁵ Je én xi sʼe̱jinkon chjota kʼoa kʼianga tokjoetʼani kʼoetʼale naxinandále Niná je kontrale tikuijinni xi nchja̱ni ya Daniel 11:44, 45e (tʼexkiai). Je Daniel kʼoatso nga je rey xi norte tsʼe koa̱nkjáojinle tʼatsʼe je én xi kjuinrʼoé “ya jña tjoni tsʼuí kao ya norte [...], kʼoa nʼio jtile nga kuitjo kʼoa koa̱nmele nga nʼio nkjín sikjeson”. Je xi “nʼio nkjín” mani ʼmile jé nchja̱ni choʼndale Jeobá.f Tsakui nichxin kui nchja̱ni je Daniel kʼianga tokjoetʼani kʼoetʼale choʼndale Niná je kontrale.

¹⁶ Nga naxinandále Niná kʼoetʼale je rey xi norte tsʼe kao chjotaxá sonʼnde kui xosikao nga kjoaʼaíneni je kjoajtile Niná, kʼoa kʼiaa koaitsʼia je kjoajchán xi Armagedón ʼmi (Apoc. 16:14, 16). Nga kui nichxin, je rey xi norte tsʼe “toyaa tjen kuicho kʼoa alikui ʼya xi koasenkao” (Dan. 11:45). Kjoeson ngatsʼi naxinandá xi Gog xi ya Magog tsʼe ʼmile.

17. Tojo tso Daniel 12:1, ʼyáni xi Miguel kʼoa xi “chjotatítjon” ʼmile, kʼoa jméni xi sʼín.

¹⁷ Je versículo xi fisani xi faʼaitʼa libro xi tsʼe Daniel, kʼoatsosa josʼin ni̱kjeson je rey xi norte tsʼe kao xi ya tsjoánganʼiole. Kʼoati tso josʼin kʼoasjentjainá je Niná (tʼexkiai Daniel 12:1).g Jmé xi nchja̱ni versículo jebi. Je Jesús, xi rey sʼin tíjnaná, kʼoati Miguel ʼmile. Jé xi títsjoánganʼiole naxinandále Niná saʼnda tjen nó 1914 kʼianga tsakatéxoma ya ngʼajmi. Kʼoa jetíjnachrian nichxin nga sikjeson je kontrale kʼianga sʼe̱jna je kjoajchán xi Armagedón ʼmi. Tojo kitso je Daniel, kʼiaa kjoetʼa nga “nʼio tse kjoañʼai sʼe̱” kʼianga koaitsʼia kjoajchán jebi. Kʼoa je én xi tongini kʼoakitso Juan xi faʼaitʼa ya Apocalipsis, kʼoati tso nga kʼia kjoetʼa je nichxin nga “nʼio tse kjoañʼai” sʼe̱ kʼianga koaitsʼia je kjoajchán xi Armagedón ʼmi (Apoc. 6:2; 7:14).

A TJÍTʼA JE JAʼAÍNNÁ YA “LIBRO XI KIJNA”

18. Ánni nga tsín kuinókjonnilee jmeni xi koa̱n nichxin xi nroaján.

¹⁸ Jmeni xi tongini kitso je Daniel kao Juan bakóyaná nga je xi síxále Jeobá kao Jesús kuinje̱ngile yaole kʼianga nʼio tse kjoañʼai sʼe̱. Kuinga tsín kuinókjonnilee jmeni xi koa̱n nichxin xi nroaján. Je Daniel kʼoatso nga ya “libro xi kijna” sʼe̱tʼa jaʼaínle je xi kuinje̱ngile yaole (Dan. 12:1). Jméni xi sʼiaan nga ya katasʼetʼa je jaʼaínná. Tjínnele koakoá nga makjainná tʼatsʼe Jesús (Juan 1:29). Tjínnele kʼoaitʼalee yaoná Niná kʼoa kjuinsʼenngindá (1 Ped. 3:21). Xi ijngosani, machjén nga kʼoainganʼiolee je Chjotaxále Niná kʼianga kuinyakoaa xi kjaʼaí nga katabe xi tʼatsʼe Jeobá.

19. Jmé xi tjínnele sʼiaan ndʼaibi, kʼoa ánni.

¹⁹ Nichxin xi tiyoaa ndʼaibi machjén nga si̱nʼiotʼaa je Jeobá kao naxinandále kʼoa tjínnele kʼoainganʼiolee je Chjotaxále Niná. Tsa kʼoasʼiaan, kuitjontjaiñá kʼianga sikjeson Chjotaxále Niná je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe.

Tjínkʼa je én xi tongini kinokjoa xi faʼaitʼa i̱bi xi ñatjen kitjoson. Ngayeje jebi kui bakó nga nichxin fetʼa tiyoaa (Dan. 12:4).

