Ivyeo Vya Kuomvya Umu Kabuku Kakuti Swe Ina Klistu nu Mulimo Witu

EPULELO 2-8

IVYUMA IVYAYA UMWI ZWI LYAKWE LEZA | MATEO 26

“Kukolana nu Upusano Uwaya pa Ucilo ni Ciusyo”

(Mateo 26:17-20) “Pa wanda wakutandika kuzevya Cimulo ca Mukate usi na Citutumusi, alondezi iiza kuli Yesu yamuzya yati, “Uzye aukwi kuno ukulonda kuti tukakuteyanyizizye Cimulo ca Ucilo?” ¹⁸ Yesu nawe aasuka ati, “Yangini mu musumba, ku muntu umwi, mumunene muti, ‘Kasambilizya wati, nsita yane yati palama. Alondezi yane pamwi nani tumaiza tuliile Cimulo ca Ucilo mu ng’anda yako.’” ¹⁹ Caleka alondezi yacita vino wayanenyile, yaya yateyanya Cimulo ca Ucilo. ²⁰ Lyene lino kwaya manguzi, Yesu aikala nu kulya pa cipango pamwi na alondezi yakwe ikumi na yaili.”

nwtsty vikope

Ucilo

Ivintu ivyali vicindame pa cakulya ca Ucilo vyali a: (1) imfwele ioce (yatalondekwanga ukukontola ifupa ilili lyonsi); (2) mukate usi na citutumusi; (3) musalu ulule. (Kufu. 12:5, 8; Mpe. 9:11) Musalu ulule wiusyangako aina Izlaeli vino yali azya umu Eguputo. Yesu waomvizye umukate uwaula icitutumusi ukwimililako umwili wakwe umalilike. (Mate. 26:26) Nupya umutumwa Paulo wamile Yesu ukuti “Mwana wa mfwele uwa Ucilo.” (1 Kol. 5:7) Lino cafisile mu nsita ya atumwa, izile yatandika ukwikapo waini cintu cakwe (4) pa kuzevya Ucilo. Yesu waomvizye waini ukwimililako uwazi wakwe, uno wali nu kupongololwa wa mpolelwa.—Mate. 26:27, 28.

(Mateo 26:26) Walanga yacili yakulya, Yesu atoola mukate, ataizya Leza, aumukoola, alino aupela ku alondezi yakwe avwanga ati, “Tolini mulye, uu uli [ukusenula] mwili wane.”

nwtsty ivyeo vyakusambilila pali Mate. 26:26

ukusenula: Izwi kwene lii (e·stinʹ) lya mu Cigiliki lyaomviwa paa cikapiliula ukuti “kulozya mu; kusenula; kwimililako.” Milandile ii yamanyikwe uku yatumwa, pano yamanyile ukuti Yesu uwakweti umwili umalilike yali nawe papa kwene, fwandi cino yali nu kulya u mukate umutaali icitutumusi. Fwandi tungasondwelela ukuti mukate utali umwili wakwe Yesu uwa mu cumi cumi. Cikakomelezya ukumanya ukuti izwi kwene lii lyaomviwa na pali Mate. 12:7, alino na Mabaibo yauze nayo kwene yalanda pi zwi kwene lii kulozya mukuti “kusenula ukuti.”

(Mateo 26:27, 28) “Lyene atoola ulwako, ataizya Leza, ayapeela nga avwanga ati, “Mwinimo mwensi kwene. ²⁸ Uu uwazi wane, uno Leza watama insimbi pa upangano, uno umapongololwa pamulandu wa antu aingi, kuti maifyo yao yelelwe.”

nwtsty ivyeo vyakusambilila pali Mate. 26:28

uwazi wane wa upangano: Upangano upya, uwaya pali Yeova na Aina Klistu apakwe, watandike ukuomba lino Yesu waipezile ngi mpolelwa. (Ayeb. 8:10) Yesu paa waomvizye amazwi aliyamwi na yano Mose wavwanzile lino waombanga nga kakundanya lino cipangano ci Sunde capanzilwe ku ina Izlaeli pa mwamba wa Sinai. (Kufu. 24:8; Ayeb. 9:19-21) Wakwe vino uwazi wa ng’ombe ni mbuzi waombanga pa upangano wi Sunde pali Leza na ina Izlaeli, ali na vino uwazi wakwe Yesu walenga ukuti upangano upya waomba pa kupanga Izlaeli wakwe Leza. Upangano uu upya watandike ukuomba apa Pentekositi mu 33 C.E.— Ayeb. 9:14, 15.

Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembelo

(Mateo 26:17) Pa wanda wakutandika kuzevya Cimulo ca Mukate usi na Citutumusi, alondezi iiza kuli Yesu yamuzya yati, “Uzye aukwi kuno ukulonda kuti tukakuteyanyizizye Cimulo ca Ucilo?”

nwtsty ivyeo vyakusambilila pali Mate. 26:17

Pa wanda wakutandika kuzevya Cimulo ca Mukate usi na Citutumusi: Kuzevya kwa Cimulo ca Mukate Usi na Citutumusi kwatandikanga pa Nisani 15 uwanda uwalondelelangapo pa cisila ca Ucilo apa (Nisani 14), nupya wayangako apa manda 7. (Lolini cipande 19 mu kabuku kakuti, Kabuku Akakutwazwa Ukusambilila Izwi Lyakwe Leza.) Nomba umu nsita yakwe Yesu, Ucilo wakolineko sana nu kuzevya ukwa pa Nisani 15 pa manda yonsi 8, insita zimwi kuzevya kuu kwamwangwa nu kuti “Kuzevya Cimulo ca Mukate usi na Citutumusi.” (Luka 22:1) Pa mulandu nivyalandwangapo paa, amazwi akuti “pa wanda wakutandika” tungayalanda nu kuti “pa wanda ala uwanda uze utali ufike.” (Loliniko na Yoa. 1:15, 30, pano izwi lya mu Cigiliki lya “kutandika” [proʹtos] lyalembwa ukuti “utali ufike” mu milembele ikolaneko na ikwene iyakuti “lino nemo ntali [proʹtos] mvyalwe.”) Fwandi kulingana ni Cigiliki kwene cino asambi yakwe Yesu yavwanganga alino ni ntambi zya Ayuda, cikaloleka ukuti asambi yafwile yuzizye Yesu iuzyo pa Nisani 13. Pa Nisani 13 kwene umusanya, apano asambi yapekanyizye ukwakuyela Ucilo, icakuti izile iyatandika ukuzevya “manguzi” lino uwanda wa Nisani 14 watandike.—Mako 14:16, 17.

