CIPANDE 14

“Iituzumilizyanya Ukusoolola”

Vino amwi iumba ilikatungulula yazumilizyanyizye alino na vino ivintu vino yapingwilepo vyalenzile amu vilongano ukuya aalemane

Ukufuma pa Milimo 15:13-35

1, 2. (a) A mauzyo ci akome yano iumba ilikatungulula ilya Ina Klistu aakutandikilako likulondekwa ukwasuka? (b) I vyani ivimalenga ukuti aina yaa yapingulepo ningo?

ANTU yonsi yakwelenganya pali vino upinguzi umaya. Atumwa na ya eluda iyakongana umu muputule umu Yelusalemu, nupya yakulonda yapingule api lyasi ilicindame. Ilyasi lya kuzembululwa ililenga kuye mauzyo acindame. Wakwe, uzye Aina Klistu yakatungululwa na Masunde yakwe Mose? Uzye palinzile ukuya upusano pa Yayuda na pa Ina Klistu ataali Ayuda?

² Aonsi aakutungulula iyakwata ivisinka ivingi. Yakwelenganya pa mazwi yakwe ya kasesema aaya umwi Izwi Lyakwe Leza alino na pali vino cila muntu wailoliile ivyalangililanga amapaalo yakwe Yeova. Iyalanda vyonsi vino yaamanya na vino cila muntu akwelenganya api lyasi kwene lii. Ivisinka vyonsi vino iyalanda ukulozya api lyasi lya kuzembululwa iivilenga yaelenganyapo sana. Ukwaula nu kutwisika, umupasi wakwe Yeova iulenga yamanye vino yamapingulapo. Nomba, uzye aonsi yaa yamalondela vino umupasi umayanena?

3. I vyani vino tungasambilila ukwi lyasi ilyaya umu Milimo icipande 15?

³ Yakulondekwa ukuya nu utailo wa cumi cumi alino nu kuya asipe pakuti yalondele vino umupasi iuyatungulula ukulozya api lyasi lii. Vino yamapingulapo limwi vingalenga ukuti intunguluzi izya Yayuda ziyapatileko. Nupya ya kutiina pano antu yamwi umu cilongano yakulondesya ukuti antu yakwe Leza yatungululwa nupya na Masunde yakwe Mose. I vyani vino iumba ilikatungulula limacita? Lekini tulole. Lino tukusambilila api lyasi lii, tumalola vino Iumba Ilikatungulula lyakwe Ya Nte Yakwe Yeova ilyayako ndakai likalondela vino aonsi yaa yacisile. Nupya naswe kwene tungasambililako kuli vino yacisile ndi cakuti tukulondekwa ukupingula pali vimwi nanti pa ntazi zino swe Ina Klistu tukakwata.

“Mazwi Yayo Yakauvwana na Mazwi Yakwe ya Kasesema” (Mili. 15:13-21)

4, 5. A mazwi ci yakwe ya kasesema aaya umwi Izwi Lyakwe Leza yano Yakobo walanzilepo lino yalanzyanyanga?

⁴ Umusambi Yakobo uwali umuto wakwe Yesu walanzilepo.a Cikaloleka ukuti u watungululanga lino yalanzyanyanga. Nupya cikaloleka kwati amazwi yano walanzile yalangilile vino yonsi yapingwilepo. Lino aonsi yaa yakolongine, Yakobo walanzile ukuti: “Simyoni watalondolola ningo vino Leza pa muku wa kutandikilako wapiliukile uku yantu ya mu nko pakuti asoolole antu akaamilwa ukwi zina lyakwe. Nupya mazwi yayo yakauvwana na mazwi yakwe ya Kasesema.”—Mili. 15:14, 15.

