Kijenmij Iumin Melejoñ Ko Ej Bõktok Nebar Ñan Jehovah
“Elañe komij kijenmij ñe kom kõmõn emõn im iñtan kake, men in ej kabuñburuen Anij.”—1 PITER 2:20.
1. Kinke Ri Christian ro remol rej itoklimo ñan kajejjet wujleplok eo air, ta kajitõk eo jej aikwij lemnak kake?
RI CHRISTIAN ro emwij air wujleplok air mour ñan Jehovah im rej kõnan kõmanman ankil an. Ñan kajejjet wujleplok eo air, rej kate ir joñan wõt air maroñ ñan lor buñten neen ko an eo ej Joñok eo air, Jesus Christ, im ñan kwalok kin mol eo. (Matu 16:24; Jon 18:37; 1 Piter 2:21) Bõtab, Jesus im ro jet retiljek rar mõnõnõ in lelok mour eo air im mij einwõt martyr ro kin tõmak eo air. Ej melelen ke bwe Ri Christian ro otemjej rej aikwij kõtmene ñan air mij kin tõmak eo air?
2. Ewi lemnak eo an Ri Christian ro kin melejoñ ko im eñtan?
2 Einwõt Ri Christian ro, kar rejañ kij bwe jen tiljek ñan mij, ejjab melelen bwe jej aikwij mij kin tõmak eo ad. (2 Timote 4:7; Reveles̃õn 2:10) Ej melelen men in bwe meñe jej mõnõnõ in eñtan—im, elañe ej juõn men in aikwij, ñan mij—kin tõmak eo ad, ejjab juõn men jekõnan bwe en walok. Ejjab juõn men in kalañliñ kij ñan eñtan im jejjab bõk mõnõnõ jen metak im kajook. Im meñe, melejoñ ko im matõrtõr rej men ko jej kõtmene kake, jej aikwij lukkun lemnak kin ewi wãwen jemaroñ emmakit ñe jej iioni.
Tiljek Iumin Melejoñ
3. Ta wanjoñok ko ilo Bible kin wãwen eo ñan jerbale matõrtõr kwomaroñ kwalok kaki? (Lale box eo “Ewi Wãwen Rar Jerbale Matõrtõr,” ilo page eo tok juõn.)
3 Ilo Bible eo, jej lo elõñ bwebwenato ko me rej kwalok kin ewi wãwen ri karejar ro an Anij ilo ien ko remotlok rar emmakit ke rar jelmaik wãwen ko me rar kauwatata ñan mour ko air. Wãwen ko reoktak jen don wãwen rar emmakit rej letok tel ñan Ri Christian ro rainin elañe renaj aikwij jelmaik ejja kain abañ rot in wõt. Lemnak kin bwebwenato ko ilo box eo “Ewi Wãwen Rar Jerbale Matõrtõr,” im lale ta eo kwomaroñ katak jen ir.
4. Ta eo jemaroñ ba kin wãwen eo Jesus im ri karejar ro jet retiljek rar emmakit ke rar iion melejoñ?
4 Meñe ear oktak jen don wãwen an Jesus im ri karejar ro jet retiljek an Anij emmakit ñan matõrtõr, ekkar ñan wãwen ko, ealikar rar jab likit mour eo air ilo kauwatata elañe ear jab juõn men in aikwij. Ke rar lo air bed ilo wãwen ko rekauwatata, rar beran im bareinwõt meletlet. (Matu 10:16, 23) Mejenkajjik eo air kar ñan kowõnmanlok jerbal in kwalok nan eo im ñan kejbãrok air tiljek ñan Jehovah. Wãwen rar emmakit ñan kajjojo wãwen ko rar jelmae rej letok wanjoñok ko ñan Ri Christian ro rainin me rej jelmaik melejoñ im matõrtõr ko.
