XI NGISA TÍNCHJA̱NI REBISTA JEBI | JÓTSO BIBLIA TʼATSʼE KJOABIYA KAO KJOABIJNACHON
Jmeni xi tsoya je Biblia
Je libro xi tsʼe Génesis kui bʼéyanajmí jmeni xi kitsole Niná je Adán. Itso: “Koaan chi̱nai tole ngayeje yá xi tjín i̱ ʼndenaxó saʼnda nga koa̱nski. Tonga je tole yá xi tsʼe kjoankjíntokon xi ndatjín kao xi chʼaotjín, alikui koa̱n chi̱nai, nga̱ nichxin nga kui chi̱nai, kuiyání” (Génesis 2:16, 17). Tojo tso én jebi, kʼiatsa kisitjosonlani Adán jmeni xi kitsole Niná, alikuijin kʼien kʼoa tosi tondajin ya tsakatio ya ʼndenaxóle Edén.
Je Adán alikui kisitjosonle je Niná kʼoa tsínni koan tsakʼejna ngantsjai nichxin, nga̱ kui kiskine je tole yá xi tsakʼéchjoale Niná nga ski̱ne (Génesis 3:1-6). Kuinga nʼio tse kjoañʼai tiyojinsíñá nga tsín kisitjoson je Adán. Je pastro Pablo i kitso: “Kui je xi jée ʼmi jaʼasʼenjin sonʼnde xi totʼatsʼe jngo chjota. Kʼoasʼin tjín kjoabiya xi totʼatsʼe jéebe. Kʼoa je kjoabiyabe kʼoasʼin kitsaotʼale ngatsʼi chjota, nga̱ tsajngi jée ngatsʼi” (Romanos 5:12). Kʼianga “jngo chjota” kisikʼaxki̱ je Pablo, jé Adán xokitsole. Tonga, jmé jée xi tsakajngi je Adán kʼoa ánni nga kjoabiya kichomani.
Tsakajngijéení je Adán kʼianga jaʼatone je kjoatéxomale Niná kʼoa nga tsín kisitjoson (1 Juan 3:4). Tojo kitsole Niná, kjoabiya kichomani nga tsakajngijée. Kʼiatsa kisitjosonlani, alikuijin tsakajngijée kʼoa tsínjin kʼien. Kʼoa kʼoajinti tsín kʼien je xtile. Je Niná alikui xá kisindaniná nga kuiyá, kui xá kisikatíoniná nga koa̱n kuiyoaa ngantsjai nichxin.
Je Biblia kʼoatso nga “je kjoabiyabe kʼoasʼin kitsaotʼale ngatsʼi chjota”. Tonga a tjínle yaoná xi bʼejnakonsa kʼianga jebiyaa. Tjínjin chjota xi kʼoakuitso nga tjínná jngo ni̱ma̱ xi bʼejnakonsa. Tonga tsa kʼoalani tjín jebi, énndisojin xi kitsole Niná je Adán, kʼianga kʼoakitsole nga kuiyá kʼiatsa koa̱njngijée. Kʼoa je Biblia kʼoatso nga tsín bʼéndiso Niná (Hebreos 6:18). Jé Na̱i xi énndiso kinchja̱ kʼianga kʼoakitsole Eva nga tsín kuiyá kʼiatsa kui ski̱ne je tole yá xi tsakʼéchjoale Niná (Génesis 3:4).
Tonga tsa tsínná jngo ni̱ma̱ xi bʼejnakonsa kʼianga jebiyaa, jméni xi ma kjoaixiná.
JE BIBLIA TSOYA JOKJOANTJÍNNI XI KIXI
Je libro xi tsʼe Génesis itso: “Je Jeobá Niná kao chaole nangi kisindani je chjota kʼoa kiskonntjao̱sʼen ni̱tjo̱n nga kisʼele kjoabijnachon, kʼoa kʼoakoanni nga tsakʼejnakon je chjota” (Génesis 2:7). Je én xi “kjoabijnachon” tso, kui xi néfesch sʼin jaʼatoya nga én hebreo kʼoa kui tsoyanile nga tíjnakon je chjota.
Je Biblia bakóya nga kʼia kisʼele kjoabijnachon je chjota kʼianga jekoannda. Tonga alikui kʼoatso tsa tjínná jngo ni̱ma̱ xi bʼejnakon kʼianga jebiyaa.
Je Biblia alikui kui tsoya nga tjínná jngo ni̱ma̱ xi bʼejnakon kʼianga jebiyaa. Tonga, ánni nga nʼio nkjín relijión xi kui bakóyasíni. Kʼianga koa̱njinná xi tʼatsʼe jebi, kuila kataʼyaa jmeni xi koankjainle je chjota xi ya Egipto tsakatio.