⁵ Vino Simyoni, nanti Simoni Petulo walanzile, alino ni visinka vino Banaba na Paulo yalanzile, vyalenzile Yakobo aelenganye pa malembo ayazwile ukumanya vino yali nu kupingula api lyasi lino yalanzyanyanga. (Yoa. 14:26) Pa cisila ca kulanda ukuti “mazwi yayo yakauvwana na mazwi yakwe ya Kasesema,” walanzileko na mazwi aya api lembo lyakwe Amosi 9:11, 12. Ibuku lii lyali pa Malembo aa Ciebele yano yamanga ukuti “Masesemo.” (Mate. 22:40; Mili. 15:16-18) Mumalola ukuti amazwi yano Yakobo walanzile yapusanako panono na mazwi aa ndakai aaya umwi buku lyakwe Amosi. Cikaloleka ukuti Yakobo afwile wafumizye amazwi yano walanzile muli Baibo wa Cigiliki wa Seputuwajinti wino yasenwile uku Malembo aa Ciebele.

6. Uzye Malembo yayazwile uli ukumanya vino yalinzile ukupingula pali vino yalanzyanyanga?

⁶ Yeova wasoowile ukupitila muli kasesema Amosi ukuti wali nu kuwezya “uwene wakwe Devedi,” ali kuti uwene uwali nu kwizaya Uwene Wakwe Mesiya. (Ezek. 21:26, 27) Uzye Yeova wali nu kwizatwalilila nupya ukuomba nu luko ulwa Yayuda? Awe. Kasesema walunzilepo nu kuti “[antu] amu nko zyonsi” yalakonganikwa pamwi nu kuya “antu akaamilwa pi zina lyane [izina lyakwe Leza].” Nga mukwiusya, Petulo walanzile ukuti Leza “atalangizye kapaatulula pali sweswe [Aina Klistu Ayuda] na pali aliyo [ataali Ayuda lelo aizile iyataila], lelo wasangulwile imyenzo yao.” (Mili. 15:9) Fwandi tungati, Leza walondanga ukuti Ayuda na antu aizile iyaya Ayuda ukuya aene umu Wene. (Loma 8:17; Efes. 2:17-19) Usesemo utaalanzilepo ukuti antu aizile iyaya Ayuda yalinzile ukuzembululwa pakuti yaye aene ya mu Wene.

7, 8. (a) I vyani vino Yakobo walanzile? (b) Tungacita uli pakuti tumanye muno Yakobo walozizye pa mazwi yano walanzile?

⁷ Vino Malembo yalandanga alino ni visinka ivya maka vino yauze yalanzilepo, vyalenzile Yakobo alande amazwi aakuti: “Fwandi nemo nkulola ukuti citanga cizipe ukucuzya antu amu nko akulonda ukuombela Leza, lelo tulinzile ukuyalembela ukuti yaataluka uku vintu ivyakoweziwa ni vilubi, ku uzelele, ku vintu ivititilwe nu ku wazi. Pano ukufuma na mpiti, umu misumba yonsi mwayanga antu asambilizyanga umu vyalembwa vyakwe Mose, pano lyonsi pa wanda wi sabata yabelenganga ivyalembwa vivyo umu masunagogi.”—Mili. 15:19-21.

⁸ Vino Yakobo u watungululanga ukukomaana kuu, lino walanzile ati “nemo nkulola ukuti,” uzye walanzile vino aina yauze yalinzile ukulondela? Awe foo. Izwi ilya Cigiliki lino yasenulako amazwi akuti “nemo nkulola ukuti” lingasenulwa nu kuti, “nkulola kwati” nanti “nkwelenganya ukuti.” Nanti cakuti Yakobo u watungululanga, amazwi yano walanzile yalangililanga ukuti walondanga auze yelenganyepo pa visinka vino yalanzyanyizye alino na pali vino Malembo yalandanga ukulozya api lyasi lino yalanzyanyanga.

