MAKEDONIA

(Makedônìa), Makedonianina (Makedôniànina).

Faritra iray any Eoropa atsimoatsinanana, eo afovoan’ilay antsoina ankehitriny hoe Saikinosy Balkanika. Ny Ranomasina Adriatika no eo andrefany, ny Ranomasina Égée no eo atsinanany, ary i Akaia no eo atsimony. Faritra be tendrombohitra izy io, na dia maro aza ny tany lemaka mahavokatra any. Fahiny, dia i Makedonia no nampifandray ny atsinanana sy ny andrefana. Niainga avy teo amin’ny morontsiraka andrefan’ilay saikinosy, avy tany Dyrakioma sy Apolonia mantsy ny Lalana Egnatia, izay namboarin’ny Romanina, ary tonga hatrany Neapolia tany amin’ny morontsiraka atsinanana, sy tany ankoatra an’izay mihitsy aza.

Taranak’i Jafeta ny Makedonianina, angamba taranany avy amin’i Kitima zanakalahin’i Javana. (Ge 10:2, 4, 5) Ny nosy Sipra no tena nantsoina hoe Kitima, na dia nisy faritra hafa koa aza fahiny nantsoina hoe Kitima. Nilaza i Josèphe mpahay tantara fa nantsoin’ny Hebreo hoe “Ketim” ireo nosy sy ny ankamaroan’ny morontsiraka (teny amin’ny faritr’i Mediterane). (Rakitry ny Ela Jiosy, I, 128 [vi, 1]) Mety ho izany no nahatonga ny boky voalohan’ny Makabeo (1:1, Kat.) hiantso an’i Makedonia hoe “Setima.” Mety ho taranak’i Kitima àry ny Makedonianina.

Tantarany. Lasa nalaza i Makedonia tamin’ny andro nanjakan’i Philippe II. Vitany ny nanambatra an’i Makedonia sy ireo faritra nanodidina. Nandresy koa izy tamin’ilay Ady tao Chéronée (338 T.K.), ka lasa i Makedonia no nisongadina indrindra tamin’ireo faritra nanjakan’ny Grika. Rehefa nisy namono i Philippe, dia i Aleksandra (Lehibe) zanany lahy no nanjaka nandimby azy. Roa taona taorian’izay, dia nanomboka nanafika tany maro i Aleksandra. Maty tany Babylona izy tamin’ny 323 T.K. Efa nahazo tany maro be anefa izy sy ny miaramilany tamin’izay, ka nidadasika be ny faritra nanjakany satria tonga hatrany Inde tany atsinanana. Tafiditra tamin’izany i Mezopotamia, Syria, Palestina, Ejipta, Azia Minora, Thrace, Makedonia, ary Gresy.​—Jereo Da 2:31-33, 39; 7:6; 8:1-7, 20, 21; ALEKSANDRA No. 1; BIBY AN’OHATRA; ENDRIKA, SARY.

Nizarazara ilay fanjakana rehefa maty i Aleksandra Lehibe, nefa i Antipater ihany no nitondra an’i Makedonia, toy ny efa nataony rehefa nandeha niady tany atsinanana i Aleksandra Lehibe. Rehefa ho faty i Antipater, dia tsy i Cassandre zanany lahy no nanankinany ny fitondrana, fa i Polyperchon. Raikitra ny ady seza taorian’izay, ka tamin’ny farany dia i Cassandre no nekena ho mpanjakan’i Makedonia. I Aleksandra zanany lahy no nandimby azy, nefa tsy naharitra ela teo amin’ny fitondrana satria novononin’i Démétrius Poliorcète (zanak’i Antigonus Toka-maso, anisan’ny jeneralin’i Aleksandra Lehibe). Nisy korontana indray anefa, ka lasan’i Antigonus Gonatas, zanak’i Démétrius Poliorcète ny fitondrana tamin’ny farany. Indroa nesorina teo amin’ny fitondrana i Antigonus nefa tafaverina foana. Ireo mpanjaka taranak’i Antigonus foana àry no nitondra an’i Makedonia mandra-pahatongan’ny fotoana nitantanan’ny Romanina an’ilay tany. Lasa faritany romanina i Makedonia tany antenatenan’ny taonjato faharoa T.K. Tamin’ny taonjato voalohany, dia nisy fotoana natambatra tamin’i Akaia tany atsimo sy tamin’i Mésie tany avaratra i Makedonia, ka nakambana ho faritany iray iadidian’ny jeneralin’i Mésie. Tamin’ny taona 44 anefa, i Makedonia dia lasa faritany niadidian’ny Antenimieran-doholona, ka governora romanina no nitondra azy io.​—Jereo GRESY, GRIKA.