JOSʼIN KINROATSʼIANI KJOAMAKJAIN JEBI
Jela jao jmi basén nó tjínle kʼianga jngo chjotachjine tsakʼejna xi Heródoto tsakʼin. Chjota jebi kʼoakitso nga “je títjon chjota egipcio xi kui koankjainle nga jngo ni̱ma̱ tjínná xi bʼejnakon kʼianga jebiyaa”. Kʼoa je chjota xi Babilonia tsʼe chaan kʼoatisʼin koankjainle. Kʼianga jekitjoéle je Alejandro Magno je naxinandá Oriente Medio, nga nó 332 kʼianga kjesa chʼajin nó 1, je chjota filósofo griego tokʼoa jekui kostumbre tjínle kʼoa ñaki tokui kjoamakjain kisʼele chjota ngakjijnda jña tsakatéxoma.
Alikui jña kʼoatso je Biblia tsa tjínná jngo ni̱ma̱ xi bʼejnakon kʼianga jebiyaa
Kʼianga siglo 1, jao secta kisʼele chjota judío xi esenios kao xi fariseos tsakʼin, kui tsakakóya nga tjínná jngo ni̱ma̱ xi bʼejnakon kʼianga jebiyaa. Je libro The Jewish Encyclopedia, itso: “Je chjota judío chaan kʼoasʼin koankjainle nga tjínná jngo ni̱ma̱ xi bʼejnakon kʼianga jebiyaa, xi totʼatsʼe nga je tsakájta chjota griego. Kʼoa je kjoafaʼaitsjen jebi tʼatsʼe chjota filósofo xi Platón tsakʼin kinroani”. Je chjota filósofo xi Josefo tsakʼin xi tsakʼejna nga siglo 1, kʼoakitso nga to kuento jmeni xi kitsoya je chjota griego kʼoa nga tsín ya Biblia tsakʼangini.
Nga sa koannkjínya sa koannkjínya je chjota xi kui kjoamakjain kisʼele, je xi chjotale Cristo kitsole yaole kʼoati kui kjoamakjain ndiso kisʼele. Je chjotachjine xi Jona Lendering ʼmi, itso: “Kʼianga kʼoakitso je Platón nga tjínná jngo ni̱ma̱ xi bʼejnakon kʼianga jebiyaa. Tojngoo kisʼin je kjoafaʼaitsjenle kao xi chjotale Cristo kitsole yaole kʼianga kʼoasʼin koankjainle”. Yaa kinroani nga kʼoasʼin makjainnile ngatsʼi xi chjotale Cristo tsole yaole nga tjínná jngo ni̱ma̱ xi bʼejnakon kʼianga jebiyaa.
“XI KJOAKIXI SIKATÍONDAÍNO”
Kʼianga siglo 1, je pastro Pablo i kitso: “Je Espíritu Santo nchjatsenní nga je nichxin xi nroa, tjín kʼa xi toxin ndiaa koaile én xi makjainná, kjuinrʼoéle espíritu xi bʼanachale, kao kjoafaʼaitsjenle [ánkje tsʼen]” (1 Timoteo 4:1). Ñaki kʼoatjín jmeni xi kitso je Pablo. Alikui ya Biblia yʼangini je kjoamakjain xi tso nga tjínná jngo ni̱ma̱ xi bʼejnakon kʼianga jebiyaa, tʼatsʼe ánkje tsʼen nroani. Kʼoa kʼoati ya kinroani tʼatsʼe relijión kao kjoafaʼaitsjen xi kisʼele je chjota xi tsakatio nichxin kjoatse.
Je Jesús i kitso: “Jchanío xi kjoakixi, kʼoa je xi kjoakixi sikatíondaíno” (Juan 8:32). Kʼianga majinná jmeni xi bakóya je Biblia, basenkaoná nga tsínkui kjoamakjain sʼená, je xi chʼaosʼin síkʼéjna Niná, kʼoa jmeni xi tsoya je relijión xi tjín. Xi ijngosani, ndái biyolee je kostumbre xi tjínle chjota xi tʼatsʼe kjoabiya (chótsenlai je rekuadro: “Jñáni tjío je kʼien”).
Je Niná nʼio tsjoakená kʼoa alikui mele nga to 70 kʼoa tsa to 80 nó si̱jchá yaoná i̱ Sonʼnde kʼoa tsa xin koanngínkiyoaa nga jekoa̱nskanni. Je Niná kui xá kisindaniná nga i̱ Sonʼnde kuiyoaa ngantsjai nichxin. Kao kui jebi bakóniná nga tsjoakená kʼoa ñaki sitjoson jmeni xi tsakʼéndajin (Malaquías 3:6). Je rey David i kitso: “Je xi kixi tsʼee koa̱n sonʼnde, kʼoa i koatioson ngantsjai nichxin” (Salmo 37:29).