Nteto cia Mũthia
1. Ũrĩa tũũmba kũmenya Babiloni Mũciĩ Jũrĩa Mũnene
Nĩatĩa tũkũmenya atĩ ‘Babiloni Mucii Juria Munene’ jũrũngamagĩĩra ndini cionthe cia ũrongo? (Kugwurirwa 17:5) Thũgaanĩria mantũ jaja:
Nĩyonekanaga thĩgũrũne yonthe. Babiloni Mũciĩ Jũrĩa Mũnene ĩtaragĩĩrua ta mũka ũrĩa ũkaraga ũtuguanĩrĩte “mithemba ya antu, . . . na migongo” ya antũ. Na atwĩre ‘athaga anene ba nthiguru.’—Kugwurirwa 17:15, 18.
Gũtĩũmbĩka yĩĩthĩrwa ĩrĩ waathani bwa gĩciaca kana bwa kĩbiashara. “Anene ba nthiguru” na ‘abiacara’ nĩboonokere kũthirua kwayo.—Kugwurirwa 18:9, 15.
Neka ĩcambithagia Mũrungu. Yĩĩtagwa mũmalaya tontũ neka ĩtumaga ũcoore na thirikarĩ nĩkenda ĩewa mbeca kana ũtethio bũngĩ. (Kugwurirwa 17:1, 2) Nĩyaĩragia antũ ba mĩgongo yonthe. Na nĩyo ĩtũmĩte antũ babaingĩ booragwa.—Kugwurirwa 18:23, 24.
Ona Kĩthoomo kĩa 13 ũntũ bwa 6
2. Nĩrĩ Mesia Arĩngĩĩja?
Bibiria nĩyaroretie atĩ kũrĩngĩthĩrwa na biumia 69 birĩa bĩrĩngĩkũrũka mbere Mesia eeja.—Thooma Danieli 9:25.
Nĩrĩ biumia biu 69 biambĩrĩĩrie? Nĩ mwakene jwa 455 M.M.J. Ĩgiita rĩu, nĩrĩo Ngavana Nehemia aakinyĩre Jerusalemu nĩkenda ‘acokia na aaka kairi’ mũciĩ jũu.—Danieli 9:25; Nehemia 2:1, 5-8.
Biumia 69 birĩngĩthĩrwa na ũraaja bũngˈana? Kĩrĩ mororia jamwe ja Bibiria, ntukũ ĩmwe ĩrũngamagĩĩra mwaka jũmwe. (Gutara 14:34; Ezekieli 4:6) Kwou, o kiumia kĩrĩrũngamĩĩra mĩaka mũgwanja. Kĩrĩ ũroria bũbũ, biumia 69 nĩ mĩaka 483 (biumia 69 x ntukũ 7).
Nĩrĩ bĩumia 69 biakinyĩre mũthia? Tũgĩtaraga mĩaka 483 kuuma 455 M.M.J., tũrĩkinya mwaka jwa 29 M.J.a Jũu nĩju mwaka jungwa jũrĩa Jesũ abatithĩrue na araa Mesia!—Luka 3:1, 2, 21, 22.
Ona Kĩthoomo kĩa 15 ũntũ bwa 5
3. Njĩra cia Ũrigitani Ciegie Ũtumĩri bwa Tharike
Kũrĩ njĩra imwe cia ũrigitani arĩa tharike ya mwajie we wengwa ĩtumagĩrwa. Imwe cia njĩra iu—ta muntũ kwejana tharike kĩrĩ muntũ ũngĩ kana gwĩtĩkĩĩria tharike yaawe yĩĩkwe mbere ya kũthĩnjwa—ĩtĩtĩkĩĩrĩtue kĩrĩ Akristũ.—Kuriikanithia Maathana 15:23.