9. Uzye vino Yakobo walanzile vyayazwile uli?

⁹ Uzye vino Yakobo walanzile vyali i vyampomvu? Ee, pano atumwa yonsi na ya eluda izile iyazumila vino walanzile. I visuma ci ivyafumilemo? Ca kutandikilako icakuti, ngi yapingula ukulingana na vino Yakobo walanzile ukuti Aina Klistu ataali Ayuda yalinzile ukulondela Masunde yakwe Mose, ale citaali nu ‘kulayacuzya.’ (Mili. 15:19) Cakwe ciili, ukulondela vino Yakobo walanzile kutaali nu kulacuzya kampingu uwa Ina Klistu Ayuda yano pa myaka iingi yuvwanga kuno “ivyalembwa vyakwe Mose” vikubelengwa “lyonsi pa wanda wi sabata . . . umu masunagogi.”b (Mili. 15:21) Nupya vyali nu kulenga ukuti Ayuda na Aina Klistu aizile iyaya Ayuda yalemane sana. Ni cicindamisye i cakuti, vyali nu kulenga Yeova Leza ukuya ni nsansa pano vyalangililanga vino walondanga ivintu ukuya. Yii yali iinzila isuma iya kumalilamo intazi iyali nu kulenga ukuti umu cilongano ca yantu yakwe Leza mutaya umutende. Nupya icilongano ica Ina Klistu aayako ndakai cingakolanya vino iumba lii lyacisile.

Ya Albert Schroeder ya kulanda ilyasi pa ukongano wa mpanga izingi umu 1998

10. Uzye Iumba Ilikatungulula ilyayako ndakai likalondela uli vino Aina Klistu aakutandikilako yacitanga?

¹⁰ Wakwe vino twalanzilepo umu cipande icafumileko, ni Iumba Ilikatungulula lyakwe Ya Nte Yakwe Yeova ilyayako ndakai, lino litatala lyapingula pali vimwi, likalenga utunguluzi ukufuma kuli Yeova Kateeka wa Papelapela, alino na kuli Yesu Klistu umutwe wa cilongano.c (1 Kol. 11:3) Uzye yakacita uli vii? Umwina Albert D. Schroeder uwaomvile umwi Iumba Ilikatungulula ukufuma umu 1974 ukufika lino wamazile umulimo wakwe pano nsi umu Maaci 2006, walanzile ukuti: “Amwi Iumba Ilikatungulula yakakomaana cila mulungu pali Citatu, alino yakayulila ukukomaana ni pepo nupya yakalenga ukuti umupasi wakwe Yeova uyatungulule lino ya kulanzyanya. Yakasininkizya ukuti vino yalanzyanya na vino yapingulapo ivilingana ni vyaya umwi Izwi lyakwe Leza, Baibo.” Vikwene avino nu mwina Milton G. Henschel uwalengile sana umwi Iumba Ilikatungulula nupya uwamazile umulimo wakwe pano nsi umu Maaci 2003 walanzile umwiuzyo lino uzizye asambi ali umwi Sukulu lya Baibo Ilya Gilyadi ilyalenga 101 iuzyo ilicindame nupya ilya kwelenganyapo lino watiile, “Uzye kwaya iuvi na lyuze pano nsi ilyakwata Iumba Ilikatungulula ilikatala ililondelezya umwi Izwi Lyakwe Leza, Baibo lino litatala lyapingula pa vintu ivicindame?” Casuko icakuti, awe kutaya.

Yatumile “Aonsi . . . Asoolwilwe” (Mili. 15:22-29)

11. Uzye cali uli pakuti amu vilongano yamanye vino iumba ilikatungulula lyapingwile?

¹¹ Iumba ilikatungulula ilyaliko umu Yelusalemu lyapingwile vino cali nu kuya api lyasi ilya kuzembululwa. Pakuti vino yapingwilepo vilenge amu vilongano ukuya alemane, yalondekwanga ukuyalondolwela umu nzila iyuvwike, isuma, nupya iyakukomelezya. Nomba yali nu kucita uli vivyo? Ilyasi likalanda ukuti: “Atumwa na ya eluda pamwi ni cilongano consi, yapingwilepo ukutuma aonsi ku Antioki asoolwilwe ukufuma pali aliyo, pamwi na Paulo na Banaba; yatumile Yuda wino yamanga yakuti Basabasi alino na Sailasi, aonsi aatungululanga aina.” Nupya ukulunda pali vivyo, yalemvile kalata nu kupeela aonsi yano yasoolwile pakuti yangaya yakabelengele aina umu vilongano vya ku Antioki, ku Silya, alino nu ku vilongano vya ku Kilikiya.—Mili. 15:22-26.

