CIPANDE 3

“Umupasi wa Muzilo Wizile Pali Yonsi”

Ivyacitiike lino umupasi wa muzilo wizile pa yantu yonsi aali pa Pentekositi

1. Londololini ivyacitikanga lino yazevyanga pa Pentekositi.

UMU musumba wa Yelusalemu mwali sana antu aingi nupya yali sana ni nsansa.a Icunsi cafutumukanga pano yapeelelanga malambo umwi tempele ala Aina Levi yakwimba inyimbo zya malumbo (Masamu 113 kufika uku 118), nupya ala yali umu maumba. Mu miseo mwali aenyi aingi. Yafumile uku ncende zya kutali wakwe uku Elamu, Mesopotamya, Kapadokiya, Ponto, Ijipti, nga nu ku Loma.b U mulandu ci uno yailile uku Yelusalemu? Uwanda wa Pentekositi yawamanga nu kuti “wanda wa kuzevya kwa kuzombola ivyakulya ivyatandikilapo ukuca.” (Mpe. 28:26) Ukuzevya kuu ukwayangako cila mwaka, kwalangililanga ukuti ali insita ya kusyalikizya ukuzombola baale nupya insita iya kutandika ukuzombola ingano. Wayanga u wanda wa nsansa.

Mapu ikulangilila incende kuno antu yafumile auvwile ilyasi lisuma pa Pentekositi umu 33 C.E. 1. Incende: Libya, Ijipti, Kusyi, Bitiniya, Ponto, Kapadokiya, Yudeya, Mesopotamya, Babiloni, Elamu, Medya, na Patiya. 2. Misumba: Loma, Alekizandilya, Memfisi, Antioki (uwa ku Silya), Yelusalemu, na Babiloni. 3. Manzi: Yemba wa Meditileniani, Yemba Mutifi, Yemba Muyenzu, Yemba wa Caspian, nu Luzi Lwa Pesya.

UKU YELUSALEMU U KWAFUMILILE IMIPEPELE YA YAYUDA

Ivintu ivingi ivyacitikanga ivyalondololwa umu vipande vya kutandikilako umwi buku lya Milimo, vyacitikilanga umu Yelusalemu. Musumba uu wayelile pakasi ka myamba iya mu Yudeya pano patalimfile amakilomita umupiipi na 55 ukufuma kuli yemba wa Meditileniani. Umu 1070 B.C.E., Umwene Devedi wacimvizye umusumba uwacingililwe sana uno yamanga ukuti Mwamba wa Zioni, nupya umusumba uu wizile iukula nu kuya umusumba ukalamba umu mpanga ya Izlaeli.

Umwamba uwa Moliya wayeliile umupiipi nu Mwamba uwa Zioni. Nupya ukulingana ni ntambi zya Yayuda, Umwamba uwa Moliya wamanyikwe ukuti ali kuno Abulahamu walondanga ukupeela Isaki ngi lambo, ala kucili imyaka 1,900 ukuti ivyalondololwa umwi buku lya Milimo vilembwe. Umwamba uwa Moliya wizile iuya umu musumba nupya pa mwamba kwene uu ali pano Solomoni wakuuliile itempele lyakwe Yeova ilya kutandikilako. Apa cikuulwa cii icikulu ali pano Ayuda yonsi yayanga umu kupepela.

Ukwi tempele lyakwe Yeova ali kuno Ayuda yonsi yayanga umu kupeelela malambo, kupepa, alino nu kuzevya kuno yakwatanga. Yalondelanga isunde lino Leza wayanenyile ilyakuti: “Miku itatu umu mwaka, aonsi inu yonsi yace yalolekela kuli Yeova Leza winu umu ncende ino alasoolola.” (Malan. 16:16) Umu musumba uwa Yelusalemu u mwali Icilye Cikalamba ica Sanihedilini, isano likalamba ilya Yayuda alino na maofesi akalamba amu Yelusalemu.