(Mateo 26:39) Apita katalamukila panono, afukama pansi ainime, nga apepa ati, “Tata ndi cingaya, leka ulwako luu lwa ucuzi lusisiwe kunondi. Kusi kulonda kwane, lelo kulonda kwako kucitike.”

nwtsty ivyeo vyakusambilila pali Mate. 26:39

leka ulwako luu lwa ucuzi lusisiwe kunondi: Muli Baibo ilingi ndi yaomvya izwi lyakuti “ulwako” ala yakulozya uku kulonda kwakwe Leza, nanti ku “mulimo upeelwe” ku muntu. (Lolini ivyeo na vyuze pali Mate. 20:22.) Umu cumi Yesu uvwile ulanda sana lino welenganyanga pa muzewanya uno imfwa yakwe yali nu kuleta pali Leza pa mulandu wakuti yali nu kuya iya unkalwe nu kutukwa, cii calenzile nu kuti apepe kuli Leza ukuti “ulwako” lusisiwe kunoli.

Kuwelenga Baibo

(Mateo 26:1-19) “Lino Yesu wamala kuvwanga vintu vii anena alondezi yakwe ati, ² “Mwati mumanya vino kwasyala manda yaili kufika pa wanda wa kuzevya Cimulo ca Ucilo, nga nu Mwana wa Muntu alapeelwa kuti yamupampamile pa cimuti.” ³ Lyene yasimapepo akalamba nga na aikolo yakongana mu ng’anda yakwe Kayafa, Simapepo Mukulu. ⁴ Alino yumana kapi kuti yaleme Yesu mu nkama nu kumukoma. ⁵ Lelo yavwanga yati, “Tutalinzile kucita cii pa wanda wa kuzevya Cimulo ca Ucilo, pano antu yangacita mpanzela.” ⁶ Yesu wali mu Betaniya mu ng’anda yakwe Simoni, wino uwalwile tembwe. Lino walyanga, ⁷ umwanaci umwi aiiza kunoli nu musazi uwazilemo amafuta acinunu cisuma nupya amutengo ukome, apongolwela pa mutwe wakwe Yesu. ⁸ Lino alondezi yalola cii, yasoka cuze. Alino yuzya yati, “Uzye pacani cino ononela amafuta vii? ⁹ Pano amafuta yaa acinunu cisuma yange yakaziwe pa mutengo ukome cuze, nga ni mpiya zipelwe ku apina.” ¹⁰ Lino Yesu wamanya cii, ayanena ati, “Uzye pacani mukusakamika umwanaci wii? Wene watacita cintu cisuma cuze kunondi. ¹¹ Apina mukaya nao pe, lelo nemo mutalaya nani pe. ¹² Umwanaci wii wali wapongwela amafuta acinunu cisuma pa mwili wane kuti ateyanye kunzika. ¹³ Cumi, namunena vino, konsi kuno Ilandwe Lisuma lilakosolwa mu nsi yonsi, cii cino umwanaci wii wacita cilalandwa kuti antu yamwiusya.” ¹⁴ Lyene Yuda Iskalyoti, wenga uwamu alondezi ikumi na yaili, aya kuli yasimapepo akalamba, ¹⁵ ayauzya ati, “Uzye ndi namukoopela Yesu, mumampela cani?” Alino nao yamupeela impiya makumi yatatu zyakwe siluva. ¹⁶ Kufuma lilya kwene Yuda atandika kulonda inzila iya kukoopelamo Yesu kunoyali. ¹⁷ Pa wanda wakutandika kuzevya Cimulo ca Mukate usi na Citutumusi, alondezi iiza kuli Yesu yamuzya yati, “Uzye aukwi kuno ukulonda kuti tukakuteyanyizizye Cimulo ca Ucilo?” ¹⁸ Yesu nawe aasuka ati, “Yangini mu musumba, ku muntu umwi, mumunene muti, ‘Kasambilizya wati, nsita yane yati palama. Alondezi yane pamwi nani tumaiza tuliile Cimulo ca Ucilo mu ng’anda yako.’” ¹⁹ Caleka alondezi yacita vino wayanenyile, yaya yateyanya Cimulo ca Ucilo.”

EPULELO 9-15

IVYUMA IVYAYA UMWI ZWI LYAKWE LEZA | MATEO 27-28

“Yangini Mukacite Antu Ukuya Alondezi—U Mulandu ci, Kwi Nupya Tungacita Uli?”

((Mateo 28:18) “Yesu nawe ayanena ati, “Napelwa maka pa viumbwa vyonsi mwiyulu na pano nsi.”

w04 7/1 8 pala. 4

“Yangini Mukacite Antu Ukuya Alondezi”

⁴ Yesu aakatungulula icilongano, nupya ukufuma umu 1914 wakwata maka akutungulula umu Wene wakwe Leza. (Kolose 1:13; Umbwilo 11:15) U mungeli mukalamba nupya wakwata amaka akutungulula imintapendwa ya angeli ukwi yulu. (1 Tesalonika 4:16; 1 Petulo 3:22; Umbwilo 19:14-16) Yeova wamupeela amaka yakucimvya “mawene yonsi, mauteko yonsi na maka yonsi” akacita vino asilonda. (1 Kolinto 15:24-26; Efeso 1:20-23) Yesu atakwata sile amaka akupingula aumi. A “kapingula wa antu, aumi na afwe kwene” Leza wamupeela amaka akututulula antu afwa. (Milimo 10:42; Yoane 5:26-28) Fwandi umuntu uwapeelwa utunguluzi wa musango ndi uu, nga walanda cimwi cifwile ukukonkwa. Cii cikulanga sile ukuti tulinzile ukuvwila isunde lyakwe Yesu ilyakuti ‘yangini mucite antu ukuya alondezi.’