12, 13. I visuma ci ivyafumilemo (a) lino yatumile Yuda alino na Sailasi? (b) lino yapokeliile kalata ukufuma ukwi ilikatungulula?

¹² Pa mulandu wakuti Yuda na Sailasi yali “aonsi aatungululanga aina,” yali aafikepo ukwimililako iumba ilikatungulula. Yataatumile sile aonsi 4 ukuyanena antu pali vino yapingwilepo api lyasi lya kuzembululwa, lelo yayapeezile nu utunguluzi upya ukufuma ukwi iumba ilikatungulula. “Aonsi . . . asoolwilwe” yali nu kulenga ukuti Aina Klistu Ayuda ali umu Yelusalemu yaye aalemane sana na Aina Klistu aizile iyaya Ayuda ali umu ncende zyuze. Yacisile ningo sana pa kutuma aonsi yaa. Ukwaula nu kutwisika, aonsi yaa yalenzile ukuti antu yakwe Leza yaye nu mutende nupya aalemane.

VINO IUMBA ILIKATUNGULULA LYATANTIKWA NDAKAI

Wakwe vino cali uku Ina Klistu akutandikilako, na ndakai kwene Ya Nte Yakwe Yeova yakatungululwa ni Iumba Ilikatungulula umwaya aonsi apakwe. Aa mwi Iumba Ilikatungulula yakakomana cila mulungu. Iumba Ilikatungulula lyapangwa na makomiti 6, nupya cila komiti yakwata umulimo uno ikaomba.

Komiti Ikalolekesya Pali Vino Vikumile Ya Nte Yakwe Yeova, ikaombela pa milandu ikumile ya Nte nupya ikaomvya ni milabasa uku kulondolola vino twazumilamo. Nupya ikaazwilizya aatiyaponelwa na mazanzo, aakucuziwa, alino ni ntazi zyuze zino Ya Nte Yakwe Yeova umu nsi yonsi yakakwata.
Komiti Ikasakamala Aomvi ya pa Betele, ikapekanyizizya aomvi ya pa Betele umu nsi yonsi vino yakalondekwa muli ukapepa alino nu kuyazwilizya muli vino yakalondekwa cila wanda. Nupya ali komiti ikaama aomvi akuombela pa maofesi ya musambo.
Komiti Ikaangalila ku Mpapulo na Makuule, ikaangalila umulimo wa kupulinta impapulo izikalanda pali Baibo nu kuzisalanganya. Ikasakamala ni vintu ivikaomviwa uku mulimo wa kupulinta alino na vino Ya Nte Yakwe Yeova yakaomvya umu mulimo wa kukuula maofesi ya misambo, Mang’anda ya Wene alino ni vikuulwa vya Ukongano. Komiti kwene yii ikalolekesya na vino imisangulo ikasangulwa ikaomviwa.
Komiti ya Mulimo, ikaangalila umulimo wa kusimikila alino ni milimo ino ya eluda amu vilongano yakaomba, angalizi aakatandalila ivilongano, alino na ya kasimikila. Komiti yii ikaama antu ukwi Sukulu lya Gilyadi nu kuyapeela imilimo pakuti umulimo wa kusimikila waombwa ningo umu nsi yonsi nu kutwalilila ukuya inkoleelo.
Komiti ya Mulimo wa Kusambilizya, ikalolekesya pali vino tulinzile ukulondela pa maukongano anono na akalamba, pa kulongana kwa pa cilongano alino nu kupekanya mavidyo na mazwi akukutikako. Ikapekenya ivyeo ivya kwi Sukulu Gilyadi, Sukulu Lyakwe ya Painiya, alino na masukulu yauze nupya iikapekanya na mapuloglamu akalanda pali Baibo akwazwa aomvi aakaombela pa musambo.
Komiti Ikatungulula Umulimo wa Kulemba, ikaangalila umulimo wa kupekanya ivyeo ivikalanda pali Baibo ivikaazwa amu vilongano alino na antu yonsi. Ikaasuka na mauzyo amuli Baibo, ukwangalila umulimo wa kusenula ukaombwa umu nsi yonsi, alino nu kuzumilizya ivyeo ivilinzile ukuya umu mavidyo alino nu mu malyasi.

