Fanadalana Momba ny Lahy sy ny Vavy — Olana Maneran-tany

NANJARY toy ny nofy ratsy ho an’ny sekretera tanora iray atao hoe Rena Weeks ny asany. Marina fa nanana laza tsara sy birao tany amin’ny tany maherin’ny efatra amby roapolo ilay kompania momba ny lalàna nampiasa azy. Izy anefa dia niasa ho an’ny lehilahy iray izay tsy nitsahatra nibeda sy nikasika azy, araka ny filazany. Noelanelanin’ny teny ratsy sy mifono heviny ratsy ireo famelezana nampietry.

Taona maro lasa izay, ny vehivavy tao anatin’ny tarehin-javatra toy izany dia tsy afa-nanoatra firy — afa-tsy ny hiala angamba. ‘Tsy fantatra izay milaza ny marina amin’izy ireo’, no ho fanapahan-kevitr’ireo mpitantan-draharaha. Ary na dia ireo izay nirona hino ny fitantaran’ilay vehivavy aza dia ho azo inoana fa ho nanamaivan-danja ilay olana tamin’ny filazana hoe: ‘K’inona ny olana?’ Niova anefa ny fotoana. Nanao zavatra mihoatra noho ny hoe tezitra sy niala fotsiny i Rena Weeks. Nitory izy.

Nisy mpitsara amerikana namoaka didim-pitsarana mba hanomezana azy $50 000 ho fanonerana ny fahoriany ara-pihetseham-po, niaraka tamin’ny $225 000, onitra naloan’ilay lehibeny taloha. Avy eo, tamin’ny dingana iray izay nisarika ny sain’ny orinasa sy ny kompania momba ny lalàna manerana ny tany, ireo mpitsara dia nandidy an’ilay kompania momba ny lalàna mba handoa vola be, $6,9 tapitrisa ho onitra noho ny tsy namahana ilay olana!

Tsy fisehoan-javatra maningana velively ny raharahan’i Weeks. Tafiditra tamin’ny ady ara-pitsarana hafa iray vao haingana ny fitohitohizana fivarotana manao fihenam-bidy, izay fivarotana nasionaly (any Etazonia). Nilaza ny mpiasa iray atao hoe Peggy Kimzey fa nanao fanamarihana momba ny lahy sy ny vavy tsy mendrika maro be taminy ilay mpanara-maso azy. Tamin’ny 1993, dia nametra-pialana tamin’ny asany i Peggy Kimzey ka nitory. Navoaka ny didim-pitsarana hoe homena $35 000 izy noho ny fampietrena azy sy ny fahorian-tsainy, niaraka tamin’ny $1 mba ho mariky ny karama very. Nanatsoaka hevitra koa ireo mpitsara fa namorona rivo-piainana tsy nahatamana tao am-piasana ilay mpampiasa azy taloha tamin’ny fileferana tamin’ilay fanadalana. Ny saziny? Fandoavana onitra $50 tapitrisa!

Hoy ny gazetiboky Men’s Health: “Ireo raharaha ny amin’ny fanadalana momba ny lahy sy ny vavy dia nitombo tahaka ny bakteria. Tamin’ny 1990, ny EEOC [Vaomiera Momba ny Fitovian-jo eo Amin’ny Fahazoana Asa] dia nikarakara fitarainana 6 127 toy izany; tamin’ny taona lasa [1993], ny tontaliny tao anatin’ny herintaona dia efa ho avo roa heny ka nahatratra 11 908.”