2. I vintu ci ivyakuzungusya ivyacitike pa Pentekositi umu 33 C.E.?

² Akatondo uku ma 9 awazi mu 33 C.E., kwacitiike cimwi ica kuzungusya cino antu yali nu kutwalilila ukulaiusya apa myaka iingi. Mu kupumikizya, “kuvwisile icongo ukufuma umwi yulu, cali wa cipunga ca muza icikalamba.” (Mili. 2:2) Icongo cazuzile muno asambi 120 yakwe Yesu yatenzi. Lyene, kwacitiike icintu na cuze icazungwisye sana antu. Ivimbilimbili ivyali wa moto vikazile pa mitwe ya yasambi wenga na wenga.c Lyene “umupasi wa muzilo wizile pali aliyo” nupya yatandike ukulanda indimi izipusanepusane. Lino asambi yafumile umu ng’anda, antu yano yakomenkanyanga mu miseo yazungwike sana lino yuvwile asambi yakulanda nayo umu ndimi zyao! Cila muntu uvwanga “yakulanda umu lulimi lwakwe.”—Mili. 2:1-6.

3. (a) U mulandu ci uno tungalandila ukuti ivyacitiike pa Pentekositi umu 33 C.E. vyacindama sana umu kupepa kwa cumi? (b) Uzye amazwi yano Petulo walanzile yalemana uli na vino “maki ya Wene” yakaomviwa?

³ Ilyasi lii likalondolola icintu icicindame icacitiike umu kupepa kwa cumi kuli kuti lino icilongano ca ina Klistu apakwe catandike, uluko lwakwe Izlaeli wakwe Leza. (Gala. 6:16) Lelo kwali na vyuze ivyacitiike. Lino Petulo walandanga pa yantu ali pa Pentekositi umu 33 C.E., waomvizye maki ya kutandikilako pa “maki ya Wene” yatatu aali nu kuyula masyuko aapusanepusane uku maumba ya yantu. (Mate. 16:18, 19) Maki ya kutandikilako wali nu kulenga Ayuda na aali nu kuya Ayuda ukuzumila ilyasi lisuma alino nu kupakwa nu mupasi wa muzilo wakwe Leza.d Nupya yali nu kuya muli Izlaeli wakwe Leza alino nu kukwata upaalilo uwa kuya aene nupya ya simapepo umu Wene wa Umesiya. (Kuso. 5:9, 10) Nupya umu kupita kwa nsita, isyuko lii lyali nu kupeelwa uku Ina Samaliya alino nu ku yantu ataali Ayuda. I vyani vino aina Klistu ndakai yangasambilila kuli vino vyacitiike pa Pentekositi umu 33 C.E.?

“Yakolongine pa Ncende Ili Imwi” (Mili. 2:1-4)

4. Uzye icilongano ca ina Klistu ica ndakai catwalilila uli ukulunduluka ukufuma uku cilongano icapanzilwe umu 33 C.E.?

⁴ Cilongano ca ina Klistu catandike sile na asambi 120 yano “yakolongine pa ncende ili imwi” umu muputule wa papela nupya aapasilwe nu mupasi wa muzilo. (Mili. 2:1) Pa wanda kwene uwa, antu aabatiziwe umu cilongano yavuzile sana. Nupya yii yali sile intandikilo ya kulunduluka kwi iuvi ukwatwalilila ukufika na ndakai. Mu cilongano ca ina Klistu ndakai, mwaya aonsi na anaci aakatiina Leza nupya aakasimikila “ilyasi lisuma pa Wene . . . umu nsi yonsi ukuya unte ku yantu amu nko zyonsi” lino impela ya vintu vyonsi itatala iiza.—Mate. 24:14.

5. I visuma ci vino aina Klistu ya kutandikilako yaipakizye pa mulandu wa kuya mu cilongano ca ina Klistu vino naswe tukaipakizya ndakai?

⁵ Cilongano ca ina Klistu cali nu kulaazwa amu cilongano kuli kuti aapakwe, alino nu mukupita kwa nsita cali nu kutandika ukulaazwa amu “mfwele na zyuze.” (Yoa. 10:16) Paulo walangilile ukuti wataizyanga pali vino aina Klistu yazwananga lino walembiile aina Klistu ali umu Loma ukuti: “Pano nkulondesya ukwizamulola, pakuti nkamupeele ica upe ukufuma kuli Leza pakuti mukomeleke; nu kuti mwemwe nani tukakomelezyanye umu utailo witu.”—Loma 1:11, 12.

UTEEKO UWA LOMA WATUNGULULANGA IMPANGA IZINGI

Pa nsita ino ibuku lya Milimo lyalembwanga, umusumba uwa Loma wali ali musumba ukalamba sana. Umu musumba uu mwavuzile sana ivikanza vya miteekele nupya wali ali musumba uwamanyikwe sana pa nsita iya umu nsi. Uteeko uwa Loma wangalilanga impanga ukufuma uku Britain ukufika ku Katutu ka Africa nu kufuma kuli yemba wa Atlantic ukufika ku Luzi lwa Pesya.