Fanompoan’i Paoly. I Makedonia no faritra nitorian’ny apostoly Paoly voalohany tany Eoropa tamin’ny dia misionera faharoa nataony. Nahazo fahitana i Paoly, tamin’izy tany Troasy, tanàna teo amin’ny ilany avaratrandrefan’i Azia Minora: Nisy “lehilahy makedonianina anankiray nijoro ka niangavy azy hoe: ‘Miampità mankatỳ Makedonia ka ampio izahay.’” (As 16:8, 9) Namaly an’io antso io i Paoly, ka nankany Makedonia niaraka tamin’i Lioka, Timoty, ary Silasy (nety ho nisy olon-kafa koa). Nandeha nitory ny vaovao tsara tany Filipy i Paoly taorian’ny nahatongavany tao Neapolia (seranan’i Filipy tany amin’ny ilany avaratratsinanan’i Makedonia). (As 16:11-40) Toa nijanona tany Filipy i Lioka, fa i Paoly sy Silasy ary Timoty kosa namakivaky tanàna maro tany Makedonia. Nandalovan’izy ireo i Amfipolia (50 km eo ho eo any andrefana atsimoandrefan’i Filipy) sy Apolonia (35 km eo ho eo any atsimoandrefan’i Amfipolia). Avy eo izy ireo dia nitory tany Tesalonika (45 km eo ho eo any andrefana avaratrandrefan’i Apolonia), sy Beria (tokotokony ho 65 km any andrefana atsimoandrefan’i Tesalonika). (As 17:1-12) Nisy vahoaka saika hisetrasetra tao Beria, ka voatery niala tao i Paoly ary nankany Makedonia. Navelany tao Beria anefa i Silasy sy Timoty mba hikarakara an’ireo olona vao tonga mpino tao. Tokony hankany aminy kosa i Silasy sy Timoty any aoriana kokoa. (As 17:13-15) Nitady izay hahasoa an’ilay fiangonana vao niforona tao Tesalonika i Paoly, ka naniraka an’i Timoty mba hampahery an’ireo rahalahy tany. (1Te 3:1, 2) Nihaona tamin’i Paoly tany Atena, any Akaia, angamba i Timoty, ary avy eo nirahina hiverina tany Tesalonika. Toa efa tany Beria anefa i Paoly no niteny tamin’i Timoty mba hankany Tesalonika. Nitondra tatitra tsara i Timoty tamin’izy niverina, ka izay no nahatonga an’i Paoly hanoratra ny taratasiny voalohany ho an’ny Tesalonianina. (1Te 3:6; As 18:5) Taoriana kelin’izay izy no nanoratra ny taratasiny faharoa ho an’ny Tesalonianina.

Nikasa hiverina tany Makedonia i Paoly tamin’ny dia misionera fahatelo nataony. (1Ko 16:5-8; 2Ko 1:15, 16) Nijanona elaela kely tany Efesosy izy, fa nirahiny hialoha azy tany Makedonia i Timoty sy Erasto. (As 19:21, 22) Taorian’izay i Demetrio, mpanefy volafotsy tany Efesosy, no nampirisika ny Efesianina hirotaka hanohitra an’i Paoly. Nisahotaka ny iray tanàna, ary nirohotra nankao amin’ny kianja filalaovana tantara an-tsehatra. Nosamborin’izy ireo sy nentiny an-keriny “i Gaio sy Aristarko, Makedonianina roa lahy niara-dia tamin’i Paoly.” (As 19:23-29) Nankany Makedonia i Paoly, rehefa nitsahatra ilay savorovoro. (As 20:1) Azo inoana hoe nijanona tao Troasy izy. Diso fanantenana izy fa tsy hitany tao i Titosy, izay nirahina ho any Korinto, any Akaia, mba hikarakara ny fanangonam-bola ho an’ireo olo-masina tany Jodia. (2Ko 2:12, 13) Nankany Makedonia i Paoly avy eo. Nihaona tamin’i Titosy izy tany ary nandre hoe ahoana no nandraisan’ny Korintianina an’ilay taratasy voalohany nosoratany ho azy ireo. (2Ko 7:5-7) Nanoratra ny taratasiny faharoa ho an’ny Korintianina àry i Paoly, ary nianatsimo tany Gresy avy eo. Nikasa handray sambo tany Gresy mba ho any Syria izy, nefa niova hevitra satria nisy Jiosy nitetika hamono azy. Niverina tany Makedonia indray àry izy. (As 20:2, 3) Niara-dia taminy i Sopatera sy Aristarko ary Sekondo, izay samy Makedonianina.​—As 20:4.

Nahantra ny Kristianina tany Makedonia, nefa tena nalala-tanana. Nanao mihoatra noho izay vitany izy ireo rehefa nanao fanomezana ho an’ireo rahalahiny nahantra tany Jodia. (2Ko 8:1-7; ampit. Ro 15:26, 27; 2Ko 9:1-7.) Tena niavaka, ohatra, ny fomba nanampian’ny Filipianina an’i Paoly teo amin’ny fanompoany. (2Ko 11:8, 9; Fi 4:15-17) Tamin’ny apostoly Paoly nigadra voalohany tany Roma, dia naniraka an’i Epafrodito ny fiangonana tany Filipy mba hikarakara izay nilain’i Paoly. (Fi 2:25-30; 4:18) Tena nanam-pinoana sy niaritra koa ny Tesalonianina, ka tonga modely ho an’ny ‘mpino rehetra tany Makedonia sy Akaia.’​—1Te 1:1-8; 4:9, 10.

Rehefa nivoaka ny fonja tany Roma i Paoly, dia toa nankany Makedonia indray, ka tany izy no nanoratra an’ilay taratasy nantsoina hoe Timoty Voalohany. (1Ti 1:3) Tany Makedonia koa angamba no nosoratana ny taratasy ho an’i Titosy.