Aya umwi Iumba Ilikatungulula yakatungululwa nu mupasi wa muzilo wakwe Leza. Aya umwi umba lii yasiilola ukuti i ntunguluzi zya yantu yakwe Yeova. Lelo, wakwe vino Aina Klistu yonsi apakwe acili pano nsi yaya, nayo kwene “yakalondela Umwana wa Mfwele [Yesu Klistu] konsi kuno akuya.”—Kuso. 14:4.

¹³ Muli kalata mutaali sile vino Aina Klistu ataali Ayuda yalinzile ukucita ukulozya api lyasi lya kuzembululwa, lelo mwali na vino yali nu kucita pakuti Yeova ayacingilila alino nu kuyapaala. Muli kalata mwali mazwi yamwi akuti: “Umupasi wa muzilo kumwi naswe itupingulapo ukukanamutwika icisendo na cuze ukucila sile pa kumunena ivintu vii vicindame: mwataluka ku vintu ivyapeelwa ku vilubi, ku wazi, ku vintu vino vyatitilwa nu ku uzelele. Ndi cakuti mukutaluka uku vintu vii, ivintu vilamuzipila.”—Mili. 15:28, 29.

14. Uzye antu yakwe Yeova yakakwanisya uli ukuombela pamwi umu nsi yii umutaya ukulemana?

¹⁴ Ndakai, antu azumila umu vili vimwi nupya aakaomba imilimo ili imwi a Ya Nte Yakwe Yeova acila pali 8,000,000 aya umu vilongano ukucila pali 100,000 umu nsi yonsi. Uzye yene yakakwanisya uli ukuombela pamwi, sana sana vino antu umu nsi yii yasiuvwana nupya yataaya alemane? Umulandu ukalamba ukalenga yaye aalemane u wakuti, yakapokelela utunguluzi wakwe Yesu Klistu, umutwe wa cilongano uukapeelwa ukupitila umu “muomvi mutailwe nupya uwa mano.” (Mate. 24:45-47) Na cuze icikalenga ukuti yaye aalemane i cakuti, aina na ya nkazi umu nsi yonsi yakalondela utunguluzi uukafuma ukwi Iumba Ilikatungulula.

“Yatemilwe Sana pa Mazwi ya Kukomelezya” (Mili. 15:30-35)

15, 16. I vyani ivyafumilemo pa mulandu ni lyasi lya kuzembululwa, nupya i vyani ivyalenzile ukuti vii vicitike?

¹⁵ Ilyasi lii ilyaya umwi buku lya Milimo lyatwalilila ukulanda ukuti, lino aina aafumile uku Yelusalemu yafisile uku Antioki, “yaile iyakolonganika aina yonsi nu kuyapeela kalata.” Uzye aina yacisile uli lino yuvwile utunguluzi ukufuma ukwi iumba ilikatungulula? “Lino yabelenzile kalata, yatemilwe sana pa mazwi ya kukomelezya.” (Mili. 15:30, 31) Nupya Yuda na Sailasi “yalanzile malyasi aingi aavwile aina nu kuyakomelezya.” Yuda na Sailasi yali a onsi yano yamanga ukuti ‘ya kasesema,’ wakwe vino cali kuli Paulo na Banaba alino na yauze yano yamanga ukuti ya kasesema. Izwi lyakuti ya kasesema yaliomvyanga uku yantu aanenanga antu vino Leza akulonda ukuti yacita.—Mili. 13:1; 15:32; Kufu. 7:1, 2.

