NTETO IRĨA IRĨ MŨTHIA
1 JEHOVA
Riĩtwa rĩa Mũrungu nĩ Jehova, na nĩ kuuga “Nĩwe Ũtũmaga Gũkarĩka.” Jehova nĩwe Mũrungu mweneinya yonthe, na nĩwe woombĩre into bionthe. Arĩ inya ya kũthithia o ũntũ bunthe bũrĩa athuuraga kũthithia.
Kĩrĩ Kĩhibirania, riĩtwa rĩa Mũrungu rĩaandĩki na ntemwa inya. Kĩrĩ Gĩcũnkũ ntemwa iji irũngamagĩĩrwa nĩ YHWH kana JHVH. Riĩtwa rĩa Mũrungu rĩonekanaga Bibiriene akuĩ maita 7,000 kĩrĩ maandĩko ja mbere ja Kĩhibirania. Antũ nthĩgũrũne kunthe batumagĩra riĩtwa rĩa Jehova rĩandĩki na njĩra mwanya mwanya, bakĩrĩgwetaga na njĩra ya wĩthĩre ya mũgambo jwaao.
2 BIBIRIA NĨ RŨTETO “RWEKIRWE NI MURUNGU NKORONE” YA BARĨA BAMĨANDĨKĨRE
Mũtuungi wa Bibiria nĩ Mũrungu, ĩndĩ aatumĩĩre antũarũme kũmĩandĩka. Nĩ ũmwe na ũrĩa jũũjũ oomba kũromba mwanowe amwandĩkĩre barũga ĩrĩ na mathũgaanio ja jũũjũ ũu. Mũrungu aatumĩĩre kĩrundu kĩawe gũtongeeria aandĩki ba Bibiria baandĩka mathũgaanio jaawe. Kĩrundu kĩa Mũrungu nĩkĩabatongererie na njĩra inyiingĩ, rĩmwe gĩatũmaga boona bioneki kana iroto rĩu bakaandĩka.
3 MOORITANI JA BIBIRIA
Jaja nĩ mooritani jarĩ Bibiriene, jarĩa jatũteethagia kũthithia matua bwega. Ngerekano, ũritani bwa Bibiria, “muuru jumui niju juthuukagia miitire iria miega,” bũtũritanaga acoore beetũ no batũme twee babeega kana babaaĩ. (1 Akorintho 15:33) Na ũritani bwa Bibiria, “kiria muntu aandaga nokio akoroketha,” bũtũritanaga tũtĩũmba kũmatũka maumĩĩra ja mathithio jeetũ.—Agalatia 6:7.
4 ŨRORIA
Nĩ ntũmwa kuuma kĩrĩ Mũrungu. No ĩĩthĩrwe ĩrĩ wendi bwa Mũrungu bũtaarĩrĩtue, ũritani bwegiĩ mĩtugo, waatho, kana ĩgaamba. Kinya no ĩĩthĩrwe ĩrĩ ntũmwa ĩĩgiĩ ũntũ bũgakarĩka ĩgiita rĩĩjĩte. Bibiriene, kwĩna moororia jamaingĩ jarĩa jojũrĩte.
5 MOORORIA JEGIĨ MESIA
Jesũ nĩwe woojũrĩrie moororia jarĩa jarĩ Bibiriene jegiĩ Mesia. Tega kathandũkũ “Moororia Jegiĩ Mesia.”
▸ Kĩth. 2, gĩc. 17, nteto au gaiti.
6 MWOROTO JWA JEHOVA KĨRĨ NTHĨGŨRŨ
Jehova oombĩre nthĩgũrũ yaa paradiso kenda ĩtũũrwa nĩ barĩa bamwendete. Mworoto jwawe jũtaagarũka. Rua, Mũrungu akeebia ũthũũku na ae antũ baawe ũtũũro bwa kenya na kenya.
7 SHAITANI NKOMA
Shaitani nĩ mũraĩka ũrĩa waambĩrĩĩrie kũregana na Mũrungu. Etagwa Shaitani, kũu nĩ kuuga “Mũregani,” nĩũntũ ka aciindanaga na Jehova. Kinya netagwa Nkoma, kũu nĩ kuuga “Mũcambania.” Aaerwe riĩtwa rĩu nĩũntũ neka arongwagĩra Mũrungu na akaayia antũ.