5. Matõrtõr et eo ear walok ilo Malawi ilo yiõ ko ilo 1960, im ewi wãwen an kar Ri Kennan ro emmakit?
5 Ilo ran kein, ekkã an armij ro an Jehovah iion wãwen ko elap air bin im rar bed ilo aikwij kin wõt tarinae, kien ko rej kemo jerbal eo ad, ak matõrtõr. Ñan wanjoñok, ilo yiõ ko ilo 1960, Ri Kennan ro an Jehovah ilo Malawi rar iion matõrtõr ko elap air lej. Kingdom Hall ko air, moko imwiir, mõñã ko kijeir, im business ko air—enañin aolep men ko mweieir—kar kajorrãni. Rar iion deñdeñ im men in kaeñtan ko jet relap. Ewi wãwen ro jeid im jatid rar emmakit? Elõñ thousand rar ko jen bukwon ko air. Elõñ rar lo jikin kone ko air ibulen mar ko, ke ro jet rar etal ñan ailiñ eo iturin ailiñ in Mozambique. Ke elõñ ro retiljek rar luji mour ko air, ro jet rar kãlet ñan ko jen jikin eo ekauwatata, eo ear juõn ial in meletlet iumin wãwen kein. Ilo air kõmmane men in, ro jeid im jatid rar lor joñok eo Jesus im Paul rar likiti.
6. Ta eo Ri Kennan ro ilo Malawi rar jab jerwane meñe rar iion matõrtõr ko relej?
6 Meñe ro jeid im jatid ilo Malawi rar aikwij in emmakit ak kũttiliek, rar bukõt im lor tel eo ekwojarjar im rar kõmmane jerbal in Christian ko air ilo ittino joñan wõt air maroñ. Kin ta tokjen eo? Juõn laplok in 18,519 ri kwalok ro an Ailiñ eo kar tõbare mokta jen an kien eo kemo jerbal eo ilo 1967. Meñe kemo eo ear jerbal wõt im elõñ rar ko ñan Mozambique, ilo 1972 rar reporte juõn laplok ekãl kin 23,398 ri kwalok ro. Rar jerbal elõñlok jen 16 awa ko ilo jerbal in kwalok nan kajjojo alliñ. Ejelok bere, jerbal ko air rar bõktok nebar ñan Jehovah, im Jehovah ear kajerammõn rein retiljek jeid im jatid ilo ien in elaptata an bin.a
7, 8. Ta un ko unin jet rej kãlet ñan air bed wõt, meñe jumae ej unin abañ ko air?
7 Ijo tu-rãjet, ilo ailiñ ko ijo jumae ej kõmman elõñ abañ ko, jet ro jeid im jatid rar bebe ñan bed wõt, meñe rar maroñ emmakit. Air emmakit emaroñ kamadmõde jet abañ ko, ak emaroñ kõmman abañ ko jet. Ñan wanjoñok, renaj maroñ ke koba wõt ibben dolul in jimjãn jimjatin eo rej Christian im jab jenolok ilo jitõb? Renaj maroñ ke kejbãrok manit eo air kin men ko lor jitõb ke rej kate ir ñan kajutak ijo jikiir ilo bar juõn jikin, bõlen ilo juõn ailiñ elaplok an mweie ak ilo juõn ailiñ me ej letok maroñ eo ñan korlok mweiuk ko?—1 Timote 6:9.
8 Ro jet rej kãlet ñan jab emmakit ñan bar juõn jikin kinke rej lemnak kin mour in jitõb eo an ro jeiir im jatiir. Rej kãlet ñan bed wõt im jelmaik wãwen eo bwe ren maroñ wõnmanlok im kwalok nan ilo territory eo air im bwe ren juõn unjen kõketak ñan ri kabuñ ro mõttair. (Dri Pilippai 1:14) Ilo air kõmmane juõn jokãlet rot in, jet ear wõr kunair ñan bõktok anjo ko ilo kien ilo ailiñ eo air.b