¹⁶ Yeova wapaazile vyonsi vino yacisile pakuti ilyasi lya kuzembululwa lisile. I cani icalenzile ukuti mufume ivisuma? Ukwaula nu kutwisika, amwi iumba ilikatungulula yalondolwile ningo vino yali nu kucita nupya utunguluzi wafisile pa nsita isuma, alino vino yapingwilepo vyafumile umwi Izwi Lyakwe Leza nupya yalondiile sana vino umupasi wa muzilo wayatungulwile. Na cuze icalenzile, iinzila isuma ino amwi iumba ilikatungulula yaomvyizye ukuneena amu vilongano pali vino yapingwile.

17. Uzye angalizi akatandalila ivilongano yakakolanya uli vino Paulo na Banaba yacitanga?

¹⁷ Wakwe vino iumba ilikatungulula ilyaliko umu manda ya Ina Klistu akutandikilako lyacitanga, na ndakai kwene Iumba Ilikatungulula lyakwe Ya Nte Yakwe Yeova likapeela utunguluzi uku ina na ya nkazi umu nsi yonsi pa nsita ilinge. Ndi cakuti yapingula pali vimwi, yakamanyisya amu vilongano umu nzila isuma viivi kwene vino iyapingula. Yakamanyisya amu vilongano ukupitila umu yangalizi akatandalila ivilongano. Aina yaa yakaitemelwa ukutandalila cila cilongano ala ya kukomelezya aina na ya nkazi alino nu kuyalondolwela vino yalinzile ukucita. Wakwe vino cali kuli Paulo na Banaba, angalizi nayo kwene yakaomba sana umulimo wa “kusambilizya nu kusimikila pamwi na yauze aingi ilyasi lisuma pali Yeova.” (Mili. 15:35) Nupya wakwe vino cali kuli Yuda na Sailasi, nayo kwene yakalanda ‘malyasi aingi akaazwa aina nu kuyakomelezya.’

18. Uzye antu yakwe Leza yalinzile ukucita uli pakuti Yeova atwalilila ukuyapaala?

¹⁸ I vyani vino amu vilongano yalinzile ukucita? I vyani ivingalenga ukuti amu vilongano yatwalilile ukuipakizya umutende alino nu kuya aalemane umu nsi umutaya umutende? Iusyini ukuti umusambi Yakobo u walemvile amazwi aakuti: “Amano aakafuma ukwi yulu inkoleelo yakalenga umuntu ukuya umusanguluke, uwa mutende, asiumilila pali vino akwelenganya, ukuya uwa cuvwila. . . . Nupya imiyele ya ulungami ikayapo lino kuli umutende kuli yayo aaya nu mutende.” (Yako. 3:17, 18) Tutaamanya ndi cakuti Yakobo afwile welenganyanga pa kukomaana kuno yakweti umu Yelusalemu lino walanzile amazwi yaa. Nomba ukulingana na vino twasambilila umwi buku lya Milimo cipande 15, tutanga tutwisike ukuti Yeova akapaala antu yakwe ndi cakuti aalemane nupya yakuvwana.

19, 20. (a) I vyani ivikalangilila ukuti umu cilongano ca mu Antioki mwali umutende alino nu kulemana? (b) I vyani vino Paulo na Banaba yali nu kucita?

