Tsjoa tjín tokoan nga tibasenkoa xi kjaʼaí

TEJAO nóna kʼianga tsaʼbe nga nʼio chjíle jme xi tjínna xi koa̱n tsjoale xi kjaʼaí. Kʼianga kisʼejna kjoajtíntse, jngo ndsʼee xi kʼoakitsona tsa mena kjuíkoa nga koaitsoyason. Nisañandiajinla xinyasoan tonga jaon kixinle. Kʼianga kichuijin jñani kʼuínyasuinjin, je ndsʼee kitsjoana foyeto xi tʼatsʼe Chjotaxále Niná tínchja̱ni. Kʼoa i kitsona: “Ya xingoani tʼinyasuin ji kʼoa an xínyasoan ibi”. Ninga ñaki titsokjoan, kixinyasonña xki̱ niʼya. Kʼoa tokʼoakoanna nga ngotjo kisikáyoña ngayeje foyeto xi yʼa. Kʼiaa koanjinna nga nʼio nkjín chjota xi mele kjuinrʼoé jmeni xi ʼbe.

Kʼiaa nga nó 1923 kitsian ya ʼnde jñani Chatham ʼmi ya naxinandá Kent (Inglaterra). Nga kʼia, tosʼa choa nó tjínle nga jetʼa Kjoajchántse xi títjon kʼoa je chjota kui tjíokoyale nga koa̱nndachon. Tonga nga tsín kʼoakoan, chʼao kisatio kon. Je xijchána kʼoati koanle. Kʼoati likui kisasenle jmeni xi kisʼin je naʼmi bautista nga tokui xi mele nga jngo xángʼa sʼe̱le ya yo̱ngo̱. Kʼiala ñajan nóna nga kitítjon je mana ya ndʼia jña batío kjoajtín je Chjota xi kotʼaya Biblia. Je kjoajtín xi batío je testigole Jeobá ya ndʼia jebi “clase” tsole. Jngo tichjaa tsakakóyanajin xi sʼa xtiʼndíjin, kʼoa kui kisichjén je libro xi El Arpa de Dios ʼmi kʼoa kao Biblia. Nʼio koantsjoake̱ jme xi tsakʼinyana.

NKJÍN KOYA XI KITSOYANA JE NDSʼEE XI JEJCHÍNGA

Kʼianga sʼa xtia, nʼio tsjoa mana nga fixinyasonle Énle Niná je chjota. Me tongantsjai nga toʼan kixinyasoan xki̱ niʼya. Tonga nʼio tse xi koanna kʼianga kixinyasoan kao ndsʼee. Tobʼelañá, ñandia nga kao jngo ndsʼee xi jejchínga tsangínkʼinyasuinjin kʼoa bicicleta tsangínkoaijin. Kʼianga kitjatʼalaijin jngo naʼmi i kixian: “Kicho jngo ya xi tindso”. Je ndsʼee tsakasenjna kʼoa kʼoakitsona nga kuiyo ngotjuijin jña kijna jngo yá. Xijekoan kitsona: “ʼYá xi kitsjoaʼndeli nga ji kʼoasí ʼyani xi tindso ma kʼoa ʼyani xi mai. Tsjoa kʼoé tokoán nga kʼuínyasonlee chjota je énnda chjotse kʼoa jé Jeobá xi kuitsoni josʼin skoe̱kon chjota”. Nga kʼia, nʼio nkjín koya xi kisijinna nga nʼio tsjoa sʼe tokoán kʼianga bʼé tikʼoajinni nga bʼainá (Mateo 25:31-33; Hechos 20:35).

Ijngo ndsʼee xi jejchínga kui kitsoyana nga sakʼoa tjínnele tsejta koaan kʼoa ska̱ná kʼianga tsjoa sʼe̱ tokoán. Je chjoónle ndsʼee alikui tsjoake je testigole Jeobá. Ñandia kʼoakitsona nga tjín xi koanngínchinaijin ya niʼyale. Nga kichuijin, je chjoónle nʼio jtile nga kʼoasʼin títsoyason je ndsʼee kʼoa cajale té tsakʼétsaojonnajin. ʼNdele nga koa̱njtile ndsʼee, tsakʼéxkó kʼoa tsakinyándaa ijngokʼani je té kʼoa totsakijno. Nga jejaʼato nó, tse kjoanda kisokole je ndsʼee nga kisʼele kjoatsejta, nga̱ je chjoónle kisʼenngindá kʼoa testigole Jeobá koan.

