Kile Kain Ri Keañ Eo Ejimwe

“Ña . . . Eo ej kabin nan jen dri karejeran, im buji bebe an ro dri jilkan.”​—ISAIAH 44:25, 26.

1. Ewi wãwen an Jehovah kalikar ri keañ ro rejimwe, im ewi wãwen an kajedmatmat ro rewan?

JEHOVAH ANIJ ej E Eo ej kalikar ri keañ ro remol. Ej kile ir ilo an kõmmõn bwe ennan ko ej jilkinlok ikijeir ren mol. Jehovah ej bareinwõt Ri Kajedmatmat eo Elap in ri keañ wan ro. Ewi wãwen an kejedmatmat ir? Ej kautameik kakõlle ko im antonetok ko air. Ilo wãwen in ej kalikar bwe rar naetair make kanan ro, im ennan ko air rej jebar jen lemnak eo ewan air make​—aet, lemnak bwebwe eo air ilo kanniek!

2. Ta lakabwokbwok eo ikõtan ri keañ ro ear walok ilo ien ko an ri Israel?

² Erro jimor Isaiah im Ezekiel rar ba bwe rej ri jilek ro an Jehovah Anij. Rar ke? Jen lale. Isaiah ear kanan ilo Jerusalem jen enañin 778 B.C.E. ñõn juõn ien eo elikin 732 B.C.E. Ezekiel kar bõklok e ilo kamakoko ñõn Babylon ilo 617 B.C.E. Ear kanan ñõn ri Jew ro jimjen jimjatin ijo. Ri kanan rein jimor rar ilo beran kõjela bwe Jerusalem enaj kar jebeplok. Ri kanan ro jet rar ba bwe Anij ejamin kar kõtlok bwe en walok men in. Wõn ro rar kamol ir einwõt ri jilek ro rejimwe?

Jehovah Ej Kajedmatmat Ri Kanan Wan Ro

3, 4. (a) Ta ennan ko ruo rej oktak jen don kar lilok ñõn ri Israel ro ilo Babylon, im ewi wãwen an kar Jehovah kajedmatmat juõn ri keañ wan? (b) Ta eo Jehovah ear ba enaj kar walok ñõn ri kanan wan ro?

³ Ezekiel, ilo ien eo ej bed ilo Babylon, kar lelok ñõn e juõn vision kin men eo ej walok ilo temple eo ilo Jerusalem. Ilo jikin deloñtok eo ilo kejem eo iturear ear wõr 25 maan ro. Ibwiljir kar wor ruo iroij, Jaazaniah im Pelatiah. Ewi wãwen an kar Jehovah lemnak kake ir? Ezekiel 11:2, 3 ej uak: “Nejin armij, maan rein me rej kõmmõn karõk ko rej men in kõmmõn jorrãn im rej kakabilek kin nan in kakabilek nana nae jikin kwelok in; ro rej ba, ‘Ekkal eo ñõn moko ejjab ebaktok ke?’” Ri keañ in ainemõn rein ri kajidede rar ba, ‘Ejelok kauatata ñõn Jerusalem. Bwebõta, ejjabto jenaj kalek elõñlok em ko ie!’ Inem Anij ear jiroñ Ezekiel bwe en ukõtlok kanan eo nae ri kanan riap rein. Ilo 13 eon in jebta 11, Ezekiel ej jiroñ kij kin ta eo ear walok ñõn juõn iair: “Ear walok ilo ien ke ej mwijlok wõt aõ kanan a Pelatiah leo nejin Benaiah make ear mij.” Bõlen men in ear walok kinke Pelatiah kar iroij eo ebuñbuñtata im lap kilan im laptata an kabuñ ñõn ekjab. Mij eo an ilo idiñ kar men in kamol bwe e kar juõn ri kanan wan!