¹⁹ Umu cilongano ca mu Antioki mwizile imuya umutende nupya antu yatandike ukuvwana. Ukucila ukulapusana na aina afumile uku Yelusalemu, aina amu Antioki yatemilwe pali vino Yuda na Sailasi yayatandalile. Ilyasi likati: “Pa cisila ca kwikala kuuku pa nsita imwi, aina yayapakisye nupya yaswilile kuli yano yayatumile,” kuli kuti uku Yelusalemu.d (Mili. 15:33) Tutanga tutwisike ukuti aina umu Yelusalemu yafwile yuvwile ningo sana lino aonsi yaa yaili yayalondolwelile vino yapisile. Pa mulandu ni cikuuku cikulu cakwe Yeova, yakwanisye ukuomba umulimo wao.

²⁰ Paulo na Banaba aasyazile umu Antioki, isile sana mano uku mulimo wa kusimikila wakwe vino angalizi akatandalila ivilongano ndakai yakacita. (Mili. 13:2, 3) Antu yakwe Yeova yasyuka sana. Uzye Yeova wapaazile uli ya kasimikila yaaya yaili aali aacincile? Icipande icilondelilepo cilaasuka iuzyo lii.

Ya nyina nu mwana lino yali pa ukongano, yakulola ibuku ilyakuti “Amauzyo Yano Acance Yakauzya na Masuko Angayazwa, ibuku 2.” — Aina Klistu ndakai yakwata ivingi ivya kuyazwa muli ukapepa vino Iumba Ilikatungulula alino na ya kaazwa yao yapekanya

YAKOBO “UMWINA WA MWENE”

Yakobo umwana wakwe Jozefu na Maliya u watandikilapo ukulumbulwa pa yato yakwe Yesu. (Mate. 13:54, 55) Fwandi Yakobo afwile wali umwana wakwe ciili wakwe Maliya. Yakobo wakuliile pamwi na Yesu, wailoliile vino Yesu waombanga umulimo wa kusimikila, nupya waweni ni “vizungusyo” vimwi vino wacisile lelo vimwi vyene ataviweni. Lino Yesu waombanga umulimo wa kusimikila, Yakobo pamwi na aato yakwe ‘yataataile’ isilenzi. (Yoa. 7:5) Yakobo afwile nawe kwene walanzileko amazwi yano ya lupwa yakwe Yesu yalanzile pali aliwe ukuti, “watapena.”—Mako 3:21.

Vii vyonsi vizile ivisenuka pa cisila ca mfwa alino nu kutuutululwa kwakwe Yesu. Nanti cakuti umu Malembo ya Cigiliki mwalumbulwa ya Yakobo yatatu na yauze, cikaloleka ukuti Yakobo umwina wakwe Yesu u walolekile kuli aliwe pa cisila ca kutuutululwa kwakwe Yesu lino wali pano nsi pa manda 40. (1 Kol. 15:7) Vii ivyacitike vifwile vyalenzile Yakobo amanye ningo isilenzi. Tutamanya ningo ivyalenzile, nomba lino patatala papita manda 10 ukufuma pano Yesu waswilile ukwi yulu, Yakobo alino na nyina pamwi na ina yakwe Yakobo yakolongine pamwi na atumwa umu muputule wa papela nu kutandika ukupepa.—Mili. 1:13, 14.

Lino papisile insita, amu cilongano ca mu Yelusalemu izile iyatandika ukulola Yakobo ukuti wali umuntu umucindame umu cilongano, pano yamulolanga ukuti wali umutumwa nanti umuntu uwatumilwe uku cilongano ca mu Yelusalemu. (Gala. 1:18, 19) Ucindami wakwe Yakobo walolike pa cisila cakuti umutumwa Petulo wafuma umu cifungo mu cizungusyo lino wanenyile atumwa ukuti: “Mukanene Yakobo na ina itu api lyasi lii.” (Mili. 12:12, 17) Cikaloleka ukuti Yakobo u watungulwile ukukomaana lino “atumwa na ya eluda” ali umu Yelusalemu yalanzyanyanga pi lyasi lya kuzembululwa. (Mili. 15:6-21) Nupya umutumwa Paulo wamanyile ukuti Yakobo, Kefasi (Petulo) alino nu mutumwa Yoani yalolekanga ukuti yali ‘aasintililwepo’ umu cilongano ca mu Yelusalemu. (Gala. 2:9) Nanti sile lino papisile imyaka ukufuma pano Paulo waswiliile uku Yelusalemu pa ulendo wakwe citatu uwa umisyonali, walondolwelile Yakobo pali vino Leza wacisile nupya pali na ya “eluda yonsi.”—Mili. 21:17-19.

