“Kwon Anjo Ion Nana Kin Emmõn”
“Kwon jab kõtlok bwe nana en anjo iom, ak kwon anjo ion nana kin emmõn.”—ROME 12:21.
1. Etke jemaroñ ba bwe jemaroñ bok anjo ion nana?
JEMAROÑ jutak bin ke nae ro relej me rej jumae kabuñ eo emol? Jemaroñ bok anjo ke ion ijjibed ko me rej kajeoñ kareel kij ñan jeblak ñan lal eo enana? Uak eo ñan kajitõk kein jimor ej aet! Etke ej eindein? Kinke ej bedbed ion ennan eo an ri jilek Paul ilo letter eo an ñan ri Rom ro. Ear je: “Kwon jab kõtlok bwe nana en anjo iom, ak kwon anjo ion nana kin emmõn.” (Rome 12:21) Elañe jej liki ilo Jehovah im jek ilo buruõd bwe jejamin kõtlok lal eo ñan bok anjo iod, nana eo an eban kareel kij. Bareinwõt, ennan eo “kwon anjo ion nana” ej kwalok bwe jemaroñ bok anjo ion nana elañe jej kate kij tarinae ilo jitõb nae e. Ro rejjab ekkõl im ebwer wõt ilo tarinae in, renaj bo jen lal in enana im eo ej iroij ie, Satan Devil eo.—1 Jon 5:19.
2. Etke jenaj etale jet men ko rar walok ilo mour eo an Nihimaia?
2 Enañin 500 yiõ ko mokta jen ien an kar Paul bed, juõn ri karejar an Anij me ekar jokwe ilo Jerusalem ear kwalok mol kin tarinae eo ion nana. Nihimaia, ear jab jumae wõt melejoñ jen lal an ro renana ak bareinwõt ear anjo ion nana kin emõn. Kain aitwerõk rot ko ear jelmaiki? Ta eo ear kamaroñ e ñan bok anjo? Ewi wãwen jemaroñ anõke? Ñan uak kajitõk kein, jen etale jet men ko kar walok ilo mour eo an Nihimaia.a
3. Kar wõn Nihimaia, im ta tõbrak ko ear kõmmani?
3 Nihimaia ear jerbal ilo imõn Kiñ in Persia eo, Artaxerxes. Meñe Nihimaia kar mour ibwiljin ro rar jab tõmak ilo Jehovah, ear jab “anõk mantin lõl in” ilo ran ko an. (Dri Rom 12:2) Ke juõn aikwij ear walok ilo Judah, ear kajekdon mour eo an ilo juõn bukwon emweie im jokane, im ear illok ñan Jerusalem meñe ebin, im ear bok jerbal eo elap ñan bar kalek worwor ilo jikin kwelok eo. (Dri Rom 12:1) Meñe Nihimaia kar komja in Jerusalem, ear kate wõt e ñan jerbal ran ñan ran ibben ri Israel ro mõttan “jen rantak ñõn ien walok iju ko.” Kin men in, enañin wot ruo alliñ, ededelok jerbal eo! (Nihimaia 4:21; 6:15) Men in kõtõbar eo ear lukkun juõn men in bwilõñ, kinke ilo ien jerbal eo, ri Israel ro rar ion jumae ko reoktak jen don. Wõn ro rar jumae Nihimaia, im kar ta mejenkajjik eo air?
4. Kain jumae rot eo book in Nihimaia ej kamelele kake?
4 Ri jumae ro relap kar Sanbalat, Tobaia, im Gishem, ri utiej rein rar jokwe ebak Judah. Kinke rar jumae ro don Anij, “e ar kanuij kaburomõj ir, bwe juõn eman [Nihimaia] e ar iten kabukot jerammõn an ro nejin Israel.” (Nihimaia 2:10, 19) Ri jumae ro rar lukkun kate ir ñan kabõjrak Nihimaia im karõk ko an kin jerbal in ekkal eo, elaptata rar kajeoñ kajerbal kareelel ko renana. Nihimaia ear ‘kõtlok e make ke bwe nana en bok anjo’?
“Illu, im E Kanuij Bwil”
5, 6. (a) Kar ewi wãwen ri jumae ro an Nihimaia rar emmakit ñan jerbal in ekkal eo? (b) Etke Nihimaia ear jab lelñoñ kin ri jumae ro?