Kʼianga sá septiembre nó 1939 je Gran Bretaña kjoajchán tsakʼéjna kao Alemania. Nga kʼia, 16 nóna. Kʼoa je mana kao an kʼiaa tsangínsʼenngindáijin nga sá marzo nó 1940 ya naxinandá Dover. Kʼianga sá junio nga tikuini nó, nga tijna ndʼiana jmi sondado tsaʼbe xi karro yʼai tjíoya nga jaʼa. Jé sondado xi kinjengi kʼianga kikján ya Dunkerque. Ñaki tsen kjoan je nkjaín nga tsínle kjoachoya kʼoa nga nʼio kitsiʼaon kjoafaʼaitsjenle nga kjoajchán ki. Nʼio koanmena nga kjoakaoña tʼatsʼe Chjotaxále Niná nga katasʼele kjoachoya. Nga tikuini nó, je Alemania bomba kisikʼatsaone Gran Bretaña. Kʼianga njio, je avión xi síkʼatsao bomba yaa bʼetsoma jña tiyuijin. Nʼio kinokjuinjin nga noʼyalaijin bomba kʼianga tjíotsao. Kʼianga manyaonni, ʼyaníjin je ʼnde jñani nʼio nkjín niʼya chixoya. Ngayeje jebi, ngisaa tikʼoatsakʼéngáni tokoan nga toje Chjotaxále Niná xi koa̱nle ndasʼin sikatíoná.

TSAKASENKAOÑA XI KJAʼAÍ

Kʼianga nó 1941 kʼiaa tsakʼetsʼiakaoña nga ñaki to xále Niná kisʼian. Kʼoa kʼiaa kinroatsʼiani nga nʼio tsjoa kisʼe tokoan. Nga títjon, yaa kisixá ya Chatham, jngo fábrica xi tsʼe gobierno jñani tsakʼinyana josʼin manda chitso. Nʼio nkjín chjota xi mele xá jebi nga̱ nʼio nda. Tonga xi choʼndale Niná maa ʼyañá nga tsín koa̱n kjoajchán koanngínjiaan. Kʼoa kʼianga nó 1941 koanjinná nga tsín ndatjín nga ya binyakoaa je xi sínda ki̱cha̱ kjoajchán (Juan 18:36). Ya fábrica jñani kisixá kui chitso xi fingindá manda, kuinga kisikʼéjnasíña xána kʼoa tosa to Niná kisixále. Ya jña títjon kinikasénna yaa Cirencester, jngo ʼnde xi ya tíjna ya Cotswolds.

Kʼianga 18 nóna, ñajan sá tsakatejnaʼya ndoyá nga tsín chjota kjoajchán kijinle. Ñaki chʼao koanna kʼianga kisʼechjoa xo̱ntjoale ndoyá kʼoa nga toʼan tsakatejna. Tonga je chjota xi ya síkuinda ndoyá kao xi tjíoʼya ndoyá kiskonangina ánni nga ndoyá tijnaʼyaña. Kʼoa nʼio tsjoa kisʼe tokoan nga koan tsakjakaoña xi tʼatsʼe Niná.

Kʼianga jekitjoa ndoyá nʼio nkjín naxinandá xi tjín ya Kent kixinyasoan kao ndsʼee Leonard Smith.a Yaa tsainjin nga joaijin. Nga kʼia, je chjota nazi bomba kisikʼatsaone Londres. Kʼoa yaa faʼa aviónle ya Kent kʼianga fi ya Londres. Tjen nó 1944 tsʼato 1,000 bomba kitsao ya Kent. Avión jebi alikui chjota síxákao kʼoa ñaki to bomba nyakitse. Kʼianga noʼyaijin nga tsín tisíxáni motorle avión, jeʼyaijin nga jtsao kʼoa nga jtsínnga. Kʼoa nʼio nokjuinjin. Jngo familia xi jan mani xtile ʼmiyalaijin Biblia. Kʼoa sakʼoaa jngo yámixa̱ xi ki̱cha̱ biyongijin nga chotʼayaijin ánni nga tsín jme xi koa̱nninajin tsa bomba ska̱ne niʼya. Nga jekoanni, kisʼenngindá ngatsʼi familia jebi.

