-
Kuma Boshe Bakalitumbula Ngwabo ‘Baka-Kilistu’ Bapwa Baka-Kilistu ba Busunga Ndi?Kaposhi ka kukengela—2012 | March 1
-
-
Bapwa Baka-Kilistu ba Busunga Ndi?
BAKA-KILISTU bangahi baliko? Libulu lya Atlas of Global Christianity lyamwesele ngwalyo mu 2010 kwakele baka-Kilistu ba kweta ku 2.3 bilioni mu kaye koshe. Oloni eli libulu lyamwesele lalo ngwalyo aba baka-Kilistu bali mu bibunga bya kutubakana 41,000 bije bili na bilongesa bya kuliseza-seza. Ebi binasa kutanganesa munu nambe kumulingisa auwasane. Co nasa kulihula ngwendi, ‘Kuma boshe bakalitumbula ngwabo baka-Kilistu bapwa baka-Kilistu ba busunga bene ndi?’
Tucisimutwiyeniko ha cakumwenako cimo. Nga munu atunda mu lifuti limo, co ashaka kukobela mu lifuti likwabo, napande kuleka muka-kupangela ku nginga ya lifuti ngwendi wapwa muka-lifuti muka. Co lalo napande kumwesa bukaleho buje bumwesa ngoco. Cakumwenako, nasa kumwesa muka-kupangela ku nginga lipapelo lije limutabesa kukobela mu lifuti lyeka. Mu ngila imolika, munu kapandele kulimba lika ha nulo ngwendi wapwa muka-Kilistu. Napande kukala na bukaleho bumwesa ngoco. Bukaleho muka?
Lijwi lya ‘muka-Kilistu’ bashangumukile kulipangesa munima ya simbu yaindondo kutunda mu mwaka wa 44 C.E. Luka wendekele ngwendi: ‘Ku Antyoke kukekwo kuje bandongesi bashangumukile kubatumbula ngwabo baka-Kilistu.’ (Vili 11:26) Tukulahela mwananguka ngweni bandongesi ba Kilistu bakebo babatumbwile ngwabo baka-Kilistu. Bika byasa kulingisa munu bamutumbule ngwabo ndongesi ya Kilistu? Libulu lya The New International Dictionary of New Testament Theology ngwalyo: “Kupwa ndongesi ya Yesu kulumbununa kulyana kumukabangeya . . . mu kuyoya kwa munu kwoshe.” Ngeci, muka-Kilistu wa busunga napu munu uje akabangeya mu kushula bilongesa na binangulo byoshe bya Yesu uje Washangumukile Bulombelo bwa Baka-Kilistu.
Kuma baka-Kilistu ba busunga kubali bene muno mu kaye munashulu banu babangi-bangi baje bali na kulishasha ngwabo baka-Kilistu ndi? Yesu wendekele ngwendi baka-kumukabangeya mu busunga bakabazibuka bati? Tushaka ngwetu mulizibile muinakumbulwila Mbimbiliya ebi bihula. Mu biñanda binatako, tusimutwiya ha byuma bitanu byendekele Yesu bije byasa kukwasa banu kuzibuka baka-kumukabangeya mu busunga. Tumona omwo baka-Kilistu ba mu simbu ya tupositolo bamweselele ngwabo bapwile baka-Kilistu ba busunga. Kutundaho, tumona indi beya ano matangwa banalifu nabo.
-
-
‘Ononokeni Bilongesa Byange’Kaposhi ka kukengela—2012 | March 1
-
-
‘Ononokeni Bilongesa Byange’
“Nga mwononoka bilongesa byange, mwa busunga munapu mu bandongesi bange, co mukazibuka busunga, co busunga bukamipatula.”—YOWA 8:31, 32.
Awa Majwi Alumbununa Bika? Bilongesa” bya Yesu byatundile kuli Ishe Yehova. Mukemwo wendekele ngwendi: “Tate uje wanjitumine nanjishiki bije binjendeka na bije binjambulula.” (Yowano 12:49) Co omwo walombelele kuli ikeye wendekele ngwendi: “Lijwi lyobe lyapwa busunga.” Kakangi, Yesu wapangesele majwi a mu Lijwi lya Njambi omwo wakele na kulongesa. (Yowano 17:17; Mateo 4:4, 7, 10) Ngeci, baka-Kilistu ba busunga banapande kutwalelelaho ‘kwononoka bilongesa’ bya Yesu. Banapande kumona Lijwi lya Njambi Mbimbiliya kupwa “busunga.” Co hakeho hanapande kwimana byuma byoshe bibakulahela nebi bibalinga.