5 Ilo beran Nihimaia ear rejañ armij ro an: “Komin itok jen kalek worwor an Jerusalem.” Rar uak: “Jen loetõk im kalek.” Nihimaia ear je: “Ein drein rej kakajur peir ñõn jerbal eo emõn,” ak ri jumae ro “rar etõñ im kajirere kake kim, im kajekron kim, im ba, Ta men in komij kõmõne? Komij kabata nae kiñ eo ke?” Nihimaia ear jab lelñoñ jen nan in kajirere ko air im nan ko reriap. Ear jiroñ ro ri jumae: “Anij in lõñ ko, E naj kejerammõn kim, kin men in, kim ro dri korijeran naj jutõk im kalek.” (Nihimaia 2:17-20) Nihimaia kar beek ñan wõnmanlok wõt ibben “jerbal eo emon.”
6 Juõn ian ro rar jumae, Sanbalat, ear “illu, im e kanuij bwil,” im ear kalaplok an kwalok nan in kajirere ko. “Dri Ju rein, dri ban, rej it?” Ear kajirere kake. “Re naj kõkãl [ke] dreka ko jen ejoij ko in menoknok?” Tobaia ear bok kunan ilo kajirere im ear ba: “Elañe juõn kiru fox e naj wõnliñlok e naj ruplõllok air worwor dreka.” (Nihimaia 4:1-3) Ewi wãwen an Nihimaia emmakit?
7. Ilo wãwen et eo Nihimaia ear emmakit ñan nan in kinaak ko an ri jumae ro?
7 Nihimaia ear baj kajekdon wõt nan in kajirere eo. Ear lor nan in jiroñ an Anij im ear jab kajeoñ im idenwõne. (Livitikõs 19:18) Jen an kõmman eindein, ear likit abañ eo ilo pein Jehovah im ear jar: “Kwon roñjake, O amuij Anij, bwe rej kejekron kim: im Kwon kejeorlik air kinak ion bõrair.” (Nihimaia 4:4) Nihimaia ear liki ion kallimur eo an Jehovah: “Irenwõne Aõ, im wõnan.” (Duteronomi 32:35) Bareinwõt, Nihimaia im armij ro an rar wõnmanlok ñan “kalek worwor eo.” Rar kate wot ilo jerbal eo air im jab mad kin melejoñ in. Ilo mol, “emwij kobaik aolepen worwor eo ñõn jibilkwõn utiejen: bwe armij re mõnõnõ in jerbal.” (Nihimaia 4:6) Ro ri kijirãt kin kabuñ eo emol rar likjap in kabõjrak jerbal in ekkal eo! Ewi wãwen ad maroñ anõk Nihimaia?
8. (a) Ewi wãwen jemaroñ anõk Nihimaia ñe ri jumae ro rej kariap kij? (b) Kwalok am make experience ak juõn kwar roñ me ej kwalok meletlet eo kin jab idenwõne.
8 Rainin, ri jumae ro ilo School, ilo jikin jerbal, im ilo family remaroñ kinaaklok im naruõn kij. Bõtab, wãwen eo emõn ñan uak nan ko reriap ej ilo ad jerbale nan in kaiñi ilo Bible eo: “Eor ien ñõn . . . ikõñ.” (Ekklisiastis 3:1, 7) Inem, einwõt Nihimaia, jemaroñ kate kij im jab irenwone im konono nan ko rekõmetak. (Dri Rom 12:17) Jej reilok ñan Anij ilo jar, im liki Eo ej kainemõn kij: “I naj nawõnan.” (Dri Rom 12:19; 1 Piter 2:19, 20) Ilo wãwen in, jejjab kõtlok an ri jumae ro kamad kij jen jerbal eo me ej walok rainin—jerbal eo ñan kwalok news eo emõn kin ailiñ eo an Anij im kõmman ri kalor ro. (Matu 24:14; 28:19, 20) Kajjojo ien jej bok kunad ilo jerbal in kwalok nan im jab kõtlok bwe jumae en kabwer kij, jej kwalok ejja lemnak eo wõt Nihimaia ear kwalok kake ilo tiljek.
‘Ilo Mol Kim Naj Mõn Yuk’