KIXINYASONÑA ÉNNDA CHJOTSE JÑA XIN NAXINANDÁ

Kʼianga jejetʼa kjoajchán, jao nó nga precursor sʼin kisixá ya Irlanda. Xki̱ niʼya tsangínjin kʼoa kʼoabixuínjin nga misionero maijin kʼoa nga jngo ʼnde menajin jñani kuiyuijin. Tsakʼailaijin rebista chjota ya yandiaa. Tonga ya Irlanda alikui kʼoachon jochon ya Inglaterra. Nʼio nkjín chjota xi kʼoakitso nga tsín koa̱nkjainle chjota xi ya tjín nga̱ nʼio katóliko. Kʼianga jngo chjota kʼoakitsonajin nga tjín xi sikaonajin, jngo polisía kʼoakixinle. Kʼoa je polisía i kitsona: “Kʼoa jméngása xi meli”. Alikui ʼyaijin tsa kʼoasikji nganʼio tjínle naʼmi ya naxinandá jebi. Je chjota xi kiskoé xo̱n xi tsakʼailaijin kinikitjoo xále. Kʼoa jinjin alikui tiya tsakiyonijin jña tiyonijin.

Xijekoan, koanjinnajin nga ngisa nda nga ya kʼuínyasuinjin jñani tsín benajin naʼmi. Kuinga jekjoanla tsangínchonnilaijin chjota xi kjin tjíole jñani tsakiyuijin. Kʼoa xijekoan kʼiaa tsakʼinyasonlaijin chjota xi ya tjíochrian. Ya naxinandá Kilkenny, jngo ti xi jan kʼa tsakʼinyalaijin nga xki̱ xomana. Tsakʼinyalaijin ninga nkjín chjota maxkó xi kʼoakitsonajin nga tjín xi sikaonajin. Nga nʼio tsjoake̱ nga xinya Biblia, koanmena nga misionero koa̱n. Kuinga kisikasénña solicitud nga koa̱n kjuía Skuela xi tsʼe Galaad jña nichjine misionero.

Kʼoatsakʼinna nga koa̱n kjuía Skuela xi tsʼe Galaad jña nichjine misionero ya Nueva York. Aon sá sʼejna skuela jebi. Kʼoa kʼianga jejetʼa skuela jebi, yaa kinikasénnajin, an kʼoa ngi jan ndsʼee, ya ʼnde xi tjíojin ya mar Caribe. Kʼiaa nga sá noviembre nó 1948 kitjuijin Nueva York kʼoa jngo chitso xi vela tjínle tsangínkoaijin. Chitso jebi 18 metro ngʼa kʼoa Sibia tsakʼin. Nʼio tsjoa tjínna nga̱ kjesa batejnayajian je velero. Je ndsʼee xi ñatjen tsangínjin Gust Maki ʼmi kʼoa nʼio nda male síxákao chitso. Kitsoyanajin josʼin si̱xákoaijin chitso, josʼin si̱kinjin kʼoa josʼin chʼa̱jainjin velale, kʼoati kitsoyanajin josʼin si̱chjaijin brújula kʼoa josʼin si̱xákoaijin chitso kʼianga ntjao̱ tjín. Je Gust nʼio nda kisixákao chitso ninga jtsí tsakʼa kʼoa ninga ntjao̱ kisʼe. Kante nichxin kichonijin ya Bahamas.