Amwe nou, kũrĩ na njĩra ĩngĩ ciũmba gwĩtĩkĩrĩka kĩrĩ Mũkristũ. Iu nĩ amwe na kũthimwa tharike, kũthambua tharike (hemodialyisis,) gũcekegia tharike (hemodilution,) kana kũrigĩĩria tharike ĩrĩa ĩtĩkĩte ĩtĩkaũre (cell-salvage,) kana ũtumĩri bwa macini ya gũtũma nkoro na maũri birita ngũgĩ. O Mũksristũ no mwanka atue wengwa ũrĩa tharike yaawe ĩgatumĩrwa rĩrĩa akũrigitwa, akũthithĩrua kĩthimi, kana kĩrĩ ndawa irĩa agũtumĩra. O ndagitarĩ omba gũtumĩra njĩra iji cia ũrigitani mwanya na ũrĩa ũngĩ. Kwou, mbere ya gwĩtĩkĩĩria ũntũ kinya bũrĩkũ bwegie kũthĩnjwa, kũthithĩrua kĩthimi, ũtumĩri bwa ndawa, Mũkristũ nakũbatara gũtua ũrĩa tharike yaawe wengwa ĩgatumĩrwa. Thũgaanĩria biũria bibi:
A gũkeja kwĩthĩrwa tharike yakwa ĩkaumagaarua mwĩrĩne jwakwa, na mũthĩũrũko jwayo mwĩrĩne jũgitarue aniini? Rĩ, thamiri yakwa ĩkambĩtĩkĩĩria kwona tharike ĩũ ĩrĩ o yakwa, na kwou ĩtĩkũbatara ‘gwituurwa nthi’?—Kuriikanithia Maathana 12:23, 24.
A gũkeja kwĩthĩrwa ĩgiita rĩrĩa kũrigitwa ĩmwe ya tharike yakwa ĩkaritwa yagĩrithue, na ĩcookue mwĩrĩne jwakwa, kana ĩtumĩrwe kĩrondene gĩakwa? Rĩ, njĩra iũ ya ũrigitani ĩgacumbũra thamiri yakwa ĩrĩa ĩritani nĩ Bibiria, kana kwombĩka ngetĩkĩĩria njĩra ĩu?
Ona Kĩthoomo kĩa 39 ũntũ bwa 3
4. Kwathũkana Ngũranone
Bibiria nĩmenagĩĩria kwathũkana kwa mũkũrũ na mwekũrũ barĩa bagũreene, na yugaga carũrũkũ atĩ rĩrĩa baathũkana, batĩna rũũtha rwa gũtonya ngũranone ĩngĩ. (1 Akorintho 7:10, 11) Amwe nou, kũrĩ na mantũ jamwe jatũmĩte Akristũ bakajũkia ĩtagaaria rĩa kwathũkana.
Kũrega kwingia mobatu ja nja: Mũkũrũ akĩregaga kwingĩria nja yaawe mobatu, mwanka gũgatuĩka batĩna into bia mũsingi mũtũũrĩrene.—1 Timotheo 5:8.
Kũũrwa na kũthithĩrua bũũthũũku mwĩrĩne: Kũthithĩria ũrĩa bũgũreene nawe bũũthũku, no gũtonyie ũgima bwawe bwa mwĩrĩ kana ũtũũro bwawe ũgwatine.—Agalatia 5:19-21.
Gwĩkĩra ngwatanĩro ya muntũ amwe na Jehova ũgwatine buru: Mũkũrũ kana mwekũrũ omba gũtũma bwĩthĩrwa bũrĩ bũbũũmũ kĩrĩ ũrĩa bagũreene nawe gũtumĩkĩra Jehova.—Mathithio 5:29.
5. Thigũnkũ na Ntukũ cia Gũkũngũĩrwa
Akristũ batiitonyagia kĩrĩ thigũnkũ irĩa itĩgwĩragia Jehova. Ĩndĩ no mwanka o Mũkristũ atumĩre thamiri yaawe ĩrĩa ĩmenyerithĩtue nĩ Bibiria, kũthuura ũrĩa akathithia mantũne jegie ntukũ ta iu cia gũkũngũĩrwa. Ona ngerekano iji imwe.