9. Kain men in jumae rot eo Nihimaia ear ione im ewi wãwen Nihimaia ear emmakit?
9 Ke ri jumae ro ilo ran ko an Nihimaia rar roñ bwe “jerbal in kõkãl worwor ko in Jerusalem e ar wõnmanlok wõt,” rar bok jãji ko air ñan “tõrinaek Jerusalem.” Ibben ri Jew ro kar einwõt ejelok air kejatdikdik. Kar wõr ri Samaria ro ilo tu eañ, ri Amon ro ilo tu rear, ri Arab ro itu rõk, im ro Ashdod ilo kabilõñ. Rar kabole Jerusalem; ri ekkal ro einwõt rar jab maroñ ko! Ta eo rar maroñ kõmmane? “Kim ar jar ñõn amuij Anij,” Nihimaia ear ba. Ri kijirãt ro rar kalelñoñ ir: Kim naj “mõn ir, im kõmon bwe jerbal eo en bwijrõk.” Nihimaia ear uak ikijen an kamaroñ ri ekkal ro ñan jojomare bukwon eo ibben “jãji ko air, im mõri ko air, im libon ko air.” Emol, ilo lemnak eo an armij, kumi eo edik an ri Jew ro kar ejelok air maroñ ñan bok anjo ion ri jumae ro elap uair, ak Nihimaia ear rejañ ir: “Komin jab lelñoñ . . . Komin kememej joñan an iroij utiej im kaamijak.”—Nihimaia 4:7-9, 11, 13, 14.
10. (a) Ta eo ear kamakit ilo idiñ oktak ko ibwiljin ri jumae ro an Nihimaia? (b) Ta buñten nee ko Nihimaia ear kõmmane?
10 Ilo idiñ kar wõr juõn oktak kin men ko rar walok. Ri jumae ro rar bõjrak air tarinae. Etke? “Anij e ar kõmõn air bebe men in bwebwe,” Nihimaia ear ba. Bõtab, Nihimaia ear kile wõt kauwatata eo an ri jumae ro. Inem, ilo meletlet ear ukõt wãwen jerbal an ri ekkal ro. Jen ien eo manlok, “jabrewõt iair e ar jerbal kin juõn pein im kin pein eo juõn e ar bõk ken tõrinae eo an.” Bareinwõt Nihimaia ear karõk juõn emaan “eo ej jilil” bwe en kakkõl ri ekkal ro aolep ñe ri jumae ro rar jino tarinaik ir. Ilõñin men otemjej, Nihimaia ear kainemõn armij ro: “Anij e naj tõrinae kin kij.” (Nihimaia 4:15-20) Kin air bok rejañ im air bojak lok iman ñan tarinae, ri kalek ro rar wõnmanlok wõt. Ta katak ko jej bõke jen bwebwenato in?
11. Ta eo ej kamaroñ ri Christian ro ñan air kijenmij iumin nana ilo ailiñ ko me rej kamo jerbal in kwalok nan kin Ailiñ eo, im ewi wãwen rej anjo ion nana kin emõn?
11 Jet ien, ri Christian ro remol rej jelmae jumae ko relej. Ilo mol, ilo jet ailiñ ko ro rej jumae kabuñ eo emol relukkun lej im rej juõn jarlepju rekamijak. Ilo biktokin armij, ri tõmak ro mõttad ejelok air maroñ ñan wõnmanlok wõt. Mekarta, Ri Kennan rein rej liki bwe ‘Anij e naj tõrinae kin ir.’ Ilo mol, ro rej bok matõrtõr kinke rej jutak bin kin tõmak ko air reminene bwe Jehovah ej uak jar ko air im ikijen ri kijirãt ro ej ‘kõmõn air bebe men in bwebwe.’ Bareinwõt ilo ailiñ ko me rej kamoik jerbal in kwalok nan ie, ri Christian ro rej bukõt kilen ñan air kate wõt ilo jerbal in kwalok news eo emõn. Einwõt ke ri ekkal ro ilo Jerusalem rar ukõt kilen air jerbal, ilo ejja wãwen in wõt Ri Kennan ro an Jehovah rainin ilo meletlet rej ukõt kilen air kwalok nan ñe rej bok matõrtõr. Ilo mol, rejjab kajerbal jabdewõt kein tarinae ko ilo kanniek. (2 Dri Korint 10:4) Rej kate wõt ir im jab bõjrak ilo makitkit ko ilo jerbal in kwalok nan meñe armij ro rej kalelñoñ ñan kajorrãn ir. (1 Piter 4:16) Ilo turãjet, ro jeid im jatid reberan rej etal wõt im “anjo ion nana kin emmõn.”
“Kwon Itok, im Jen Ion Dron”
12, 13. (a) Kain kabo rot eo ri jumae ro an Nihimaia rar kajeoñ in kõmmane? (b) Etke Nihimaia ear makoko in wõnmae ri jumae ro an?
12 Elikin ri kijirãt ro an Nihimaia rar lo bwe nan in kabwer ko air kar ejelok tõbrakiir, rar kajeoñ in kabwer ir ilo wãwen ko jet ebin loi. Ilo mol, rar kajeoñ im kajerbal jilu kain kabo ko. Kar ta iair?