TSAKʼINYASONNÍJIN ʼNDE XI TJÍOJIN NDÁCHIKON

Kʼianga jetsakʼinyasuinjin ʼnde xi ngisa ʼndí kjoan xi tjíojin ndáchikon ya Bahamas, yaa tsangínkʼinyaijin ʼnde xi tjíojin ndáchikon ya Sotavento kao Barlovento. ʼNde jebi 800 kilómetro tjínle, yaa tjíoʼnyobasenle islas Vírgenes kao Trinidad. Aon nó nga ya tsakʼinyasuinjin ʼnde xi kjin tjío, jñani tsín ʼya testigole Jeobá tjín. Sakʼoaa nkjín xomana faʼato nga tsín jme xo̱n nikasáinjin kʼoa tsín jme xo̱n faʼainajin. Tonga tsjoa kisatio tokuinjin nga kinokjoanijin tʼatsʼe Jeobá ya ʼnde xi tjíojin ndáchikon (Jeremías 31:10).

Kʼianga bichuijin ya ndaindáchikon, je chjota xi ya tjín nʼio tsjoa male kʼoa fichókotsen ndaindáchikon nga skoe̱ ʼyanijin. Tjínkʼa xi nisañandiajinxó be jngo chitso xi kʼoakji jokji xi tiyoyaijin kʼoa kʼoaxó tikje bejin jngo chjota xi chikon kji. Chjota xi tjín ya nʼio nda chjota kʼoa nda be jotso Biblia. Kjitʼaa kitsjoanajin jti̱, yomá kao ngʼióʼnde. Ninga tsín nʼio tiʼnde chitso xi tiyoyaijin, yaa bʼendaijin tsojmi, yaa kisoyuijin kʼoa yaa banaijin najñonajin.

Kʼianga jebitjuijin chitso, mangínkʼinyasonlaijin chjota bʼajnda nichxin. Kʼoaʼmilaijin chjota nga jngo kjoanokjoaya xi tsʼe Biblia sʼe̱jna. Kʼianga jemaʼña nikjaneníjin campanale chitso. Nʼio tsjoa manajin nga bichó je chjota. Kʼianga tjíonroajentʼa nindo, jo niño sʼin matsen je lʼí xi yʼa. Sakʼoala 100 mani chjota xi bichó kʼoa nga nʼio nkjín koya xi kjonangi tojo yaa tjío ninga jenʼio manjio. Nga nʼio tsjoake nga se, máquina kichji kʼanilaijin kjoajnda xi jndaa. Jinjin, nga ñuijin tsakʼenelaijin yaonajin nga nda kijndaijin. Je chjota kisekaonajin kʼoa nʼio naskásʼin noʼyale jta̱le. Nʼio tsjoa kisʼe tokoan.

Kʼianga jechotʼayaijin Biblia, tjínkʼa je chjota xi ʼmiyalaijin xi fikaonajin nga mangínchonlaijin familia xi kjaʼaí. Mele nga koa̱nsale jotso Biblia. Tojngo jao xomana biyuijin jngo ʼnde kʼoa xijema xin mangínjin. Tonga kʼoaʼmilaijin je chjota xi nʼio mandosinle nga tosi tonda katakotʼaya kao xi ngikʼa saʼnda nga kuicho ijngokʼaijin. Nʼio koanndosinle nga kitsoyale xi ngikʼa.

Nichxin xi tiyoaa ndʼaibi, nʼio nkjín chjota bichó ʼnde jebi, xi tjíojin ndáchikon. Tonga ngasʼa ali ʼya xi tjín. Tokui matsen xoma xoma je nandá, naskánachon kʼoa tjín je yáxka̱jén. Me tokʼia nga njio kitjuijin nga xin xin ʼnde xi tjíojin ndáchikon tsangínjin. Je delfín sískándaile je chitso xi tiyoyaijin. Chon jñájñá, tokui noʼyalee je chitso nga tífison nandá. Kʼoa nga matsenjin nandá je sá, jo ndiaa sʼin matsen saʼnda jña kantjai.