8 ARAĨKA
Jehova oombĩre araĩka karaaja mono mbere ya oomba nthĩgũrũ. Boombĩrwe batũũra ĩgũrũ. Kwĩna araĩka nkũrũki ya mirioni ĩgana. (Danieli 7:10) Barĩ mariĩtwa na nkuma mwanya mwanya, na araĩka etĩkĩkua barĩ winyiyia, batĩendaga kũthaathaua nĩ antũ. Barĩ nkathĩ na ngũgĩ mwanya mwanya irĩa baegi. Imwe cia ngũgĩ iu nĩ gũtumĩkĩra mbere ya rũriga rwa Jehova, gwikia ntũmwa, gũkaria na kũmenyeera atumĩkĩri baawe nthĩgũrũne, kũũjũria magaamba jaawe, na kũgwata mbaru ngũgĩ ya gũtũmĩĩria. (Zaburi 34:7; Kugwurirwa 14:6; 22:8, 9) Ĩgiita rĩĩjĩte bakarwa barĩ amwe na Jesũ ndweene ya Arimagedoni.—Kugwurirwa 16:14, 16; 19:14, 15.
▸ Kĩth. 3, gĩc. 5; Kĩth. 10, gĩc. 1
9 WĨYIA
Bũrĩa bunthe twigagua, tũthũgaanagia, kana tũthithagia bũkũregana na Jehova kana wendi bwawe nĩ wĩyia. Tontũ wĩyia nĩbũthũũkagia ngwatanĩro yeetũ na Mũrungu, natweete mawaatho na mooritani ja gũtũteethia gũciebania na meeyia ja ntabarako. Mwambĩĩrione, Jehova oombĩre bionthe birĩ bibiũjũru, ĩndĩ Adamu na Hawa bakũthuura kũrega kwathĩkĩra Jehova, nĩbeĩĩrie na batiga kwaa baboojũru. Baratindira na barakua, na tontũ nĩtwagaĩĩrwe meeyia kuuma kĩrĩ Adamu, kinya twĩ nĩtũtindiraga na tũgakua.
▸ Kĩth. 3, gĩc. 7; Kĩth. 5, gĩc. 3
10 ARIMAGEDONI
Ĩjĩ nĩ ndwaa ya Mũrungu ya kũthiria nthĩgũrũ ya Shaitani na ũthũũku bunthe.
▸ Kĩth. 3, gĩc. 13; Kĩth. 8, gĩc. 18
11 ŨNENE BWA MŨRUNGU
Ũnene bwa Mũrungu nĩ thirikarĩ ĩrĩa Jehova arũngĩkĩte ĩgũrũ. Jesũ Kristũ nakwathana arĩ Mũnene waayo. Ĩgiita rĩĩjĩte Jehova agatumĩra Ũnene kweberia ũthũũku bunthe. Ũnene bwa Mũrungu bũkaatha nthĩgũrũ.
12 JESŨ KRISTŨ
Mũrungu oombĩre Jesũ mbere ya into bingĩ bionthe. Jehova aatũmĩre Jesũ nthĩgũrũne akua nĩũntũ bwa antũ bonthe. Nyuma ya Jesũ kũũragwa, Jehova naamũriũkĩrie. Jesũ nakwathana nandĩ ĩgũrũ arĩ Mũnene wa Ũnene bwa Mũrungu.
13 ŨRORIA BWEGIĨ BIUMIA 70
Bibiria nĩyaroretie rĩrĩa Mesia arĩngĩumĩra. Arĩngĩumĩra mũthiene jwa ĩgiita rĩgwĩtwa biumia 69, birĩa bĩambĩrĩĩrie mwaka jwa 455 M.M.J., na biathira mwakene jwa 29 M.J.
