Njataba Ngwange Biyongola bya Njambi ha Maninga Byabibwa
Ndotolo Endeka Muzimbu Wendi
Njakele mu mulili wakuliwanena wa ku cipatela, co njakele na kulumbunwina cibunga ca bandotolo byuma bitwawanene bije byalingisile munu umo atse. Ou mutsi wabinjile mushongo wakama. Co njabalekele ngwange: “Tunawana ngwetu ou munu nakele na kubinja hemolysis [kubihya kwa ma red blood cells] na acute renal failure [mushongo wa ku binso] uje ukaija mwafwa ya kwaka munu maninga amangi manene.”
Profesa umo wakatukile na kwendeka mu kutenuka ngwendi: “Kuma ulumbununa ngwobe tunamwakele maninga aje kuwalitombola na maninga endi ndi?” Njamukumbulwile ngwange: “Embwe, keti bikebyo binjilumbununa.” Njabamwesele tubikupulo twa inso ya uje mutsi na kubaleka ngwange, “Tunamono muwanabihila ma red blood cells mu inso, ngeci twasa kwendeka ngwetu bikebyo binalingisa abinje inso.”a Kwakatukile bimata byakama, co njazibile manene lyoba. Oloni kunjolokele kulu nameme njapwile nji ndotolo wa mwanike ikeyeco wapwile Profesa.
Mubyalingiwile ebi byuma, te kanda njipwe Mukaleho wa Yehova. Njasemukile mu 1943 mu nganda ya Sendai ije yakela ku kunto ya Japan. Batate bapwile ndotolo muka-kutondesesa mishongo na kutabula bibimbi mangana bamone binali munu. Bapwile lalo baka-kusaka baka-kubinja mu bwongo, mukemwo nange njalyangwilile kulilongesa mwakusakela. Mu mwaka wamucibali unjakele ku sikola ya kulilongesa mwakusakela mu 1970, njambatele Masuko.
Njikobela Cipangi ca Kutondesesa bya Mishongo
Munjakele ku sikola, Masuko wakele na kupanga mangana tuwane byakulikwasesa. Kulilongesa mwakusakela kwakele na kunjizibisa manene kubwaha. Njalikomokelele manene munjazibukile mubatangela mubila wa munu. Nameme ngoco, kunjazibukile ngwange kwakala Ishamatanga. Njasinganyekele ngwange kutondesesa bya mishongo kunjilingisa njipwe wa kubwahelela. Ngeci munjapwile ndotolo, njalyangwilile kukobela cipangi ca kutondesesa bya mishongo, nebi bikainene na bukalu bubaliwana nabwo baje baibinja.
Munjakele na kutabula batsi baje batsile ku kansa, njashangumukile kuuwasana ha seho ya kwaka munu maninga. Babezi baje banabinji kansa ha simbu yailaha banasa kukala na maninga amandondo mwafwa ya kwita manene maninga. Hakuwana ngwe sakesi ya kansa ibasana ngwabo chemotherapy ikakehesa maninga mu mubila, bandotolo bashaka manene kwaka maninga banu baje babinja kansa. Nameme ngoco, njanangukile ngwange kwaka maninga kulingisa mushongo wa kansa ujalakane. Ano matangwa, bukaleho bumwesa ngwabo kwaka maninga kukazeyesa maseuzi a mubila aje akalwisa mishongo na kulingisa bimbandu bya kansa bije binolele binduke lalo. Ngeci, babezi baje bakabinji kansa, babandondo bakayoyo.b
Mu 1975 njaliwanene na byuma binjinendeka kumashangumukilo. Uje Profesa ikeye wakele na kutala ije ñanda, co walilongesele bya maninga na mishongo ya maninga. Mukemwo walubalele manene munjendekele ngwange uje munu watsile mwafwa ya kumwaka maninga. Oloni njatwaleleleho kwendeka, co butenu bwendi bwakele na kutula kamandondo-kamandondo.
