Ny ady tao Jeriko — Angano sa zava-nisy?
HATRAMIN’NY am-polony taona maro, ireo mpanao fikarohana ambanin’ny tany no nanandrana nampisy fisalasalana ny amin’ny fitantaran’ny Baiboly momba an’i Josoa sy ny ady tao Jeriko. Araka ny Baiboly, dia nandeha fito andro nanodidina an’i Jeriko i Josoa sy ny miaramila isiraelita, mandra-panjeran’Andriamanitra ny manda goavan’ilay tanàna. Izany dia namela ny Isiraelita hiditra sy ‘handoro ny tanàna sy izay rehetra tao’. — Josoa 6:1-24.
Mpanao fikarohana ambanin’ny tany maro anefa, voataonan’ny asa nankasitrahana tokoa nataon’i Kathleen Kenyon tany amin’ireo taona 1950, no nino fa tsy nisy akory i Jeriko tamin’ny fotoana nanafihan’ny Isiraelita azy. Nino izy ireo fa rava efa mahery lavitra ny taonjato iray talohan’izay ilay tanàna! Araka izany, dia nailika ombieny ombieny ny fitantarana ara-Baiboly ny amin’i Josoa sy ireo Isiraelita. Tsy ela anefa izay, ny Dr. Bryant G. Wood, mpanao fikarohana any ambanin’ny tany avy ao amin’ny Oniversiten’i Toronto, Kanada, dia nandinika tamin’ny fomba vaovao indray ireo sisan-javatra avy amin’i Jeriko. Araka ny The New York Times, dia nanatsoaka hevitra izy tamin’ny filazana fa ny Dr. Kenyon “dia nikaroka ny karazana vilany tanimanga tsy izy teo amin’ny toerana tsy izy”, ary ireo porofo, raha ny marina, dia “mifanaraka amin’ny fomba miavaka” amin’ny Baiboly.
Notononin’ny Dr. Wood ny soson-davenona nisy 1 metatra ny hatevenany feno vakim-bilany tanimanga sy poti-biriky avy tamina manda rava ary sakamandimby, mainty avokoa toy ny avy tamina doro tanàna iray. Ny vakim-bakoly dia nomena daty tamin’ny 1410 al.fan.ir. (araka ny fomba fanisana andro azo ampiasaina izay ekena fa tsy marina), 40 taona eo ho eo — tsy lavitra loatra ny taona 1473 al.fan.ir., datin’ny ady tao Jeriko azo avy amin’ny Baiboly.
Hitan’ireo mpihady lavaka fa ireo trano tao Jeriko fahiny dia nanana tahirim-bary an-tsompitra be dia be. Mahaliana izany satria asehon’ny Baiboly fa rava i Jeriko, fotoana fohy taorian’ny fijinjana tamin’ny lohataona sady tsy nisy fanaovana fahirano naharitra niteraka mosary. (Josoa 3:14-16) Izany dia samy antony tsara nahatonga ny tranon’i Jeriko ho feno vatsim-bary rehefa rava ilay tanàna.
Toa tsy mora amin’ireo mpahay siansa ny manaiky ny fahamarinan’ny Baiboly. Araka izany, ny Times dia manonona ny tenin’ny manam-pahaizana manokana malaza iray raha nilaza ny heviny momba ireo zavatra hitan’i Wood izy: “Tsy misy isalasalana fa ny ampahany lehibe amin’ny filazalazana hita ao amin’ny Baiboly dia mirakitra sombintsombim-pahamarinana.” Kanefa, noho ny fitantarana ao amin’ny Soratra masina mihamaro hatrany tohanan’ny fahitan-javatra ara-tsiansa sy arkeôlôjia môderina, dia mazava ho an’ireo tsy miangatra fa tsy fitambaran-dainga elanelanin’ny sombintsombim-pahamarinana miseho indraindray velively akory ny Baiboly. Araka ny ambaran’ny Baiboly mihitsy dia: “Aoka Andriamanitra no ho marina, fa ny olona rehetra kosa ho mpandainga.” — Romana 3:4.
Na dia mahaliana aza ny fanazavana vao haingana ny amin’ireo fikarohana any ambanin’ny tany natao tao Jeriko, ny kristiana marina dia ‘mandeha amin’ny finoana, fa tsy amin’ny fahitana’. (2 Korintiana 5:7) Tsy miankina amin’ny arkeôlôjia ny finoany. Na misy na tsy misy porofo arkeôlôjika, dia imbetsaka ny Baiboly no voaporofo fa loharanom-pilazalazana azo itokiana raha ny amin’ny lasa, ny ankehitriny ary ny hoavy. — Salamo 119:105; 2 Petera 1:19-21.
[Sary, pejy 7]
Sisan-javatra rava avy amin’i Jeriko, izay nanomezan’i Jehovah fandresena ny Isiraelita
[Sary nahazoan-dalana]
Pictorial archive (Near Eastern History) Est.