Nĩatĩa tũkũmenya biumia biu biathirĩre mwakene jwa 29 M.J.? Biumia 69 biambĩrĩĩrie mwaka jwa 455 M.M.J., rĩrĩa Nehemia aakinyĩre Jerusalemu na aambĩĩria kũmĩaka kaĩrĩ. (Danieli 9:25; Nehemia 2:1, 5-8) O ta ũrĩa kiugo “dasani” gĩtũmaga ũthũgaanĩria namba 12, no u kiugo “kiumia” gĩtũriikanagia namba 7. Biumia kĩrĩ ũroria bũbũ tĩ biumia bia ntukũ mũgwanja, ĩndĩ nĩ biumia bia mĩaka mũgwanja, kũringana na ũrĩa ntukũ kaingĩ citaragwa kĩrĩ ũroria bwa Bibiria “o ntuku imwe ikaa mwaka jumwe.” (Gutara 14:34; Ezekieli 4:6) Kũu nĩ kuuga o kiumia kĩrĩ na ũraja bwa mĩaka mũgwanja na biumia 69 birĩĩja mĩaka 483 (69 x 7). Kwou, tũgatara mĩaka 483 kuuma mwaka jwa 455 M.M.J., tũrĩkinya mwaka jwa 29 M.J. Jũjũ nĩju mwaka jungwa jũrĩa Jesũ aabatithĩrue aa Mesia!—Luka 3:1, 2, 21, 22.
Ũroria o bũu nĩ bwaroretie kiumia kĩngĩ, nakĩo nĩ mĩaka ĩngĩ mũgwanja. Ĩgiitene rĩu, mwaka jwa 33 M.J., Mesia arĩngĩũragwa, na kwambĩrĩria mwaka jwa 36 M.J., nkuma ĩnjega ya Ũnene bwa Mũrungu ĩrĩngĩtũmĩĩrua kĩrĩ mĩgongo yonthe na tĩ kĩrĩ Ayahudi akĩ.—Danieli 9:24-27.
14 ŨRITANI BWA ŨRONGO BWA ŨITHATŨ
Bibiria ĩritanaga Jehova nĩwe Mũũmbi na oombĩre Jesũ mbere ya into bingĩ bionthe. (Akolosai 1:15, 16) Jesũ tĩwe Mũrungu Mweneinya yonthe. Gũtĩrĩo aauga nang’anene na Mũrungu. Ũmma nĩ atĩ, aaugĩre “Baaba ni umunene kirini.” (Johana 14:28; 1 Akorintho 15:28) Ĩndĩ ndini imwe iritanaga Ũithatũ, atĩ Mũrungu nĩ bathatũ ndeene ya ũmwe: Ĩthe, Mũtaana, na kĩrundu ũmũtheru. Kiugo “Ũithatũ” gĩtĩ Bibiriene. Ũritani bũu nĩ bwa ũrongo.
Kĩrundu gĩkĩtheru nĩ inya ya Mũrungu ĩrĩa ĩritaga ngũgĩ, inya yaawe ĩtĩonekaga ĩrĩa atumagĩra kũthithia wendi bwawe. Kĩrundu gĩkĩtheru tĩ muntũ. Ngerekano, Akristũ ba mbere ‘ni boojurirwe ni kirundu gĩkĩtheru,’ na Jehova aaugĩre: ‘Ngatuurira bonthe baria bari mwoyo kirundu giakwa.’—Mathithio 2:1-4, 17.
▸ Kĩth. 4, gĩc. 12; Kĩth. 15, gĩc. 17
15 MŨTHARABA
Akristũ ba mma batĩtumagĩra mũtharaba bakĩthaathayia Mũrungu. Nĩkĩ?
Mũtharaba nĩ jũtumĩrĩtwe ndinine cia ũrongo ĩgiita rĩĩraja. Karaaja jwatumagĩrwa kĩrĩ ũthaathayia bwa ũũmbi na kĩrĩ biatho bia kĩpagani biegiĩ kũmenyana kĩmwĩrĩ. Mĩaka 300 nyuma ya gĩkuũ kĩa Jesũ, Akristũ bataatumagĩra mũtharaba kĩrĩ ũthaathayia. Ĩndĩ, Constantino Mũnene wa Roma naaetherie mũtharaba rwano rwa Ũkristũ. Rwano rũu rwatumagĩrwa kũgeria gũtũma Ũkristũ bwendwa nĩ antũ babaingĩ. Ĩndĩ mũtharaba jũteegiĩ Jesũ Kristũ kinya aniini. Iuku New Catholic Encyclopedia riugaga: “Mũtharaba nĩjwatumagĩrwa mĩkarĩrene ya barĩa baarĩ o mbere ya Ũkristũ na kinya kĩrĩ barĩa bataarĩ Akristũ.”