13 Mokta, ri kijirãt ro an Nihimaia rar kajeoñ in mon e. Rar jiroñ e: “Kwon itok, im jen ion dron ilo juõn ian jikin kwelok ko i melan Ono.” Melan Ono eo kar bed ikõtan Jerusalem im Samaria. Inem ri kijirãt ro rar karõk bwe Nihimaia im ir ren ion don ijo bwe ren kamadmõde abañ ko ikõtair. Nihimaia ear maroñ im lemnak kake: ‘Einwõt emõn ibba. Emõnlok ñan konono ibben don jen ad mõn don.’ Ear jab etal. Ear kamelele kin unin: “Men in ear juõn menin mon bwe ren kajjeoñ mõn iõ.” (Nehemiah 6:2) E ar kile air karõk in etao im ear jab bo. Emen alen ear jiroñ ri jumae ro an: “I ban wõnlõlwoj: etke en jokwor jerbal in ke ij likite im wõnlõllok ñõn ibemi?” Jibadbad ko an ri kijirãt ro ñan mone Nihimaia ear jab tõbrak. Ear debij wõt jerbal eo ñan kalek.—Nihimaia 6:1-4.
14. Kar ewi wãwen Nihimaia ear emmakit ñan riap ko an ri kinaak ro?
14 Kein karuo, ri kijirãt ro an Nihimaia rar ruruwe, im naruõn Nihimaia kin an “lemnok in kabata” nae Kiñ Artaxerxes. Bar juõn alen rar ba ñan Nihimaia: “kwon itok im jen bebe iben dron.” Nihimaia ear bar makoko, kinke ear kile kõnan eo an ri kijirãt ro. Nihimaia ear kamelele: “Re kõnan kemjõk kim, im re ba, Peir re naj mõjinolok jen jerbal eo, bwe ren jab kõmõne.” Bõtab, ilo ien eo, Nihimaia ear uake nan in kinaak eo an ri kijirãt ro, im ba: “Ar jab kõmõn men ko einwõt kwar ba, a kwoj kine jen buruõm wõt.” Inem, Nihimaia ear jar ñan Jehovah ñan bok jibañ jen e, im ba: “Kakajur pã kã peiõ.” Ear liki bwe kin jibañ jen Jehovah emaroñ kar kabõjrak jibadbad eo an ri kijirãt ro im wõnmanlok ilo jerbal in ekkal.—Nihimaia 6:5-9.
15. Ta nan in kakabilek eo juõn ri kanan wan ear ba, im etke Nihimaia ear makoko in lore?
15 Kein kajilu, ri kijirãt ro an Nihimaia rar kajerbal juõn ri ketak, Shemeaia ri Israel eo, ñan mone Nihimaia bwe en jab lor kien Anij. Shemeaia ear ba ñan Nihimaia: “Jen wõnmae dron ilo imõn Anij, iloan tempel eo, im jen kili aor ko in tempel: bwe re naj iten mõn yuk.” Shemeaia ear ba bwe rar iten mõn Nihimaia bwe en mij ak bwe Shemeaia emaroñ kejbãroke ikijen an tilekek ilo mweo imõn Anij. Bõtab, Nihimaia ear jab juõn priest. Enaj ke kar kokkure kien Anij ñan an kajeoñ im bok lomor? Nihimaia ear uak: “Wõn eo ej einwõt ña en kõnan dreloñ iloan tempel eo bwe en kejbãrok an mour? I jamin dreloñ.” Etke Nihimaia ear jab lorak ilo aujid in rar karõke kin e? Kinke ear jelã kake bwe meñe Shemeaia kar Ri Israel eo mõttan, “Anij e ar jab jilkintok e.” Ilo mol, juõn ri kanan emol eban rejañ e bwe en kokkure kien Anij. Bar juõn alen, Nihimaia ear bõk anjo ion ri jumae ro renana. Ejjab to tokelik ear ba: “Ein drein ar kamwijlok worwor eo ilo roñoul lailim ran, ilo aliñ Ilul, iomin limñoul ruo ran.”—Nihimaia 6:10-15; Bwinbwin 1:51; 18:7.
16. (a) Ewi wãwen jej aikwij watõk ro jerad rewan, ri kinaak ro rewan, im jimjãn jimjatin ro rewan? (b) Ewi wãwen kwoj kwalok am jab kõnan ebbururu ilo katak ko kwoj tõmak kaki ilo mweo imõm, ilo school, ak ilo jikin jerbal?