• 

  

  Texto: Apoc. 11:7; 12:13, 17; 13:1-8, 12

  Én xi tongini kinokjoa: Je “cho̱”, xi tsonile je chjotaxá sonʼnde, siento nó tjínle nga je tíbánentsja chjota. Nga jetífikjetʼa nichxin nikiʼaon je xi mani ñato jko̱. Nga maskanni, mandayani kʼoa “ngatsʼi sonʼnde” fitjenngile cho̱ jebi. Je Na̱i jé cho̱ jebi síchjén nga kján kao “xikʼa ntje̱le chjoónbe”.

  Josʼin bitjoson: Nga jejaʼato Jtsínʼio, kʼiaa kisʼe chjotaxá xi kontra tsakatiole Jeobá. Nga jesiento nó koanskanni, kʼianga kisʼejna je Kjoajchántse xi títjon, je Gran Bretaña alikui tikisʼenile nganʼio. Kʼiaa kisʼe ijngokʼale nganʼio nga kisijngo yaole kao Estados Unidos. Nichxin fetʼa xi tiyoaa ndʼaibi, je Na̱i kui kjoa política tísíchjén nga tífitjenngike je naxinandále Niná.

• 

  Texto: Dan. 11:25-45

  Én xi tongini kinokjoa: Je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe bʼetʼale xínkjín nga mele tse nganʼio sʼe̱le.

  Josʼin bitjoson: Je Alemania tsakʼetʼale Gran Bretaña kao Estados Unidos. Nga nó 1945, je Unión Soviética kao xi ya kitsjoanganʼiole jé rey xi norte tsʼe koan. Kʼiaa nga nó 1991 kiskajenngi je Unión Soviética, kʼoa nga jekoanni, jé Rusia kao xi ya tsjoánganʼiole rey xi norte tsʼe koan.

• 

  Texto: Is. 61:1; Mal. 3:1; Luc. 4:18

  Én xi tongini kinokjoa: Je Jeobá síkasén “xi fikao én”, xi kʼoasʼin bándiaa títjon nga kjesa sasénjin xá je Jesús ya ngʼajmi. Je jtín “xi fikao én” kʼiaa bʼétsʼiakao nga tsoyale “énnda je chjota xi ndʼé”.

  Josʼin bitjoson: Tjen nó 1870, je Charles Russell kao xi ñatjen kiskotʼaya Biblia tsakásjaiya jmekjoanni xi bakóya Biblia. Kʼianga nó 1880, kʼoakitso nga nʼio tjínle kjoandosin nga kuitsoyason je choʼndale Niná. Kʼoa kʼiaa tsakʼasje je artículo xi “1,000 xi tsoyason machjén” kao xi “Toxá títjoejinni nga kuitsoyason” ʼmi.

• 

  Texto: Mat. 13:24-30, 36-43

  Én xi tongini kinokjoa: Jngo chjota xi na̱xi̱n bʼéntje. Faʼai je kontrale kʼoa kui jñá xi tsín nda bʼéntjejin. Mangʼaa je jñá xi tsín nda kʼoa faʼajtsane je trigo. Nga jebichó nichxin nga sʼexkó, tʼaxin nikatío je trigo kʼoa tʼaxin nikatío je jñá xi tsín nda.

  Josʼin bitjoson: Tjen nó 1870 sa tíʼya sa tíʼyale ʼyákjoanni je xi chjotale Cristo ma kjoaixi kʼoa jokjoan xi mai. Kʼoa nga jetífikjetʼa nichxin, tínikatioxkó je xi ñaki chjotale Cristo ma kʼoa tínikatíotʼaxinle jokjoan xi mai.

• 

  Texto: Dan. 2:31-33, 41-43

  Én xi tongini kinokjoa: Je xkóson xi síxkónkjije xi nkjín ki̱cha̱ koanndani, ki̱chaa je ndso̱ko̱ kʼoa ndási títsʼónjin.

  Josʼin bitjoson: Je ndási jé tsoyanile chjota xi kjinentsja Gran Bretaña kao Estados Unidos xi tsín sasénle josʼin batéxomale. Kʼoa je chjotaxá jebi alikui kʼoakji nganʼio tísʼele joni ki̱cha̱, xi tsonile, alikui kʼoakjimale tjíobʼéchjoale jmeni xi sʼín je chjota xi batéxomasonle.

• 

  

  Texto: Mat. 13:30; 24:14, 45; 28:19, 20

  Én xi tongini kinokjoa: Sʼexkó “je trigo” kʼoa yaa “ningʼa” satíotjao, kʼoa jé “choʼnda xi nʼiotʼakon, xi nda be xá” sʼenele nga sikuinda je choʼnda xi ngikʼa. Kʼoa “je énnda xi tʼatsʼe je kjoatéxomale ngʼajmi” ʼmiyason “ngakijnda sonʼnde”.

  Josʼin bitjoson: Kʼiaa nga nó 1919 sʼenele je choʼnda xi nʼiotʼakon, xi nda be xá nga koandiaale je naxinandále Niná. Saʼnda nga kʼia, je Chjota xi kotʼaya Biblia ngisaa tinʼio kitsoyasonngáni. Nichxin xi tiyoaa ndʼaibi, je testigole Jeobá tsʼato 200 naxinandá tsoyason, kʼoa tsʼato 1,000 xi kjaʼaí kjaʼaí én tíbitjo je xo̱n xi Énle Niná yʼangini.

