Kakajiririk Ajiri Ro ilo juõn Lal Ewõr Jitõb in Anemkwoj Ie
KWONAÑIN ke lo an juõn ajiri akwelap kin juõn kein ikkure me jemen ak jinen ejjab kõnan wiaiki? Ak juõn ajiri me ekõnan ettõr im ikkure ke jemen ak jinen ear ba, “Kwon tõt wõt”? Kwomaroñ kile bwe ilo wãwen kein, jemen ak jinen ekõnan kõmmane men eo emõntata ñan nejin. Mekarta, emakijkij an jemen ak jinen kõtlok bwe eo nejin en kõmmane men eo ekõnan. Ke ajiri eo ej wõnmanlok wõt im jañ, jemen ak jinen ej ukõt an ba jaab ñan aet.
Elõñ ro jemen im jinen rej tõmak bwe air kakajiriri ajiri ro ilo emõn ej melelen bwe rej aikwij kabuñ buruen ro nejiir aolep ien. Ñan wanjoñok, rar kõmman juõn ekkatak kin 750 ajiri ro ilo America ikõtan 12 ñan 17 yiõ dettair. Ke kar kajitõk ibbeir kin ewi wãwen rar emmakit ke jemeir im jineir rar ba jaab ñan ir, enañin 60 percent in ajiri ro rar ba bwe rar wõnmanlok wõt im kajitõk. Enañin 55 percent rar lo bwe wãwen in ekkã an kar wõr tõbrak ie. Jemeir im jineir remaroñ lemnak bwe air kõtlok bwe ren anemkwoj ej kwalok yokwe, ak ej ke?
Lemnak kin jabõn kennan in emeletlet jen ien ko etto: “Elañe juõn ej lelok im kõmman ñan eo karejaran men otemjej ekõnan jen ien ej dik wõt, ilo mour eo an tokelik enaj erom juõn eo ejelok an kamolol.” (Jabõn Kennan Ko 29:21, New World Translation) Emol, ajiri ro nejid rejjab juõn ri karejar. Ak, kwojjab errã ke bwe nan in kakabilek in ej jerbal ñan kakajiriri ajiri ro? Ñe kwoj kabuñburuen ajiri ro ilo men otemjej, men in emaroñ kõmman bwe en ‘ejelok air kamolol ñe rej rittolok,’—im renaj ritto ro rekabbil im kõbboojoj.
Ilo oktan, Bible eo ej kakabileklek ro jemen im jinen: “Kwon kibel juõn ajiri ilo ial eo en etal ie.” (Jabõn Kennan Ko 22:6) Ro jemen im jinen remeletlet renaj lor nan in tel in, im likit im kajejjet kien ko ralikar, rejjab oktak, im rekõmmanwa. Rejjab lemnak bwe wãwen eo ñan kwalok yokwe ñan ro nejiir ej ilo air kõtlok ir bwe ren kõmman kõnan ko air make; im rejjab nawõnãir kin air idipikpik im jañ ak ellamõjmõj. Jen an eindein, rej errã ibben nan ko remeletlet an Jesus: “A en ami nan Aet, aet; Jab, jab.” (Matu 5:37) Ak ta eo ej kitibuj ilo am katakin ro nejõm? Lemnak kin wanjoñok in ekajur.
“Einwõt Mõri ko ilo Pein”
Bible eo ej kwalok juõn wanjoñok kin kõtan eo an jemen im jinen im ajiri eo ilo juõn wãwen eo me ej kwalok kin an ajiri eo aikwij bõk tel jen ritto ro. Sam 127:4, 5 ej ba: “Einwõt mõri ko ilo pein armij ekajur, ein drein ajiri ro nejin eo emõn drer. Emõnõnõ armij eo im nien mõri eo an e obrõk kaki.” Inem kar keidi ajiri ro ñan made ko, im jemen im jinen ñan juõn armij ekajur. Einwõt juõn ri libbon ejelã bwe made ko an rejamin jide im kalel men eo ej kõjjeroroiki, eindein ro jemen im jinen reyokwe rej kile bwe rej aikwij lukkun kate ñe rej kakajiririk ajiri ro. Rekõnan bwe ro nejiir ren tõbar juõn ‘kein kõjjeroro’—juõn mour ekajuburu einwõt ritto ro rej mõnõnõ im jemaroñ liki ir. Rekõnan bwe ro nejiir ren kõmman jokãlet ko remõn, bwe ren meletlet im bõprae abañ ko ren kar jab aikwij walok, im ñan kõtõbrak mejenkajjik ko ewõr tokjeir. Ak ritto ro rej aikwij kate ir elañe rekõnan bwe en walok men kein.