⁴ Jemlok in ekajet eo Jehovah ear kõmmõne ñõn Pelatiah ear jab kabõjrak ri kanan wan ro jet jen air riap ilo etan Anij. Ri riap rein rar etal wõt ilo ial in anton eo air kin men ko rej nae ankilan Anij. Inem Jehovah Anij ear jiroñ Ezekiel: “Woe ñõ ri kanan bwebwe ro, ro rej etetal ilikin jitõb eo air make, ke ejelok jabdewõt men en rar loe!” Einwõt Pelatiah, renaj “jako” kinke vision eo air kin Jerusalem “juõn vision in ainemõn, ke ej ejelok ainemõn.”​—Ezekiel 13:3, 15, 16.

5, 6. Meñe ear wor aolep ri keañ wan rein, ewi wãwen air kar kwalok Isaiah einwõt juõn ri kanan eo emol?

⁵ Ak kin Isaiah, ennan kwojarjar ko an otemjej kin Jerusalem rar mol. Ilo ien rak eo ilo 607 B.C.E., ri Babylon ro rar kajebeplok jikin kwelok eo im bõk bwen ri Jew ro lok ñõn Babylon einwõt ri kamakoko. (2 Chronicles 36:15-21; Ezekiel 22:28; Daniel 9:2) Jorrãn kein rar kabõjrak ke ri kanan wan ro jen air kauwaroñe armij ro an Anij kin air aplolo? Jaab, ri keañ rein rar etal wõt ilo air riap!

⁶ Kobatok ibben men in, ri Israel ri kamakoko rar bareinwõt jedmatmat ñõn an ri kajitõbtõb ro, ri kamadmõd ro, im ri jedjed iju ro an Babylon kemjãje. Bõtab, Jehovah ear kamol an ri keañ wan rein bwebwe, ke men ko rar kanan kaki rar jab walok. Tokelik ear kwalok bwe Ezekiel kar ri keañ eo an emol, einwõt kar Isaiah. Jehovah ear kajejjet kitien nan ko otemjej ear konono kaki ikijen lõmarein, ejja einwõt an kar kallimur: “Ij kajitokjen kakõlen dri riõp, im kõmõn bwe ro dri marmir ren uriekak: Ej kejeblaklok ro dri meletlet, im kõmõn bwe air jela en bwebwe; Ej kabin nan jen dri korijeran, im buji bebe an ro dri jilikan.”​—Isaiah 44:25, 26.

Ennan ko Rekailbõkbõk Kin Babylon im Jerusalem

7, 8. Ta ennan in kakõrmol eo ear wor ibben Isaiah kin Babylon, im ta kar melelen nan ko an?

⁷ Judah im Jerusalem enaj kar ejelok jabdewõt ie, ejelok armij ej jokwe ie, iumin 70 yiõ ko. Bõtab, Jehovah ear keañ ikijen Isaiah im Ezekiel bwe jikin kwelok eo naj kar bar kaleke im eneo enaj armiji ilo ien eo ejejjet ear kanan kake! Men in kar juõn men in antonelok eo ekabwilõñlõñ. Etke? Kinke Babylon ear buñbuñ kin an jab kõtlok ri kalbuj ro ie. (Isaiah 14:4, 15-17) Inem wõn eo emaroñ kar kanemkwoj ri kamakoko rein? Wõn eo emaroñ kar ukõjlok Babylon kajur in, kin wõrwõr ko rekajur im bin im river eo ej einwõt wõrwõr in jojomar? Jehovah eo Ekajur ear maroñ! Im ear ba bwe enaj kar: “Ña . . . Eo ej ba ñõn mulõl eo [einwo ba, den eo ej wõrwõr in jojomar an jikin kwelok eo], Kwon mõra im I naj kamõra river ko am; Eo ej ba ñõn Sairõs, Ej aõ dri lale sip, im e naj kõmõn aolepen Aõ kõnan, aet, e naj ba kin Jerusalem, Re naj kaleke, im tempel eo, ‘Re naj na loñtõm.”​—Isaiah 44:25, 27, 28.