Jesũ ataakuĩre mũtharabene. Biugo bia Kĩgiriki birĩa bitaũragwa “mũtharaba,” nĩ kuuga “gĩkingi gĩĩtambũrũku,” “rũbaaũ,” kana “mũtĩ.” The Companion Bible ĩtaaragĩĩria: “Gũtĩ ũntũ bũrĩ kĩrĩ Maandĩko ja Kĩgiriki [Kĩrĩĩkanĩro Gĩkĩerũ] bũkwonania mbaaũ ijĩrĩ.” Jesũ aakuĩre mũtĩne.
Jehova atĩkwenda tũtumĩra mbica kana mĩng’uanano kĩrĩ ũthaathayia bwetũ.—Kuuma 20:4, 5; 1 Akorintho 10:14.
16 MŨRIIKANA
Jesũ eerĩre aritwa baawe bariikanage gĩkuũ kĩawe. O mwaka bathithagia ũu Nisani 14, tarĩki o ĩrĩa Aisraeli baakũngũagĩra Pasaka. Mũgate na ndibei, birĩa birũngamagĩĩra mwĩrĩ na tharike ya Jesũ, bikũrũkagĩĩrua kĩrĩ bonthe barĩa barĩ Mũriikanene. Barĩa bakaathana amwe na Jesũ ĩgũrũ barĩĩjaga mũgate na bakanyua ndibei. Barĩa barĩ na wĩrĩgĩĩro bwa gũtũũra kenya na kenya nthĩgũrũne bonanagia gĩtĩĩo kwĩthĩrwa barĩ o Mũriikanene, ĩndĩ batĩrĩĩjaga mũgate kana banyua ndibei.
17 MWOYO
Biugo bia Kĩhibrania na Kĩgiriki birĩa bitaũrĩtwe “mwoyo” kĩrĩ Bibiria bitumĩrĩtwe kuuga (1) muntũ, (2) nyomoo, kana (3) ũtũũro bwa muntũ kana bwa nyomoo. Aja kwĩna ngerekano:
Muntũ. Bibiria yugaga “Nkoro cionthe ni ciakwa; o uria nkoro ya ithe wa muntu iri yakwa, no u nkoro ya mutana iri yakwa: na nkoro o iria iyagia noyo igakua.” (Ezekieli 18:4) Aja kiugo “nkoro” kana mwoyo kĩrĩarĩĩria muntũ, tontũ muntũ nĩwe wĩyagia kana akathithia ũntũ bũtĩbui.
Nyomoo. Bibiria yugaga: “Nawe muntu uria ukaringa nyomoo amiurage, ni kuria akamiria: mwoyo jukaumaga mwoyo.”—Mantu ja Alawi 24:18
Ũtũũro bwa muntũ kana bwa nyomoo. Jehova eerĩre Baruku gũkũrũkĩĩra Jeremia: “Nkaretere antu bonthe baria bari mwiri uthuuku, niu Mwathani augite; indi mwoyo jwaku ngakwa jwe itaa o guntu kunthe kuria ugeetaga.” (Jeremia 45:5) Rĩrĩa Jesũ aarĩ nthĩgũrũne, aaugĩre: “Ni ndi muriithi umwega; muriithi uria mwega narekagiiria mwoyo jwawe ni untu bwa ng’ondu.”—Johana 10:11.
Ũntũ bũngĩ, rĩrĩa muntũ akũthithia ũntũ na “nkoro yawe yonthe” kana mwoyo jwawe junthe, ũu nĩ kuuga athithagia u agĩciendagĩra na kũringana na bũrĩa bunthe akũũmba. (Mathayo 22:37; Kuriikanithia Maathana 6:5) Kiugo “mwoyo” kinya no gĩtumĩke kwarĩĩria muntũ ũrĩ beco gũkua kana ũkuĩte.—Ayubu 33:22.