Bwe juõn made en tõbar men eo ej kõjjeroroiki, ta eo ej menin aikwij? Ej aikwij let am keboje, emõn am kejbãroke, im aleje ñan kein kõjjeroro eo. Eindein, ritto ro rej aikwij keboj ajiri ro, kejbãrok ir, im tel ir ilo jimwe elañe rekõnan bwe en wõr tõbrak ilo an ajiri ro rittolok. Jen etale kajjojo wãwen kein jilu ñan kakajiriri ajiri.
En Let Am Keboje Made Eo
Ilo ien ko ilo Bible, ri libbon ro rar lukkun kejbãrok wãwen air keboje made ko air. Made in libbon eo, bõlen kõmman jen juõn alal emera, kar aikwij eiki im kõmman bwe en lukkun jimwe. Tu-maan in made eo ear aikwij lukkun ekañ. Im ilo lokan made eo, rar kõlaak kolan bao ko ñan kõmman bwe en jimwe an kelok.
Ro jemen im jinen rekõnan bwe ro nejiir ren einwõt made kein—ren jimwe im rejjab jer jen ial eo. Kin men in, elañe remeletlet, rejamin kajekdon mõjno ko an ro nejiir ak ilo yokwe rej jibañ ir ñan anjo ioir. Enaj lõñ jerbal rot kein ibben jabdewõt ajiri, kinke “e lukjõk men in bwebwe ilo buruen juõn ajiri.” (Jabõn Kennan Ko 22:15) Bible eo ej kakabileklek ro jemen im jinen ñan kauweik ak katakin ro nejiir. (Dri Epesõs 6:4) Emol, kauwe eaorõk ñan kaddek im kajimwe lemnak im kadkad ko kadkadin juõn ajiri.
Inem, ejjab juõn menin bwilõñ bwe Jabõn Kennan Ko 13:24 ej ba: “Eo ej drebij wõt alal in kaje, ej drike nejin; a eo ej yokwe e, ej kajeik e ilo ien ekar.” Ekkar ñan eon ko ilo chapter in, alal in kaje eo ej jutak kin juõn wãwen kajimwe ilo jabdewõt wãwen ekkar. Ñe ej lelok kauwe ilo yokwe, jemen ak jinen ej kajeoñ in kajimwe bwid ko kinke elañe ajiri eo ejjab jolok bwid ko men in enaj kõmman bwe ajiri eo en jab lemõnõnõ ñe eritto. Ilo mol, ñe jejjab kauweik nejid ej melelen bwe jej dike ir; ak jej kwalok ad yokwe ir ikijen ad kauweik ir.
Juõn jemen ak jinen eo ej yokwe nejin ej bareinwõt jibañ e ñan melele kin unin air kõmman kien ko. Kin men in, kauwe ej kitibuj jab lelok wõt kien ko im lelok kaje, ak elaplok an aorõk, ej jibañ ajiri eo ñan melele kaki kien ko im ilo wãwen in enaj bõk meletlet. Bible eo ej ba: “Eo ej bokake kien eo, e nejin e meletlet.”—Jabõn Kennan Ko 28:7.
Kolan bao ko me ri libbon eo ej kõlaak ñan made ko rej jibañ bwe made ko ren jimwe wõt air kelok imejatoto. Bareinwõt, katak ko ilo Bible jen Eo ear kõmman karõk kin mour in family remaroñ bedwõt ibben ajiri ro meñe emwij air illok jen jemeir im jineir, im renaj bõk tokjen jeni ilo aolepen air mour. (Dri Epesõs 3:14, 15) Ak, ewi wãwen ro jemen im jinen remaroñ kõmman bwe katak rot kein remaroñ mõttan lemnak im kadkad ko kadkadin ajiri ro?
Lale nan in kakabilek eo an Anij ñan ro jemen im jinen rej Ri Israel ilo ran ko an Moses: “Im nan kein, ij jiroñ yuk ranin, ren ilo buruõm; im kwon kanuij katakin ro nejõm kaki.” (Duteronomi 6:6, 7) Inem ro jemen im jinen rej aikwij kõmman ruo men ko. Moktata, rej aikwij katak im jerbale Nan eo an Anij ilo mour ko air make, melelen ñan lukkun yokwe kien ko an Anij. (Sam 119:97) Inem renaj maroñ jerbale mõttan eo kein karuo ilo eon eo—ñan “kanuij katakin” kien ko an Anij ñan ro nejiir. Men in ej aikwij bwe ren likit kien kein ilo buruen ro nejiir ikijen air bolemen air katakin ir im emakijkij air eliji katak ko.