Nga jeʼaon nó tsakʼinyasuinjin ʼnde xi tjíojin ndáchikon, yaa Puerto Rico tsangínjin nga jngo chitso xi motor tjínle menajin kuindáijin. Kʼianga kichuijin, jngo misionera xi nʼio naskánakji tsaʼbe. Maxine Boyd ʼmi. Kʼoa koantsjoake̱ña. Je Maxine nʼio tsjoake nga tsoyason saʼnda nga sʼa ʼndí kji. Misionera sʼin kisixá ya República Dominicana saʼnda nó 1950. Nga kui nó, je chjotaxá katóliko tsakʼaonsjee ya naxinandá. Nga chitso tjenkoa, to jngo sá koa̱n koatejna ya Puerto Rico. Xijekoa̱n, tjínnele kjuíña ya ʼnde xi tjíojin ndáchikon kʼoa nkjín nó nga ya koatejna. Kuinga i̱ kixinña: “Ronald, tsa meli tsoti xokji, tixátíyai”. Nga jejaʼato jan xomana kʼoakixinle tsa mele kuixankaona. Kʼoa xi jekoan jaon xomana, kʼiaa chixainjin. Yaa Puerto Rico kinikasénnajin kʼoa misionero koainjin. Likui tikikinña je chitso chjotse xi tsakindaijin.

Kʼianga nó 1956 superintendente xi tsʼe circuito koan. Nʼio koantsjoachaijin nga tsangínchonlaijin ndsʼee. Nʼio nkjín xi nʼio ma̱ tjío. Tobʼelañá, ya ʼnde xi Potala Pastillo ʼmi, jao familia xi nʼio nkjín ʼndíxti tjínle. Flauta sikjanele. Jngo tsotiʼndíle xi Hilda ʼmi, kʼoa ñandia kiskonangile tsa mele koaikaonajin nga koanngínkʼinyasuinjin. Kʼoa i kitsona: “Jaon, mena tonga tsínna jté”. Jngonga jté tsakindalaijin kʼoa kikaonajin nga tsangínkʼinyasuinjin. Nga jejaʼato nó, kʼianga tsangínjin ya Brooklyn nga nó 1972, jngo tichjaa tsaʼyaijin xi kʼia jetʼale Skuela xi tsʼe Galaad jña nichjine misionero. Yaa kinikasén ya Ecuador kʼoa tojeme tífi. Kʼoa i kitsonajin: “Tsínla tiʼyaxkonnináo, tsí mai. Anña je tsotiʼndí xi tsínnále jté xi yaná Pastillo tsʼe”. Jéni Hilda. Nʼio tsjoa koannajin nga tsaʼyaijin kʼoa saʼnda kichjiʼndáníjin.

Kʼianga nó 1960, yaa sucursal xi tíjna ya Puerto Rico kinikasénnajin. Je niʼya xi sucursal koan yaa tíjna ya Santurce (San Juan). Nga títjon, an kʼoa kao je ndsʼee xi Lennart Johnson ʼmi kʼoanʼiaijin ngayeje xá xi tjín. Ndsʼee jebi kao chjoónle jé xi títjon testigole Jeobá koan ya República Dominicana. Kʼoa kʼiaa nga nó 1957 ki ya Puerto Rico. Ya sucursal xi tsʼe Puerto Rico, je Maxine rebista síkasénle je chjota xi kui síjé. Tsʼato 1,000 rebista síkasén nga xki̱ xomana. Nʼio tsjoake koan xá jebi Maxine nga̱ kui kisikjaʼaitsjen nga tʼatsʼe Jeobá kjimale je chjota xi bʼéxkia rebista.

Nʼio tsjoa tjínna nga tisixá Betel nga̱ kʼoasʼin tisichjen nganʼiona nga je Jeobá tisixále. Tonga alikui choa ñʼai koanna ngantsjai. Tobʼelañá, nga nó 1967, kʼianga kisʼejnatítjon ya Puerto Rico je kjoajtíntse jñani nkjín naxinandá faʼaini xi bichó, an tsʼakaona tsakʼendajian ngayeje. Nʼio kijtana nga̱ nʼio tse xá tjenkao. Nga kʼia, jé Nathan Knorr kicho xi séntítjonle jtín xi tsʼe testigole Jeobá. Tsakʼendajinña ʼya xi koaikao je misionero xi kuicho, tonga je kʼoasʼin kisikjaʼaitsjen nga tsín kʼoakisʼian. Kʼoa nʼio tsakjákaona nga kitsjoana kjoafaʼaitsjen kʼoa kʼoakitsona nga chʼao tsakʼe kon nga kʼoakisʼian. Alikui jokixinle, tonga kʼoasʼin kisikjaʼaitsjen nga tsín kixi tíjna nga kʼoakitsona. Tse nga jti koanna. Ninga kʼoalani, kʼianga koanskanni nga tsaʼbe ijngokʼa, kʼoakitsonajin nga koanngínkichijin ya cuartole an kʼoa kao Maxine kʼoa jé tsakʼénda xi tsakichinijin.

