LEVITIKOSY
(Levitikòsy).
Ny fahatelo amin’ny Boky Dimy Voalohany. Hita ao ireo lalàn’i Jehovah momba ny fanaovana sorona sy ny fahadiovana ary izay rehetra mifandray amin’ny fanompoana azy. Nanao fanompoana masina “izay tandindona fotsiny sady aloky ny zavatra any an-danitra” ny Levita mpisorona nankatò lalàna.—He 8:3-5; 10:1.
Fotoana voaresaka. Zava-nitranga tao anatin’ny iray volana teo ho eo no voaresaka ao. Ny lalàn’i Jehovah mantsy no tena tanisaina ao amin’ilay boky, fa tsy izay nitranga nandritra ny fotoana lavalava. Resahin’ny toko farany amin’ny Eksodosy (alohan’ny Levitikosy) fa voatsangana ny tranolay masina tamin’ny andro voalohan’ny volana voalohany, tamin’ny taona faharoa nialan’ny Israely tany Ejipta. (Ek 40:17) Ny andininy voalohandohany (1:1-3) amin’ny Nomery (aorian’ny Levitikosy) kosa milaza fa nasain’Andriamanitra nisain’i Mosesy ny vahoaka “tamin’ny andro voalohan’ny volana faharoa, tamin’ny taona faharoa nivoahan’izy ireo avy tany Ejipta.”
Toerana sy fotoana nanoratana azy. Azo inoana fa tamin’ny 1512 T.K. ilay boky no nosoratana tany an-tany efitr’i Sinay, satria miresaka matetika momba ny fiainan’ny Israely tao an-toby izy io.—Le 4:21; 10:4, 5; 14:8; 17:1-5.
Mpanoratra. I Mosesy no nanoratra an’ilay boky, rehefa dinihina izay rehetra voalaza tetsy aloha. Avy amin’i Jehovah ny zavatra nosoratany (Le 26:46), ary hoy ny andininy farany: “Ireo no didy nomen’i Jehovah an’i Mosesy teo an-tendrombohitra Sinay ho an’ny zanak’Israely.” (27:34) Anisan’ny Boky Dimy Voalohany ekena fa nosoratan’i Mosesy koa ny Levitikosy. Mifampitohy amin’ny Eksodosy izy io satria manomboka amin’ny hoe “Ary ...”, ka mifampitohy koa amin’ireo boky sisa anisan’ny Boky Dimy Voalohany. Fantatr’i Jesosy Kristy sy ireo mpanoratra ny Soratra Grika Kristianina koa fa nosoratan’i Mosesy izy io, ka anisan’ny Boky Dimy Voalohany. I Kristy, ohatra, niresaka momba an’izay voalazan’ny Levitikosy 14:1-32 (Mt 8:2-4), i Lioka momba ny Levitikosy 12:2-4, 8 (Lk 2:22-24), ary i Paoly momba ny Levitikosy 18:5 (Ro 10:5).
Horonam-bokin’ny Ranomasina Maty misy azy io. Misy ampahany amin’ny Levitikosy ny sivy amin’ireo sora-tanana hita teo amoron’ny Ranomasina Maty. Tamin’ny teny hebreo tranainy fampiasa talohan’ny sesitany tany Babylona ny efatra, izay heverina fa natao tamin’ny taona 125 ka hatramin’ny 75 T.K.
Sarobidy. Nampanantena an’ireo Israelita Andriamanitra fa ho “fanjaka-mpisorona sy ho firenena masina” ho azy izy ireo, raha mankatò azy. (Ek 19:6) Resahin’ny Levitikosy fa nametraka mpisorona teo amin’ny toerany Andriamanitra, ary nanome lalàna ho an’ilay firenena mba ho masina eo anatrehany foana izy ireo. “Firenena masina” ny Israely, ary ‘nanao fanompoana masina izay tandindona fotsiny sady aloky ny zavatra any an-danitra’ ireo mpisorony. (He 8:4, 5) Ho nadio foana izy rehetra sady ho lasa “mpisorona no mpanjaka, [ary] firenena masina” ara-panahy, raha nankatò ny Lalàna. (1Pe 2:9) Mampalahelo fa tsy nankatò ny ankamaroany, ka nilaza i Jesosy fa hisy olon-kafa ankoatra ny Jiosy ho mpanjaka ao amin’ny Fanjakan’Andriamanitra. (Mt 21:43) Tena mahasoa anefa ny lalàna ao amin’ny Levitikosy rehefa arahina.
Niaro ny Israelita tamin’ny aretina sy ny fanao mamoafady ireo lalàna momba ny fahasalamana sy ny sakafo ary ny fitondran-tena. (Le toko 11-15, 18) Lasa nifandray tsara tamin’i Jehovah koa izy ireo, satria nanjary takany fa masina sy mahitsy ny fitsipiny ary nanampy azy ireo hanao ny sitrapony. (11:44) Mpitaiza nitarika ho amin’i Jesosy Kristy Mpisoronabe nofidin’Andriamanitra koa ireny lalàna ireny. Nifanitsy tamin’ny fanatitra maro be notakin’ny Lalàna mantsy ny sorona nataony.—Ga 3:19, 24; He 7:26-28; 9:11-14; 10:1-10.