Baka-Kilistu ba Kulibanga Bononokele Bati Bilongesa bya Yesu? Ngwe mwa Yesu, Paulu uje wasonekele mikanda yaingi ya Bisoneka bya baka-Kilistu nendi wasingimikile Lijwi lya Njambi. Wasonekele ngwendi: “Bisoneka byoshe Njambi wahwiminininemo, ngeci bili na seho.” (2 Timateo 3:16) Banalume baje bakele na cipangi ca kulongesa mu cikungulukilo ‘bapandele kupwa baka-kukakateya mu lijwi mbe, lije basa kukulahela.’ (Tito 1:7, 9) Baka-Kilistu ba kulibanga babanangwile kubyana kupwa ‘bindungo ba mana a bunu a makuli, aje atunda ku bilongesa bya banu, kwesekesa na byuma bya mashangumukilo bya kaye, co kuwatundile kuli Kilistu.’—Kolose 2:8.
Beya Bali na Kukabangeya Mwanja Wabo Ano Matangwa? Majwi abanapangesa mu libulu lya Katolika lya Katekisema aje abatundisile mu libulu lya Vatican’s Dogmatic Constitution on Divine Revelation, lije libashangumukile kupangesa mu 1965 ngwawo: “Byuma bibakulahela mu Ceci [ya Katolika] ngwabo banabijombolola, kubitundu mu Bisoneka bya Kujela lika. Ngeci, banu banapande kutambula na kwononoka cisemwa ca ceci na Bisoneka bya Kujela mu ngila ya kulifwa.” Ñanda imo yakele mu magazini ya Maclean yakele na majwi a mukulunu umo mu fulumende mu nganda ya Toronto mu Canada uje wendekele ngwendi: “Bika bitwasa kutondela libulu libasonekele myaka 2,000 kunima litutwamenene? Kuli biyongola byabibwa bituli nabyo, oloni simbu yoshe bili na kwilukila munima mwafwa ya kubyesekesa ku biyongola bya Yesu na Bisoneka.”
Libulu lya New Catholic Encyclopedia lyendekele ha Bakaleho ba Yehova ngwalyo: “Bamona ngwabo byuma bibakulahela nebi bibalinga binapande kwimana lika ha Mbimbiliya.” Simbu imo, munalume umo mu Canada wabatwiiye Mukaleho wa Yehova umo wa munakazi mwashakele kulizimbula. Ou munalume wendekele oku nenika Mbimbiliya yambatele ou Mukaleho ngwendi: “Njimizibuka yeni, na cibukiso ceni oco.”
-
-
“Kesi Baka-kaye”Kaposhi ka kukengela—2012 | March 1
-
-
“Kesi Baka-kaye”
‘Baka-kaye babazinda, omwo bakebo kesi baka-kaye.’—YOWANO 17:14.
Awa Majwi Alumbununa Bika? Yesu kapwile muka-kaye mwafwa kalikobelesele mu bupolitiki nambe mu mpindangano ibakele na kunena banu. Wendekele ngwendi: ‘Bumwene bwange kesi bwa hano ha kaye embwe, ngwe bumwene bwange bwapwile bwa hano ha kaye, ngwe bandongesi bange banalu kutewa banjana kuli baka-kuswana ba Bayunda. Oloni bumwene bwange kesi bwa hano ha kaye.’ (Yowano 18:36) Yesu walekele lalo baka-kumukabangeya ngwendi kubapandele kukala na bifwa, endekesi nambe futisi ije kuilitombola na Lijwi lya Njambi.—Mateo 20:25-27.