• 

  Texto: Dan. 12:11; Apoc. 13:11, 14, 15

  Én xi tongini kinokjoa: Jngo “cho̱” xi jao mani nra̱le bʼéne nga jngo “xkóson” katamanda xi kʼoakji jokji je “cho̱be” kʼoa sikʼéjnakon “je xkósonle cho̱be”.

  Josʼin bitjoson: Je Gran Bretaña kao Estados Unidos, naxinandá xi tse nganʼio tjínle, jé xokisʼin nga tsʼatsen je Sociedad de Naciones. Kʼoa kitsjoánganʼiole xi kjaʼaísa naxinandá. Nga jeki nichxin, je rey xi norte tsʼe kʼoati ya kitsjoanganʼiole je Sociedad de Naciones, tonga tokʼiaa nga nó 1926 saʼnda tjen nó 1933. Je Sociedad de Naciones, kui kjoajeya tsakʼaile xi toje Chjotaxále Niná bakinle, jokoan nga jekoanskanni kao Naciones Unidas (ONU).

• 

  

  Texto: Dan. 8:23, 24

  Én xi tongini kinokjoa: Tokʼoamaná jokji chjota síkjeson jngo rey xi nʼio tsʼen.

  Josʼin bitjoson: Tsee kjoa tjíobajngi je Gran Bretaña kao Estados Unidos, naxinandá xi tse nganʼio tjínle. Tobʼelañá, kʼianga kisʼejna je Kjoajchántse xi majaoni, je Estados Unidos jao bomba kisikʼatsaone jngo naxinandá xi kontra tsakʼejnale je naxinandá xi ya tsakájta.

• 

  Texto: Dan. 11:31; Apoc. 17:3, 7-11

  Én xi tongini kinokjoa: Je “cho̱ xi ní kji” xi te mani nra̱le ndi̱tja̱n bitjoni, kʼoa jé tsoyanile rey xi majinni. Je libro xi tsʼe Daniel kʼoatso nga rey jebi jéní “xi chʼao kjoan xi síkixoya ngayeje”.

  Josʼin bitjoson: Kʼianga kisʼejna je Kjoajchántse xi majaoni alikui tikisʼeni je xi Sociedad de Naciones tsakʼin. Kʼianga jekisʼejna kjoajchán jebi, kʼiaa tsʼatsen je xi ONU ʼmi. Tojo koan je Sociedad de Naciones, je ONU kui kjoajeya bʼaile xi toje Chjotaxále Niná bakinle. Je naxinandá xi tsjoánganʼiole ONU kʼoetʼale je religión.

• 

  

  Texto: 1 Tes. 5:3; Apoc. 17:16

  Én xi tongini kinokjoa: “Jo nda nyʼán tiyoaa. Nijmejin xi koa̱nná” kuitso chjota, xijekoa̱n, je “nra̱ xi te mani” koa̱njtike je “chjoónchajngibe” kʼoa sikʼien. Kʼoa xijema, kʼiaa nikjeson je naxinandá.

  Josʼin bitjoson: Je chjota kʼoatso nga jetjín kjoanyʼán kʼoa nga jenda tiyoaa. Xijema, je naxinandá xi tsjoánganʼiole je ONU sikjeson je religión ndiso. Kʼiaa fitsʼia je kjoañʼai xi nʼio tse. Je kjoañʼai jebi kʼiaa kjoetʼa kʼianga ni̱kjeson ngayeje jmeni xi chon sonʼnde nga sʼe̱jna je kjoajchán xi Armagedón ʼmi.

• 

  Texto: Ezeq. 38:11, 14-17; Mat. 24:31

  Én xi tongini kinokjoa: Je Gog bʼetʼale je naxinandále Niná. Xijema, je ánkje síkatíojtín xi ya ngʼajmi tjínle kjoachoya.

  Josʼin bitjoson: Je rey xi norte tsʼe kao chjotaxá xi ngikʼa bʼetʼale je naxinandále Niná. Kʼianga jebʼétsʼiakao nga kʼoasʼín, kʼiaa fi ya ngʼajmi je chjotale Cristo xi ya tjínle kjoachoya xi tjíosa i̱ Sonʼnde.

• 

  Texto: Ezeq. 38:18-23; Dan. 2:34, 35, 44, 45; Apoc. 6:2; 16:14, 16; 17:14; 19:20

  Én xi tongini kinokjoa: Je xi tíjnason “naxínchxoa” kʼiaa njele nga síkjeson je Gog kao chjotakjoajchánle. “Je cho̱be” yaa nikʼatjenjin je “jnrólʼí xi títi” kʼoa maxkoaa je xkóson xi síxkónkjije.

  Josʼin bitjoson: Je Jesús, xi rey sʼin tíjnale Chjotaxále Niná, sítoánntjai je naxinandále Jeobá. Kao xi 144,000 mani kʼoa kao ánkje síkjeson je naxinandá xi jngo jtín mani. Kʼoasʼin nikjeson ngayeje xi je Na̱i kjinentsja.