(Mateo 28:19) “Caleka yangini konsi mu nsi mucite antu amu nko zyonsi kuya alondezi yane. Mwayawatizya mwi zina lyakwe Tata, nu Mwana, nu Mupasi Wamuzilo,”

nwtsty ivyeo vyakusambilila pali Mate. 28:19.

kucita antu ukuya alondezi: Izwi lya mu Cigiliki lii (ma·the·teuʹo) lingalandwa nu kuti “kusambizya” kulozya uku kupanga asambi. (Loliniko na vino yaomvya izwi kwene lii pali Mate. 13:52, pano yati “wasambizye.”) Mazwi akuti “ukuwatizya” na “ukusambizya” yakalangilila imilimo ino tulinzile ukuomba pa kupanga “alondezi.”

antu amu nko zyonsi: Tukawelenga vivi kwene vino calembwa ukuti “inko zyonsi,” nomba amazwi yaa yakalozya uku muntu wenga na wenga ukufuma umu nko zyonsi, amazwi yakuti mwayawatizya yakalozya uku onsi na anaci nupya yakalozya uku yantu, asi uku “nko” fwandi cii cingasenula ukuti antu yonsi sile amu nko. Isunde lii ilyakusimikila “antu amu nko zyonsi” lyali ilipya. Pa mulandu nu mulimo wa kusimikila uno Yesu waomvile, malembelo yakalanda ukuti Ainamasi nayo yali nu kwiza umwi umba lya Ayuda ndi cakuti yapingulapo ukutandika ukuombela Yeova. (1 Yamw. 8:41-43) Nomba umwi sunde lii lyene, Yesu wanenyile alondezi yakwe ukusimikila uku yantu yonsi asi uku Ayuda sile, nupya cii cali nu kucitwa umu nsi yonsi.—Mateo 10:1, 5-7; Umbwilo 7:9; Mateo 24:14.

(Mateo 28:20) “nu kuyasambilizya kucita vyonsi vino namunenanga. Lyene nani namayanga pamwi namwe lyonsi kufika napa wanda wa mpelelekezyo ya nsi.”

nwtsty Ivyeo vyakusambilila pali Mate. 28:20

kuyasambilizya: Izwi lya mu Cigiliki ilikalembwa ukuti “kusambizya” mwaya nu kulangilila ivyakucita, ukulondolola, ukulangilila ivintu pakuti wino akusambilila auvwikisye, alino nu kusinila. (Ivyeo vyakusambilila pali Mate. 3:1; 4:23.) Kuyasambilizya kucita vyonsi vino Yesu walanzile kutali nu kupelela, mumo muno mwali vino wasambilizyanga, vino waomvyanga vino akusambilizya alino nu kulondela vyonsi vino wacitanga.—Yoa. 13:17; Efes. 4:21; 1 Pet. 2:21.

Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembelo

(Mateo 27:51) “Lilyo kwene cisalu camu Ng’anda ikulu yakwe Leza cilepuka pakasi kufuma papela kufika na pansi. Insi nayo isunkana kuya cilundumusi, nga nu lwala nalo lulepoka.”

nwtsty Ivyeo vyakusambilila pali Mate. 27:51

cisalu: Cisalu cii calolekanga ningo sana, ali cino caputulanga pakasi ya ncende iya Muzilo Kuluta uku ncende ya Muzilo umu ng’anda ng’anda ya kupepelamo. Mu vintu vino Ayuda yacitanga mukalangilila ukuti icisalu cii cali cifine alino cali amamita 18 umu utali alino mamita 9 umu wipi alino catimvile pa masentimita 7.4. Ukulepuka kwa cisalu cici paili kutalangililanga sile vino Yeova wasokiile yaaya akomile umwanakwe, lelo kwalangililanga na vino inzila yayulike iyakuya ukwi yulu.—Ayebulai 10:19, 20.

camu ng’anda: Izwi lya Cigiliki lyakuti na·osʹ likasenula pa ncende iyali pakasi ka kuno kwali ukwa Muzilo alino nu kwa Muzilo Kuluta.

(Mateo 28:7) “Lyene yangini zuwazuwa mukanene alondezi yakwe muti, ‘Watazyukuka kufuma ku afwe, nupya amamukolelela kuya ku Galile. Kuku akuno mumaya mukamulole.’ Acino nati niza kuti imunene.””

nwtsty ivyeo vyakusambilila pali Mate. 28:7

mukanene alondezi yakwe muti, watazyukuka kufuma ku afwe: Anaci yaa yatali sile akutandikila ukumanya ukuti Yesu watutulwike, lelo ali yano yanenyile nu kuti yakaneene alondezi yauze. (Mateo 28:2, 5, 7) Ukulingana na vino Ayuda yacitanga ivisi vya mu Malembelo, unte wa mwanaci utazumiliziwanga umu cilye ca milandu. Ukupusanako na Ayuda, umungeli wakwe Yeova walanzile umucinzi uku yanaci lino wayapezile umulimo uwali nu kuletela antu luzango.

