MPANJAKAVAVY, VADIN’NY MPANJAKA
Vehivavy nanjaka na vadin’ny mpanjaka tany an-tany hafa ivelan’i Israely sy Joda voaresaka ao amin’ny Baiboly. Mahalaza kokoa an’ilay hoe mpanjakavavy na vadin’ny mpanjaka ny teny hebreo hoe malkah. Mahalana vao nisy vehivavy mpanjaka tany Atsinanana. Mety ho anisan’izy ireny ny mpanjakavavin’i Sheba. (1Mp 10:1; Mt 12:42) Basilissa, endriny milaza vavy amin’ny hoe “mpanjaka”, no nadika hoe ‘mpanjakavavy’ ao amin’ny Soratra Grika Kristianina. Io no ilazana an’i Kandasy mpanjakavavin’i Etiopia.—As 8:27.
Ilazana ny vadin’ny mpanjaka tsy israelita matetika ny hoe malkah ao amin’ny Soratra Hebreo. Vadiben’i Ahasoerosy mpanjakan’i Persa i Vasty, fa tsy mpanjakavavy. Nosoloana an’i Estera Jiosy izy tatỳ aoriana. Io indray no lasa vadin’ny mpanjaka sy nomem-boninahitra, nefa tsy niara-nitondra taminy. (Es 1:9, 12, 19; 2:17, 22; 4:11) Ilay mpanjaka no nanome azy an’izay mety ho fahefana nananany.—Ampit. Es 8:1-8, 10; 9:29-32.
Tany Israely. Midika hoe “andriambavy” na “tompovavy” ny teny hebreo hoe gevirah, izay nadikan’ny Baiboly sasany hoe “mpanjakavavy.” Nantsoina toy izany matetika ny renin’ny mpanjaka na ny renibeny ho fanajana azy. Anisan’ireny i Jezebela renin’i Jorama mpanjakan’ny Israely. (2Mp 10:13) Niankohoka teo anatrehan’ny reniny i Solomona rehefa nangataka ny hiresaka taminy izy io, ary nasainy nasiana seza fiandrianana ho azy teo ankavanany. (1Mp 2:19) Azon’ny mpanjaka nesorina tamin’ny toerany ny “andriambavy.” Izany no nataon’i Asa mpanjakan’ny Joda tamin’i Maka renibeny, izay nanao sampy mahatsiravina nampiasaina hivavahana tamin’ny tsato-kazo masina.—1Mp 15:13.
Tsy nisy vehivavy nahazo nanjaka tany Israely sy Joda. (De 17:14, 15) Rehefa maty anefa i Ahazia mpanjakan’ny Joda, dia novonoin’i Atalia reniny (zanak’i Ahaba mpanjakan’ny Israely ratsy fanahy sy Jezebela) ny mpandova rehetra. I Joasy zanak’i Ahazia no sisa tsy maty satria nafenin’i Joseba anabavin’i Ahazia. Nitondra tsy ara-dalàna nandritra ny enin-taona i Atalia, mandra-pamoakan’i Joiada Mpisoronabe didy hamonoana azy ho faty.—2Mp 11:1-3, 13-16.
Tany Babylona. Lehilahy ihany no nahazo nanjaka tany. Toa ny renin’i Belsazara Mpanjaka, fa tsy ny vadiny, ilay hoe malkah (“mpanjakavavy” amin’ny teny aram.) ao amin’ny Daniela 5:10, matoa hainy tsara izay nitranga tamin’ny andron’i Nebokadnezara, raiben’i Belsazara. Renin’ny mpanjaka izy ka nomem-boninahitra sy nohajain’ny rehetra, anisan’izany i Belsazara.
Tany Ejipta. Lehilahy no mpitondra tany taloha, fa vadina mpanjaka ireo “mpanjakavavy.” Nantsoina hoe “andriambavy” i Tapanesa vadin’i Farao. (1Mp 11:19) Lasa mpanjakavavy nitondra an’i Ejipta kosa i Hatshepsout satria tsy nanaiky hanome fahefana an’i Thoutmosis III izy, na dia efa ampy taona aza io mpandova io. Rehefa maty i Hatshepsout, dia nopotehin’i Thoutmosis daholo ny tsangambato nataon-dravehivavy. Nisy vehivavy nanjaka ihany anefa tany Ejipta tamin’ny andron’ny tarana-mpanjaka avy amin’i Ptolémée (Makedonianina).
Fivavahan-diso. Niala tamin’i Jehovah Mpanjakany ny Israelita nivadi-pinoana tamin’ny andron’i Jeremia, ka nanolotra mofo sy fanatitra zava-pisotro ary setroka ho sorona ho an’ilay “mpanjakavavin’ny [heb.: meleket] lanitra.”—Je 7:18; 44:17, 18; jereo MPANJAKAVAVIN’NY LANITRA.
Mirehareha erỳ i Babylona Lehibe fa “mipetraka toy ny mpanjakavavy [gr.: basilissa]” (Ap 18:7) eo amin’ny “olona sy vahoaka sy firenena ary olona samy hafa fiteny.” (Ap 17:15) Manjaka izy satria mijangajanga amin’ireo mpanjakan’ny tany, toy ny nataon’ny mpanjakavavy maro taloha.—Ap 17:1-5; 18:3, 9; jereo BABYLONA LEHIBE.
“Vadin’ny mpanjaka” any an-danitra. Azo inoana fa ilay ampakarin’i Kristy Jesosy ilay “zanakavavin’ny mpanjaka” resahin’ny Salamo 45:13, satria nampiharina tamin’i Jesosy ny Salamo 45:6, 7. (He 1:8, 9) Vadin’i Jehovah Mpanjaka Lehibe àry ilay “vadin’ny mpanjaka” (heb.: shegal) ao amin’ny Salamo 45:9. Tsy io ‘vadiny’ io anefa fa i Jesosy Kristy sy ireo 144 000 navotana avy teto an-tany no nomen’i Jehovah fahefana hanjaka.—Ap 20:4, 6; Da 7:13, 14, 27.