RUTHI

1 Mu matangwa abakele na kwakula* maako, mu lifuti mwakele njala yakama. Co munalume umo watundile mu Betelehema mu Juda, wakatungile mu lifuti* lya Mowabi, co wakapwile muka-kwija. Waile na munakazi wendi na bana bendi babali ba banalume. 2 Ou munalume wapwile Elimeleki,* munakazi wendi wapwile Naumi,* co bana bendi babali ba banalume bapwile Maloni* na Kilioni.* Batundile ku Efrata, kulumbununa Betelehema mu Juda. Bezile mu lifuti lya Mowabi, co bakutungilemo.

3 Mu kwita kwa simbu, Elimeleki munalume wa Naumi watsile, co Naumi wasalele na bana bendi ba banalume babali. 4 Mu kwita kwa simbu, baje bana bambatele banakazi ba baMowabi. Umo wapwile Olipa mukwabo Ruthi, co bakele kuje myaka ya kweta ku 10. 5 Co baje bana babali, Maloni na Kilioni nabo batsile, co uje munakazi wasalele kwa kujeneka bana na munalume. 6 Ngeci wakatukile kutunda mu lifuti lya Mowabi na bainamweno, mwafwa mwakele ku Mowabi wazibile ngwabo Yehova nanuka banu bendi ha kubana byakulya.

7 Naumi watundile ku mwela kwakele, waile hamolika na bainamweno babali. Mubakele mu ngila ya kwiluka ku lifuti lya Juda, 8 Naumi walekele bainamweno ngwendi: “Munu na munu eluke kwimbo kuli baina. Yehova amimwese cizemo cije kucesi kutenguluka ngwe mumunacimwesela kuli banalume baje banatsi na kuli yange. 9 Yehova amikwase mubaboshe mukawane banalume bakumyambata mangana mukawane kuhwima.” Wabatsembele, co balilile manene. 10 Batwaleleleleho kumuleka ngwabo: “Embwe, tuya nobe ku banu bobe.” 11 Oloni Naumi wabalekele ngwendi: “Ilukeni bana bange. Bikajo bimuila nange? Kuma njicasa kukita bana baje basa kumyambata ndi? 12 Ilukeni bana bange. Yeni, mwafwa njinakulubala, kunjasa kushomboka. Nameme kukale munalume uje anjambata butsiki bwa lelo na kukita bana, 13 kuma mubabandamena kweta noho habakakolela ndi? Kuma kumushomboka mwafwa yabo ndi? Embwe bana bange. Byuma binalingiwa kuli yeni bili na kunjizibisa manene kubabala ku mbunge, mwafwa Yehova nanjitengulukila.”

14 Balilile manene lalo, co Olipa watsembele inamweno, co welukile. Oloni Ruthi wakakateyeye inamweno. 15 Ngeci Naumi wendekele ngwendi: “Tala, mukweni uje neluka ku banu bendi na ku binjambi bendi. Iluka na mukweni.”

16 Oloni Ruthi wendekele ngwendi: “Keti unjisindiye ngwobe njikuseze na kujeneka kuya nobe, mwafwa kwoshe kuuya nange kukekwo kunjiya, kwoshe kuukalala nange kukekwo kunjikalala, banu bobe bakapwa banu bange, Njambi yobe akapwa Njambi yange. 17 Kuukatsila, kukekwo kunjikatsila, co kukekwo kubakanjitsinda. Kutsa lika kukekwo kukanjangununa kuli yobe. Yehova anjane kashitiko kakama nga njitabesa cuma ceka cinjangunune kuli yobe.”

18 Naumi mwamwene ngwendi Ruthi nakakateya kuya nendi, walikelele kumubindika, 19 co mu bubali bwabo batwaleleleleho na bungenzi bwabo, baile yee na ku Betelehema. Co mubetele lika mu Betelehema, banu boshe mu nganda baliuyile, co banakazi bakele na kwihula ngwabo: “Keti Naumi ou?” 20 Naumi wakele na kuleka baje banakazi ngwendi: “Keti munjisane ngweni Naumi,* njisaneni ngweni Mara,* mwafwa Muka-nzili Yoshe nakaluwisa buyoye bwange. 21 Njakele na byabingi munjaile, oloni Yehova nanjilwisa maboko-boko. Bika bimunjisanena ngweni Naumi okuni Yehova nanjitengulukila, co Muka-nzili Yoshe nanjinenela bukalu?”

