Fanjakana Natanjaka Nanafika ny Tany Nampanantenaina
Fanjakana Babyloniana/Fanjakana Asyrianina
RESIN’NY Asyrianina i Samaria, renivohitry ny fanjakan’ny Israely tany avaratra, tamin’ny 740 T.K. Fanjakana tsy mifaditrovana àry no nifehy ny Israelita. Tany amin’ny farany avaratry ny lemak’i Mezopotamia no nisy an’i Asyria, izany hoe teo akaikin’i Tigra, izay anisan’ny renirano lehibe indrindra tany amin’ny Croissant Fertile. I Nimroda no nanorina an’i Ninive sy Kala, tanàna lehibe indrindra tany Asyria. (Ge 10:8-12) Tamin’ny andron’i Salmanesera III no nanitaran’ny Asyrianina ny faritaniny niankandrefana, ka azony ny faritra mando sy lonaka tany Syria ary ny tapany avaratr’i Israely.
Nanomboka nampahory an’i Israely i Asyria tamin’ny fotoana nanjakan’i Tiglato-pilesera III (Pola), voatonona ao amin’ny Baiboly. Nisy fiantraikany teo amin’i Joda, tany atsimo, koa ny fanafihany tany avaratra. (2Mp 15:19; 16:5-18) Nanafotra an’i Joda ny ‘ranon’i’ Asyria, rehefa nandeha ny fotoana, ka tonga hatrany Jerosalema renivohiny.—Is 8:5-8.
Nanafika an’i Joda i Sankeriba, mpanjakan’i Asyria, tamin’ny 732 T.K. (2Mp 18:13, 14) Namabo sy nandroba tanàna jodianina 46 izy, ka anisan’izany i Lakisy, izay tsara toerana tokoa tany Sefela. Araka ny sarintany, dia nihodidina an’i Jerosalema ny miaramilany, avy eo nianatsimoandrefana, hany ka voahodidina ny renivohitr’i Joda. Voalaza fa nirehareha mihitsy i Sankeriba hoe nataony “toy ny vorona anaty makarakara vy” i Hezekia. Tsy mba noraketin’ny Asyrianina an-tsoratra mihitsy anefa ny nandringanan’ny anjelin’Andriamanitra ny miaramilan’i Sankeriba.—2Mp 18:17-36; 19:35-37.
Tsy ela dia nifarana ny fitondran’ny Fanjakana Asyrianina. Nipetraka tany amin’ny lembalemba be tendrombohitra any Iran ankehitriny ny ankamaroan’ny Medianina. Nanomboka niady tamin’ny sisa tamin’ny miaramila asyrianina izy ireo. Noho io fanafihan’ny Medianina io, dia tsy afaka nanisy fiheverana ny faritaniny tany andrefana i Asyria, na dia nanomboka nikomy koa aza ny mponina tany tamin’izay. Efa nihanatanjaka koa ny Babylonianina, ka naka ny tanànan’i Asyra mihitsy. Rava i Ninive, “tanàna mpandatsa-dra”, tamin’ny 632 T.K., noho ny fanafihan’ny Babylonianina sy Medianina ary Skytianina niaraka. Vahoaka tia ady avy tany avaratry ny Ranomasina Mainty ny Skytianina. Nanatanteraka ny faminanian’i Nahoma sy Zefania izany.—Na 3:1; Ze 2:13.
Tany Harana no resy tanteraka i Asyria. Nanafika an’i Asyria ny tafika babylonianina, izay feno fahavononana tanteraka. Nanohitra ihany ny Asyrianina mandra-pahatongan’i Ejipta mba hanampy azy. Tamin’i Farao-neko hianavaratra anefa, dia nivoaka hiady taminy tany Megido i Josia, mpanjakan’i Joda. (2Ta 35:20) Tara loatra i Neko, satria efa resy ny fanjakana asyrianina vao tonga tany Harana izy.
Fanjakana Babylonianina
Iza no tanàna tonga ao an-tsaina rehefa mandre ny teny hoe “zaridaina mihantona”? I Babylona, renivohitry ny fanjakana babylonianina, ilay firenena natanjaka indrindra. Lazain’ny faminaniana fa toy ny liona nanana elatra izy io. (Da 7:4) Nalaza io tanàna io noho ny harena, varotra, fandrosoan’ny fivavahana sy fanandroana. Io fanjakana io dia niorina teo afovoan’ny tany lemaka nisy honahona tany atsimon’i Mezopotamia, teo anelanelan’ny reniranon’i Tigra sy Eofrata. Teo amin’ny andaniny roa amin’i Eofrata no nisy ilay tanàna, ary toa tsy ho resy mihitsy izy rehefa jerena ny mandany.