Kukukakala Kubinja nambe Kutsa
Ha simbu ije munakazi wange watambwile mungenzi wa kakulukazi wa munakazi uje wapwile Mukaleho wa Yehova. Uje munakazi mu kusimutwiya kwendi wakele na kwendeka ngwendi “Yehova,” co munakazi wange wamwihwile biilumbununa oyo Yehova. Uje Mukaleho wakumbulwile ngwendi, “Yehova lyapwa lizina lya Njambi wa busunga.” Masuko wakele na kutanda Mbimbiliya kushwa ku bwanike bwendi, oloni Mbimbiliya yakele na kutanda haje hanapande kukala lizina lya Njambi bengisileho “MWATA.” Ngeci munakazi wange wazibukile oni ngwendi Njambi wapwa munu, co wakala na lizina.
Masuko kakwata-kwatele ku masinde kushangumuka kulilongesa Mbimbiliya na uje Mukaleho wa kakulukazi. Munjelukile ku njibo kutunda ku cipatela ku ma 01:00, munakazi wange wanjilekele mu kubwahelela ngwendi, “Mbimbiliya ngwayo kubinja na kutsa kubikakalako lalo.” Njamukumbulwile ngwange, “Oco cikapwa cuma cacibwa manene.” Watwaleleleho ngwendi, “Hakuwana ngwe kaye kakaha kali muyehi, kunjishaka ngwange mubiise lalo simbu yeni.” Njanangukile ngwange nalumbununa ngwendi njilikele cipangi cange ca bundotolo. Mukemwo njalubalele, co kutwakele na kulizibasana.
Nameme ngoco, munakazi wange kalikelele kunjishongangeya. Wakele na kulombela kuli Njambi mangana amukwase kuwana bisoneka binapande, co wakele na kunjimwesabyo. Majwi ali ku mukanda wa Muka-kwambulula 2:22, 23 anjetele ku mbunge. Ou mukanda ngwawo: “Munu akawanaho bikajo ha kuundangana kwoshe kuje kwali na kuundangana hano hasi? . . . Nambe ku butsiki mbunge yendi kuyesi kuhwima. Byuma byoshe ebi binapu byangoco.” Ou mukanda unamwesa byuma binjakele na kulinga. Njakele na kuundanga mu cipangi ca kutondesesa bya mishongo butsiki na mutanya, oloni kunjapwile wa kubwahelela.
Mu 1975 mu July, litangwa limo lya Calumingo mutondo, munakazi wange mwaile ku Njibo ya Bumwene ya Bakaleho ba Yehova, nange njalyangwilile kuya. Munakazi wange wakomokele manene mwakanjimwene, co Bakaleho banjitambwile na maboko abali. Kushwa bene lije litangwa njatwaleleleleho kukunguluka ku biwano bya lya Calumingo, calumingo na calumingo. Mukwetile ngonde imolika, Mukaleho umo washangumukile kulilongesa nange Mbimbiliya. Mukwetile bingonde bitatu kutunda hashangumukilile kulilongesa Mbimbiliya na Bakaleho ba Yehova, munakazi wange bamumbwitikile.
Njataba Ngwange Biyongola bya Njambi ha Maninga Byapwa Byabibwa
Mukwita kwa simbu, njalilongesele ngwange Mbimbiliya inaleke baka-Kristu ngwayo banapande ‘kujenjuka ku maninga.’ (Vilinga 15:28, 29; Kushangumuka 9:4) Hakuwana ngwe njakele laja na kuuwasana ha seho ya kwaka munu maninga, kukwanjikaluwilile kutaba biyongola bya Njambi ha maninga.c Njalyendekesele ngwange, ‘Nga kwakala Ishamatanga, co lalo ebi bikebyo byanendeka, co binapande kupwa bya busunga.’
Njalilongesele lalo ngwange mishongo na kutsa binaija mwafwa ya bubi bwa Adama. (Loma 5:12) Ha simbu ei njakele na kutondesesa bya mushongo uje ukaziki mu mishisha. Yetu banu mutukai na kukola mishisha yetu ikominina na kusolya, co inena mishongo ya mbunge, tulepa, na mishongo ya ku binso. Ngeci njatabele bene ngwange ebi byoshe binaija mwafwa ya kujeneka kulumbunuka kutunatambula. Munima yebi, ntwima injakele nayo mu cipangi ca cipatela yashangumukile kutepuluka. Yehova Njambi ikeye lika asa kumanesa mishongo na kutsa.