Baka-Kilistu ba Kulibanga Balyangunwine Bati ku Kaye? Muka-kusoneka bya bulombelo wa lizina lya Jonathan Dymond wendekele bya baka-Kilistu ba kulibanga ngwendi: “Babyanene kulikobelesa mu [nzita]; nameme basele kubashendumuna, kubaka mu kamenga, nambe kubatsiya.” Balyangwilile kuyanda kutubakana kulikobelesa mu byuma bya kaye. Futisi yabo yaibwa nayo yabalingisile baliseze na baka-kaye. Baka-Kilistu babalekele ngwabo: “Baka-kujeneka kukulahela banalikomokela omwo kumwesi na kulipandakana nabo mu kuyoya kwa muuka na bunyengwe, co bali na kumishaula.” (1 Petulu 4:4) Muka-kutondesesa mizimbu ya kusañulu wa lizina lya Will Durant wasonekele ngwendi baka-Kilistu “bakele banu babangi baje bongumukile na senga mu citanga mwafwa bakele na kwononoka mashiko na binangulo bya mu Mbimbiliya.”
Beya Bali na Kukabangeya Mwanja Wabo Ano Matangwa? Libulu lya New Catholic Encyclopedia lyendekele ha kujeneka kulikobelesa mu byuma bya kaye kwa baka-Kilistu ngwalyo: “Kubyana kupangesa bitwa bya nzita kunapu kubiisa.” Ñanda imo yakele mu lipapelo lya mizimbu libatumbula ngwabo Reformierte Presse lyendekele ngwalyo muzimbu wa munga imo ya baka-kutala bya lisesa lya baka-Africa wamwesele ngwawo biceci byoshe byalikobelesele mu kulitsiya kwa miyati mu Rwanda, “kutundisako lika Bakaleho ba Yehova.”
Mulongesi umo wayayabalele ha nzita ya baka-Nazi ngwendi “kukwakele cibunga ca banu nambe munga ije yendekeleko bimo mu kulwisa makuli na bukenya bwalisalele.” Munima ya kwihwisisa kuli baka-kutala miziyamu ya United States Holocaust Memorial wasonekele ngwendi: “Njawaneneoni cikumbululo.” Wanangukile ngwendi Bakaleho ba Yehova bemanenene bibakulahela nameme babayandesele.
Batico futisi yabo? Magazini ya U.S. Catholic yendekele ngwayo: “Bwingi bwa bakwenje na bambanda mu bulombelo bwa Katolika kubalitombola na bilongesa bya ceci kutalesa ku kuyoya hamo kwa munalume na munakazi baje kubalyambatele na kulilala kwa banu baje kubalyambatele.” Mwakele majwi amo a deacon uje wendekele ngwendi: “Banu babangi, njendeke ngwange banu ba kutubakana 50 pesenti bakabanga kuyoya hamo simbu kanda balyambate.” Libulu lya The New Encyclopædia Britannica limwesa ngwalyo Bakaleho ba Yehova “bakashaka kulinga mwoshe mubasela kukala na futisi yaibwa.”
-
-
“Lizemeni Umo na Mukwabo”Kaposhi ka kukengela—2012 | March 1
-
-
“Lizemeni Umo na Mukwabo”
“Njimyana lishiko lyaliha ngwange, lizemeni umo na mukwabo. Ngwe yange munjinamizeme, ngeci bene, munapande kulizema umo na mukwabo. Nga mulizema umo na mukwabo, asinoni boshe bakazibuka ngeci mu bandongesi bange.”—YOWANO 13:34, 35.
Awa Majwi Alumbununa Bika? Kilistu walekele bandongesi bendi ngwendi balizeme umo na mukwabo ngwe mwabazemenene. Wabazemene bati? Yesu wazemene banu boshe nameme bwingi bwa banu bayoyele nabo bakele na kaangu ka miyati, co lalo kubamwene banakazi kupwa ba seho. (Yowano 4:7-10) Cizemo cikeco camulingisile apangese simbu yendi, nzili yendi na byuma bikwabo mu kukwasa bakwabo. (Mako 6:30-34) Kutundaho, Kilistu wamwesele ngwendi wazemene bandongesi bendi mu ngila yakama. Wendekele ngwendi: “Yange kanyungi wamubwa, kanyungi wamubwa ali na cizango ca kutsila bimanga.”—Yowano 10:11.