Kuwelenga Baibo

(Mateo 27:38-54) “Lyene yapampamila ivipondo viili pali pamwi na Yesu, conga kwi kasa lilunji ni cuze kwi mani lyakwe. ³⁹ Na antu apitanga mu pipi yapukunya mitwe yao ⁴⁰ nu kusoweka Yesu yati, “We muno ungomoola Ng’anda ikulu yakwe Leza, nu kuikuula mu manda yatatu! Ituule ndi wewe Mwana wakwe Leza! Ika pa cimuti!” ⁴¹ Vivyo kwene yasimapepo akalamba na yakasambilizya ya Masunde nga na aikolo yamuseka yati, ⁴² “Watuulanga auze, lelo wene atangaituule! Ndi cakuti wene Mwene wa Izlaeli, lekini aike pa cimuti ndakai kwene. Lyene tumataila! ⁴³ Wene wataila Leza. Ndakai lekini Leza amutuule nda kasi, pano wavwanzile ukuti wene Mwana wakwe Leza.” ⁴⁴ Vivyo kwene ni vipondo ivyatanyilwe pamwi nawe, navyo kwene vimusausya. ⁴⁵ Lino ilanzi lyafika umutwe papela (12 koloko), impanga yonsi inyepwa ni mfinzi kufika na pano ilanzi lyatemba (3 koloko). ⁴⁶ Ukulingana na lino ilanzi yatemba (3 koloko), Yesu alaizya ni zwi likulu ati, “Eli, Eli, lama sabakatani?” Cikusenula ukuti “Leza wane, “Leza wane, pacani wantazyela.” ⁴⁷ Lino yamwi aimi pipi yuvwa vii yati, “Muntu wii akwama Eliya!” ⁴⁸ Lilyo kwene wenga uwa munoyali asimula aya atoola umwepu, auombeka muli waini musasalume. Alino autunga ku kamuti, amutambikila pa mulomo kuti amwe. ⁴⁹ Asyala yonsi nao yati, “Tekelini, tulole ndi Eliya amaiza amutuule.” ⁵⁰ Lyene Yesu alaizya ni zwi likulu, nga afwa. ⁵¹ Lilyo kwene cisalu camu Ng’anda ikulu yakwe Leza cilepuka pakasi kufuma papela kufika na pansi. Insi nayo isunkana kuya cilundumusi, nga nu lwala nalo lulepoka. ⁵² Malindi nayo yayulika, nga na antu yakwe Leza aingi, yao afwile mpiti, yazyukuka yaya nu umi. ⁵³ Antu yalya yasya malindi, nga pacisila ca kuzyukuka kwakwe Yesu kufuma ku mfwa iingila mu Yelusalemu Musumba Wamuzilo nu kuloleka ku antu aingi. ⁵⁴ Musika wa mpuka ya vita na yano wali nao, alindanga Yesu, yuvwa cilundumusi nu kulola vyonsi vyacitike. Alino yuvwa intete nga yavwanga yati, “Cumi, wene wali Mwana wakwe Leza!””

EPULELO 16-22

IVYUMA IVYAYA UMWI ZWI LYAKWE LEZA | MAKO 1-2

“Maifyo Yako Yelelwa”

(Mako 2:3-5) “Lyene kwizile na antu yamwi ala yasenzile umuntu uwali cite, yamuleta kuli Yesu. ⁴ Lelo pamulandu ni umba ciyaposya kumufisya kunoli. Alino yavimbula pi paala kulingana na pano Yesu wali, kuti ingizye icintamba apali umuntu cite. ⁵ Lino Yesu walola utailo wao, anena icite ati, “Mwanane, maifyo yako yelelwa.”

jy ifwa 67 mapa. 3-5

“Maifyo Yako Yelelwa”

Lino Yesu akusambilizya umu ng’anda muno mwali antu aingi, aonsi 4 yaleesile umuntu icite pa cintamba. Yalondanga ukuti Yesu apozye cuza wao. Nomba, pa mulandu ni umba “ciyaposya ukumufisya” kuli Yesu. (Mako 2:4) Tale elenganyini vino yayuvwile aulanda. Yakwezile pi paala lya ng’anda nu kuvimbula kulingana na pano Yesu wayelile. Lyene izile iingizizya icintamba apaizi icite apa ncende ino yavimbwile.

Uzye Yesu wasosile pali vino yaa yacisile? Awe. Watemilwe sana pa kulola utailo uno aonsi yaa yakweti nupya wizile aneena icite ukuti: “Maifyo yako yelelwa.” (Mateo 9:2) Nomba, uzye Yesu angelela maifyo? Ya kalemba na Afaliseo yatandike ukwelenganya ukuti: “U mulandu ci uno umonsi wi akuvwangila amazwi amusango uu? Asikuvwanga nu mucinzi. A weni angelela maifyo ukuluta sile Leza?”—Mako 2:7.

Lino Yesu wamanyile vino yakwelenganya, wayanenyile ukuti: “Uzye pacani mukwelenganya vii mu myenzo inu? Uzye icangupala icani, kunena umulwale kuti, ‘Maifyo yako yelelwa,’ nanti ukuti, ‘Katuka, nyemula icintamba cako utandike nu kupita’?” (Mako 2:8, 9) Umu cumi pa mulandu nu umi uno Yesu wapezile ngi mpolelwa, angalenga umuntu ukwelelwa maifyo.

(Mako 2:6-12) “Lyene yakasambilizya ya Masunde yamwi alipo yelenganya mu myenzo yao yati, ⁷ “Icani cino wene akuvwanga vii? Yaa, a mazwi ya misuli kuli Leza! A Leza sile wenga angelela maifyo.” ⁸ Lilyo kwene Yesu amanya vino yakwelenganya mu myenzo yao, alino ayuuzya ati, “Uzye pacani mukwelenganya vii mu myenzo inu? ⁹ Uzye icangupala icani, kunena umulwale kuti, ‘Maifyo yako yelelwa,’ nanti kuti, ‘Katuka, nyemula icintamba cako utandike nu kupita?’ ¹⁰ Nkasi musininkizye ukuti Mwana wa muntu ali na maka muno nsi akwelela amaifyo.” Alino avwanga ku cite ati, ¹¹ “Nakunena, katuka, nyemula icintamba cako, pitanga ukwako!” ¹² Lino yonsi yacili lolekesya, umuntu akatuka, lilyo kwene anyemula icintamba cakwe, apita. Yonsi yazunguka cuze yalumbanya Leza yati, “Tutatala twalola cintu cimwi wakwe cii!””

nwtsty ivyeo vyakusambilila pali Mako 2:9

Uzye icangupala icani: Cingangupalila umwi ukulanda ukuti angelela umwi maifyo, pa mulandu wakuti ale pasi cino angaomvya ukumusinila ukuti wacisile vimwi ivipe. Nomba ukulanda ukuti, Katuka . . . utandike nu kupita kwalondekwanga ukucita icizungusyo icakulangilila kuli yonsi ukuti Yesu wakweti insambu zya kwelela maifyo. Ilyasi lii alino na Eza. 33:24 likalemanya ukulwala kwi ifyo lino twaya nalyo.

Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembelo

(Mako 1:11) “Ni zwi lifuma mwiyulu liti, ‘Wewe Mwanane mukundwe, munuli nkuzanga cuze.’”

nwtsty ivyeo vyakusambilila pali Mako 1:11

ni zwi lifuma mwiyulu: Uu ali muku wa kutandikilapo pa miku itatu ino Yeova wavwanzile mukulungatika na antu aalandwa umu mabuku ya malandwe.—Lolini ni vyeo vyakusambilila pali Mako 9:7; Yoa. 12:28.