Umu musumba uwa Loma mwali antu aakweti intambi izipusanepusane, inkanda, indimi, alino nupya mwavuzile sana ivya mipasi. Nupya mwali imiseo isuma muno antu aacitanga uculuzi aafumanga umu ncende izipusanepusane yapitanga. Vimawato nga vyafika uku ncende iya Ostia, visyanga iviya ni vintu vyuze ivyalinzile ukwingila umu musumba.

Umu manda ya ina Klistu akutandikilako, umu Loma mwali antu ukucila pali 1 milyoni. Afu wa yantu aikalanga umu Loma yali aazya, vipondo, ana aakaziwe nanti yano avyazi yao yutwike, alino na afungwa yano yasenzile lino kwali sana ivikanza vya miteekele umu misumba ino uteeko wa Loma wangalilanga. Pa yazya ali umu Loma pali na azya Ayuda afumile uku Yelusalemu, lino umusilika mukalamba umwina Loma uwi zina lyakuti Pompey wacimvizye umusumba uwa Yelusalemu umu 63 B.C.E.

Antu aingi yali apiina nupya ikalanga umu ncende umwali antu aingi sana, alino mang’anda yano ikalangamo uteeko u wayalipililanga. Ateekanga yazifizye ivikuulwa ivyali umu musumba uu nupya vyatandike ukuloleka ningo sana. Ivikuulwa vyali i vya lulumbi nupya ali muno antu yacitilanga ivyangalo wakwe ukucimvyanya, kucina, alino nu kuzingana na maceleta. Nupya antu yaipakizyanga sana ukutamba ivyacitikangamo.

6, 7. Uzye amu cilongano ca ina Klistu yakufikilizya uli umulimo uno Yesu wayapeezile uwa kusimikila antu umu nko zyonsi?

⁶ Aina Klistu ndakai, nayo kwene yakwata umulimo uli umwi wakwe uno ali umu cilongano ca kutandikilako yakweti. Yesu wapeezile asambi yakwe umulimo uwali nu kulayaletela insansa asi mulandu ni ntazi zino yali nu kulakwata. Wayanenyile ati: “Yangini mukapange antu amu nko zyonsi ukuya asambi, mwayabatizya umwi zina lyakwe Tata ni lya Mwana ni lya mupasi wa muzilo, mwayasambilizya ukulondela vyonsi vino namunenyile.”—Mate. 28:19, 20.

⁷ Ndakai, Yeova akaomvya icilongano ca ina Klistu cakwe Ya Nte Yakwe Yeova pakuti afikilizye umulimo uu. Ukuya kwene, cingatala ukusimikila uku yantu andimi izipusanepusane. Ya Nte Yakwe Yeova yapanga impapulo izikalanda pali Baibo umu ndimi ukucila pali 1,000. Ndi cakuti lyonsi mukazanwa umu kulongana nu kuombako umulimo wa kusimikila pa Wene nu kupanga asambi, mulaya nu luzango lyonsi. Mwaya pa yantu anono pano nsi aakwata isyuko lya kusimikila sana api zina lyakwe Yeova!

8. U mu nzila ci muno amu cilongano wenga na wenga yakaipakizya ivisuma?

⁸ Pakuti twaya nu luzango lino tukuzizimizya intazi mu manda yaa atale, Yeova watupeela aina na ya nkazi umu nsi yonsi. Paulo walembiile aina Klistu Aebele ukuti: “Lekini twasakamalana pakuti twacincizyanya umu kutemwa nu mu kuomba imilimo isuma, tutaatazyela ukulongana kwitu, wakwe vino yamwi yakacita, lelo twakomelezyanya, sana sana lino tukulola uwanda wakwe Leza ukupalama.” (Aeb. 10:24, 25) Ukuya umu cilongano ca Ina Klistu uupe ukufuma kuli Yeova pano kukalenga twakomelezya yauze nu kukomeleziwa. Mwapalama sana uku ina na ya nkazi. Mutaatazyela ukulongana!

“Cila Muntu Uvwile Yakulanda Umu Lulimi Lwakwe” (Mili. 2:5-13)

Asambi yakwe Yesu yakusimikila umu miseo uku Yayuda na kuli yano izile iyaya Ayuda. — “Tukuvwa yakulanda umu ndimi zitu pa milimo yakwe Leza ikalamba.”—Mili. 2:11.