Baka-Kilistu ba Kulibanga Bamwesele Bati Ngwabo Balizemene Umo na Mukwabo? aka-Kilistu ba kulibanga bakele na kulisana ngwabo “ndolome” nambe “ndokazi.” (Filimoni 1, 2) Banu ba miyati ya kuliseza-seza babatambwile mu cikungulukilo. Bakulahelele ngwabo “kukwesi kwangula hakati ka Bayunda na baje kesi Bayunda, Njambi napu umo, Shukulu Kalunga wa boshe.” (Loma 10:11, 12) Munima ya Pentekosita ya 33 C.E., bandongesi baje bakele mu Yelusalema “balandesele byuma byabo na bufuko bwabo, co balipangelele bimbongo hakati kabo, ku munu na munu ngwe ku kujeneka kwendi.” Bika bibalingilile ngoco? Balingile ngoco mu kushaka kukwasa baje babambwitikile ololo mangana batwaleleleho kukala mu Yelusalema na kutwalelelaho ‘kukakateya ku bilongesa bya tupositolo.’ (Vilinga 2:41-45) Bika byabashongangeyeye balinge ngoco? Munima ya myaka ya kujeneka kweta ku 200 munima ya kutsa kwa tupositolo, Tertullian wapangesele majwi abendekele bakwabo hali baka-Kilistu. Wendekele ngwendi: “Balizema umo na mukwabo . . . co basa kulitsila umo na mukwabo.”
Beya Bali na Kukabangeya Mwanja Wabo Ano Matangwa? Libulu lya The History of the Decline and Fall of the Roman Empire (1837) lyamwesele ngwalyo ha myaka yaingi ineti, baje banalishasha ngwabo baka-Kilistu “banalilingi manene mwamubi mukati kabo kutubakana nomu mubanabalingila baje kubapwile baka-Kilistu.” Baka-kutondesesa bamo mu United States banawana ngwabo bwingi bwa baje bakendeka ngwabo bali na kulemesa Njambi maneneni baje bali na kulishasha ngwabo baka-Kilistu, bakebo bali na kukundwiya kaangu ka miyati. Baka-ceci imo mu lifuti limo kakangi kubesi kulikwatasana na bakwabo baka-ceci ya kulifwa ba mu lifuti lyeka, co kubesi kulikwasa umo na mukwabo nga kwasholoka bukalu.
Mu 2004 mukwakele tunkumba twakama tuwana mu bingonde bibali lika ku Florida mu U.S.A, muka-citwamo wa Komiti Ikatala bya Bukalu bwa Cishutikila mu Florida washakele kumona indi byuma bibanene banu bakele na kubipangesa mwamubwa. Wendekele ngwendi kukwakele cibunga cije calikwatasanene na kupanga mwamubwa ngwe mubalingilile Bakaleho ba Yehova, co walyanene kukwasa Bakaleho mu byuma bibatondele. Mu 1997, cibunga cimo ca Bakaleho ba Yehova cambatele byemba, byakulya na bizalo na kuya nabyo ku Democratic Republic of Congo mangana bakakwase bakwabo Bakaleho na banu beka baje batondele bukwasi. Kutundaho, Bakaleho bakwabo mu Europe banene bukwasi bwa byuma bya kweta ku madola 1 milyoni (a mu U.S.).
-
-
‘Njinasholola Lizina Lyobe’Kaposhi ka kukengela—2012 | March 1
-
-
‘Njinasholola Lizina Lyobe’
‘Njinasholola lizina lyobe kuli banu bawanjanene kutunda hakati ka baka-kaye. . . . Njinasholola lizina lyobe kuli bakebo, co anga njikalisholola.’—YOWANO 17:6, 26.
Awa Majwi Alumbununa Bika? Yesu washolwele lizina lya Njambi mwafwa wakele na kulipangesa mwakele na kwambulwila banu. Kutundaho, Yesu mwakele na kutanda Bisoneka, ngwe mwakele na kulingila kakangi, wakele na kutumbula lizina lya Njambi. (Luka 4:16-21) Walekele baka-kumukabangeya balombele ngwabo: ‘Tate yetu, bajelese lizina lyobe.’—Luka 11:2.