Wewe Mwanane mukundwe: Lino Yesu wali nu mwili wa mupasi ukwi yulu, wali umwana wakwe Leza. (Yoane 3:16) Nalino Yesu wizile avyalwa pano nsi, nalyo kwene wali u “mwana wakwe Leza” umumalilike wako vivi kwene vino Adamu wali. (Luka 1:35; 3:38) Nomba, amazwi yaa yano Leza wavwanzile lino Yesu wawatiziwanga yatalozyanga sile ukuti wali umwana. Amazwi yano Leza walanzile alino nu kupongololwa kwa mupasi, kwalangililanga ukuti Yesu wali umwanakwe uwa ku mu mupasi, ‘uwavilwe iila lyakwe ciili’ nupya wakweti nu paalilo wakwizaya ukwi yulu nupya, alino wali nu kupakwa nu mupasi wa muzilo nu kuya Umusololwe wakwe Leza nupya Simapepo Mukalamba.—Lolini na Yoane 3:3-6; 6:51; Luka 1:31-33; Ayebulai 2:17; 5:1, 4-10; 7:1-3.

munuli nkuzanga cuze: Nanti “wewe nati nzumila.” Amazwi yaa, aliyamwi na aomviwa pali Mate. 12:18, aakopololwa pali Eza. 42:1 aakalanda pali Mesiya uwalavilwe, nanti Klistu. Umupasi uwapongolwilwe alino na amazwi yano Leza walanzile apa mwana wakwe Umonsi yalangilile apaswepe ukuti Yesu wali a Mesiya uwalavilwe.—Lolini ivyeo vyakusambilila pali Mateo 3:17; 12:18.

(Mako 2:27, 28) “Lyene Yesu amalila na mazwi yakuti, “Sabata lyacitile ukwazwa umuntu. Muntu ataumvilwe ku kutekwa uzya ni vikumile Sabata. ²⁸ Acino Mwana wa Muntu wakwata maka akupingula vya kucita na pa Sabata kwene.””

nwtsty ivyeo vyakusambilila pali Mako 2:28

wakwata maka akupingula vya kucita na pa Sabata kwene: Amazwi yaa yano Yesu walanzile yalozyanga kuli aliwe (Mateo 12:8; Luka 6:5), ukulangilila ukuti angafumyapo Isabata pakuti sile aombe umulimo uno Isi wamuneena ukuomba. (Lolini na Yoane 5:19; 10:37, 38.) Pa wanda wi Sabata, Yesu wacisile vizungusyo, pa vizungusyo vivyo pali nu kupozya alwale. (Luka 13:10-13; Yoane 5:5-9; 9:1-14) Vino Yesu wacitanga vyalangililanga vino aliza acite lino alateeka umu Wene wakwe, uno ulakola kwati Isabata lyakupuza.—Ayebulai 10:1.

Kuwelenga Baibo

(Mako 1:1-15) Lii lili Landwe Lisuma lya pali Yesu Klistu Mwana wakwe Leza. ² Ndi vino kasema Ezaya walemvile ati, “Leza wavwanzile ati, ‘Lola, ndatuma inkombe yane ikukolelele kuti ikateyanye inzila yako.’” ³ “Umwi akulaizya mu lwanga ati, Zifini museo mwakupita Mwene, ololini inzila mwakupita aliwe.’” ⁴ Lyene Yoane Kawatizya walolike mu lwanga, ala akukosola ati, “Zenzukini nu kuwatiziwa, pakuti Leza amwelele maifyo inu.” ⁵ Antu aingi afumanga mu muputule wa mpanga ya Yudeya mu Yelusalemu yaile kunoli. Yene yailongwelanga maifyo yao, nga nawe ayawatizya mu luzi lwa Yodani. ⁶ Yoane wazwalanga vizwalo vyapanzilwe ku mavumbu ya ngamila, nu musipi wa mpapa mu musana, ni vyakulya vyakwe vyali a makanta nu uci uwamu mpanga. ⁷ Wakosolanga ati, “Wino akwiza pacisila cane wene uwa maka kunduta. Ntaine kwinama nu kusapula mikonda ya ndyatu zyakwe. ⁸ Nemo nkumuwatizya na manzi, lelo wene alamuwatizizya umu mupasi wa muzilo.” ⁹ Cali mu manda yalya lino Yesu wizile kufuma ku Nazaleti musumba uwa mu Galile, kwiza watiziwa na Yoane mu luzi lwa Yodani. ¹⁰ Lilyo kwene lino Yesu akufuma mu manzi, alola iyulu lyalekuka nu mupasi wa muzilo ukwika panoli mu musango wa nkunda. ¹¹ Ni zwi lifuma mwiyulu liti, “Wewe Mwanane mukundwe, munuli nkuzanga cuze.” ¹² Lilyo kwene umupasi wa muzilo utwala Yesu ku lwanga, ¹³ akuno watenzi manda makumi yani, ala akutunkwa na Ciwa. Mwali ni vilyanyi mu mpanga ilya. Lelo angeli iiza yamutumikila. ¹⁴ Lino Yoane yamunyepa mu ng’anda yaminyololo, Yesu waile ku Galile ku kukosola ilandwe lisuma lyakwe Leza. ¹⁵ Avwanga ati, “Insita yati fika, nu Wene wakwe Leza wati upalama pipi! Zenzukini nu kutaila ilandwe lisuma!””

EPULELO 23-29

IVYUMA IVYAYA UMWI ZWI LYAKWE LEZA | MAKO 3-4

“Kupozya pa Wanda wi Sabata”

(Mako 3:1, 2) Nupya Yesu waswilile mu ng’anda ya mapepo, umwali umuntu uwali ni cizanza cilemale. ² Lyene antu yamwi ali penepo yalondelezyanga mulandu wakupeela Yesu. Caleka yamucevya kuti yalole ndi amapozya umuntu pa Sabata.

jy ifwa 78 mapa. 1-2

I Vyani Ivyazumiliziwa Ukuomba pa Wanda wi Sabata?

Pa wanda wi Sabata na uze, Yesu watandalile ing’anda ya mapepo, cifwile mwali umu Galile. Waile azana umuntu uwali ni cizanza cilemale ci lunji. (Luka 6:6) Ya kalemba na Afaliseo ala yakumulolekesya. U mulandu ci uno yamulolelanga? Iizile iyasokolola ivyali umu mwenzo wao lino yuzizye iyati: Uzye ciine na masunde kupozya mulwale pi Sabata?”—Mateo 12:10.