⁸ Lemnak kin men in! River Euphrates, juõn men in kabañbañ eo emol an bin ñõn armij, ak ñõn Jehovah ej einwõt juõn biliñliñ in den ion juõn iajetlok eo ebwiltõñtõñ. Ilo mõkaj, men in kabañbañ in enaj kar mõra im jako! Babylon enaj kar buñ. Meñe enañin kar iturinlok 150 yiõ ko moktalok jen an Cyrus ri Persia eo lotak, Jehovah ear kamakit Isaiah bwe en kar kanan kin an naj kar king in nitbwili Babylon im kanemkwoj ri Jew ro rar ri kamakoko ie ilo an kamelim jeblaklok eo air ñõn bar kalek Jerusalem im temple eo an.

9. Wõn eo Jehovah ear naetan einwõt ri kajejjet ekajet eo an ñõn ekajete Babylon?

⁹ Jej lo kanan in ilo Isaiah 45:1-3: “Ein drein Jeova ej ba ñõn eo E ar kabit e, ñõn Sairõs, eo pein anbijmaroñõn I ar drebije, im kõtaik ro dri ailiñ ko iman, . . . bwe In kabellok aor ko iman, im jamin kili kejem ko; I naj ilok imanlok. im I naj eorãk jikin ko re berakilkil; I naj rupe aor jinibõrõrõ ko, im I naj bukwe alal wãwen mãl ko. I naj lewoj men ko re aurõk ilo marok, im mweiuk ko emwij noje ilo jikin ko retino, bwe kwon jela bwe Ña Jeova, Eo ej kir yuk kin etõ, aet, Anij in Israel.”

10. Ilo wãwen et eo kar “kabit” Cyrus, im ewi wãwen an kar Jehovah maroñ konono ñõn e elõñlok jen jibuki yiõ ko mokta jen an lotak?

¹⁰ Lale bwe Jehovah ej konono ñõn Cyrus einwõt ñe emour. Men in ej errã ibben ennan eo an Paul bwe Jehovah ej “naetan men ko rejjab bed, einwõt elañe rej bed” (Rome 4:17) Bareinwõt, Anij ej kile Cyrus einwõt “eo ear kabit e.” Etke ear kõmmõn eindein? Ke, priest eo eutiejtata an Jehovah ear jañin lutõklok oil kwojarjar in ekkabit eo ion bõran Cyrus. Emol, ak men in ej juõn ijitõñ eo ear kanan kake lok iman. Ej kalikar juõn kãlet ñõn juõn jerbal einjuõn. Inem Anij ear maroñ konono kin ijjitõñ eo an lok iman kin Cyrus einwõt juõn eo emwij kabiti.​—Keidi 1 Kiiñ 19:15-17; 2 Kiiñ 8:13.

Anij ej Kajejjet Kitien Nan ko an Ri Keañ ro An

11. Etke armij in Babylon ro rar lemnak bwe rar jokane?

¹¹ Ilo ien eo Cyrus ear emmakit nae Babylon, armij ro ie rar eñjake air kanuij jokane im ejelok kauatata. Juõn river emũlõl im lap belakin jikin kwelok eo air ear kabole, River Euphrates. Ijo river eo ej ilok ie lok ilujen jikin kwelok eo, ear wor juõn wab aetoktok itõrerein river eo lok ñõn turear. Ñõn kajenolok e jen jikin kwelok eo, Nebuchadnezzar ear kalek men eo ear naetan “juõn wõrwõr laplap, eo kar einwõt juõn tol, eo ejjab maroñ makitkit . . . Jeban [e] ar lelõñlok im utiejen wõt tol.”a Wõrwõr in ewor aor ko ie im kejem ko ie kõmmõn jen jinibõrõrõ ko rellap. Ñõn deloñlok ie, juõn ej aikwij tallõñ liñlok jen tõreren river eo. Ejelok bwilõñ bwe ri kalbuj ro ilo Babylon ear ejelok air kejatdikdik ñõn air bõk anemkwoj!