Baka-Kilistu ba Kulibanga Basholwele Bati Lizina lya Njambi? Kapositolo Petulu walekele bakulunu mu Yelusalema ngwendi Njambi wambatele banu kutunda mu mafuti mangana ‘bapwe banu babasanesa lizina lyendi.’ (Vilinga 15:14) Tupositolo na bakwabo bambulwile ngwabo ‘woshe asana ha lizina lya Yehova akoboka.’ (Vilinga 2:21; Loma 10:13) Bapangesele lalo lizina lya Njambi mu bisoneka byabo. Libulu lya mashiko a Bayunda libatumbula ngwabo Tosefta lije lyahwile mu mwaka wa kukokela ku 300 C.E., lyendekele ha bisoneka bya baka-Kilistu bibenyekele baka-kulwisa ngwalyo: “Mabulu a biñanda byabibwa na mabulu a minim [baka-Kilistu ba Bayunda] kubaobwele ku tuhya. Bawecelelele enye, . . . nameme basonekelemo Lizina lya Njambi.”
Beya Bali na Kukabangeya Mwanja Wabo Ano Matangwa? Majwi a kulibanga mu Mbimbiliya ya Revised Standard Version ibatabesele baka-National Council of the Churches of Christ mu United States ngwawo: “Simbu kanda kukale baka-Kilistu, baje bakele mu bulombelo bwa Bayunda becelele kupangesa lizina lyoshe-lyoshe lije lyamonekele ngwe lizina mpundu lya Njambi mwafwa kwapwile ngwe kwakele binjambi beka baje bapandele kuliseza nabo. Co baje bali mu bulombelo bwa baka-Kilistu kubapandele kupangesa lizina lya cifwoco.” Ngeci, bengisile endekesi ya “SHUKULU” mu myela muje mwapandele kukala lizina mpundu lya Njambi. Mu myaka ya ololo bene ei, baka-Vatican banaleke ma bishop babo ngwabo: “Banu kubapandele kupangesa nambe kwendeka lizina lya Njambi lya bisona bya YHWHa ipwe mu myaso nambe mu malombelo.”
Beya bali na kupangesa lizina lya Njambi ano matangwa na kukwasa bakwabo balizibuke? Sergey wakengele vidio ije yamwesele ngwayo Yehova likelyo lizina lya Njambi. Ha simbu oyo wakele mu lifuti lya Kyrgyzstan, co te ali na myaka ya kukokela ku 19. Ha myaka 10 kutundoho, kazibile lalo lizina lya Njambi. Mu kwita kwa simbu omwo wajalukilile ku United States, Bakaleho ba Yehova babali bamwendelele ha njibo yendi na kumumwesa lizina lya Njambi mu Mbimbiliya. Sergey wabwahelelele manene mwawanene cibunga ca banu cije cakele na kupangesa lizina lya Yehova. Mu dikishinali ya Webster’s Third New International Dictionary banalumbununa “Yehova Njambi,” ngwabo “Njambi wa nzili manene uje wapwa Njambi umolika ibakalemesa Bakaleho ba Yehova.”
[Majwi a kwinikila]
a Mu Mbunda, lizina lya Njambi kakangi bakalinungulula ngwabo “Yehova.”
-
-
‘Ou Muzimbu Waubwa wa Bumwene Bakawambulula’Kaposhi ka kukengela—2012 | March 1
-
-
‘Ou Muzimbu Waubwa wa Bumwene Bakawambulula’
‘Ou muzimbu waubwa wa bumwene bakawambulula mu kaye mwoshe kupwa bukaleho ku miyati yoshe, asinoni kukotoka kwa kaye kukaija.’—MATEO 24:14.
Awa Majwi Alumbununa Bika? Luka uje wasonekele mukanda wa Biñanda Byabibwa wendekele ngwendi Yesu ‘waile na kwendangana mu binganda na mu membo, na kwambulula muzimbu waubwa wa bumwene bwa Njambi.’ (Luka 8:1) Yesu wendekele ngwendi: ‘Njinapande kwambulula muzimbu waubwa wa bumwene bwa Njambi . . . omwo ebi bikebyo byaanjituminine Njambi.’ (Luka 4:43) Yesu watumine bandongesi bendi ngwendi baye na kwambulula muzimbu waubwa mu bimbongi na mu membo, co mu kwita kwa simbu wabalekele ngwendi: “Mukapwa bakaleho bange . . . na ku mamaneselelo a hasi.”—Vilinga 1:8; Luka 10:1.