Ya simapepo Ayuda yazumile ukuti ukupozya pi Sabata kwazumiliziwe sile ndi cakuti umi wa muntu uli umu uzanzo sana. Yataangi, pa wanda wi Sabata citaalinzile ukupozya umuntu wino wataivuna ifupa nanti sile uwata inya icilundwa icili consi, pano vii vitange vileke umuntu aponzye uumi. Fwandi paa ya kalemba na Afaliseo yatuzyanga Yesu mauzyo pa mulandu wakuti iisileko amano uku muntu uwalwile, lelo yalondanga sile apa kupeelela Yesu umulandu.

(Mako 3:3, 4) Yesu anena umuntu uwali ni cizanza cilemale ati, “Katuka iza kuno ku nkolelo.” ⁴ Lyene auzya antu ati, “Uzye Masunde itu yazumilizya kucita cani pi Sabata? Uzye u kuombela antu visuma nati kuyaombela viipe? Uzye u kutuula umi wa muntu nanti ku ulovya?” Lelo yataswike nanti cimwi.

jy ifwa 78 pala. 3

I Vyani Ivyazumiliziwa ukuomba pa Wanda wi Sabata?

Lelo Yesu wene wamanyile melenganyo yao. Wizile amanya ukuti yakomizye sana amasunde, yatiile ukulondela vino Malembelo yalandanga pa Masunde yakulondela pa wanda wi Sabata. (Kufuma 20:8-10) Nupya wasininkizye cii pano nawe kwene yamuneenangapo pa milimo yakwe isuma. Lyene Yesu wizile aneena umuntu uwakweti cizanza icilemale ala pali antu ati: “Katuka iza kuno ku nkolelo.”—Mako 3:3.

(Mako 3:5) Yesu acelecensya pano yali nu ukali, lelo wakweti ulanda pa kuluvyanya kwao pano yali akome myenzo. Alino anena umuntu ati, “Olola cizanza cako.” Nawe aolola, nga ciya icipuma nupya.

nwtsty ivyeo vyakusambilila pali Mako 3:5

ala yali nu ukali, lelo wakweti ulanda: Mako sile u walondolola vino Yesu wayuvwile lino waweni ukukoma kwa myenzo yako ya simapepo pi lyasi lii. (Mateo 12:13; Luka 6:10) Petulo, umonsi uwakweti amizu sana, afwile wazwilizye Mako pa kulemba pali vino Yesu wayuvwanga.—Lolini vidyo ikulondolola “Ivyeo Ivyaya Muli Mako.”

Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembelo

(Mako 3:29) Lelo wino wensi alavwanga mazwi ya misuuli pa mupasi wamuzilo wene atalelelwa, pano ale watacita iifyo litalatala lyelelwe.”

nwtsty ivyeo vyakusambilila pali Mako 3:29

wensi alavwanga mazwi ya misuli pa mupasi wamuzilo: Misuli cikasenula ukulanda amazwi atazifile pali Yeova nanti pa vintu vya muzilo. Pa mulandu wakuti mupasi wa muzilo ukafuma kuli Leza umweneco, ukukana vino umupasi ukuomba uku mufulo sile ale tukusuula Leza. Wakwe vino calangililwa pali Mate. 12:24, 28 na Mako 3:22, ya simapepo Ayuda yaweni ukuti umupasi wa muzilo waombanga pali Yesu lino wacitanga ivizungusyo, nomba yalandanga ukuti imilimo yakwe yali iyakwe Satana Ciwa.

ale watacita iifyo litalatala lyelelwe: Cikaloleka kwati amazwi yaa yakalozya uku maifyo akuyembukila uku mufulo sile asielelwa; nupya kutaya impolelwa ingafuuta amaifyo ya musango uu.—Lolini ivyeo vyakusambilila pali wensi alavwanga mazwi ya misuli pa mupasi wamuzilo pa cikomo kwene cii na pa vyeo vyakusambilila pali Mate. 12:31 ivikalanda pi lyasi ilili limwi.

(Mako 4:26-29) Yesu nupya avwanga ati, “Uwene wakwe Leza ukoline na vii! Umuntu watile imbezu mu calo cakwe. ²⁷ Alaala insita ya usiku, nga lino waca azyuka azana vino imbezu zyati zimela zikukula. Lelo atamanyile icikucitika. ²⁸ Umusilli ukakuzya ivyakulya, inkolelo umwenje ukaloleka alino umutwe, nga ku mpela musante uzilemo impece. ²⁹ Lino ivyakulya vyaca, umuntu atandika kusinza ni cikwakwa cakwe, pano nsita ya uzombozi yatifika.”

w14 12/1 14-15 mapa. 6-8

Uzye Mwamanya Upiliulo wa Malembelo?

⁶ I vyani vino tungasambilila uku cilangililo ci? Icakutandikilako, tulinzile ukuzumila ukuti tutakwata amaka yakulenga wino tukasambilizya Baibo ukulunduluka. Ukumanya ukuti amaka itu yapeleela kulatwazwa ukukana patikizya wino tukasambilizya Baibo ukuti awatiziwe. Tukaomba apapezile amaka itu ukuti twazwe umuntu, nomba tukaicefya nu kuzumila ukuti umuntu kwene wiyo aalinzile ukuipeela kuli Yeova umwineco. Umuntu wino waipeela akaitemelwa ukuombela Leza pa mulandu na vino wamutemwa. Pano Leza asilonda ukupatikizya umwi ukuipeela kuli aliwe.—Masamu 51:12; 54:6; 110:3.