12, 13. Ewi wãwen an kar mol nan ko an Jehovah ikijen ri keañ eo an Isaiah ke Babylon ear buñ ñõn Cyrus?

¹² Ak ear jab eindein ibben ri Jew ri kamakoko ro rar liki Jehovah! Ear wor juõn air kejatdikdik eo emaram. Ikijen ri kanan ro an, Anij ear kallimur ñõn kanemkwoj ir. Ewi wãwen an kar Anij kajejjet kitien kallimur eo an? Cyrus ear kibel jar in tarinae eo an bwe en kõpool River Euphrates ilo juõn jikin elõñ mile ko lok jen tueañ in Babylon. Kin men in, jikin jojomar eo elap an jikin kwelok eo ear oktak im mõrã. Ilo boñõn eo ejejjet, armij ro rej kadõk im mõnõnõ ilo Babylon rar jerwan im kabellok wõt kejem ko ruo itõrerein tuman ilo Euphrates. Ilo mol Jehovah ear jab kabedkilkil kejem in jinibõrõrõ ko; im ear jab mwijiti mãl ko rebin rej kili, ak wãwen eo ekabwilõñlõñ an ñõn kõmmõn bwe kejem ko ren bellok wõt im jab lak ejelok oktak. Wõrwõr ko an Babylon ear ejelok tokjeir. Jar in tarinae eo an Cyrus ear jab aikwij tallõñ e ñõn deloñlok loair. Jehovah ear ilok iman Cyrus, im erake “ijoko reutiej ilo eneo,” aet, aolep men in kabañbañ ko. Isaiah ear kamol an ri keañ eo emol an Anij.

¹³ Ke Cyrus ear anjo ion jikin kwelok eo, men in aorõk ko otemjej ie rar bed ilubiden pein, ekoba ko rar nojak ilo marok, room ko renojak. Etke Jehovah Anij ear kõmmõn eindein ñõn Cyrus? Bwe en jela bwe Jehovah, ‘ej E eo ej kir e kin etan,’ ej Anij in kanan eo emol im Iroij Kajur Bõtata eo ijoko otemjelok. E naj kar jela bwe Anij ear karõk bwe en bõk kajur ñõn an kanemkwoj armij ro An, Israel.

14, 15. Ewi wãwen ad jela bwe Cyrus ear muri kin anjo eo an ion Babylon ñõn Jehovah?

¹⁴ Roñjake nan ko an Jehovah ñõn Cyrus: “Kin Jekõb korijera, im Israel eo I ar kãlet e, I ar kir yuk kin etõm: I ar ãñiñin yuk meñe kwo jañin jela Ña; bwe ren jela jen tak al, im jen kabilũñ, bwe e bar ejelok jen Ña: Ña Jeova, im ejelok bar juõn. Ña ij kõmõn maram eo, im Ij kõmõnmõn marok; Ij kõmõn ainemõn, im kõmõnmõn jorran; Ña Jeova eo ej kõmõn men kein otemjej.”​—Isaiah 45:4-7.

¹⁵ Cyrus emuri kake anjo eo an ion Babylon ñõn Jehovah, bwe kar E eo ear kakajur e ñõn jerbale lõñliñ eo an nae jikin kwelok eo enana im kanemkwoj armij ro An rar ri kamakoko. Ilo an kõmmõn eindein, Anij ear kir lõñ ko an bwe ren wũtdikdiki lõltak karelel ko rewãnik ak kajur ko. Ear kir lõl in an bwe en bellok im kwalok emmakit ko rewãnik im lomor eo ñõn armij ro an rar ri kamakoko. Im ilo nan in kõkkar lõñ ko im lõl eo an rar uak ñõn nan in kibel eo an. (Isaiah 45:8) Elõñlok jen buki yiõ ko tokelik elikin an mij, kar alikar bwe Isaiah ear ri keañ eo emol an Jehovah!