9, 10. Uzye yamwi yacita uli pakuti yasimikila nu ku yantu aakalanda indimi zyuze?

⁹ Elenganyini vino Ayuda na yano izile iyaya Ayuda yuvwile ningo lino yaali pali pamwi apa Pentekositi umu 33 C.E. Aingi pali yaa yafwile yalandanga ululimi ulwamanyikwe sana ulwa Cigiliki nanti Ciebele. Nomba “cila muntu uvwile [asambi] yakulanda umu lulimi lwakwe.” (Mili. 2:6) Antu aakutikanga yafwile yakomeleziwe sana ukuvwa ilyasi lisuma umu lulimi lwao. Ukuya kwene, aina Klistu ndakai yatakwata isyuko ilya kulanda indimi zyuze umu cizungusyo. Nomba nanti ciye vivyo, antu aingi yaipeelesya ukulasimikila ilyasi pa Wene uku yantu amu nko izipusanepusane. Yakacita uli vivyo? Yamwi yakasambilila ululimi luze pakuti yangaombela umu cilongano icikaomvya ululimi ulwa ku mpanga yuze nanti sile ukukuukila uku mpanga yuze. Nupya aingi yazana ukuti yano yakasimikilako yakauvwa ningo sana pali vino yaombisye ukusambilila ululimi lwao.

¹⁰ Lekini tulande pali nkazi Christine uwatandike ukusambilila ululimi lwa Gujarati pamwi na ya Nte yauze. Lino waloline na wino yaombanga nawe uwalandanga Icigujarati, nkazi Christine wamulamwike umu lulimi lwakwe. Umwanaci wiya uvwile ningo sana nupya walondanga ukumanya umulandu uno ya Christine yaombesyanga ukusambilila Icigujarati. Cii calenzile ukuti nkazi Christine akwate isyuko lya kusimikila. Umwanaci wiya wanenyile nkazi Christine ati: “Kutaya imipepele na yuze iikakomelezya antu kusambilila ululimi ulutale wakwe luu. Ufwile watukwata ivintu vicindame vino ukulonda ukunena.”

11. Uzye tungacita uli pakuti tuipekanye ukusimikila ilyasi lya Wene uku yantu aakalanda indimi zyuze?

¹¹ Lelo kwene, asi swensi swemuno tungasambilila ululimi luze. Lelo nanti ciye vivyo, tungaipekanya pakuti twasimikila ilyasi pa Wene uku yantu aakalanda indimi zyuze. Tungacita uli? Inzila yonga u kuomvya JW Language® apu pakuti mungasambilila amazwi aangupale yano antu yakaomvya pa kulamukana alino na pa kulanzyanya. Mungasambilila na mazwi aangupale aangalenga yano mukulanzyanya nayo yatemwe. Mungayalanga jw.org, na mavidyo nanti impapulo izyaya umu lulimi lwao. Nga tukuomvya inzila zii umu mulimo wa kusimikila, tungaya ni nsansa wakwe zino aina Klistu akutandikilako yakweti lino antu yazungukanga ukuvwa ilyasi lisuma “cila muntu” umu lulimi lwakwe.

PA NSITA INO AYUDA YALI UMU MESOPOTAMYA NU MU IJIPTI

Ilyasi Ilikalanda pa Ayuda Aliko Umu Manda Yano Yesu Klistu Wali Pano Nsi (kufuma mu 175 B.C. kufika mu A.D. 135) likati: “Umu Mesopotamya, Medya, nu mu ncende zyuze izya mu Babiloni u mwikazile antu afumile umu wene uwa mitundu 10 [uwa ina Izlaeli], alino nu mu wene wakwe Yuda pa nsita ino aina Asilya na antu aikalanga umu musumba wa Babiloni yayazinzile.” Ukulingana na Ezila 2:64, aina Izlaeli 42,360 ali yano yaswilile uku Yelusalemu ukufuma umu uzya uku Babiloni. Vii vyacitiike umu 537 B.C.E. Umonsi uwi zina lyakuti Flavius Josephus walanzile ukuti umu manda ya ina Klistu akutandikilako, Ayuda aikazile umu Babiloni yavuzile sana. Umu myaka yakwe ya 201 AD ukufika kuli ya 500 AD, antu yaa yizile iyapanga masunde yano yamanga ukuti Babylonian Talmud.