▸ Kĩth. 6, gĩc. 5; Kĩth. 15, gĩc. 17
18 KĨRUNDU
Biugo bia Kĩhibirania na Kĩgiriki birĩa bitaũragwa “kĩrundu” kĩrĩ Bibiria no biuge mantũ mwanya mwanya. Ĩndĩ rĩonthe biaragĩĩria gĩntũ gĩtĩũmba kwonwa nĩ antũ, ta ruuo kana mĩrukĩ ya antũ na nyomoo. Biugo bibi kinya no biarĩĩrie biũmbe bia gĩkĩrundu, na kĩrundu gĩkĩtheru ta kĩo inya ya Mũrungu ĩrĩa atumagĩra kũthithia mantũ. Bibiria ĩtĩritanaga atĩ gwĩkĩo gĩĩtaga na mbere gũtũũra nyuma ya mũntũ gũkua.—Zaburi 104:29; Mathayo 12:43; Luka 11:13.
▸ Kĩth. 6, gĩc. 5; Kĩth. 15, gĩc. 17
19 JAHANAMU
Jahanamu nĩ riĩtwa rĩa kĩguuru akuĩ na Jerusalemu arĩa matĩ jaaĩthagĩrua jakathira buru. Gũtĩ ũntũ bũkwonania atĩ ĩgiitene rĩa Jesũ, nyomoo kana antũ nĩbaathangĩkagua kana bakaĩĩthua barĩ mwoyo kĩguurune kĩu. Kwou Jahanamu ĩtĩrũngamagĩĩra antũ gũtĩonagwa naarĩa antũ barĩa bakuĩte bathangĩkagua na bakaĩĩthua kenya na kenya. Rĩrĩa Jesũ aarĩrie bwegiĩ barĩa bageragwa Jahanamu, aaragĩĩria kũthirua buru.—Mathayo 5:22; 10:28.
20 ĨROMBA RĨA MWATHANI
Nĩ ĩromba rĩrĩa Jesũ aaritĩre rĩrĩa aaritanaga aritwa baawe kũromba. Kinya nĩ rĩĩtagwa ĩromba rĩa Baaba Weetũ kana ĩromba rĩa kĩonanĩĩria. Ngerekano, Jesũ aatũritanĩre kũromba ũjũ:
“Riitwa riaku riathurwe”
Tũrombaga Jehova atherie riĩtwa rĩawe kana ĩgweta rĩawe kuumania na ũrongo bunthe. Ũu nĩ kenda bonthe ĩgũrũ na nthĩgũrũ batĩĩa riĩtwa rĩa Mũrungu.
“Unene bwaku bwije”
Tũrombaga thirikarĩ ya Mũrungu ĩthirie nthĩgũrũ ĩnthũũku ya Shaitani, yaathe nthĩgũrũ na ĩmĩethie paradiso.
“Uria wendete gwe buthithague nthi iji”
Tũrombaga mworoto jwa Mũrungu jũũjũre kenda antũ aathĩki na baboojũru batũũra kenya na kenya Paradiso, o ta ũrĩa Jehova eendaga rĩrĩa antũ boombĩrwe.
21 ĨKŨŨRI
Jehova aaritĩre ĩkũũri kwonokia antũ kuuma kĩrĩ meeyia na gĩkuũ. Ĩkũũri nĩ ĩrĩi rĩrĩa rĩabataraga kũgũra kaĩrĩ ũtũũro bũbũũjũru bũrĩa muntũ wa mbere Adamu aateere, na gũcookia kaĩrĩ ngwatanĩro amwe na Jehova ĩrĩa yaathũkĩrue. Mũrungu aatũmĩre Jesũ nthĩgũrũne kenda akua nĩũntũ bwa eeyia bonthe. Antũ bonthe barĩna kaanya ka gũtũũra kenya na kenya na kwaa baboojũru nĩũntũ bwa gĩkuũ kĩa Jesũ.