22 Omu mukemwo mwelukilile Naumi kutunda mu lifuti lya Mowabi na inamweno wa kaMowabi Ruthi. Betele mu Betelehema ku mashangumukilo a kuteja mbali.

2 Kwakele kabushoko ka munalume wa Naumi uje wafukile manene. Lizina lyendi Boazi. Wapwile wa ku naanga ya Elimeleki.

2 Ruthi wa kaMowabi walekele Naumi ngwendi: “Njitabese njiye mu mahya na kupupulula mbali munima ya woshe anjitetela.” Co Naumi wamulekele ngwendi: “Ya munange.” 3 Ngeci, waile mu mahya, co wakashangumukile kupupulula munima ya baka-kuteja. Mu kubezika, waile mu lihya lya Boazi uje wapwile wa ku naanga ya Elimeleki. 4 Co Boazi wetele kutunda ku Betelehema. Walekele baka-kuteja ngwendi: “Yehova akale neni.” Co bamukumbulwile ngwabo: “Yehova akubezikise.”

5 Boazi wehwile mukwenje uje wakele na kutwamenena baka-kuteja ngwendi: “Ou mumbanda atunda kuli?” 6 Uje Mukwenje wakumbulwile ngwendi: “Ou mumbanda napu kaMowabi, ikeye naija na Naumi kutunda ku lifuti lya Mowabi. 7 Nanjilombo ngwendi, ‘Njitabese njipupulule na kunonongola mbali ibanaseze baka-kuteja.’ Co kushwa mutondo katumamene kubanga hano bene asina ahwime kamandondo mu cipundo.”

8 Co Boazi walekele Ruthi ngwendi: “Tolilila munange, keti uye na kupupulula mu lihya lyeka. Keti uye kweka. Kabangeya aba bangamba bange ba bambanda. 9 Mesho obe atale ha lihya libateja mangana ubakabe. Njinashiki bakwenje ngwange keti bakukwate.* Nga uziba lihwila, ya ku binjaba bya mema mangana ukanwe mema abanatekula bakwenje.”

10 Co Ruthi watsikamene na kukulamena hasi na kwendeka ngwendi: “Bika binakulingisa unjitetele? Bika binakulingisa wake mbunge yange muka-kwija?” 11 Boazi wamukumbulwile ngwendi: “Njinazibi byuma byoshe biunalingila nyokomweno munima ya kutsa kwa munalume wobe nomu muunasezela baisho na banoko na lifuti lyeni na kwija kuno ku banu kuuzibuka. 12 Yehova akwane cikandelela mwafwa ya byuma biunalingi. Yehova Njambi ya Isalele akwane cikandelela cakama mwafwa unaija na kubanda mu mambaba endi.” 13 Ruthi wamukumbulwile ngwendi: “Njiwane kutetela kuli yobe mwata wange, mwafwa unanjizembeleka na kunjikanyamesa* na majwi obe, yange ngamba yobe nameme keti nji umo wa bangamba bobe.”

14 Ha simbu ya kulya, Boazi wasanene Ruthi ngwendi: “Ija kuno wakulyeko makende na kutanta mbazubwila ya likende lyobe mu vinega.” Co Ruthi watumamene kumukulo wa baka-kuteja, co Boazi wamwanene na binona bya kwoca. Walile, wakutile, co wasezeleko bimo. 15 Ruthi mwakatukile ngwendi akapupulule, Boazi washikile bakwenje ngwendi: “Mutabeseni apupulule na ha mikuta ya mbali, co keti mumwane cikela. 16 Co lalo mushomweneniko mbali imo ha mikuta imunalundika na kumusezelayo munima mangana apupulule, co keti mumubindike.”

17 Ruthi watwaleleleleho kupupulula muje mu lihya kweta na ku mangwezi. Co mwajungwile mbali yapupulwile, yashakele kweta ha efa.* 18 Wambatele mbali yapupulwile na kuya mu nganda, co wamwesele inamweno byapupulwile. Ruthi wambatele bije byakulya byasezeleho, wabyanene inamweno.

19 Co inamweno wamwihwile ngwendi: “Unakapupulwila kuli lelo? Kuli kuunakapangela? Woshe uje nakutetela abezike.” Ruthi walekele inamweno bya munalume kwakapangelele ngwendi: “Lelo njinakapangela mu lihya lya munalume wa lizina lya Boazi.” 20 Naumi walekele inamweno ngwendi: “Yehova uje natwalelelaho kumwesa cizemo cije kucesi kutenguluka kuli baje bali na kuyoya, na batsi, abezikise ou munalume.” Naumi wendekele lalo ngwendi: “Ou munalume wapwa kabushoko ketu. Napu umo wa baka-kutusokola.”* 21 Ruthi wa Kamowabi wendekele ngwendi: “Ou munalume nanjileke lalo ngwendi, ‘Kabangeya bangamba bange kweta noho habakamanesela kuteja mahya ange oshe.’” 22 Naumi walekele inamweno Ruthi ngwendi: “Munange, cacibwa kukabangeya bangamba bendi ba bambanda kutubakana bakakuyandesele mu lihya lyeka.”