Mu 1976 mukwetile bingonde 7 kutunda hanjashangumukilile kulilongesa Mbimbiliya, njalikelele kulilongesa ha university hospital. Njalishoshomwenene ngwange kunjikapuho lalo ndotolo, oloni njawanene cipangi ha cipatela ceka. Banjmbwitikile mu 1976. Njalyangwilile kupwa muka-kwambulula wa simbu yoshe nambe ngwetu painiya, co njashangumukile mu July 1977.
Njimanena Biyongola bya Njambi ha Maninga
Mu November 1979, nange na Masuko twakapangelele mu cikungulukilo ca mu nganda ya Chiba muje mwakele bujene bwa baka-kwambulula. Kuje kutwaile njakawaneneko cipatela haje hanjakele na kupanga ha matangwa amo. Litangwa lyakulibanga ku bipangi, cibunga ca bandotolo baje bakatala bya kutabula banu banjizengelekele. Batwaleleleleho kunjihozola ngwabo, “Hakupwa Mukaleho wa Yehova, ulinga bati nga kwija mubezi uje napande kumwaka maninga?”
Njabalekele mu kasingimiko ngwange njikabangeya byanendeka Njambi ha maninga. Njabalumbunwinine ngwange kuli bingila byeka bya kusakelamo babezi kwa kujeneka kubaka maninga, ngeci njilinga mwoshe munjasela kubakwasa. Mutwasimutwiiye ha ola imolika, mukulunu wa baje bandotolo wakumbulwile ngwendi, “Njazibisisa. Oloni nga kwija mubezi uje ali na maninga amandondo manene, co tumusaka yetu.” Uje mukulunu wa bandotolo bamuzibukile ngwabo munu wamukalu manene, oloni munima ya kuje kusimutwiya, twapwile tubabusamba, co simbu yoshe wakele na kusingimika binjakulahela.
Byuma Bije Byesekele Biyongola Binjakele Nabyo ha Maninga
Mutwakele na kupangela ku Chiba, kwakele cipangi ca kutunga ofisi yakama ya Bakaleho ba Yehova mu Japan mu nganda ya Ebina. Nange na munakazi wange twakele na kuyako lumo mu calumingo mangana tukasake Bakaleho baje bakele na kupangela haje ha mutungo ubasana ngwabo betheo nga kubalizibile bwino. Munima ya bingonde byabindondo, batulanyene kukapangela ha Betheo ya mu Ebina simbu yoshe. Co mu March 1981, twashangumukile kukala mu mitungo ya kunyunyumana muje mubakele na kukala baka-kukwasa mu kutunga ba kutubakana 500. Ku mutondo, njakele na kukwasa mu kujelesa bitaneno na bimbushu bya ha mwela wa kutungila, co ku mutanya njakele na kutala bya kusaka.
Ha banu banjakele na kusaka, hakele na Ilma Iszlaub, uje wapwile kamishinali, co wezile mu Japan mu 1949 kutunda ku Australia. Wakele na mushongo wa leukemia (kansa ya ku maseuzi a mu maninga), co bandotolo baje bakele na kumusaka bamulekele ngwabo nasala lika na bingonde byabindondo, co atsa. Ilma wabyanene kumwaka maninga, co walyangwilile kukala ha Betheo kweta noho hatsila. Ha simbu ije kukwakele bumbanda bwa kunena maninga mu mubila, bwa kufwa ngwe erythropoietin. Bisimbu bimo maninga endi (hemoglobin) akele na kupwa amandondo kweta ha magramu atatu nambe awana (seteko yapwa 12 kutwala 15.) Oloni njalingile mwoshe munjaselele mangana njimusake. Ilma watwaleleleleho kukulahela manene Lijwi lya Njambi kweta noho hatsililile mu 1988, te kuneti myaka 7.
