Ny Amonita — Vahoaka Iray Izay Namaly Fankahalana ny Hatsaram-panahy
ILAY tanàna maoderina antsoina hoe Amman, renivohitry ny fanjakana hasemitan’i Jordanie, dia mirakitra ny fahatsiarovana ny vahoaka iray izay nanjavona teo amin’ny sehatr’izao tontolo izao. Nantsoina hoe Amonita izy ireo. Iza moa izy ireo, ary lesona inona avy no azontsika ianarana avy tamin’ny fahalavoany?
Taranaka avy tamin’ilay lehilahy marina natao hoe Lota ny Amonita. (Genesisy 19:35-38). Koa satria zana-drahalahin’i Abrahama i Lota, dia azonao atao ny milaza hoe taranaky ny mpiray tam-po tamin’ny Isiraelita ihany ny Amonita. Kanefa, nivily ho amin’ny fanompoam-pivavahana tamin’ny andriamani-diso ny taranak’i Lota. Na dia izany aza, nihazona fiheverana azy ireo ihany i Jehovah Andriamanitra. Rehefa nanatona ny Tany Nampanantenaina ny firenen’ny Isiraely dia nampitandrina azy ireo toy izao Andriamanitra: “Nefa aza mandrafy azy [ny Amonita], na mila ady aminy; fa tsy hanomezako ho lovanao ny tanin’ny taranak’i Amona, satria nomeko ho lovan’ny taranak’i Lota izany.” — Deoteronomia 2:19.
Moa ve ireo Amonita nankasitraka izany hatsaram-panahy izany? Mifanohitra amin’izany, fa tsy nety nanaiky izy ireo hoe nanome zavatra azy ireo i Jehovah. Novaliany fankahalana tsy an-kiato ny vahoakan’Andriamanitra, dia ny Isiraelita, ny fiheverana tamin-katsaram-panahy nasehon’Andriamanitra taminy. Na dia nanaja ny didin’i Jehovah aza ny Isiraelita ka tsy nanao fihetsika nahery taminy, dia nahatsiaro tena ho voarahona ny Amonita sy ny Moabita rahalahiny. Marina fa tsy nanao fanafihana ara-tafika ny Amonita, nefa nanakarama mpaminany iray nantsoina hoe Balama izy ireo ary nangataka azy mba hanozona ny Isiraely! — Nomery 22:1-6; Deoteronomia 23:4-7.
Nisy zavatra hafahafa nitranga tamin’izay. Mitantara ny Baiboly fa tsy afaka nanonona ny fanozonany i Balama. Tsy afaka nanambara afa-tsy fitahiana ho azy ireo izy, ka nanao hoe: “Hohasoavina [“Hotahina”, NW ] anie izay manisy soa [“mitahy”, NW ] anao, ary ho voahozona anie izay manozona anao!” (Nomery 24:9). Ireo izay tafiditra tamin’izany, anisan’izany ny Amonita, dia tokony ho nianatra lesona mahery avy tamin’izany, dia izao: Rehefa voakasika ny vahoakan’Andriamanitra, dia voaomana tsara hisalovana izy mba hiarovana azy ireo!
Ny Amonita anefa dia nanohy nitady fomba hanoherana ny Isiraely. Tamin’ny andron’ireo mpitsara, i Amona dia niara-nivondrona tamin’i Moaba sy i Amaleka ka nanafika ny Tany Nampanantenaina ary nandroso hatrany Jeriko. Kanefa, tsy naharitra ela ny fandresena satria naharesy tosika an’ireo mpanafika i Ehoda, Mpitsara isiraelita. (Mpitsara 3:12-15, 27-30). Naharitra hatramin’ny andron’i Jefta Mpitsara ny fandriampahalemana marefo. Tamin’izay dia efa latsaka tao amin’ny fanompoan-tsampy ny firenen’ny Isiraely, hany ka nanala ny fiarovany i Jehovah. Nandritra ny 18 taona teo ho eo, Andriamanitra, araka izany, dia “nivarotra azy (...) ho eo an-tànan’ny taranak’i Amona”. (Mpitsara 10:6-9). Tamin’izay indray koa, dia niharan’ny faharesena mangidy ny Amonita rehefa namela ny fanompoan-tsampy sy niangona teo ambany fitarihan’i Jefta ny Isiraelita. — Mpitsara 10:16–11:33.