Ivyalembwa vikalangilila ukuti uku kutandika kwa mwaka wakwe 600 B.C.E, umu Ijipti mwali Ayuda yamwi. Apa nsita kwene iiya, Yelemiya watumile amazwi yamwi uku Yayuda aikalanga umu ncende izipusanepusane umu Ijipti alino nu mu Memfisi. (Yele. 44:1) Icalenzile antu aingi yaye uku Ijipti a pa mulandu na vino Agiliki yapatikizyanga antu amu mpanga zyuze ukulondela intambi zyao. Josephus walanzile ukuti Ayuda yali pa yantu aatandikilepo ukwikala umu Alekizandilya. Nupya umu kupita kwa nsita, incende ya musumba onsi iizile yaipeela uku Yayuda. Umu manda ya ina Klistu akutandikilako, Philo, kalemba Umuyuda walanzile ukuti aonsi yauze ukufika kuli 1 milyoni iikazile umu mpanga ya Ijipti ukufuma uku lusansa lwa “Libya ukufika uku mipaka ya Kusyi.”

“Petulo Wakatwike” (Mili. 2:14-37)

12. (a) Uzye Yowelo walanzilepo vyani pa cizungusyo icacitiike pa Pentekositi umu 33 C.E.? (b) U mulandu ci uno aina Klistu akutandikilako yenekelanga ukuti usesemo wakwe Yowelo wali nu kufikiliziwa?

¹² “Petulo wakatwike” nu kulanda uku yantu afumile umu mpanga izipusanepusane. (Mili. 2:14) Walondolwelile antu akutikanga ukuti Leza u walenzile yalanda indimi izipusanepusane pakuti afikilizye usesemo uno Yowelo wasesime uwakuti: “Ndapongolwela umupasi wane pa antu onsi.” (Yowelo 2:28) Lino Yesu atatala waya ukwi yulu, wanenyile asambi yakwe ukuti: “Ndalenga kuli Tata, nawe alamupeela kaazwa,” wino Yesu walondolwile ukuti “umupasi.”—Yoa. 14:16, 17.

13, 14. Uzye Petulo wacitanga uli pakuti afika antu pansi ya mwenzo, nupya naswe tungacita uli pakuti twamukolanya?

¹³ Amazwi yano Petulo walanzile uku yantu yakweti sana amaka, akuti: “Lekini yonsi amu ng’anda yakwe Izlaeli yamanye ukuti umu cumi Leza wamucisile ukuya Umwene nupya Klistu, Yesu wii wino mwapoopiile pa cimuti.” (Mili. 2:36) Antu aingi akutikanga lino Petulo walandanga, yatalipo lino yakomile Yesu nu kumupopela pa cimuti. Nomba antu amu mpanga yii yalanzile ukuti antu aku ncende iiya yaluvyanyizye sana pa kucita vii. Nupya, lino Petulo walandanga uku Yayuda yauze walanzile mu mucinzi nupya wayafisile sana pa mwenzo. Uyo wakwe Petulo wali u wakuti antu akutikanga kuli aliwe yalapile, asi kuipeela umulandu pali vino yacisile. Uzye antu akutikanga yasosile pa mazwi yano Petulo walanzile? Awe foo. Lelo antu “yuvwile sana ulanda.” Yuzizye iyati: “Uzye tumacita uli?” Vino Petulo walandanga nu mucinzi uku yantu, vyalenzile ukuti vino walandanga viyafike pa mwenzo nupya kulapila.—Mili. 2:37.

¹⁴ Naswe kwene tungakolanya vino Petulo wacitanga pakuti afika antu pa mwenzo. Lino tukusimikila kuli yauze, tutalinzile ukulondolola vyonsi pali vino wino tukusimikila watalanda vino Baibo italandapo. Lelo, tulinzile sile ukulanda pa visinka vino tungalanzyanya nawe ningo. Ndi cakuti twatandika ukulanzyanya na ya kakutika itu ivintu ivyaseeka sana, cingalenga ukuti umu mucenjelo tulande pali vino Izwi lyakwe Leza likalanda. Ilingi, ndi cakuti tukwika sana mano uku vyeo vino tungalanzyanya na antu, antu aakalonda ukusambilila yakauvwa ningo sana.