Muntũ akeja gũkwĩra, ĩthĩrwa na thigũnkũ ĩnjega. No ũmwĩre na njĩra ĩnkuĩ, “Ibwega.” Kethĩra muntũ ũu akenda kũmenya jamaingĩ, no ũmwĩre nĩkĩ ũtĩkũngũagĩra thigũnkũ ĩu.
Muntũ ũrĩa bũgũreene nawe ũtĩ Mũkũũjĩ wa Jehova akeja gũkũgwata ũgeni bũrĩjanĩra amwe na antũ ba nja ĩgiita rĩa thigũnkũ. Kethĩra thamiri yaaku ĩkagwĩtĩkĩĩria gwĩta, woomba gũtarĩĩria ũrĩa bũgũreene nawe o mbere atĩ kethĩra mawĩthĩre ja gĩpagani jakathithua, ũtitonyithia kĩrĩjo.
Muntũ ũrĩa ũkwandĩkĩte akeja gũkwa mpongeeri ĩgiita rĩa thigũnkũ. No mwanka ũrege mpongeeri ĩu? To mwanka. Rĩ, ũrĩa ũkwandĩkĩte nakwona mpongeeri ĩu ĩrĩ gĩcuncĩ kĩa gũkũngũĩra, kana neka akũmĩtumĩra ĩrĩ njĩra ya gũgũcookeria nkaatho tontũ bwa ngũgĩ yaaku ĩnjega?
Muntũ akeja gũkwa kĩewa ĩgiita rĩa thigũnkũ. Ũrĩa ũgũkwa kĩewa no akwĩre: “Nĩmbijĩ atĩ ũtĩkũngũagĩra thigũnkũ ĩjĩ, ĩndĩ nĩnkwenda gũkwa kĩewa gĩkĩ.” Mbuga muntũ ũu neka agũkũthithĩria ũntũ bwa kĩao. Kana kwombĩka neka akũgeria wĩtĩkio bwaku, kana agũkũgeria nĩkenda ũkũngũĩra thigũnkũ ĩu? Nyuma ya kũthũgaanĩria mantũ jau, nĩwe ũkathuura kethĩra ũgetĩkĩĩria kĩewa kĩu. Kĩrĩ matua jonthe jarĩa tũkathithia, tũrĩenda kwĩthĩrwa na thamiri ĩnjega, na tũrĩ etĩkua kĩrĩ Jehova.—Mathithio 23:1.
Ona Kĩthoomo kĩa 44 ũntũ bwa 1
6. Mĩrimo ya Kũgwatithanua
Tontũ nĩtwendete antũ, nĩtwimenyagĩra mono tũtĩgatambie mĩrimo ya kũgwatithania kĩrĩ bangĩ. Kwou, tũkeja kũmenya tũrĩ na mũrimo ta jũu, kana nĩtũgwatithĩtue taju, na twomba kũjũtambia kĩrĩ bangĩ, tũkabatara kwimenyeera mono. Tũthithigia ũu tontũ Bibiria yugaga: “Endaga mutuuri waku ta uria uciendete gwengwa.”—Aroma 13:8-10.