Mbola tena mahasoa an’izay rehetra te hahazo sitraka amin’i Jehovah ny Levitikosy. Manatanjaka finoana ny mahita fa tanteraka ireo andininy samihafa ao izay misy ifandraisany amin’i Jesosy Kristy, ny sorom-panavotana, ary ny fiangonana kristianina. Manampy ny Kristianina hahalala ny fihevitr’Andriamanitra koa ilay boky, na dia tsy eo ambanin’ny Lalàna aza izy ireo. (He 7:11, 12, 19; 8:13; 10:1) Tsy hoe be tsipiriany tsy mahaliana sy tsy azo ampiharina àry ilay boky, fa misy fanazavana tena ilaina kosa. Afaka mampifaly an’Andriamanitra sy manalavitra an’izay tsy tiany ny Kristianina, rehefa mahalala ny fihevitr’Andriamanitra momba ny zavatra samihafa, anisan’izany ireo zavatra tsy dia resahin’ny Soratra Grika Kristianina.
[Efajoro, pejy 273]
HEVITRA MISONGADINA: LEVITIKOSY
Lalàn’Andriamanitra, indrindra fa momba ny fanompoan’ny mpisorona teo amin’ny Israely; nahasoa an’ilay firenena izy io satria nanasongadina fa tena ratsy ny ota ary tokony ho masina izy ireo satria masina i Jehovah
Nosoratan’i Mosesy tamin’ny 1512 T.K., rehefa nitoby teo an-tendrombohitra Sinay ny Israely
Napetraka teo amin’ny toerany ireo mpisorona taranak’i Arona
Fito andro no nametrahan’i Mosesy azy ireo teo amin’ny toerany (8:1-36)
Nanomboka ny fanompoany izy ireo ny andro fahavalo; sitrak’i Jehovah ilay izy ka nasehony ny voninahiny ary nodorany ny fanatitra teo amin’ny alitara (9:1-24)
Novonoin’i Jehovah i Nadaba sy Abiho satria nanolotra afo tsy ara-dalàna; voarara ny misotro divay na toaka rehefa hanompo ao amin’ny toerana masina (10:1-11)
Fepetra takina amin’ny mpisorona; fitsipika momba ny fihinanana zava-masina (21:1–22:16)
Fanatitra tokony hataon’izay te hahazo sitraka amin’Andriamanitra
Lalàna momba an’ireo biby azo atao fanatitra dorana, sy ny fanomanana azy ireo (1:1-17; 6:8-13; 7:8)
Ireo karazana fanatitra varimbazaha sy ny fomba hanolorany azy ho an’i Jehovah (2:1-16; 6:14-18; 7:9, 10)
Ireo sorona iombonana; tsy azo hanina ny ra sy ny tavin-kena (3:1-17; 7:11-36)
Biby tokony hatao fanatitra noho ny ota raha mpisorona no nanota, na ny vahoakan’Israely, na mpiadidy, na olon-tsotra; ny fomba hanolorana azy (4:1-35; 6:24-30)
Lalàna momba ny fanatitra noho ny heloka (5:1–6:7; 7:1-7)
Fanatitra tokony hatolotra amin’ny andro anosorana mpisorona (6:19-23)
Tsy tokony hisy kilema ny fanatitra rehetra; tsy azo atao sorona ny biby manan-takaitra (22:17-33)
Andro Fandrakofam-pahotana: Fanatitra omby sy osilahy roa ka ny osilahy iray ho an’i Jehovah ary ny iray ho an’i Azazela (16:2-34)
Fitsipika momba ny fahalotoana sy ny fahamasinana
Ireo biby madio azo hanina sy ireo maloto tsy azo hanina; maloto izay olona mikasika fatim-biby (11:1-47)
Tokony hanadio ny tenany ny vehivavy tera-bao (12:1-8)
Toromarika momba ny habokana (13:1–14:57)
Maloto izay olona misy tsiranoka mivoaka na tonga fotoana, tokony hidio (15:1-33)
Ho masina foana izay manaja ny fahamasinan’ny ra, mifady ny firaisana amin’olom-pady na amin’ny biby, firaisan’ny samy lehilahy na samy vehivavy, fanendrikendrehana, fifandraisana amin’ny fanahy ratsy, ary fanao maharikoriko hafa (17:1–20:27)
Sabata sy fety ho an’i Jehovah
Lalàna momba ny andro sy taona sabata, ary ny Jobily (23:1-3; 25:1-55)
Fomba hankalazana ny Fetin’ny Mofo Tsy Misy Lalivay (aorian’ny Paska) sy ny Fetin’ireo Herinandro (na Pentekosta) (23:4-21)
Fomba hankalazana ny Andro Fandrakofam-pahotana sy ny Fetin’ny Trano Rantsankazo (23:26-44)
Hotahina izay mankatò, ho voaozona kosa izay tsy mankatò
Fitahiana ho an’izay mankatò: Hahazo vokatra betsaka, hiadana, tsy hanana ahiahy (26:3-13)
Ozona ho an’izay tsy mankatò: Aretina, mosary, sesitany, ho resin’ny fahavalo, tanàna ho rava, tany ho lao (26:14-45)