23 Ngeci, Ruthi watwaleleleleho kukaba bangamba ba Boazi ba bambanda na kupupulula kweta noho hayahwililile simbu ya kuteja mbali na tiliku, co watwaleleleleho kukala na inamweno.

3 Naumi walekele inamweno Ruthi ngwendi: “Munange, kuma kunjapandele kukutondela munalume wa kukwambata* mangana byuma bikwendele mwamubwa ndi? 2 Kuma Boazi keti kabushoko ketu ndi? Bangamba bendi ba bambanda bakebo baunakele nabo, co butsiki bwa lelo ajungula mbali ku lijungwilo. 3 Ngeci, tana na kulikwita mazi a lwengo lwalubwa, co zala mwamubwa* na kuya ku lijungwilo. Keti ukalisholole kuli ou munalume kubanga noho namanesa kulya na kunwa. 4 Mwaya na kulala, tala kwakalala, co ukamufukule ku mendi na kulalako, co akakuleka biunapande kulinga.”

5 Ruthi wakumbulwile ngwendi: “Njilinga byoshe biunendeka.” 6 Ngeci waile ku lijungwilo, co walingile byuma byoshe byamulekele inamweno. 7 Boazi walile na kunwa, co wazibile kubwaha ku mbunge. Kutundaho, waile na kulala ku mutumbo wa binona. Ruthi walibembele, co wakafukwile ku mendi a Boazi na kulalako. 8 Mukati ka butsiki, Boazi washangumukile kujaja. Ngeci wendukile, co wamwene munakazi nalala ku mendi endi. 9 Wamwihwile ngwendi: “Yobe iya?” Wakumbulwile ngwendi: “Yange Ruthi, ngamba yobe. Fwikako ngamba yobe cikobelo cobe, mwafwa u muka-kutusokola.” 10 Boazi wendekele ngwendi: “Yehova akubezikise munange, mwafwa cizemo cije kucesi kutenguluka ciunamwesa hano, cinatubakana cije ciunamwesele hakulibanga, mwafwa kuwakabangeyeye bakwenje, ipwe tuhutu nambe baka-kufuka. 11 Ngeci munange, keti uzibe lyoba, njikulingila byuma byoshe biulomba, mwafwa banu boshe muno mu nganda bazibuka ngwabo wakala na bilinga byabibwa. 12 Nameme njikabushoko keni uje asa kumisokola, oloni kuli kabushoko keni wa hayehi kutubakana yange, uje napande kumisokola. 13 Kala kuno buno butsiki. Nga amisokola mutondo, co cinabwaha, amisokole. Oloni nga kamisokola, njilisinga hali Yehova wa kuyoya ngwange yange njimisokola. Lala kuno kweta ku mutondo.”

14 Co Ruthi walalele ku mendi a Boazi kweta mutondo. Wendukile muje bwii mangana banu keti bamuzibuke. Co Boazi wendekele ngwendi: “Banu keti bazibuke ngwabo kunezile munakazi kuno ku lijungwilo.” 15 Wendekele lalo ngwendi: “Nena oyo nanga iunalifwiki, co ijangumune.” Waijangumwine, co Boazi wamwakelelemo biseteko 6* bya mbali na kumutwikayo. Kutundaho, Boazi waile mu nganda.

16 Ruthi waile kuli inamweno, co inamweno wamwihwile ngwendi: “Byuma binende bati munange?” Co wamulekele byuma byoshe byamulingilile Boazi. 17 Wendekele lalo ngwendi: “Nanjana ebi biseteko 6 bya mbali, co nanjileke ngwendi, ‘Keti uye maboko-boko kuli banyokomweno.’” 18 Inamweno wamulekele ngwendi: “Munange, bandamena mangana umone muyendela ei ñanda, mwafwa ou munalume kahwimi kubanga namanesa ei ñanda lelo.”