Nĩatĩa muntũ ũrĩna mũrimo ta jũu oomba kwonania wendo kĩrĩ bangĩ? Muntũ ũrĩna mũrimo jũu atĩbuĩrĩte kwonia antũ bangĩ wendo na njĩra ya kũbacunca. Atĩbuĩrĩte kwigua bũbũi kethĩra antũ bamwe bakarega kũmũgwata ũgeni kwao tontũ bwa gũkaria nja ciao kuumania na mũrimo jũu. Mbere abatithua, nabuĩrĩte kũmenyithia mũbangania wa kĩama kĩa akũrũ ba kĩuthũrano, kenda mĩbango ĩthithua ya gũkaria bangĩ barĩa bakabatithua. Mbere ya kwambĩrĩria kũgambania, muntũ ũrĩa oomba kwĩthĩrwa aragwatwa nĩ mũrimo ta jũu jwa kũgwatithania, nabuĩrĩte kwiritĩra wengwa nĩkenda athimwa tharike. Na njĩra ya kũthithia ũu, nwonanagia nũkũmakĩra bangĩ rĩrĩa ‘ukumenyeera’ tĩ baita ciaku wenka ĩndi kinya cia bangĩ.”—Afilipi 2:4
Ona Kĩthoomo kĩa 56 ũntũ bwa 2
7. Biashara na Mantũ ja Kĩwaatho
Twomba kũrigĩĩria mathĩĩna jamaingĩ jarĩa joomba kuumĩra kĩrĩ mantũ jegie mbeca na biashara, na njĩra ya kwandĩkanĩra—kinya kethĩra mantũ jau tũrĩthithia amwe na Mũkristũ ũngĩ. (Jeremia 32:9-12) Amwe nou magiita jamwe, kinya Akristũ bomba kwĩthĩrwa na tũmathĩĩna tũniini twegie mbeca kana ũntũ bũngĩ gatĩgatĩne kaao. Babuĩrĩte kũthiria thĩĩna ta ĩu na mpwĩ, na njĩra ya thĩrĩ, na barĩ bobaĩrĩ.
Ĩndĩ nĩatĩa tũũmba kũthiria mathĩĩna jamanene ta, ũtunyani na kwaria mantũ ja ũrongo jegie muntũ ũngĩ? (Thooma Mathayo 18:15-17.) Jesũ naatwere matagaria jathatũ ja kũthigatĩĩra:
Gerieni kũthiria ũntũ bũu, bubaĩrĩ.—Tega mũstaarĩ jwa 15.
Ĩndĩ akarega gũkwigua, ĩtania na Mũkristũ ũngĩ ũmũgimaru gĩkĩrundu, ũmwe kana baĩrĩ.—Tega mũstaarĩ jwa 16.
Kethĩra thĩĩna ĩu ĩkarema kũthĩra, ĩĩra akũrũ ba kĩuthũrano.—Tega mũstaarĩ jwa 17.
Kaingĩ, tũtĩbuĩrĩte gwikia ataana-ba-baaba kotini, tontũ kũthithia ũu kwomba gwaka riĩtwa rĩa Jehova rũko ona kinya kĩuthũrano. (1 Akorintho 6:1-8) Amwe nou, kũrĩna mantũ jamwe joomba kũbatara gwikua kotini: ngerekano,magamba jegie gũtigana buru kwa barĩa bagũrene, kũromba rũũtha rwa kũmenyeera na kũrera aana, gũtua marĩi ja barĩa batiganĩte buru, mantũ ja insuaranci, kwara kĩmbeca, kana mantũ jegie wirũ ĩrĩa yaandĩki. Mũkristũ ũrĩa ũgeeta kotini tontu bwa magamba ta jau gũcwa thĩrĩ, atĩĩthĩrwa akiunaga mawaatho ja Bibiria.
Muntũ akeja kũthithia ũntũ bũũthũũku mono—ta kũgwata muntũ kĩainya, kũthithĩria mwana bũũthũũku, kũũra muntũ kana kũmũtema, waamba bũbũnene kana kũũragana—rĩu Mũkristũ akamenyithania ũntũ ta bũu kĩrĩ barĩa bakwathana, atĩĩthĩrwa akiuna waatho bwa Bibiria.
a Kuuma mwaka jwa 455 M.M.J. gũkinya 1 M.M.J. nĩ mĩaka 454. Kuuma mwaka jwa 1 M.M.J. gũkinya 1 M.J. nĩ mwaka jũmwe (gũtĩ mwaka jũrũngamagĩĩrwa nĩ namba zero). Na kuuma mwaka jwa 1 M.J. gũkinya 29 M.J. nĩ mĩaka 28. Bũu bũrĩtwaa mũngˈana jwa mĩaka 483.