AINA KLISTU UMU PONTO

Pa yantu aakutike ukwi lyasi lino Petulo walanzile pa Pentekositi umu 33 C.E. pali na Ayuda afumile uku Ponto, umusumba uwayelile ku katutu ka Asia Minor. (Mili. 2:9) Umu kupita kwa nsita, yamwi yasimikileko ilyasi lisuma uku yantu ya kumwao nupya pali yayo pali na antu yano Petulo walembiile kalata uwa kutandikilako apali na ataile ‘asalanganile’ umu ncende izingi wakwe ku Ponto.g (1 Pet. 1:1) Vino Petulo walemvile vikalangilila ukuti aina Klistu yaya yali na “mezyo apusanepusane” pa mulandu nu utailo wao. (1 Pet. 1:6) Pa mezyo yano yakwatanga pafwile pali nu kuyakanya alino nu kuyacuzya.

Aina Klistu yakwatanga amezyo na yauze lino ikalanga umu Ponto pa mulandu ni vyacitikanga pakasi ka mulasi Pliny Umwance, uwa ku musumba wa Loma uwatungululanga umu Bitiniya nu mu Ponto alino na kuli Kateeka Trajan. Ivyalembwa ivya mu Ponto vikalangilila ukuti umu 112 C.E., Pliny walanzile ukuti ulwale wa “contagion” walenzile aina Klistu yonsi yuvwe intete, asi mulandu nu musinku, ciye a onsi nanti anaci, nanti sile vino yamanyikwe umu wikazi. Pliny wanenyile aina Klistu ukuti yate ukuya aina Klistu, pano aatali nu kucita vino walanzile ukuti wali nu kuyakoma. Yonsi aali nu kukana Klistu nu kupepa ya leza nanti icilubi cakwe Trajan yali nu kupusuka. Pliny wamanyile ukuti “aali aina Klistu ya cumi cumi yatali nu kucita vino walondanga.”

g Izwi lyakuti “asalanganila” lyafuma ukwi zwi lya Cigiliki ilikapiliula ukuti impanga zyuze. Izwi lii likalangilila ukuti aingi aliomvyanga yafumile uku ncende zya Yayuda.

“Cila Muntu Abatiziwe” (Mili. 2:38-47)

15. (a) I vyani vino Petulo walanzile, nupya i vyani ivyafumilemo? (b) U mulandu ci uno antu aingi auvwile ilyasi ilisuma yalingiile ukubatiziwa pa wanda kwene uwa?

¹⁵ Apa Pentekositi umu 33 C.E., Petulo walanzile uku Yayuda alino na kuli yano izile iyaya Ayuda ukuti: “Lapilini, nupya cila muntu abatiziwe.” (Mili. 2:38) Ni vyacitiike i vyakuti, antu umupiipi na 3,000 yabatiziwe, limwi yafwile yabatiziwilwe umu vifula nanti umupiipi na Yelusalemu.e Uzye antu aabatiziwe yafwile yatelenginyepo ningo? Uzye ilyasi lii likalangilila ukuti asambi ya Baibo na ana yano avyazi yao yali aa Ina Klistu yapingwilepo zuwa ukubatiziwa ukwaula ukwelenganyapo ningo? Awe foo. Iusyini ukuti, Ayuda alino na yano izile iyaya Ayuda aabatiziwe pa Pentekositi umu 33 C.E. yasambililanga ningo sana Izwi lyakwe Leza, nupya yali umu luko ulwaipeezile kuli Yeova. Nupya nga mwelenganya, vino yapitanga intamfu itali pakuti yakazanwe uku kuzevya ukwayangako cila mwaka vyalangililanga ukuti yaombesyanga. Pa cisila ca kuzumila icumi icicindame pali Yesu Klistu ukuti u wali nu kufikilizya ukulonda kwakwe Leza, yaipekinye ukutwalilila ukuombela Leza nga alondezi yakwe Klistu aabatiziwe.

AAWENI ALI NU KUYA AYUDA?

“Ayuda na aizile iyaya Ayuda” yuvwile vino Petulo wasimikilanga apa Pentekositi umu 33 C.E.—Mili. 2:10.

Apa yonsi yano yasonsile ukuomba ‘umulimo ucindame’ uwakupeela antu ivyakulya cila wanda, pali na Nikolasi uwamanyikwe ukuti wali u wa “ku Antioki uwizile aya umu mipepele ya Yayuda.” (Mili. 6:3-5) Aizile iyaya Ayuda aantu amu nsi yano pa nsita imwi yataali Ayuda. Iizile iyaya Ayuda pano yazumiile Leza na Masunde ya ina Izlaeli, nupya yapingwilepo ukuta ukupepa ya leza yauze alino aonsi yazembulwilwe nu kuya umu luko lwa ina Izlaeli.