16 Einwõt Nihimaia, bõlen jenaj wõnmae ri jumae ro ilo wãwen einlok wõt, ro jerad rewan, ri kinaaklok ro rewan, im jimjãn jimjatin wan. Jet armij remaroñ kir kij ñan ebbururu. Remaroñ kajeoñ kareel kij im ba bwe jemaroñ kadiklok jidik kijejeto eo ad ñan Jehovah, im ilo ejja ien eo wõt jibadõk mejenkajjik ko an lal in. Bõtab, kinke jej bukõt Ailiñ eo an Anij moktata, jejjab errã ñan jidik. (Matu 6:33; Luk 9:57-62) Ilo ran kein, ri jumae ro ekkã air kinaaklok kij. Ilo jet ene ko rej naruõd im ba bwe jej jumae Kien eo air, einlok wõt rar naruõn Nihimaia im ba bwe ear kabata nae king eo. Ri ekajet ro rar errã im jojomare kij nae jet nan in kinaak kein. Bõtab, jekdon ta jemlok eo, jej liki ilo jar bwe Jehovah enaj tel jabdewõt men ekkar ñan ankil an. (Dri Pilippai 1:7) Jumae ko remaroñ itok jen ro rej jekben ilo air karejar ñan Jehovah. Einwõt ke juõn ri Jew mõttan Nihimaia ear kajeoñ im kabo e ñan kokkure kien Anij bwe en bõk lomor. Eindein ro rar illok im jumae kabuñ eo emol remaroñ kate wõt ir ñan kareel kij ñan bo ilo jabdewõt wãwen ko jet. Bõtab, jej karmijete ro rej illok im jumae kabuñ eo emol kinke jejelã bwe jenaj mour manlok, jab ikijen ad kokkure kien ko an Anij, ak ikijen ad bokake. (1 Jon 4:1) Aet, kin jibañ jen Jehovah jemaroñ bok anjo ion jabdewõt men enana.
Kunad Ilo Jerbal In Kwalok Nan Meñe Jej Jelmae Nana
17, 18. (a) Ta men ko Satan im ro mõttan rekõnan kõtõbrak? (b) Ta eo kwoj beek ñan kõmmane, im etke?
17 Nan in Anij ej kamelele kin ri kabit ro an Jesus: “Im r’ar bõk anjo ion [Satan] kin. . . nan in air kennan.” (Reveles̃õn 12:11) Inem, ewõr melelen ikõtan ad bok anjo ion Satan—unjen nana otem nana—im jerbal in kwalok kin ennan in Ailiñ eo. Eñin unin bwe Satan ej kate wõt e ñan tarinae bwen Christian ri kabit ro im “jar elap” ikijen an kõmman matõrtõr!—Reveles̃õn 7:9; 12:17.
18 Einwõt jar loe, jumae ko remaroñ itok ilo wãwen nan in jumae ko, nan in kalelñoñ ko ñan kajorrãn enbwin, ak bar jet wãwen ko rebin ñan kile. Mekarta, ilo jabdewõt wãwen, mejenkajjik eo an Satan ejjab oktak—ñan kabõjrak jerbal in kwalok nan. Bõtab, eban bõk anjo kinke einwõt ear walok ibben Nihimaia ilo ien etto, ro don Anij rej beek ñan wõnmanlok im “anjo ion nana kin emmõn.” Renaj lo tõbrak ilo air wõnmanlok wot ilo jerbal in kwalok news eo emõn mae ien Jehovah en ba ededelok jerbal eo!—Mark 13:10; Dri Rom 8:31; Dri Pilippai 1:27, 28.
[Kamelele eo Itulal]
a Ñan bok melele kin men ko kar walok, konono Nihimaia 1:1-4; 2:1-6, 9-20; 4:1-23; 6:1-15.
Kwoj Kememej ke?
• Ri karejar ro an Anij ilo ien etto im Ri Christian ro rainin rej jelmae kain jumae rot eo?
• Kar ta mejenkajjik eo elap ibben ri kijirãt ro an Nihimaia, im ta men in kõtõbar eo an ri kijirãt ro an Anij rainin?
• Ewi wãwen rainin jemaroñ wõnmanlok im bõk anjo ion nana kin emõn?
[Bo̦o̦k/Pija eo ilo peij 29]
Katak Ko Ilo Book in Nihimaia
Ri Karejaran Anij rej jelmae
• nan in kajirere
• nan in kalelñoñ
• mon
Mon ej itok jen
• ro jerad rewan
• ri kinaaklok ro rewan
• jimjãn jimjatin rewan
Ri Karejar ro an Anij rej bõk anjo ion nana ikijen air
• eddeb wõt ñan jerbal jen Anij
[Pija eo ilo peij 27]
Nihimaia im ri jerbal ro mõttan rar kalek worwor an Jerusalem meñe rar wõnmae ri jumae ro relej
[Pija eo ilo peij 31]
Ri Christian ro remol rej kwalok nan ilo beran