9. Ta men ko juõn armij ej aikwij lemnak kaki ñe ej kõmman bebe elañe enaj bed wõt ak emmakit kin an wõr matõrtõr?
9 Ñan bed wõt ak ñan emmakit—eñin ej bebe eo an armij eo make. Emol, bebe rot kein ren kõmmani elikin wõt air bõk tel jen Jehovah ilo jar. Bõtab, jekdon ta eo jemaroñ kãlete jej aikwij kememej nan ko an ri jilek Paul: “Jabrewõt iar e naj lelok nan kin e mõke ñõn Anij.” (Dri Rom 14:12) Einwõt kar kwalok kake mokta, men eo Jehovah ej aikwiji ej bwe kajjojo ri karejaran en tiljek wõt iumin jabdewõt wãwen ko. Jet ian ri karejar ro an rej jelmaik melejoñ ko im matõrtõr rainin; ro jet remaroñ iioni tokelik. Aolep renaj bõk melejoñ, im ejelok juõn en kõtmene bwe enaj anemkwoj jen wãwen rot in. (Jon 15:19, 20) Einwõt ri karejar ro an Jehovah emwij ad baptais, jejjab maroñ bõprae ad deloñ ilo aitwerõk eo ilañ im ilal ikijen kokwojarjar etan Jehovah im karreoik lotan nae iroij bõtata eo an.—Ezekiel 38:23, NW; Matu 6:9, 10.
“Komin Jab Bar Lelok Ñõn Jabrewõt Armij Nana kin Nana”
10. Ta wanjoñok eo eaorõk Jesus im ri jilek ro rar likit ñan kij ikijen jerbale ijjibed ko im jumae?
10 Bar juõn men eaorõk jemaroñ katak jen wãwen eo Jesus im ri jilek ro rar emmakit iumin ijjibed ko ej ñan jab ukõt nana kin nana nae ro rej matõrtõre kij. Ejelok ilo Bible ijo jej lo bwe Jesus ak ri kalor ro an rar koba ibben don ilo juõn kumi in jumae ak ñan ire nae ro rej matõrtõr ir. Ilo oktan, ri jilek Paul ear kakabilek Ri Christian ro “komin jab bar lelok ñõn jabrewõt armij nana kin nana.” “Komin jab irenwõne kin kom, a lelok jikin ñõn illu eo: bwe emwij je, Kwonaõ irenwõne, I naj nawõnan, Iroij e ba.” Bareinwõt, “Nana en jab anjo jen yuk, a kwon anjo jen nana kin emõn.”—Dri Rom 12:17-21; Sam 37:1-4; Jabõn Kennan Ko 20:22.
11. Ta eo juõn ri etale bwebwenato ear ba ikijen lemnak eo an Ri Christian ro jinoin kin Kien eo?
11 Ri Christian ro jinoin rar bõk ñan burueir kakabilek in. Ilo book eo an The Early Church and the World (Kabuñ eo Jinoin im Lal eo), ri etale bwebwenato eo Cecil J. Cadoux ej kwalok kin lemnak eo an Ri Christian ro kin Kien eo ilo yiõ ko ikõtan 30-70 C.E. Ej je: “Ejelok kein kamol bwe Ri Christian ro ilo ien in rar kõmmane jibadbad ko ñan jumae matõrtõr ikijen air ire. Men eo elaptata air kõmmane kar ñan kananaik ri tel ro air ak ñan kabwok ir ilo air ko. Bõtab, wãwen eo ekkã an Ri Christian ro emmakit ñan matõrtõr kar ñan air makoko in bokake kakien ko an kien eo me rar tõmak renaj kar idaptõk ibben air bokake Christ.”