4 Boazi waile, co wakatumamene ku cikolo ca nganda. Uje muka-kusokola yendekele Boazi wetile. Co Boazi wamusanene ngwendi: “Ngandi, ija utumame aha.” Co wakatumamene. 2 Boazi wasanene bakulunu ba nganda 10 na kubaleka ngwendi: “Tumameni aha.” Co batumamene.

3 Boazi walekele muka-kusokola ngwendi: “Naumi uje natundu ku lifuti lya Mowabi napande kulandesa libu lije lyapwile lya ndolome yetu Elimeleki. 4 Ngeci njayongola ngwange njikujombolwele ei ñanda na kukuleka ngwange, ‘Landa eli libu ku mesho a banu na ku mesho a bakulunu ba banu betu. Nga ulilanda, lilande, oloni nga kuulilanda, njileke mangana njizibuke, mwafwa yobe uli na lisesa lya kulilanda, co yange njinata kuli yobe.’” Uje ngandi wakumbulwile ngwendi: “Njililanda.” 5 Co Boazi wendekele ngwendi: “Ha litangwa liukalanda libu kuli Naumi, unapande kukalilanda lalo na kuli Ruthi wa kaMowabi, munakazi wa muka-kutoka, mangana wilwise lizina lya muka-kutoka ha buswana bwendi.” 6 Uje muka-kusokola mwazibile ngoco, wendekele ngwendi: “Kunjasa kulilanda, kutewa njibiisa buswana bwange. Njinakwana lisesa lyange, lilande yobe, mwafwa yange kunjasa kulilanda.”

7 Mu bisimbu bya kunima mu Isalele, banu bakele na kulinga ngacije kutalesa ku lisesa lya kusokola na kulandakana byuma: Munu wakele na kushulula lisanda lyendi na kulyana mukwabo yalikumiiya nendi, co ei ikeyo yapwile ngila ya kuzameka cikumiiyo* mu Isalele. 8 Ngeci, uje muka-kusokola washulwile lisanda lyendi mwalekele Boazi ngwendi: “Eli libu lilande yobe.” 9 Co Boazi walekele bakulunu na banu boshe ngwendi: “Mwalimwena ngweni lelo njili na kulanda kuli Naumi byuma byoshe bije byapwile bya Elimeleki na Kilioni na Maloni, co mubaboshe munapu mu bakaleho. 10 Njili na kwambata lalo Ruthi wa kaMowabi, munakazi wa Maloni, kupwa munakazi wange mangana njilwise lizina lya muka-kutoka ha buswana bwendi, mangana lizina lyendi keti liziluke mukati ka bandolome bendi na mu nganda* yendi. Yeni munapu mu bakaleho lelo.”

11 Ngeci banu boshe bakele ku cikolo ca nganda na bakulunu bendekele ngwabo: “Eyo, tu bakaleho. Yehova abezikise munakazi uje akobela mu njibo yobe mangana apwe ngwe Recho na Leya baje batungile njibo ya Isalele. Byuma bikwendele mwamubwa mu Efrata, co ukale na lizina lyalibwa mu Betelehema. 12 Naanga yobe yakwana Yehova kwitila muli mwana yakakukitila ou mumbanda ipwe ngwe ya Pelezi uje yakitile Juda kuli Tamala.”

13 Ngeci, Boazi wambatele Ruthi kupwa munakazi wendi. Walilalele nendi, co Yehova wakwasele Ruthi mangana emite. Ngeci wakitile mwana wa munalume. 14 Co banakazi balekele Naumi ngwabo: “Tushangazaleni Yehova uje kakusezele ngoco lelo kwa kujeneka muka-kusokola. Lizina lyendi balyambulule mu Isalele. 15 Ou mwana* akulingisa ubwahelele lalo na kukunyunga mu bukulukazi bwobe, mwafwa nyokomweno uje wakuzema uje natubakana bana ba banalume 7 ikeye namukiti. 16 Naumi wambatele uje mwana na kumwaka ha nulo yendi na kumulela.* 17 Co banakazi baje balyatele nendi balukile uje mwana lizina. Bendekele ngwabo, “Naumi banamukitila mwana wa munalume,” co bamulukile ngwabo Obedi. Obedi ikeye ishe ya Jesi. Jesi ikeye ishe ya Devidi.

18 Ei ikeyo naanga ya Pelezi: Pelezi wakitile Hezroni, 19 Hezroni wakitile Lamu, Lamu wakitile Aminadabu. 20 Aminadabu wakitile Nashoni, Nashoni wakitile Samoni. 21 Samoni wakitile Boazi, Boazi wakitile Obedi. 22 Obedi wakitile Jesi, Jesi wakitile Devidi.