Nkjín kʼa tsangínchonlaijin familiana ya Inglaterra. Je pana alikui kiskotʼaya Biblia kʼianga kichotʼayaijin an kʼoa kao mana. Tonga kʼianga ya bichó je xi Betel tjío, je mana kʼoatsole nga ya katabationi. Je pana tsabee nga nangitokon je xi superintendente sʼin tjío ya Betel. Alikui kʼoakjoan jokjoan je naʼmi xi kisijtile ngasʼa. Xijekoanni, chan kisʼenngindá kʼianga nó 1962.

Je ʼndíchjoónna kʼiaa nga nó 2011 kʼien. Jemena nga katafaʼáyanile ánni nga skoe ijngokʼasíña. Nʼio tsjoa sʼe tokoan nga kui sikjaʼaitsjen. Je xi 58 nó tsakiyokoaijin xíngijin, tsaʼyaníjin jokji koannkjínya je testigole Jeobá ya Puerto Rico. Ngasʼa 650 mani kʼoa xijekoan 26,000 koanni. Kʼianga nó 2013, je sucursal xi tsʼe Puerto Rico yaa koanjngokao je sucursal xi tíjna ya Estados Unidos. Kʼoa kʼoatsakʼinna nga ya kjuísixá ya Wallkill (Nueva York). Nga jejankan nó tsakatejna ya Puerto Rico, ngisaa ya tsʼan mana, joni jngo xke̱ xi coquí ʼmi, xi ya tjín, xi “coquí, coquí” tso nga se nga njio. Nʼio tsjoa tjínna nga tijna ya Puerto Rico, tonga kicho choale nga kia jñani kinikasénna.

“NINÁ TSJOAKE JE XI KAO KJOATSJOA TSJOÁ”

Tojo tsjoa tjínna nga tisixále Niná i̱ Betel. Jetsʼato 90 nóna kʼoa je xá xi sʼian kuinga tsjoanganʼiole je xi i̱ tjíosíxá. Saʼnda nga jeʼe̱ i̱ Wallkill, jetsʼato 600 tichjaa kao ndsʼee tsakasenkoa. Tjínkʼa xi faʼaikonna nga kjoa tjínle kʼoa tsa jme kjoa tjínle familiale. Tjínkʼa xi síjéna kjoafaʼaitsjen josʼin nga nda koatio i̱ Betel. Kʼoa tjínkʼa xi kuinga tosʼa chixan nga síjénina kjoafaʼaitsjen kʼoa tsa maije̱ kuinga precursor sʼin tjíonikasén. Nrʼoele ngatsʼi xi mele kjoakaona. Kʼoa kʼianga tʼatsʼe xále Niná nokjoanijin i xinle: “Je Niná tsjoake je xi kao kjoatsjoa tsjoá. Tsjoa tʼai tokuin jme xá xi tinʼiai, nga̱ jé Jeobá tinixálai” (2 Corintios 9:7).

Tsa mená nga tsjoa sʼe̱ tokoán ya Betel kʼoa tojñani nga tiyoaa, tjínnele si̱kjaʼaitsjeen ánni nga nʼio chjínile je xá xi tinʼia. Tojmeni xi nʼia ya Betel xále Ninání. Nga nixá, jé tibisenkoaa “je choʼnda xi nʼiotʼakon, xi nda be xá” nga títsjoále jme xi machjénle je ndsʼee xi tjío jngo tjíjtsa Sonʼnde (Mateo 24:45). Tojñani tiyoaa nga tinixálee je Jeobá, koaan chʼa̱sjengʼaa. Tsjoa kʼoé tokoán nga kʼoasʼiaan jmeni xi síjéná, nga̱ je “Niná tsjoake je xi kao kjoatsjoa tsjoá”.