12. Etke emõnlok kijenmij kin eñtan jen ukõt nana kin nana?
12 Wãwen emmakit rot in ej ke ial eo emeletlet tata? Ro rej emmakit ilo wãwen in rejamin ke juõn kein kõjjeroro ebidodo ñan ro rekõnan kokkure ir? Ejamin juõn men in meletlet ke ñan jojomare kwe make? Ekkar ñan lemnak eo an armij, emaroñ eindein. Bõtab, einwõt ri karejar ro an Jehovah, jej liki bwe ial eo emõntata ej bwe jen lor tel eo an Jehovah ilo men otemjej. Jej lemnak kin nan ko an Peter: “A elañe komij kijenmij ñe kom kõmõn emõn im iñtan kake, men in ej kabuñburuen Anij.” (1 Piter 2:20) Jej liki bwe Jehovah elukkun jelã kin wãwen eo im ejamin kõtlok bwe men ko ren wõnmanlok wõt ñan indio. Ewi wãwen ad maroñ jelã men in? Ñan armij ro an me rar ri jibokwe ilo Babylon, Jehovah ear keañ: “Eo ej uñure yuk ej uñure iju in meja.” (Zechariah 2:8, NW) Ewi toan an juõn armij naj kõtlok bwe bar juõn en uñure iju in mejen? Jehovah enaj lomor ir ilo ien ekkar. Ikijen men in, ejelok bere ñan jidik.—2 Dri Tessalonika 1:5-8.
13. Etke Jesus ear kõtlok bwe ri kijirãt ro ren jibwe e?
13 Ilo men in, jemaroñ reilok ñan Jesus einwõt joñok eo ad. Ke ear kõtlok bwe ri kijirãt ro an ren jibwe e ilo jikin kallip in Gethsemane, ejjab kinke ear jab maroñ jojomare e make. Ilo mol, ear jiroñ ri kalor ro an: “Kwoj lemnok bwe I jab maroñ in kajitõk iben Jema, im E naj jilkintok ñõn iba kiõ elõñ jen joñoul im ruo lijion enjel ke? Elañe einwõt, ekijkan an kamol Jeje ko, bwe ren kõmõnmõn ein drein?” (Matu 26:53, 54) Ñan kõtõbrak ankil an Jehovah kar men eo eaorõktata ibben Jesus, meñe ear melelen bwe ear aikwij in eñtan. Ear liki nan ko ilo psalm in kanan eo an David: “Bwe Kwo jamin likit aõ ilo Hedis; im Kwo jamin likit Eo Am bwe En lo kõt.” (Sam 16:10) Elõñ yiõ ko tokelik ri jilek Paul ear ba kin Jesus: “Eo kin lõñliñ ar likit e iman, E ar iñtan ilo [alal in kaeñtan], im kejekron jok eo, im E ar jijõt i anbijmaroñõn tron an Anij.”—Dri Hibru 12:2.
Lañliñ eo ñan Kokwojarjar Etan Jehovah
14. Lañliñ et eo ear kakajur Jesus ilo aolep melejoñ ko an?
14 Ta kar lañliñ eo me ear kakajur Jesus ilo melejoñ eo enana tata? Ian aolep ri karejar ro an Jehovah, Jesus, leo Nejin ejitenburu ibben Anij, ear kein kõjjeroro eo elaptata an Satan. Inem tiljek eo an Jesus iumin melejoñ kar uak eo elaptata ñan kinaak eo an Satan nae Jehovah. (Jabõn Kennan Ko 27:11) Kwomaroñ ke lemnak kin lañliñ im juburu eo Jesus ear eñjake ke kar kajerkakbijeik e? Elap an kar mõnõnõ, ke ear kile bwe ear kajejjet jerbal eo kar lelok ñan e einwõt juõn emaan ewãppen ñan karreoik lotan eo nae iroij bõtata eo an Jehovah im ñan kokwojarjar Etan! Bareinwõt, ilo an jijet “i anbijmaroñõn tron an Anij” ejelok bere ej juõn jerammõn elap im unjen lañliñ eo elaptata ñan Jesus.—Sam 110:1, 2; 1 Timote 6:15, 16.
15, 16. Ta matõrtõr ko relej Ri Kennan ro rar kijenmij kaki ilo Sachsenhausen, im ta eo ear kakajur ir ñan kõmmane?
