GILGALA
(Gilgàla) [Fanakodiavana].
1. Tanàna “tany amin’ny sisiny atsinanan’i Jeriko.” (Js 4:19) Nonina tany akaikin’ny “toerana famakiam-bato” tany Gilgala i Eglona mpanjaka moabita, izay nampahory ny Israely tamin’ny andron’i Ehoda.—Mpts 3:12-26.
Nihevitra taloha ny ankamaroan’ny mpahay jeografia fa tao Kirbet en-Nitleh no nisy an’i Gilgala. I Kirbet El Mafjir indray anefa no nolazaina fa Gilgala, nanomboka tamin’ny 1931. Any amin’ny 2 km any avaratratsinanan’i Jeriko (Tell es-Soltan; Tel Yeriho) fahiny mantsy no misy azy io, ka mifanitsy kokoa amin’ny elanelan’i Jeriko sy Gilgala voalazan’ny asa soratra fahiny (toy ny an’i Josèphe sy Eusèbe). Toa tsy nisy mponina tao Kirbet en-Nitleh tamin’ny vanim-potoana Talohan’i Kristy, rehefa jerena ireo zavatra nofongarina tao. Tsy nihady lalina akory teny akaikin’i Kirbet El Mafjir anefa ireo mpikaroka dia efa nahita vakim-bilany tany izay manaporofo fa efa nisy mponina tao, taonjato maro Talohan’i Kristy. Marina fa tsy tena eo atsinanan’i Jeriko fahiny no misy azy io, nefa tafiditra ao amin’ny atao hoe ‘sisiny atsinanana’ koa ny ilany avaratratsinanana.
Nitoby tao Gilgala ny Israelita raha vao avy niampita an’i Jordana tamin’ny volana Abiba (Nisana) 1473 T.K. Tao i Josoa no nanangana vato 12 nalaina teo afovoan’i Jordana ho fahatsiarovana ny nandritan’i Jehovah ny ranon’i Jordana mba hiampitan’ny Israelita. (Js 4:8, 19-24) Tao Gilgala koa no namorana an’ireo lehilahy Israelita rehetra teraka tany an-tany efitra. Hoy i Jehovah avy eo: “Efa nakodiako hiala taminareo ... ny fanalam-baraka nataon’i Ejipta.” Nantsoina hoe “Gilgala” (midika hoe “Fanakodiavana”) àry ilay toerana mba hahatsiarovana izany. (Js 5:8, 9) Tatỳ aoriana dia nidina tany amin’ny Lohasahan’i Jordana mba ho any amin’i Josoa tany Gilgala ny Gibeonita izay nonina teny amin’ireo havoana tany andrefana. Mody niseho ho olona avy lavitra izy ireo mba hanaovana fifanekena tamin’ny Israely. (Js 9:3-15) Avy tao Gilgala, tatỳ aoriana, ny miaramilan’i Josoa no nandeha niakatra nankany amin’ny tanànan’ny Gibeonita nandritra ny alina manontolo, mba handresy an’ireo mpanjaka dimin’ny Amorita izay nanafika azy ireo. (Js 10:1-15) Tao Gilgala koa no natomboka ny fizarana ny tany Kanana (Js 14:6–17:18), ary nifarana tao Silo izany.—Js 18:1–21:42.
Voalaza fa nisy anjelin’i Jehovah niakatra ‘avy tany Gilgala ka nankany Bokima.’ (Mpts 2:1) Toa ilay anjely niseho tany Gilgala, taoriana kelin’ny niampitan’ny Israely an’i Jordana no tiana holazaina amin’ny hoe “tany Gilgala” eo. (Js 5:10-14) Mety ho io ihany àry ilay anjely niseho tany Bokima.
Mety ho ity Gilgala tany akaikin’i Jordana ity, na ilay No. 2, ilay tanàna anisan’ireo notetezin’i Samoela isan-taona. (1Sa 7:15, 16) Tany i Samoela no nanao sorona, rehefa avy nanosotra an’i Saoly ho mpanjaka (1Sa 10:1, 8), ary tany izy sy ny vahoaka no nanamafy indray fa efa mpanjaka i Saoly.—1Sa 11:14, 15.