News eo Emõn An Ri Keañ eo kin Zion!

16. Ta news eo emõn rar maroñ keañ kake ilo Jerusalem jikin eo ear jorrãn ke Babylon ear ilem nitbwili?

¹⁶ Ak ej lõñ wõt men ko. Isaiah 52:7 ej jiroñ kin news eo emon kin Jerusalem: “Re nañin wõlio ilo tol ko neen eo ej bõktok nan emõn, ej kwalok ainemõn, ej kwalok men in lomor, ej ba ñõn Zaion, Am Anij ej kiñ” Kalmenlokjen kin joñan kabwilõñlõñ in ñõn lo juõn ri keañ eo ej kebaklok Jerusalem jen tol ko! Emaroñ kar wor ennan ibben. Ta eo? News eo ekabwilõñlõñ kin Zion. News in ainemõn, aet, news in buñburu eo an Anij. Jerusalem im temple eo an renaj bar kaleki! Im ri keañ eo ej keañ ilo ellowetak kin anjo: “Am Anij ej kiñ!”

17, 18. Ewi wãwen an kar Cyrus nitbwili Babylon jelet ãt eo etan Jehovah?

¹⁷ Ke Jehovah ear kõtlok an ri Babylon ro ukõj throne eo an eo king ro ilo line eo an David rar jijet ion, emaroñ kar einwõt ñe kiõ ejako an Kiiñ. Marduk, anij wan eo an Babylon, ear walok im einwõt king. Bõtab, ke Anij eo an Zion ear ukõjlok Babylon, ear kalikar kajur bõtata eo an ijoko otemjelok​—bwe e kar Kiiñ eo eutiejtata. Ñõn kalikar mol in, Jerusalem, “jikin kwelok eo an Kiiñ eo eutiej,” renaj kar bar kaleke, koba ibben temple eo an. (Matthew 5:35) Ak kin ri keañ eo ear bõktok kain news rot in, meñe neen rar bũñalñal, etton, im kurere, ilo mejen ro rar yokwe Zion im Anij eo an, rar lalelok, oh, enañin wulio!

¹⁸ Ilo juõn wãwen kanan, buñ eo an Babylon kar melelen bwe ailiñ eo an Anij emwij an jutak im eo ej ri jaketo-jaketak news eo emõn kar juõn ri keañ kin mol in. Bareinwõt, ri keañ in ilo ien etto, Isaiah ear kanan kake, ear annañelok iman ri keañ eo kin news eo emõn elaplok​—elaplok kin juõn ennan emõnlok im kin unin tel eo ie kin Ailiñ eo, ekoba tokjen ko remõñ rej jelet ri tõmak ro otemjej.

19. Ta ennan eo kin enen Israel Jehovah ear lelok ikijen Ezekiel?

¹⁹ Bareinwõt ear lelok ñõn Ezekiel nan in kanan ko rekamaramram kin jeblak eo. Ear kanan: “Eñin men eo Iroij Kajur Bõtata Jehovah ear ba, ‘. . . I naj bareinwõt kõmmõn bwe jikin kwelok ko ren armije, im jikin ko rejorrãn ren bar kaleki. Im armij ro renaj lukkun ba: “Ene eo uweo ettolok eo ear einwõt ene jemaden, emwij an oktak im einwõt jikin kallip in Eden.”’”​—Ezekiel 36:33, 35.