Ny Babylonianina no nanokatra ny lalam-barotra namakivaky ny tany efitra feno haram-bato, tany avaratr’i Arabia. Nisy fotoana nipetrahan’i Nabonida tany Tema, ka i Belsazara no navelany hitondra tany Babylona.
Nanafika an’i Kanana intelo i Babylona. Nandresy ny Ejipsianina tany Karkemisy i Nebokadnezara, tamin’ny 625 T.K. Nisy nitsoaka tamin’izy ireo, nefa nenjehin’i Nebokadnezara hatrany Hamata, tany atsimo, ary resiny ihany. Nandroso hatrany amin’ny lohasaha falehan’ny riaka tany Ejipta ny Babylonianina, ary noravany i Askelona, rehefa nolalovany. (2Mp 24:7; Je 47:5-7) Nanjary teo ambany fahefan’i Babylona i Joda nandritra izany fanafihana izany.—2Mp 24:1.
Nikomy i Joiakima, mpanjakan’i Joda, tamin’ny 618 T.K. Miaramila avy tamin’ireo firenena nanodidina an’i Joda ihany no nalefan’i Babylona hanafika an’i Joda taorian’izay, fa miaramila babylonianina kosa no nanodidina sy nangeja an’i Jerosalema. Vao mainka tezitra tamin’i Joda ny Babylonianina tatỳ aoriana, satria niray dina tamin’i Ejipta i Zedekia Mpanjaka. Nanafika indray izy ireo ary nanomboka nanimba ny tanànan’i Joda. (Je 34:7) Nalefan’i Nebokadnezara tany Jerosalema indray ny miaramilany ary resiny izy io tamin’ny 607 T.K.—2Ta 36:17-21; Je 39:10.
[Sarintany, pejy 23]
(Jereo ny bokikely)
Fanjakana Babyloniana/Fanjakana Asyrianina
Fanjakana Asyrianina
B4 Memfisa (Nofa)
B4 Zoana
B5 EJIPTA
D2 SIPRA (KITIMA)
D3 Sidona
D3 Tyro
D3 Megido
D3 Samaria
D4 Jerosalema
D4 Askelona
D4 Lakisy
E2 Harana
E2 Karkemisy
E2 Arpada
E2 Hamata
E3 Ribla
E3 SYRIA
E3 Damaskosy
F2 Gozana
F2 MEZOPOTAMIA
G2 MINY
G2 ASYRIA
G2 Khorsabad
G2 Ninive
G2 Kala
G2 Asyra
G3 BABYLONIA
G3 Babylona
G4 KALDEA
G4 Ereka
G4 Ora
H3 Sosana
H4 ELAMA
Fanjakana Babylonianina
D3 Sidona
D3 Tyro
D3 Megido
D3 Samaria
D4 Jerosalema
D4 Askelona
D4 Lakisy
E2 Harana
E2 Karkemisy
E2 Arpada
E2 Hamata
E3 Ribla
E3 SYRIA
E3 Damaskosy
E5 Tema
F2 Gozana
F2 MEZOPOTAMIA
F4 ARABIA
G2 MINY
G2 ASYRIA
G2 Khorsabad
G2 Ninive
G2 Kala
G2 Asyra
G3 BABYLONIA
G3 Babylona
G4 KALDEA
G4 Ereka
G4 Ora
H3 Sosana
H4 ELAMA
[Toerana hafa]
H2 MEDIA
Lalam-be (Jereo ny bokikely)
[Ranomasina/Farihy]
B3 Ranomasina Mediterane (Lehibe)
D5 Ranomasina Mena
I1 Ranomasina Caspienne
I5 Hoala Persika
[Renirano]
B5 Neily
F2 Eofrata
G3 Tigra
[Sary, pejy 22]
Havoanan’i Lakisy
[Sary, pejy 22]
Asa tanana mampiseho an’i Megido fahiny
[Sary, pejy 23]
Zaridaina mihantona tany Babylona, araka ny anehoan’ny mpanakanto azy