15 Ñan Ri Christian ro, ej bareinwõt juõn unjen lañliñ ñan bõk kunair ñan kokwojarjar etan Jehovah ikijen air kijenmij kin melejoñ ko im matõrtõr, ilo air lor wanjoñok eo an Jesus. Juõn wanjoñok emõn kar experience eo an Ri Kennan ro me rar eñtan ilo concentration camp eo ebuñbuñ Sachsenhausen im rar elle im mour jen maaj eo ekaeñtanan ñan mij ilo jemlokin lok Bata eo an Lal Kein Ka II. Ilo maaj eo, elõñ thousand ri kalbuj ro rar mij jen air kar kajerwawaik ir ñan mejatoto ko renana, nañinmij, ak kwuli ak ke SS guard ro rar mõn ir ilo lej iturin wõt ial eo. Ri Kennan ro, aolep 230 iair, rar elle im mour kinke rar bed ebake don im rar jibañ don meñe men in ear likit mour eo air make ilo kauwatata.
16 Ta eo ear kakajur Ri Kennan rein ñan kijenmij kin matõrtõr rot in elej? Ilo ien eo wõt ke rar tõbar jikin eo kar ejelok uwõta ie, rar kwalok air lañliñ im kamolol Jehovah ilo juõn jemenei etan “Bebe eo an 230 Ri Kennan ro an Jehovah jen jiljino ailiñ ko, koba ibben don ilo bulen wijki ko ebak ñan Schwerin ilo Mecklenburg.” Iloan, rar ba: “Juõn ien melejoñ eaetok im bin ej bed ilikid im ro rar elle im mour, einwõt emwij bõk ir jen juõn kijeek eurur, ejelok bwin baat ibbeir ñan jidik. (Lale Daniel 3:27, NW.) Ilo oktak, rej obrak kin kajur jen Jehovah im rej kijoror im kõttar kien ko rekãl jen King eo ñan kowõnmanlok men ko an Anij.”c
17. Kain melejoñ rot ko armij ro an Anij rej iioni kiõ?
17 Einwõt rein 230 retiljek, kij bareinwõt jemaroñ bõk melejoñ kin tiljek eo ad, meñe jejañin kar aikwij “katorlok [bõtõktõkid].” (Dri Hibru 12:4) Ak juõn melejoñ emaroñ walok ilo elõñ wãwen ko. Emaroñ ikijen kajirere jen ri school ro mõttad, ak ijjibed ko jen ro mõttad ñan kõmman mour in lũñ im nana ko jet. Bareinwõt, bebe eo ñan kejbãrok kij jen bõtõktõk, ñan mare ilo Iroij, ak ñan kakajiriri ro nejid ilo tõmak eo ilo juõn family ejebel ikijen kabuñ emaroñ walok ilo ijjibed im melejoñ ko relap.—Jerbal 15:29; 1 Dri Korint 7:39; Dri Epesõs 6:4; 1 Piter 3:1, 2.
18. Ta kein kamol eo ewõr ibbed bwe jemaroñ kijenmij kin melejoñ ko relap bareinwõt?
18 Bõtab, jekdon ta melejoñ eo jej iione jej jelã bwe jej eñtan kinke jej likit mokta Jehovah im Ailiñ eo an, im jej watõke einwõt juõn jerammõn elap im jej lañliñ in kõmmane. Jej bõk kakajur jen nan in kamol ko an Peter: “Elañe rej kajirere kake kom kin etan Kraist, komij mõnõnõ, bwe Jitõb an aibujuij im an Anij ej ber iomi.” (1 Piter 4:14) Ilo kajurin jitõb an Jehovah, ewõr kajur ibbed ñan kijenmij kin melejoñ ko elaptata air bin, ñan aibujuij im nebar eo an.—2 Dri Korint 4:7; Dri Epesõs 3:16; Dri Pilippai 4:13.