Fanamparan-kery

Na dia mitana ny matoam-baovao aza ireo didim-pitsarana mahazendana navoakan’ny mpitsara, ny marina dia hoe raharaha vitsy monja no ampiakarina fitsarana. Mizaka mangina ny fampietrena azy ny ankamaroan’ireo niharam-pahavoazana — atao kilalao ao anatin’ny fomba fampiasan-kery sy fampitahorana maharikoriko izay mitranga any amin’ireo birao, eny amin’ny arabe, ao amin’ny aotobisy, any amin’ny toeram-pisakafoana, sy any amin’ireo orinasa. Indraindray dia misy fanerena tsotra izao hanao firaisana miafina. Amin’ny ankamaroan’ny fotoana anefa, ilay fanaovana fihetsika vetaveta dia mahafaoka fanaovan-javatra an-kolaka kokoa, nefa mahasosotra amin’ny fomba mampiseho tsy fahalalana henatra: fikasihana tsy nirina na tsy mendrika, fanamarihana vetaveta, sy fibanjinana mampiseho filan’ny nofo mafy.

Marina fa mitsipaka ny fiantsoana ny fitondran-tena toy izany ho fanadalana ny sasany, ka manjohy hevitra hoe izy io dia fanandramana mikaviavia avy amin’ny lehilahy sasany fotsiny mba hisarihana ny sain’ny tsy lahy tahaka azy. Olona maro anefa, toa an’ilay mpanoratra atao hoe Martha Langelan, no mitsipaka izany fanandramana hanala tsiny ilay fitondran-tena mahasosotra izany. Izao no nosoratany: “Tsy fitadiavam-pitia mikaviavia izy io, na fitadiavam-pitia tsy misy fahalalam-pomba, na fitadiavam-pitia atao vazivazy, na fitadiavam-pitia ‘raisina amin’ny fomba diso’. Tsy natao mba hanintonana ny vehivavy izy io; fitondran-tena izay manan-java-kendrena hafa tanteraka izy io. Tahaka ny fametavetana, ny fanadalana momba ny lahy sy ny vavy dia natao mba hanerena ny vehivavy, fa tsy hisarihana azy ireo. (...) Fanehoan-kery [izy io].” Eny, matetika ny fitondrana amin’ny fomba ratsy toy izany dia fomba tsy mifaditra ovana hafa iray fotsiny ‘anapahan’ny olona amin’ny namany ka ampidirany loza aminy’. — Mpitoriteny 8:9; ampitahao amin’ny Mpitoriteny 4:1.

Mazàna ny vehivavy no tsy mahatsapa fahafinaretana, fa mahatsapa fihetseham-po manomboka amin’ny rikoriko sy ny fahatezerana ka hatramin’ny fahaketrahana sy ny fietrena kosa, ho setrin’ny fanadalana momba ny lahy sy ny vavy. Izao no tsaroan’ny niharam-pahavoazana iray: “Nanimba ahy ilay tarehin-javatra. Namoy ny fitokiako, ny fatokiako, ny hajan’ny tenako, sy ny faniriako fisondrotana tamin’ny asa, aho. Niova tanteraka ny maha-izy ahy. Olona tsy nivaky loha aho. Nanjary nanana lonilony sy tsy nivelatra ary menamenatra, aho.” Ary rehefa mpampiasa iray na olon-kafa manam-pahefana ilay mpanao azy io, dia maka endrika maharikoriko indrindra ilay fanadalana.

Tsy mahagaga àry raha nisy fitsarana nanomboka nanasazy an’ireo nanao ratsy sy nampandoa onitra ho an’ireo niharam-pahavoazana. Koa satria ny Fitsarana Tampony amerikana namaritra ny fitondrana amin’ny fomba ratsy toy izany hoe fanitsakitsahana ny zon’isam-batan’olona, ireo mpampiasa dia hazonin’ny lalàna, amin’ny fomba mitombo hatrany, ho tompon’andraikitra amin’ny fihazonana rivo-piainana tsy hoe “tsy mahatamana na mahasosotra” ao am-piasana.

Ireo kompania izay milefitra amin’ny fanadalana dia mety hahita fihenan’ny faharisihan’ny mpiasa, tsy fahatongavana miasa betsaka kokoa, famokarana ambany kokoa, sy fanovana mpiasa be dia be — tsy resahina intsony ny fatiantoka raha manapa-kevitra ny hitory ireo niharam-pahavoazana.