Niangona teny amin’ireo havoana teny akaikin’i Mikmasy ny tafiky ny Filistinina, fa teny ambany, teo amin’ny Lohasahan’i Jordana tao Gilgala kosa i Saoly Mpanjaka. Natahotra i Saoly sao hirohotra hamely azy ny fahavalo, ka sahisahy ratsy nanolotra ny sorona dorana izy. (1Sa 13:4-15) Tao Gilgala koa i Saoly no nilazana fa nolavin’i Jehovah tsy ho mpanjaka. Tsy nankatò ny didin’i Jehovah mantsy izy satria tsy noringaniny tanteraka ny Amalekita sy ny biby fiompin’izy ireo.—1Sa 15:12-28.
Nitsena an’i Davida tao Gilgala mba hitondra azy hiampita an’i Jordana ireo lehilahy tao amin’ny fokon’i Joda, rehefa nandamòka ny fikomian’i Absaloma.—2Sa 19:15, 40.
Nasain’i Jehovah nampahatsiahivin’i Mika mpaminany ireto fitahiana efa nomen’i Jehovah ny vahoakany “hatrany Sitima ... ka hatrany Gilgala” ireto: Nisakana an’ireo Moabita tsy hitaona ny Israelita hivadika Izy; nitondra ny Israely hiampita an’i Jordana; ary nanakodia ny fanalam-barakan’i Ejipta hiala tamin’izy ireo. Tsy nahatakatra “ny zavatra ara-drariny nataon’i Jehovah” mihitsy anefa ny Israely.—Mi 6:5; No 25:1.
Mety ho anarana hafa niantsoana an’i Gilgala koa ny hoe Gelilota.—Jereo GELILOTA.
Mety ho ity Gilgala teo akaikin’i Jeriko ity na ilay No. 2 no Beti-gilgala, tanàna nonenana taorian’ny sesitany.—Ne 12:28, 29.
2. Tanàna voaresaka tao amin’ny fitantarana momba an’i Elia sy Elisa. Tsy mitovy amin’ny No. 1 izy io, na dia misy aza mihevitra fa iray ihany ireo. Izao no antony: Talohan’ny hiakaran’i Elia ho any amin’ny lanitra, tao anaty tafio-drivotra, dia niainga tany Gilgala niaraka tamin’i Elisa izy ka nidina nankany Betela sy Jeriko. (2Mp 2:1-5) Araka io lalana io, dia tsy maintsy ho tany akaikin’i Betela i Gilgala sady tany amin’ny faritra be tendrombohitra matoa voalaza fa “nidina” izy ireo. Tsy ilay Gilgala tany amin’ny Lohasahan’i Jordana mihitsy àry izy io. Maro àry no mihevitra an’io Gilgala io ho i Jil Jiliya, tanàna lehibebe eo an-tampon-kavoana, tokotokony ho 11 km any avaratr’i Betela. Tany i Elisa no nanova lasopy voapoizina ho lasa azo nohanina. (2Mp 4:38-41) Mety ho io Gilgala io, na hafa mihitsy ilay lazain’ny Deoteronomia 11:29, 30 fa tandrifin’ny Tendrombohitra Gerizima sy ny Tendrombohitra Ebala.
Lasa foiben’ny fivavahan-diso io Gilgala io (na ilay No. 1) tatỳ aoriana. (Ho 4:15; 9:15; 12:11) Efa tsinjon’i Jehovah fa hatao sesitany ny fanjakana tany avaratra, ho vokatr’izany. Naneso an’ireo Israelita tsy laitra anarina ireo izy ka naniraka an’i Amosa mpaminany hilaza hoe: ‘Aoka ianareo handika lalàna matetika ao Gilgala.’ Nolazain’ilay mpaminany koa fa hatao sesitany ny mponina tao.—Am 4:4; 5:5.
3. Toerana iray tany andrefan’i Jordana, ary anisan’ireo tanàna resin’ny Israelita notarihin’i Josoa. (Js 12:7, 8, 23) Milaza ny olona sasany fa misy fahadisoan’ny mpanao dika soratra io andininy io ka aleon’izy ireo ilay hoe “Galilia” ao amin’ny Fandikan-teny Grikan’ny Fitopolo. Izany, ohatra no hita ao amin’ny DIEM.