20. Ta ennan in kõketak eo ekalõñliñ Isaiah ear lelok ñõn Jerusalem ilo kanan?

²⁰ Ilo air kar ri kamakoko ilo Babylon, armij ro an Anij rar liejlol kin Zion. (Psalm 137:1) Kiõ, rar maroñ lõñliñ. Isaiah ear kõketak: “Komin driblok ilo lõñliñ, komin jimor al, komeo ene e jebeplok in Jerusalem, bwe Jeova e ar kainemõn ro An dri ailiñ, E ar binmour ñon Jerusalem. Jeova e ar kakalwen pein e kwojarjar iman mejen ro dri ailiñ ko otemjej, im jemlokõn otemjej jemlokõn lõl, rar lo men in lomor an aruij Anij.”​—Isaiah 52:9, 10.

21. Ewi wãwen an kar jejjit kitien nan ko ilo Isaiah 52:9, 10 elikin an kar buñ Babylon?

²¹ Aet, armij ro an Jehovah emwij kãlet ir ear lap unin ñõn air lõñliñ. Rar kiõ ilok in bar jokwe ilo jikin ko juõn ien rar jebeplok, im kõmmõni bwe ren einwõt jikin kallip in Eden. Jehovah ear “kakelwan pein ekwojarjar” ñõn ir. Ear lim pein nuknuk eo an, einwõt ilo nan in kõkkar, ñõn an jerbal in kajeblaktok ir ñõn kabijuknen eo air rar yokwe. Men in ear jab juõn men edik, im ejelok tokjen ear walok ilo bwebwenato eo an lõl. Jab, armij ro otemjej rar mour ilo ien eo rar lo an Anij ‘kakelwan pein’ im kate wõt e ñõn kammakit armij ro ñõn lomoren juõn ailiñ ilo wãwen eo ekabwilõñlõñ. Ro ri ailiñ eo rar bõk men in kamol eo ejelok bere bwe Isaiah and Ezekiel kar ri keañ ro remol an Jehovah. Ejelok juõn ear maroñ bere bwe Anij eo an Zion kar e wõt Anij eo emol im mour ilo aolepen lõl. Ilo Isaiah 35:2, jej konono: “Re naj lo aibujuij an Jeova, men emõn potata an aruij Anij.” Ro rar bõk men in kamol in kin an Jehovah Anij rar oktak im kabuñ ñõn e.

22. (a) Ta eo jemaroñ kamolol kake rainin? (b) Elaptata etke jej aikwij kamolol bwe Jehovah ej kajedmatmat ri keañ ro rewan?

²² Jej aikwij kamolol bwe Jehovah ej kalikar ri keañ ro an remol! E eo ej “kabin nan jen dri korijeran, im buji bebe an ro dri jilikan.” (Isaiah 44:26) Kanan ko kin jeblak eo ear lelok ñõn Isaiah im Ezekiel rej kalikar an lap an yokwe, joij, im tiriamokake ro ri karejeran. Emol, Jehovah ej tellokin bõk aolepen nebar im wijtake eo ad kin men in! Im elaptata rainin jej aikwij kamolol bwe ej kajedmatmat ri keañ wan ro. Men in ej kinke elõñ wõt iair rej kiõ bed ion lõl in. Ennan ko air relap im kabwilõñlõñ rej kajekdon karõk ko an Jehovah emwij kõjela kaki. Katak in tok juõn enaj jibañ kij kile ri keañ wan rein.

[Kamelele eo itulal]

Kwo Maroñ Ke Kamelele?

◻ Ewi wãwen an Jehovah kalikar ri keañ ro an remol?

◻ Ikijen Isaiah, wõn eo Jehovah ear naetan einwõt ri kajejjet ekajet eo an ñõn nitbwili Babylon?

◻ Ewi wãwen kanan ko an Isaiah ikijen jebeplok eo an Babylon rar jejjet kiteir?

◻ Ta tokjen eo emõn ear walok ion etan Jehovah kin jebeplok eo an Babylon?

[Pija eo ilo peij 17]

Joñan kajur ailiñ in Babylon ilo ran ko an Ezekiel ear einwõt ejelok juõn ailiñ ear maroñ nitibwili