[Kamelele ko itulal]
a Men ko rar walok ilo yiõ ko ilo 1960 rar baj jinoin wõt juõn lelkan in matõrtõr ko remeo im lej me Ri Kennan ro ilo Malawi rar aikwij in kijenmij kaki iumin jilñul yiõ ko. Ñan lo juõn bwebwenato eyu, lale 1999 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, page 171-212.
b Lale katak eo “High Court Upholds True Worship in ‘the Land of Ararat (Mõn Ekajet eo Eutiejtata Ej Rejetak Kabuñ eo Emol ilo ‘Ailiñ in Ararat’),’” ilo April 1, 2003, magazine in The Watchtower, ilo kajin English, page 11-14.
c Kin eyu in bebe in, lale 1974 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, page 208-9. Juõn bwebwenato an juõn eo ear elle im mour jen ien maaj eo jemaroñ loe ilo January 1, 1998, magazine in The Watchtower, page 25-9.
Kwomaroñ ke Kamelele?
• Ewi lemnak eo an Ri Christian ro kin eñtan im matõrtõr?
• Ta eo jemaroñ katak jen wãwen eo Jesus im ro jet retiljek rar emmakit ke rar bed iumin melejoñ?
• Etke e men in meletlet ñan jab ukõt nana kin nana ñe rej matõrtõr kij?
• Lañliñ ta eo ear kakajur Jesus ilo melejoñ ko an, im ta eo jemaroñ katak jen men in?
[Bo̦o̦k/Pija eo ilo peij 23]
Ewi Wãwen Rar Jerbale Matõrtõr
• Mokta jen an kar itok ri tarinae ro an Herod ñan Bethlehem ñan mõn aolep niñniñ ladik ro ruo yiõ dettair im diklok jen ir, ikijen tel eo an juõn enjel Joseph im Mary rar bõk niñniñ eo Jesus im ko ñan Egypt.—Matu 2:13-16.
• Elõñ alen ilo jerbal in kwalok nan eo an Jesus, ri kijirãt ro an rar kajeoñ in mõn e kin kennan eo an ekajur. Kajjojo ien Jesus ear ko jen ir.—Matu 21:45, 46; Luk 4:28-30; Jon 8:57-59.
• Ke ri tarinae ro im kaben ro rar itok ñan jikin kallip in Gethsemane ñan jibwe Jesus, ilo alikar ear kwalok kajjen, ruo alen ear jiroñ ir: “Ña e.” Ear bareinwõt kabõjrak ri kalor ro an jen air jumae ir im ear kõtlok bwe jar eo en bõk e.—Jon 18:3-12.
• Ilo Jerusalem, kar likit Peter im ro jet ilo prison, deñlok ir, im jiroñ ir bwe ren jab konono kin Jesus. Ak, ke kar kõtlok ir rar “ilok . . . , im ran otemjej iloan tempel, im ilo jikir e jab mwij air katakin im kwalok Jisõs bwe E dri Kraist.”—Jerbal 5:40-42.
• Ke Saul, eo tokelik ear erom ri jilek Paul, ear jelã kajjen bebe eo an Ri Jew ro ilo Damascus ñan mõn e, ro jein im jatin rar likit e ilo juõn kilõk im rej doorlallok e ilikin worwor eo ilo boñ, im ear ko.—Jerbal 9:22-25.
• Elõñ yiõ ko tokelik, Paul ear kãlet ñan jutak iman Caesar, meñe Governor Festus im King Agrippa rar jimor lo bwe “ejelok nana e kar kõmõn bwe en mij.”—Jerbal 25:10-12, 24-27; 26:30-32.
[Pija ko ilo peij 24, 25]
Meñe matõrtõr ear jibed ir ñan ko, elõñ thousand Ri Kennan ro retiljek ilo Malawi rar wõnmanlok in kõmmane jerbal in Ailiñ eo ilo lañliñ
[Pija ko ilo peij 25]
Lañliñ eo ñan kokwojarjar etan Jehovah ear kakajur rein retiljek ilo ien maaj ñan mij eo an Nazi ro im air bed ilo concentration camp ko
[Etan eo ej kõmman]
Maaj ñan mij: KZ-Gedenkstätte Dachau, courtesy of the USHMM Photo Archives
[Pija ko ilo peij 26]
Melejoñ ko im ijjibed ko remaroñ walok ilo elõñ wãwen ko