⁷ Cakwe ciili, ndi twamanya vino tukusambilila uku cilangililo cii, tutalaatoovoka ndi cakuti twalola kwati yano tukusambilizya Baibo yasikulunduluka. Tulinzile ukuteeka umwenzo. (Yakobo 5:7, 8) Ndi cakuti ituomba apapezile amaka itu ukwazwa umusambi nomba asikulunduluka, tukamanya ukuti ukukana lunduluka kwa musambi wiyo, kusipiliula ukuti tusi yakasambilizya yasuma. Yeova akazumilizya imbezu zya cumi ukukula umu myenzo yakwe yaayo sile aakalonda ukusenuka. (Mateo 13:23) Fwandi tutalinzile ukulola ukuti ndi cakuti asambi yakulunduluka ala alino tukuomba ningo. Yeova wene asilola ukuti ndi cakuti yano tukusambilizya yakulunduluka ala alino tukuomba ningo. Lelo, wene akatemwa sana imiombele itu ndi cakuti tuli na ucisinka nanti cakuti asambi yasikulunduluka.—Welengini Luka 10:17-20; 1 Kolinto 3:8.

⁸ Cakwe citatu icakuti, asi lyonsi lino tukamanya ndi cakuti umuntu akusenuka. Yamwi atwalana yano misyonali wasambilizyanga Baibo, yaaile kuli aliwe nu kumunena ukuti yaalondanga ukuya yakasimikila aatali yawatiziwe. Wayanenyile ukuti pakuti yaliinge, yalondekwanga ukuta ukupeepa fwaka. Icazungwisye misyonali i cakuti, yalanzile ukuti yaata ukupeepa nupya paapita ni myezi ingi. I cani icalenzile kuti yate ukupeepa? Izile iyiluka ukuti Yeova wayalolanga nanti cakuti yangaapeepa lino pasi akuyalola, nupya Yeova wapata antu aaya nu usomvi. Fwandi imyezo yao yaayalenzile ukuti yaipingwile aineco, ukutwalilila ukupeepa na lino misyonali apanoli nanti ukuta ukupeepa. Lyene pa nsita iiya yaatemilwe sana Yeova, nupya cii calenzile kuti yapingulepo ningo. Yaalundulwike muli ukapepa, nanti icakuti misyonali wene atamanyile ni vyacitiike.

Kuwelenga Baibo

(Mako 3:1-19a) Nupya Yesu waswilile mu ng’anda ya mapepo, umwali umuntu uwali ni cizanza cilemale. ² Lyene antu yamwi ali penepo yalondelezyanga mulandu wakupeela Yesu. Caleka yamucevya kuti yalole ndi amapozya umuntu pa Sabata. ³ Yesu anena umuntu uwali ni cizanza cilemale ati, “Katuka iza kuno ku nkolelo.” ⁴ Lyene auzya antu ati, “Uzye Masunde itu yazumilizya kucita cani pa Sabata? Uzye ukuombela antu visuma nati kuyaombela viipe? Uzye ukutuula umi wa muntu nanti kuulovya?” Lelo yataswike nanti cimwi. ⁵ Yesu acelecensya pano yali nu ukali, lelo wakweti ulanda pa kuluvyanya kwao panoyali akome myenzo. Alino anena umuntu ati, “Olola cizanza cako.” Nawe aolola, nga ciya icipuma nupya. ⁶ Acino Afaliseo yafuma mu Ng’anda yakwe Leza yaya yakongana na amu kaungwe kakwe Helodi, yumana kapi kuti yamukome. ⁷ Yesu na alondezi yakwe yafumako yaya kuli Yemba wa Galile, ni umba likulu cuze kufuma ku Galile lyamulondile. ⁸ Lyene antu aingi afumile ku Yudeya, nu ku Yelusalemu, nu ku Idumeya, nu ku mbalama yuze yakwe Yodani, nu ku ncende yakwe Tuli na Sidoni, lino yuvwile vintu vino wacitanga, iiza kunoli. ⁹ Iumba lyali likulu cuze, caleka Yesu anena alondezi yakwe kumuteyanyizizya uwato mwakwikala pakuti antu yatamuunganila. ¹⁰ Lyene apozya antu aingi, na yonsi alwale yapupumilanga kuya kunoli pakuti yamukumye sile. ¹¹ Na lyonsi lino antu yano ali ni mipasi yankota yamulola yafukamilanga Yesu nu kulaizya yati, “Wewe Mwana wakwe Leza!” ¹² Yesu apeela ilamulo ku mipasi yankota kuti itamumanyisya ku muntu nanti umwi. ¹³ Yesu akwela umwamba, aama yano mwine walondanga, nao iiza kunoli. ¹⁴ Alino asola penepo alondezi ikumi na yaili, yano wapile mulimo wakuya atumwa, kuti yaya pamwi nawe nupya kuti ayatuma ku kukosola ¹⁵ nu kuya na maka akufumya mipasi yankota. ¹⁶ Yaa, ali atumwa ikumi na yaili yano wasolwile. Simoni (Wino Yesu watemile zina lyakwe Petulo), ¹⁷ Yakobo na Yoane mwina wakwe, yano ali ana aonsi yakwe Zebedi (Yano Yesu watemile zina lyakwe Boanego, cikusenula ukuti “Alumendo ali ni lango likalale wa kupangalansya kwa nkuwa”). ¹⁸ Andeleya, Filipo, Batolomeo, Mateo, Tomasi, Yakobo mwana Alufeo, Tandeo, Simoni ¹⁹ na Yuda Iskalyoti uwakoofile Yesu.

EPULELO 30–MEI 6

IVYUMA IVYAYA UMWI ZWI LYAKWE LEZA | MAKO 5-6

“Yesu Wakwata Maka ya Kutuutulula Afwe”

(Mako 5:38) Lino yafika ku ng’anda yakwe Yailo, Yesu alola icimvulunganya, na antu ala yakulosya ni mpoma ikulu.

(Mako 5:39-41) “Aingila mu ng’anda nu kuyuzya ati, “Pacani cino mukwangula nu kupongomoka impooma? Ala umwana atafwile, lelo watakasula sile.” ⁴⁰ Lelo yene yamuseka. Pacisila ca kufumya antu yonsi panzi, atoola isi na nyina wa mwana pamwi na alondezi yakwe yatatu, iingila mu muputule muno mwana wali. ⁴¹ Amulemelela ikasa amunena ati, “Talita kumi,” kuli kuti, “Kaci we nakunena nati katuka!”

nwtsty ivyeo vyakusambilila pali Mako 5:39

atafwile, lelo watakasula sile: Muli Baibo, ilingi yakakolanya imfwa uku kulala utulo. (Masa. 13:3; Yoa. 11:11-14; Mili. 7:60; 1 Kol. 7:39; 15:51; 1 Tesa. 4:13) Yesu wali nu kututulula umukazyana, fwandi walanzile amazwi yaa pa mulandu wakuti inzila ino wali nu kututulwilamo umwana wiya yali nu kuya sile vino umwi angacita pa kuzyula umuntu uwatakondelwa umu tulo. Amaka yano Yesu waomvizye pa kututulula umukazyana wiya, yafumile kuli Isi “wino akapeela umi ku afwe nu kulenga kuti vintu vino vitaliko viyeko.”—Loma 4:17.