Ha myaka yaingi baka-kulyana ba ha ofisi ya munango wa ku Japan wa Bakaleho ba Yehova banabinji mishongo ije inabalingisa babatabule. Tukandelela kuli bandotolo ba mu bipatela bya hayehi baje banataba kutabula aba baka-kulyana kwa kujeneka kubaka maninga. Kakangi bakanjilanya mu mulili wa kutabwila mangana njimone bilingiwa, co bisimbu bimo nange njikakwasa mu kutabula. Njikandelela baje bandotolo mwafwa basingimikile biyongola bya Bakaleho ba Yehova ha maninga. Kupanga nabo kunanjishokolwela bingila byabingi bya kubaleka byuma binjakulahela. Ndotolo umo ololo napu Mukaleho wa kumbwitika.
Kulifwita kwa bandotolo baje bakasaka Bakaleho ba Yehova kwa kujeneka kubaka maninga kunakwasa manene mu kusaka. Bukaleho bumwesa ngwabwo kutabula babezi kwa kujeneka kubaka maninga kunakwasa babezi bajeneke kuliwana na bukalu bukaija mwafwa ya kwaka munu maninga. Baka-kutondesesa banawana ngwabo babezi bakolo bwasi, co kubesi kuliwana na bukalu bwabwingi munima ya kubatabula.
Njatwalelelaho Kulilongesa Kuli Ndotolo Wakama Manene
Njikalingi mwoshe munjasela mangana njizibuke bingila byabiha biliko byakusakelamo. Oloni njatwalelelaho kulilongesa kuli Yehova uje wapwa Ndotolo wakama manene. Kesi kumona lika cifwa cetu ca hanja, oloni akamono mubila wetu woshe. (1 Samwele 16:7) Hakupwa njindotolo, kunjesi kutala lika ha mushongo wabinja munu, oloni njikaka mbunge ku mubila wendi woshe. Oku kukanjikwasa njisake mwamubwa mubezi.
Njicili na kupangela ha Betheo na kukwasa bakwetu balilongese bya Yehova, kwambateselela na biyongola byendi ha maninga, co oku kukanjilingisa njipwe wa kubwahelela. Njili na kulomba ngwange Yehova Njambi uje wapwa Ndotolo Wakama amanese bwasi mishongo na kutsa.—Banawambulula kuli Yasushi Aizawa.
[Majwi a kwinikila]
a Libulu lya Modern Blood Banking and Transfusion Practices lyasonekele Dr. Denise M. Harmening ngwalyo: “Nga mubezi bamwakaho laja maninga nambe nga wakeleho na cikute nambe nga wakala na inso yeka, co ma red blood cells endi anasa kubihya nga bamwaka maninga.” Ngeci mubezi wa cifwa eci, nga bamupima simbu kanda bamwake maninga, maseuzi endi aje akalwisa mishongo “kuwalingisa mubila umwese muyati wa maninga endi.” Libulu lya Dailey’s Notes on Blood limwesa ngwalyo ma red blood cells anasa kubihya “nga munu bamwaka nameme tumaninga twatundondo tuje kutwalifwile na maninga endi. Ngeci nga mubezi akala na mushongo wa ku binso, co ali mu bukalu bwakama mwafwa binso byendi kubyasa kutundisa mazilo ali mu maninga.”
b Magazini ya mu August 1988 ije yendeka mwakusakela mushongo wa kansa ngwayo: “Babezi baje babakaka maninga simbu kanda babatabule, bakaliwana na bukalu bwakama manene mu kwita kwa simbu kutubakana baje kubesi kwaka maninga.”
c Nga mushaka kuzibuka byabingi ha byuma biinendeka Mbimbiliya ha maninga, co taleni broshuwa ya How Can Blood Save Your Life? ibanasoneka Bakaleho ba Yehova.
[Majwi]
“Njabalumbunwinine ngwange kuli bingila byeka bya kusakelamo babezi kwa kujeneka kubaka maninga, ngeci njilinga mwoshe munjasela kubakwasa”
[Majwi]
“Bukaleho bumwesa ngwabwo kutabula babezi kwa kujeneka kubaka maninga kunakwasa babezi bajeneke kuliwana na bukalu bukaija mwafwa ya kwaka munu maninga”
[Bikupulo]
Helu: Njili na kwendeka ñanda ya Mbimbiliya
Ku cilyo: Njili na munakazi wange Masuko