▸ Kĩth. 8, gĩc. 21; Kĩth. 9, gĩc. 13
22 NĨKĨ MWAKA JWA 1914 JŨRĨ JWA GĨTŨMI MONO?
Ũroria kĩrĩ iuku rĩa Danieli mũrango jwa 4 bũrĩtũritana atĩ Mũrungu arĩngĩrũũngĩka Ũnene bwawe mwaka jwa 1914.
Ũroria: Jehova naaere Mũnene Nebukadineza kĩroto kĩa ũroria kĩegiĩ gũtemwa kwa mũtĩ jũmũnene. Kĩrotone kĩu, mũkanda jwa ĩthaga na ĩthuruthia nĩ jwathiũrũkĩĩrue gĩtinkĩne kĩa mũtĩ kenda jũtĩgakũre mwanka “biingo mugwanja” bithire. Nyuma ya ũu mũtĩ jũrĩngĩkũra kaĩrĩ.—Danieli 4:1, 10-16.
Ũrĩa ũroria bũu bũtwegiĩ: Mũtĩ jũrũngamagĩĩra Ũnene bwa Mũrungu. Mĩaka ĩmiingĩ, Jehova naatumagĩra anene Jerusalemu, kwatha mũgongo jwa Israeli. (1 Mantu ja Karaja 29:23) Ĩndĩ anene bau nĩbaagĩre wĩtĩkua na waathani bwaao bwathira. Jerusalemu nĩ yathirĩrue mwaka jwa 607 M.M.J. Jũu nĩju jwarĩ mwambĩrĩrio jwa “biingo mugwanja.” (2 Anene 25:1, 8-10; Ezekieli 21:25-27) Rĩrĩa Jesũ aaugĩre, “Jerusalemu igakinyangwa ni antu baria bati Ayahudi, mwanka riria igiita ria antu baria bati Ayahudi rikoojura,” aaragĩĩria “biingo mugwanja.” (Luka 21:24) Kwou “biingo mugwanja” bitaathirĩre rĩrĩa Jesũ aarĩ nthĩgũrũne. Jehova naaritĩre wĩrane akathuura Mũnene mũthiene jwa “biingo mugwanja.” Waathani bwa Mũnene ũu ũmwerũ Jesũ, bũrĩngĩreetera antũ ba Mũrungu nthĩgũrũne yonthe ithaarimo bia kenya.—Luka 1:30-33.
Ũraaja bwa “biingo mugwanja”: “Biingo mugwanja” biajũkĩrie mĩaka 2,520. Tũgatara mĩaka 2,520 kuuma mwaka jwa 607 M.M.J., tũrĩkinya mwaka jwa 1914. Mwaka jũu nĩju Jehova aaetherie Jesũ ũrĩa Mesia, Mũnene wa Ũnene bwa Mũrungu ĩgũrũ.
Nĩatĩa tũkinyagĩĩra namba ĩjĩ 2,520? Bibiria yugaga biingo bithatũ na nusu nĩ ũmwe na ntukũ 1,260. (Kugwurirwa 12:6, 14) Kwou “biingo mugwanja” nĩ ntuku 1,260 maita jaĩrĩ, kana ntukũ 2,520. Ntukũ 2,520 nĩ ũmwe na mĩaka 2,520. Bũu bũrĩĩtanĩria na ũrĩa ntukũ kaingĩ itaragwa kĩrĩ ũroria bwa Bibiria, “o ntuku imwe ikaa mwaka jumwe.”—Gutara 14:34; Ezekieli 4:6.
23 MIKAELI MŨRAĨKA ŨRĨA MŨNENE
Bibiria ĩgwetaga mũraĩka ũrĩa mũnene nĩ ũmwe akĩ, na riĩtwa rĩawe nĩ Mikaeli.—Danieli 12:1; Juda 9.
Mikaeli nĩwe Mũtongeeria wa njũũrĩ ya araĩka etĩkua ba Mũrungu. Kugwurirwa 12:7 ĩriuga: ‘Mikaeli na araika bawe bararua na nkunga na araika bayo.’ Iuku rĩa Kũgwũrĩrwa riugaga Mũtongeeria wa njũũrĩ ya Mũrungu nĩ Jesũ, kwou Mikaeli nĩ riĩtwa rĩngĩ rĩa Jesũ.—Kugwurirwa 19:14-16.