Nifarana tamin’ny fandraisan’i Saoly, mpanjakan’ny Isiraely voalohany, ny satroboninahitra ny fe-potoana nanapahan’ireo mpitsara. Raha vantany vao nanomboka nanjaka i Saoly dia nipoitra indray ny fankahalan’i Amona. Nanao fanafihana tsy nampoizina tamin’i Jabesi-gileada, tanàna isiraelita, i Nahasy mpanjaka. Rehefa nitalaho fandriampahalemana ireo lehilahy tao amin’io tanàna io, i Nahasy Amonita kosa dia nanao izao fangatahana mahatsiravina izao: “Izao no hanaovako fanekena aminareo: hopotsirina ny masonareo ankavanana rehetra”. Nanambara ilay mpanoratra tantara atao hoe Flavius Josèphe fa ny antony iray nanaovana izany dia mba ho fiarovan-tena, amin’izay “rehefa takon’ny ampingany ny masony havia, dia mety tsy hisy hilana azy ireo tanteraka amin’ny ady.” Kanefa, ny tena zava-nokendren’io fampitandremana farany tsy nisy indrafo io dia ny hanao an’ireo Isiraelita ireo ho ohatra fampietrena. — 1 Samoela 11:1, 2.
Tamin’izay indray koa, dia namaly fankahalana ny hatsaram-panahin’i Jehovah ireo Amonita. Tsy nanakimpy ny masony tamin’izany fandrahonana feno halozana izany i Jehovah. “Nilatsaka tamin’i Saoly ny Fanahin’Andriamanitra, ka nirehitra mafy ny fahatezeran’i Saoly, raha nandre izany teny [ny an’i Nahasy] izany.” Teo ambany fitarihan’ny fanahin’Andriamanitra, i Saoly dia nanangona hery ara-tafika nisy lehilahy mpiady 330 000 izay nampandositra tanteraka an’ireo Amonita, hany ka “tsy nisy olona tafaraka na dia hatramin’ny roa aza”. — 1 Samoela 11:6, 11.
Ny fiahiany tamim-pitiavan-tena ny tombontsoany manokana sy ny tsy fananany antra ary ny fierenany no nitarika an’ireo Amonita ho amin’ny fandringanana azy tanteraka tamin’ny farany. Araka ny efa nambaran’i Zefania mpaminanin’i Jehovah mialoha, dia tonga “tahaka an’i Gomora, dia (...) tany lao mandrakizay (...) satria nandatsa [“nanala baraka”, NW ] ny olon’i Jehovah, Tompon’ny maro, sy nirehareha taminy izy”. — Zefania 2:9-10.
Tokony hanisy fiheverana izay nitranga tamin’i Amona ireo mpitarika eto an-tany amin’izao andro izao. Mampiseho hatsaram-panahy toy izany amin’ireo firenena Andriamanitra amin’ny famelana azy ireo hiaina eo amin’ny fitoeran-tongony, dia ny tany. Tsy nikarakara ny tany ireo firenena tia tena, fa manimba azy kosa, ka mandrahona mihitsy ny planeta amin’ny fandringanana niokleary. Tsy maneho hatsaram-panahy amin’ireo mpivavaka amin’i Jehovah eto an-tany ireo firenena, fa matetika kosa no mampiseho fankahalana, ka mampihatra fanerena amin’izy ireny hiaritra fanenjehana mahery vaika. Ny lesona ny amin’ireo Amonita, noho izany, dia hoe: tsy hamaivanin’i Jehovah ny famaliana fankahalana ny hatsaram-panahiny. Ary amin’ny fotoana mety aminy, dia hihetsika izy, tsy misy hafa amin’ny nataony tamin’ny andro fahiny. — Ampitahao amin’ny Salamo 2:6-12.
[Sary nahazoan-dalana, pejy 8]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Sary, pejy 9]
Sisan-javatra romana ao Amman, toerana nisy an’i Raba, renivohitry ny Amonita
[Sary nahazoan-dalana]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Sary, pejy 10]
Nonina teto amin’itỳ faritra itỳ ny Amonita
[Sary nahazoan-dalana]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.