Baka-Kilistu ba Kulibanga Bambulwile Bati Muzimbu Waubwa? Bandongesi ba Yesu kubakwata-kwatele ku masinde omwo wabalekele byakulinga. ‘Ha litangwa na litangwa bakele na kulongesa na kwambulula muzimbu waubwa wa Kilistu mu Njubo ya Shukulu Kalunga na mu binjubo bya banu.’ (Vilinga 5:42) Kwambulula kukwapwile lika kwa banu ba kulitila. Muka-kutondesesa mizimbu ya kusañulu wa lizina lya Neander wendekele ngwendi: “Celsus uje wapwile muka-kusoneka wa kulibanga kulwisa bulombelo bwa baka-Kilistu wakasamene omwo wanangukile ngwendi baka-kutonga na bwanda, baka-kubwahesa makatulo, baka-kubwahesa bilambu bya tusitu, banu ba kujeneka kulilongesa na banu nkala bambulwile muzimbu waubwa na ntwima.” Mu libulu lyendi lya The Early Centuries of the Church, Jean Bernardi wasonekele ngwendi: “[Baka-Kilistu] bapandele kuya na kwambulwila banu boshe, kwoshe-kwoshe. Bapandele kulinga ngoco mu bitapalo, mu binganda, ha masambwa-ngila na ha binjibo bya banu. Nameme bamo babatambwile, bamoco kubabatambwile. . . . Kweta ku mamaneselelo a lifuti-libu.”
Beya Bali na Kukabangeya Mwanja Wabo Ano Matangwa? Kapilistu umo wa bulombelo bwa Anglican wa lizina lya David Watson wendekele ngwendi: “Biceci kubyesi na kumona cipangi ca kwambulula na kulongesa kupwa ca seho, mukemwo banu babangi kubesi na kumona seho ya kulemesa Njambi na kulinga byuma binapande.” Mu libulu lyendi lya Why Are the Catholics Leaving? José Luis Pérez Guadalupe wasonekele bya bulombelo bwa baka-Evangelical, baka-Adventist na bakwabo ngwendi “kubesi kuya na kwambulula ha njibo na njibo.” Oloni wendekele ha Bakaleho ba Yehova ngwendi: “Bakambulula ha njibo na njibo simbu na simbu.”
Mu biñanda bimo biyetulukilemo nkuta ya Cato Supreme Court mu 2001-2002, mwakele majwi a Jonathan Turley uje wendekele ngwendi: “Mucendeka lika Bakaleho ba Yehova, banu babangi bakasinganyeka ngwabo mulumbununa baka-kwambulula baje bakaija ha binjibo byetu ha bisimbu bije kubyapandele. Bakaleho ba Yehova bamona ngwabo kuya na kwambulula ha njibo na njibo kukwapwile lika ngila ya kulingisa banu bakulahele bibakulahela, kwapwa lalo ngila ya kumweselamo likulahelo lyabo.”
[Cipalo]
Kuma Ebi Biñanda Binamikwasa Kuzibuka Baka-Kilistu ba Busunga Ndi?
Kwesekesa na biñanda bya mu Mbimbiliya bitunasimutwiya bije bimwesa baka-Kilistu ba busunga, beya bamumona yeni ngweni bakebo baka-Kilistu ba busunga? Nameme kuli bibunga byabingi bya banu baje bali na kulitumbula ngwabo baka-Kilistu, munapande kwanuka majwi a Yesu alekele baka-kumukabangeya. Wendekele ngwendi: “Kesi munu woshe anjitumbula ngwendi, ‘Mwene, Mwene’ akakobela mu Bumwene bwa mwilu embwe, oloni kubanga baje bakalingi cizango ca Tate wa mwilu.” (Mateo 7:21) Kunanguka baje bali na kulinga cizango ca Njambi, baje banapu baka-Kilistu ba busunga na kulikwatasana nabo kulingisa munu awane bibezikiso bya myaka yoshe mwisi ya Bumwene bwa Njambi. Nga mushaka kuzibuka byabingi kutalesa ku Bumwene bwa Njambi na bibezikiso bibukanena, lekeni Bakaleho ba Yehova banamyana ei magazini.—Luka 4:43.
-