24 NTUKŨ CIA MŨTHIRO
Biugo biu biaragĩĩria ĩgiita rĩrĩa mantũ jamanene jarĩngĩkarĩka nthĩgũrũne ĩgiita rĩĩkai mbere ya Ũnene bwa Mũrungu bũthiria nthĩgũrũ ya Shaitani. Biugo bingĩ ta biu, “muthiro jwa nthiguru” na “kwija kwa Mutana-wa-muntu,” bitumagĩrwa kĩrĩ ũroria bwa Bibiria kwarĩĩria ĩgiita rĩmwe. (Mathayo 24:3, 27, 37) ‘Ntuku cia muthiro’ ciaambĩrĩĩrie rĩrĩa Ũnene bwa Mũrungu bwaambĩrĩĩrie kwathana ĩgũrũ mwaka jwa 1914 na ikathira rĩrĩa nthĩgũrũ ya Shaitani ĩkathirua ĩgiita rĩa Arimagedoni.—2 Timotheo 3:1; 2 Petero 3:3.
25 KŨRIŨKUA
Rĩrĩa Mũrungu acookia muntũ ũkuĩte mwoyo, kũu gwĩtagwa kũriũkua. Bibiria nĩgwetaga antũ kenda baariũkĩrue. Elija, Elisha, Jesũ, Petero, na Paũlo, nĩ baariũkĩrie antũ. Biama biu biombĩkanĩre nĩũntũ bwa inya ya Mũrungu. Jehova naejanĩte wĩrane akariũkia “antu baria beega o na baria baai,” batũũre nthĩgũrũne. (Mathithio 24:15) Bibiria kinya nĩgwetaga kũriũkua kwa gwĩta ĩgũrũ. Kũu gũkarĩkaga rĩrĩa barĩa bathuuri kana batũũrĩrĩtwe maguta nĩ Mũrungu bariũkagua bageeta gũtũũra ĩgũrũ amwe na Jesũ.—Johana 5:28, 29; 11:25; Afilipi 3:11; Kugwurirwa 20:5, 6.
26 KWARANĨRIA NA ĨRUNDU BITHŨŨKU
Nĩ bũthũũku kwaranĩria na irundu bithũũku ĩmwe kwa ĩmwe kana gũkũrũkĩĩra muntũ ũngĩ ta mũgaa kana ũrĩa ũringagia. Antũ barĩa baranagĩria na irundu bithũũku bathithagia ũu tontũ nĩbetĩkĩtie ũritani bwa ũrongo atĩ, kĩrundu kĩa muntũ nĩ gĩĩtaga na mbere gũtũũra akua, na gĩkaa kĩrundu kĩrĩ na inya ĩnyiingĩ. Irundu bithũũku kinya nĩ bigeragia gũtũma antũ batĩkaathĩkĩre Mũrungu. Kũthooma njota, kũringia, manjĩki, ũrogi, gũtũngua nyoni ĩnthũũku, ũgaa, gũtumĩra inya ĩtĩ ya wĩthĩre, nĩ njĩra mwanya mwanya cia kwaranĩria na irundu bithũũku. Mauku jamaingĩ, mangacĩti, sinema, mbica, kinya ndwĩmbo, itũmaga irundu bithũũku, manjĩki, na gũtũmĩra inya ya irundu bithũũku kwonwa gũtĩtũthũũkia kana nĩ mantũ ja gũtũgwĩria. Mantũ jamaingĩ jathithagua mathikone ta maambura ja mathiko, mũriikana jwa ntukũ ya mathiko, kũritĩra akuũ igongwana, kũtherua kwa ũrĩa ũkuĩri, kana biatho bingĩ bia ũtukũ, kinya cio nĩ njĩra cia kwaranĩria na irundu bithũũku. Antũ kaingĩ batumagĩra ndaawa cia mbogita rĩrĩa bakũgeria gũtumĩra inya ya irundu bithũũku.—Agalatia 5:20; Kugwurirwa 21:8.