Pa cisila lino Ayuda yafumile umu uzya uku Babiloni umu 537 B.C.E., aingi iikazile uku mpanga zya kutali nu ku mpanga ya Izlaeli lelo yatwalilile ukuya umu mipepele iya Ayuda. Nupya cii, calenzile ukuti antu aingi aikalanga ukupiipi nu ku ufumondaka alino nu ku ncende zyuze yamanye imipepele iya Ayuda. Ya kalemba ya mpiti wakwe Horace na Seneca, yalanzile ukuti antu aingi umu mpanga izipusanepusane aalandanga na Ayuda iizile iyazumila umu vizumilo vino Ayuda yazumiilemo nupya nayo kwene iizile iyaya Ayuda.

16. Uzye aina Klistu akutandikilako yalangilile uli ukuti yali nu mwenzo wa kuipeelesya?

¹⁶ Ukwaula nu kutwisika Yeova wapaazile sana iumba lya antu yaa. Pano ilyasi likalanda ukuti: “Yonsi aataile ikazile pamwi nupya yankananga vyonsi vino yakweti, yakazyanga vino yakweti nu kupeela impiya kuli yonsi, ukulingana na vino cila muntu walondekwanga.”f (Mili. 2:44, 45) Aina Klistu ya cumi yalinzile ukuya nu kutemwa kuu, nupya yalinzile ukuya nu mwenzo wa kuipeelesya.

17. I vintu ci ivicindame vino umuntu alinzile ukucita pakuti alinge ukubatiziwa?

¹⁷ Pakuti umwi aipeele nu kubatiziwa, kwaya ivintu ivicindame vino Malembo yalanda vino alinzile ukucita. Alinzile ukumanya ningo Izwi lyakwe Leza. (Yoa. 17:3) Alinzile ukuya nu utailo ukome nu kulapila uku viipe alino nu kuvwa uyi uku viipe kwene vino wacisile. (Mili. 3:19) Lyene alinzile ukusenuka alino nu kutandika ukulacita ivintu ukulingana nu kulonda kwakwe Leza. (Loma 12:2; Efes. 4:23, 24) Nga wacita ivintu vii, alino angaipeela kuli Leza umwi pepo alino nu kubatiziwa.—Mate. 16:24; 1 Pet. 3:21.

18. I visuma ci ivikacitika ndi cakuti umwi wabatiziwa nu kuya umusambi wakwe Klistu umubatiziwe?

¹⁸ Uzye mwaipeela nu kuya asambi yakwe Yesu Klistu aabatiziwa? Nga avino cili, mwataizya api syuko lii lino mwakwata. Wakwe vino cali uku yasambi yakwe Yesu akutandikilako yano umupasi wa muzilo wizile pali aliyo, namwe kwene Yeova angamuomvya umu nzila iyeele pakuti mwasimikila ningo alino nu kucita ukulonda kwakwe.

a Lolini kambokosi akakuti “Uku Yelusalemu U Kwafumilile Imipepele ya Yayuda,”.

b Lolini tumbokosi tukuti “Uteeko Uwa Loma Watungululanga Impanga Izingi”; “Pa Nsita Ino Ayuda Yali Umu Mesopotamya nu mu Ijipti”; na kakuti “Aina Klistu Umu Ponto.

c Vimbilimbili vitaali u moto wa cumi cumi, lelo vyali sile wa moto, nupya vyalenzile asambi ukulaengesa.

d Lolini kambokosi akakuti “Aaweni Ali nu Kuya Ayuda?”.

e Nupya ivikolineko i vyacitiike. Pa 7 Ogasiti umu 1993 lino kwali ukongano uwa mpanga izingi wakwe Ya Nte Yakwe Yeova umu Kiev uku Ukraine, antu 7,402 ali yano yabatiziwe umu vifula ivili 6. Pakuti yonsi yabatiziwe, casenzile maawazi yaili alino na mamineti 15.

f Amapekanyo yaa aapa nsita sile inono yalenzile antu yaye sana ni nsansa pano antu aizile uku Yelusalemu yalondekwanga ukusambilila na vyuze ivyali nu kulenga yakomye utailo wao. Aina na ya nkazi yaipeelisye sana nupya kataali a kaungwe.—Mili. 5:1-4.