Yakobo wino Paulo wamile ukuti “umwina wa Mwene,” walemvile ibuku lya muli Baibo ilikaamilwa ukwi zina lyakwe. (Gala. 1:19) Muli kalata ino Yakobo walemvile, atailondolwile ukuti wali u mutumwa nanti umwina wakwe Yesu, lelo wailondolwile ukuti wali u “muomvi wakwe Leza nu wa Mwene Yesu Klistu.” (Yako. 1:1) Kalata yii ikalangilila ukuti Yakobo wali wakwe Yesu, pano Yakobo wikanga sana mano uku uumbo alino na kuli vino antu yacitanga. Lino Yakobo wasambilizyanga antu pa cumi icaya umwi Izwi Lyakwe Leza, waomvyanga ivintu vino antu yamanyikisye sana wakwe, miza iya pali ya yemba, iyulu, cikailila ca kasanya, kuma kwa maluwa, moto wa mu mpanga, alino ni nyama. (Yako. 1:6, 11, 17; 3:5, 7) Nupya Leza wamupeezile isyuko ilya kuomvya vino antu yakaelenganya na vino yakacita pakuti aazwe antu ukuya na ucuza usuma na Leza.—Yako. 1:19, 20; 3:2, 8-18.

Amazwi yano Paulo walemvile aya pali 1 Kolinto 9:5 yakalangilila ukuti Yakobo watwazile. Baibo italandapo ivili vyonsi pa nsita nanti vino cali pa mfwa yakwe Yakobo. Nanti ciye vivyo, umu 62 C.E., kalemba wa malyasi ya mpiti Umuyuda Josephus walemvile ukuti pa cisila ca mfwa yakwe Kateeka Umwina Loma Polokiya Fesitasi na lino Albinus atatala wamupyana, Ananiya simapepo mukalamba “wakolonganike ya kapingula amu cilye ca Sanihedilini nu kuyatwala kuli Yakobo umwina wakwe Yesu wino yamanga ukuti Klistu, alino na kuli yauze.” Ukulingana na vino Josephus walemvile, Ananiya “wapeezile ya kapingula umulandu wakuti yatalondelanga masunde nupya wapingwile ukuti yayatame na mawe.”

a Lolini kambokosi akakuti “Yakobo ‘Umwina wa Mwene,’”.

b Yakobo walanzile pa vyalembwa vyakwe Mose umutaali sile Masunde yatupu lelo mwali na vino Leza waombanga nu luko ulwa Ina Izlaeli nupya mwali ni vyalangililanga ukulonda kwakwe Leza ukucila sile pa Masunde. Wakwe, umwi buku lya Utandiko tungamanya vino Leza akaelenganya pa wazi, pa uzelele, alino na pa kupepa ivilubi. (Utan. 9:3, 4; 20:2-9; 35:2, 4) Fwandi, Yeova wizile asokolola ivisinte vino antunze yonsi yalinzile ukulondela, asi mulandu antu yayo aa Yuda nanti antu aizile iyaya Ayuda.

c Lolini kambokosi akakuti “Vino Iumba Ilikatungulula Lyatantikwa Ndakai,”.

d Umu cikomo 34, mu Mabaibo yamwi mwaya mazwi aakalangilila ukuti Sailasi wasoolwilepo ukusyala uku Antioki. (Baibo wa King James Version) Lelo cikaloleka kwati izile iyalundamo sile amazwi yaa.