▸ Kĩth. 10, gĩc. 10; Kĩth. 16, gĩc. 4
27 WAATHANI BWA JEHOVA
Jehova nĩwe Mũrungu Mweneinya yonthe, na nĩwe woombĩre ĩgũrũ na nthĩ. (Kugwurirwa 15:3) Nĩkĩo gĩtũmi nĩwe Mwene into bionthe na arĩ na waatho bunthe bwa kwatha ũũmbi bwawe. (Zaburi 24:1; Isaya 40:21-23; Kugwurirwa 4:11) Nekĩrĩte o gĩntũ kĩonthe kĩrĩa ombĩte mawaatho. Jehova kinya arĩ na waatho bwa kũthuura bangĩ baa aathani. Tũgwataga mbaru waathani bwa Mũrungu, twamwenda na twamwathĩkĩra.—1 Mantu ja Karaja 29:11.
28 KŨRITA ĨU
Kũrita ĩu kũthithagua ntabarako kenda mwana ũtĩciari akua. Tĩ tontũ bwa mũtino kana ũntũ buumagĩra bungwa bũtĩbangi mwĩrĩne jwa muntũ. Kuuma rĩrĩa ĩu rĩtungagwa, mwana tĩ gĩcuncĩ tu kĩngĩ kĩa mwĩrĩ jwa ng’ina. Mwana nĩ muntũ ũngĩ mwanya na bwawe.
29 GWĨKĨRWA THARIKE
Nĩ njĩra ya kũrigita mwajie ĩrĩa tharike ĩrĩ yonthe kana ĩmwe ya icuncĩ biinene bina biayo, biĩkagĩrwa kuuma kĩrĩ muntũ ũmwe gwĩta kĩrĩ mwĩrĩ jwa ũngĩ, kana kuuma kĩrĩ tharike ĩrĩa ĩĩki. Icuncĩ bina biinene bia tharike nĩ: Gĩcuncĩ gĩkari ta rũũjĩ (plasma), tũcuncĩ tũũtune (red cells), tũcuncĩ twerũi (white cells), na gĩcuncĩ kĩa kũrigĩĩria tharike ĩtĩgeetĩke mono (platelets).
30 ĨKAANŨKIA
Bibiriene, kiugo “ikaanukia” tĩ riĩtwa rĩngĩ tu rĩa nthĩnje. Rĩrĩa twakaanukua, ka twonagĩĩrua, tũkaritanwa, na tũkoonua arĩa twaatĩtie. Gũtĩrĩo Jehova akaanũkagia bũbũũi kana atĩna kĩao. (Njuno 4:1, 2) Jehova nekaga ngerekano ĩnthongi kĩrĩ aciari. Ĩkaanũkia rĩrĩa arĩtaga rĩrĩ maumĩra jameega mwanka muntũ akeeja kwenda ĩkaanũkia. (Njuno 12:1) Jehova nendete antũ baawe, na nĩ abaritanaga. Nabaejaga mataaro jarĩa jagarũraga mathũgaanio jamathũũku na jakabateethia kwiritana kũthũgaania na kũthithia mantũ na njĩra ĩrĩa ĩmũgwĩragia. Kĩrĩ aciari, ĩkaanũkia nĩ amwe na gũteethia aana kũmenya itũmi bia nĩkĩ babuĩrĩte kwathĩka. Kinya nĩ kuuga kũbaritana kwenda Jehova, o na Rũteto rwaawe Bibiria na gũciũkĩrwa nĩ mooritani jaayo.
31 IRUNDU BITHŨŨKU
Nĩ biũmbe bithũũku bia gĩkĩrundu bitĩonekaga, birĩ na inya ĩkũrũkĩte ya muntũ. Irundu bithũũku nĩ araĩka bathũũku. Baaere bathũũku rĩrĩa baacietherie anthũ ba Mũrungu na njĩra ya kũrega kũmwathĩkĩra. (Kiambiriria 6:2; Juda 6) Nĩ baagwatanĩĩre na Shaitani kũregana na Jehova.—Kuriikanithia Maathana 32:17; Luka 8:30; Mathithio 16:16-18; Jakubu 2:19.