Manao ahoana ny fielezany?

Manao ahoana tokoa moa ny fielezan’ny fanadalana momba ny lahy sy ny vavy? Tondroin’ireo fanadihadiana fa maherin’ny antsasaky ny vehivavy miasa any Etazonia no nandia azy io. Milaza toy izao, araka izany, ny boky iray: “Olana miely patrana ny fanadalana momba ny lahy sy ny vavy. Mitranga amin’ny vehivavy ao amin’ny asa rehetra izy io, manomboka amin’ny mpandroso sakafo ka hatramin’ny mpitantana fikambanana. Miseho amin’ny ambaratonga rehetra ao amin’ny lohandohany amin’ny fikambanana sy ao amin’ny karazana orinasa sy indostria rehetra izy io.” Kanefa, tsy voafetra velively ho any Etazonia ilay olana. Manonona ireto antontan’isa manaraka ireto ilay boky hoe Shockwaves: The Global Impact of Sexual Harassment, nataon’i Susan L. Webb:a

KANADA: “Nasehon’ny fanadihadiana iray fa vehivavy 4 amin’ny 10 no nanao tatitra ho nadalaina momba ny lahy sy ny vavy tany am-piasana.”

JAPON: “Nasehon’ny fanadihadiana iray tamin’ny Aogositra 1991 fa 70 isan-jaton’ny vehivavy izay namaly [tamin’ilay fanadihadiana] no nandia” fanadalana tany am-piasana. “Sivifolo isan-jato no nilaza fa nadalaina momba ny lahy sy ny vavy teny an-dalana hankany am-piasana sy avy tany.”

AOTRISY: “Nasehon’ny fanadihadiana iray tamin’ny 1986 fa efa ho ny 31 isan-jaton’ny vehivavy no nanao tatitra fisehoan’ny fanadalana lehibe.”

FRANTSA: “Tamin’ny 1991, dia hitan’ny fandinihana iray (...) fa ny 21 isan-jaton’ny vehivavy 1 300 nanaovana fanadihadiana no nilaza fa nandia fanadalana momba ny lahy sy ny vavy ny tenany manokana.”

HOLANDY: Nasehon’ny fandinihana iray fa “ny 58 isan-jaton’ny vehivavy namaly [tamin’ilay fanadihadiana] no nilaza fa nandia fanadalana momba ny lahy sy ny vavy ny tenany manokana”.

Famantarana ny fotoana

Mazava ho azy fa tsy zava-baovao akory ny fanaovana fihetsika vetaveta sy ny fanadalana eny amin’ny toeram-piasana. Nisy vehivavy — ary indraindray lehilahy — niharan’ny fitondrana tamin’ny fomba ratsy toy izany, na dia tamin’ny andron’ny Baiboly aza. (Genesisy 39:7, 8; Rota 2:8, 9, 15, NW ). Toa miely patrana indrindra anefa ny fitondran-tena ratsy toy izany amin’izao andro izao. Nahoana no toy izany?

Voalohany aloha, tato anatin’ireo taona faramparany dia maro be mbola tsy nisy toy izany ny vehivavy niditra tao amin’ny tsenan’ny asa. Vehivavy maro kokoa, noho izany, no tafiditra ao anatin’ny tarehin-javatra izay mety hitrangan’ny fitondrana amin’ny fomba ratsy toy izany. Kanefa, vao mainka misy heviny lehibe kokoa izay naminanian’ny Baiboly toy izao taloha ela be: “Tadidio izao! Hisy fotoan-sarotra amin’ny andro farany. Ny olona ho tia tena, ho mpierina, ho mpirehaka, sy ho mpanambony tena; ho mpanevateva izy ireo (...); tsy hiantra izy ireo, tsy hamindra fo, ho mpanendrikendrika, hahery setra, sy ho lozabe”. (2 Timoty 3:1-3, Today’s English Version). Ny fielezan’ny fanadalana momba ny lahy sy ny vavy dia porofo manaitra iray monja fa eo am-pahatanterahana amin’izao andro izao ireo teny ireo. Mahaliana fa manao fanamarihana ny lahatsoratra iray ao amin’ny gazetiboky Men’s Health fa “ny fitomboan’ny fitarainana ny amin’ny fanadalana momba ny lahy sy ny vavy dia niaraka tamin’ny fiharatsiana mahagaga teo amin’ny fahalalam-pomba ankapobe. Hita hatraiza hatraiza ny tsy fahalalam-pomba”.