(Mako 5:42) “Lilyo kwene mukazyana akatuka apitana monsi monsi. (Wali ni myaka yakuvyalwa ikumi na iili.) Lino cii cacitike, antu yonsi yazunguka cuze.”

jy ifwa 118 pala. 6

Umwana Umukazyana Waya nu Umi Nupya!

Lino Yesu wapozyanga antu yauze wayanenanga ukuti yatalinzile ukulanda uku yantu ukuti u watayapozya, vikwene avino wanenyile na avyazi ya mwana wii. Nomba, pa mulandu wakuti avyazi yali ni nsansa alino na yauze, yasalanginye ilyasi ‘mu ncende yonsi.’ (Mateo 9:26) Uzye namwe mutange musimike kuli yauze ni nsansa nga mwaweni kuno uwa mu lupwa winu watuutuluka? Uu ali muku wakwe cili uwalembwa uno Yesu watuutulwile umufwe.

Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembelo

(Mako 5:19, 20) Lelo Yesu atamuzumilizye. Lyene amunena ati, “Pitanga ku muzi ku mwinu ku akazi kako ukayanene vino Mwene watakucitila na vino wakukumbusuka.” ²⁰ Muntu wiyo apita mu misumba ikumi yonsi, ala akunena antu pali cino Yesu watamucitila. Lyene na yonsi acuvwile yazunguka cuze.

nwtsty ivyeo vyakusambilila pali Mako 5:19

ukayanene: Yesu wakananga ukuneena antu pa milimo yakwe (Mako 1:44; 3:12; 7:36), nomba pa pene wanenyile umonsi ukuneena ya lupwa yakwe ivyacitike. Cifwile apa mulandu wakuti yanenyile Yesu ukufuma uku ncende iya, fwandi antu nga yataweni milimo na yuze ino wali nu kucita, alino nupya cali nu kulenga antu yamanye ivisinka ivyalenzile ukuti ya kapoli yamwele umu luzi.

(Mako 6:11) Konsi kuno antu yatalamuzengela nu kuvwa mazwi inu, muce mufume kweneko nu kukunta ulukungu lwaku ngazo zinu, kuya umboni kunoyali pa kuluvyanya kwao!””

nwtsty ivyeo vyakusambilila pali Mako 6:11

nu kukunta ulukungu lwaku ngazo zinu: Ukucita vii kwalangililanga ukuti asambi yatali nu kukwata umulandu uli onsi ndi cakuti Yeova wafulula antu ati yakana ukuvwa ukwi landwe lisuma. Amazwi yaa yakazanwa na pali Mate. 10:14; Luka 9:5. Mako na Luka yene ikako na mazwi akuti kuya umboni kunoyali. Paulo na Banaba yaomvizye amazwi yaa umu Pisidiya ku Antioki (Mili. 13:51), nupya lino Paulo wacisile icili cimwi umu Kolinto uku kuunta ulukungu uku vizwalo vyakwe, walanzile nu kuti: “Ndi mwalowa, ale umulandu winu mweisikulu! Usi mulandu wane.” (Milimo 18:6) Ukucita vii kufwile kwamanyikwe sana uku asambi yakwe Yesu; pano Ayuda apitanga umu mpanga zya Akulukuwa yakuntanga ulukungu uku ngazo zyao lino yatatala ingila nupya umu musumba wa Ayuda. Nomba, Yesu walozyanga sile muze lino wanenyile asambi ukulacita vii.

Kuwelenga Baibo

(Mako 6:1-13) Yesu afuma kweneko aya ku musumba uwa kumwao, pamwi na alondezi yakwe. ² Pa Sabata atandika kusambilizya mu ng’anda ya mapepo. Antu aingi, aamuvwile yazunguka cuze. Alino yauzyanya yati, “Uzye aukwi kuno umuntu wii wafumya vintu vii vyonsi? Amano ya musango ci apelwa kunoli, pakuti acita ivinjelengwe? ³ Uzye wii, asi akawaza wa mbao, mwana wakwe Maliya? Uzye wii, asi mwina wakwe Yakobo, Yosefu, Yuda, na Simoni? Uzye yakaci yakwe yasiikala kuno mwitu?” Alino yamukana. ⁴ Yesu ayanena ati, “Kasema asyacindikwa ku mpanga ya kumwao, ku akazi kakwe, nu ku amu ng’anda yakwe, suka kusi kumwao.” ⁵ Wene atacisile icinjelengwe cimwi kuku, lelo wisilepo sile makasa yakwe pa alwale yanono ayapozya. ⁶ Wene azunguka cuze, pano antu yatakweti utailo munoli. Alino aya mu mizi yazingulwike ala akusambilizya antu. ⁷ Lyene aama alondezi ikumi na yaili kunoli ayatuma yaili yaili, ayapeela maka akufumya mipasi yankota. ⁸ Nupya ayakonkomezya ati, “Mutasenda cintu cimwi pa lwendo lwinu, suka sile intuwa. Mutasenda mukate, nanti mufuko wa kulengelamo vimwi, nanti impiya mu vikwama vinu. ⁹ Muzwale ndyatu, lelo mutasenda cakuzwala na cuze.” ¹⁰ Nupya ayanena ati, “Mu ng’anda yonsi muno mwingila ndi yamupokelela, mwikale mu ng’anda kwene iyo kufika na lino mulafumamo mu musumba uo. ¹¹ Konsi kuno antu yatalamuzengela nu kuvwa mazwi inu, muce mufume kweneko nu kukunta ulukungu lwaku ngazo zinu, kuya umboni kunoyali pa kuluvyanya kwao!” ¹² Caleka yapita nu kukosola kuti antu yazenzuke. ¹³ Yafumizye mipasi yankota iingi, yapaka alwale amafuta nu kuyapozya.