Ny fielezan’ny fanadalana momba ny lahy sy ny vavy dia mampiseho koa taratry ny “fari-pitondran-tena vaovao”, izay nanenika an’izao tontolo izao nandritra ireo taona 1960. Ny fanapotehana ny fetra ara-pitondran-tena nentim-paharazana dia niaraka tamin’ny fanamavoana manafintohina ny zo sy ny fihetseham-pon’ny hafa. Na inona na inona antony, ny fanadalana momba ny lahy sy ny vavy dia zavatra tena misy mahatahotra any amin’ny toeram-piasana. Inona no azon’ny lehilahy sy ny vehivavy atao mba hiarovana ny tenany? Hisy ve fotoana izay tsy hisian’ny fanadalana any amin’ny toeram-piasana?

[Fanamarihana ambany pejy]

[Efajoro, pejy 4]

Fanadalana Momba ny Lahy sy ny Vavy — Hevi-diso Mifanohitra Amin’ny Zava-misy

Hevi-diso: Anaovana tatitra tafahoatra izaitsizy ny fanadalana momba ny lahy sy ny vavy. Lamody hafa fotsiny izy io, vokatry ny fanitarana sy ny fahataitairan’ny fampitam-baovao.

Zava-misy: Amin’ny ankapobeny, ny vehivavy iray dia matiantoka be sady tsy mahazo tombony firy amin’ny fanaovana tatitra hoe niharam-pahavoazana izy. Eny tokoa, vehivavy vitsy monja (22 isan-jato araka ny fanadihadiana iray) no mba milaza amin’olona fa nadalaina izy ireo. Mitana vehivavy maro hangina ny tahotra, ny fahasanganehana, ny fanomezan-tsiny ny tenany, ny fahaverezan-kevitra, sy ny tsy fahalalana ny zony araka ny lalàna. Araka izany, dia manam-pahaizana maro no mino fa anaovana tatitra kely dia kely ilay olana!

Hevi-diso: Mankafy ny fanehoana fiheverana ny ankamaroan’ny vehivavy. Ireo izay milaza ho nadalaina dia mora tafintohina loatra fotsiny.

Zava-misy: Asehon’ny fanadihadiana amin’ny fomba tsy miovaova fa tafintohina noho ny fitondrana azy amin’ny fomba mampiseho tsy fahalalam-pomba toy izany ny vehivavy. Tao amin’ny fanadihadiana iray, dia “maherin’ny roa ampahadimin’ny vehivavy no nilaza fa nahatsapa rikoriko izy ireo, ary tokony ho ny ampahatelony no nilaza fa tezitra izy ireo”. Ny hafa nilaza ho nahatsiaro tebiteby, ho ory, sy ketraka.

Hevi-diso: Iharam-pahavoazana tsy misy hafa amin’ny vehivavy koa ny lehilahy.

Zava-misy: Manao tatitra ireo mpanao fikarohana ao amin’ny Fikambanana Nasionaly ho An’ny Vehivavy Miasa (any Etazonia) fa “tombanana ho ny 90 isan-jaton’ireo raharaha momba ny fanadalana no mahafaoka lehilahy izay nanadala vehivavy, 9 isan-jato no samy lahy na samy vavy (...), ary 1 isan-jato monja no mahafaoka vehivavy izay nanadala lehilahy”.

[Sary, pejy 5]

Tsy momba ny maha-lahy sy ny maha-vavy fotsiny ny fanadalana momba ny lahy sy ny vavy