Alikar, elap an ekkar ilo ran kein bareinwõt ñan katakin nan in kakabilek ko ilo Bible im ñan kajerbal nan in kauwe ko rej menin yokwe ñan kajimwe bwid ko relap. Rej wãwen ko rej menin aikwij ñan keboj “made” ko raorõk ilo nan in kõkkar bwe en jimwe air kelok ak wõnmanlok ñan ien eo reritto.
Kejbãrok Made Eo
Jen bar jeblak ñan wanjoñok eo kar jeje ilo Sam 127:4, 5. Kememej bwe ri libbon eo ear kobrak “nien mõri eo” kin made in libbon ko an. Elikin an keboje made ko, ej aikwij in kejbãroki. Inem, ri libbon eo ear likiti ilo juõn nien made, ijo me rejamin mõkaj air jorrãn. Ekaitoktoklimo bwe, Bible eo ilo nan in kõkkar ej konono kin Messiah eo einwõt juõn made emetaltõl me Jemen ear ‘noje . . . ilo nien mõri eo An.’ (Aiseia 49:2) Jehovah Anij, Jemen eo elaptata an yokwe, emol an kar kejbãrok Jesus, Nejin ejitenburu ibben, jen aolep jorrãn ko mae ien eo ejejjet air mõn Messiah eo einwõt kar kanan kake. Meñe ilo ien mij, Anij ear kejbãrok Nejin jen an jorrãn ñan indio, ilo an kar karol e ñan lañ, bwe en mour ñan indio.
Eindein, ro jemen im jinen remõn rekõnan kejbãrok ro nejiir jen jorrãn ko jen lal in enana. Emaroñ bwe ro jemen im jinen rejjab kõtlok bwe ajiri ro ren bõk kunair ilo jet makitkit ko me remaroñ kajerwawaik ir ñan kilan ko rekauwatata. Ñan wanjoñok, ritto ro remeletlet rej kaorõk nan in kakabilek in: “Kõmao ko renana rej kakõt mõnit ko remõn.” (1 Dri Korint 15:33) Ilo air kejbãrok ro nejiir jen air kamao ibben ro rejjab kautiej kien ko kin mour erreo ilo Bible enaj bõpraik ir jen air kõmman bwid ko me remaroñ jelet mour ko air, ak kõmman bwe ren luji mour ko air.
Ejjab aolep ien ajiri ro rej kwalok kamolol kin kejbãrok eo an ro jemen im jinen. Ilo mol, jet ien remaroñ dike, kinke ekkã am aikwij ba jaab ñan ro nejõm bwe kwon kejbãrok ir. Juõn ri jeje book ko kin kakajiriri ajiri ej ba: “Meñe ejjab aolep ien rej kwalok im kamolol yuk ilo ien eo, ajiri ro emol air kõnan bwe jemeir im jineir ren lelok ñan ir karõk ko rejokane im kon ilo mour ko air. Jemaroñ kõmman men in ñe jej juõn jemen ak jinen eo ej kõmman joñan an ajiri ro maroñ kõmmane.”
Aet, am kejbãrok ajiri ro nejõm jen jabdewõt men me emaroñ bõk air ainemõn, air mour erreo, ak jutak eo air erreo iman Anij ej juõn wãwen eaorõk ñan kwalok bwe kwoj yokwe ir. Ñe rej rittolok, renaj melele kin unin kien ko am, im renaj kamolol yuk kin kejbãrok eo am eyokwe.
Aleje Made Eo
Lale bwe Sam 127:4, 5 ej keidi jemen ak jinen ñan juõn “armij ekajur.” Ej melelen ke bwe jemen wõt emaroñ bolemen an jelet ro nejin? Jaab. Ilo mol, nan in kakabilek eo kin wanjoñok in ej jerbal ñan ro jemen im jinen jimor—im bareinwõt ñan jemen ak jinen me ejelok rejetan. (Jabõn Kennan Ko 1:8) Nan ko “armij ekajur” ej kalikar bwe ej aikwij elap kajur ñan an libbon. Ilo ien ko ilo Bible, jet ien rar kalibubu libbon ko kin jinibõrõrõ, im ñan lukwõj to eo ion libbon eo, juõn ri tarinae emaroñ kar aikwij juri libbon eo kin neen im kiele bwe en maroñ lukwõje to eo. (Jeremiah 50:14, 29) Alikar, ej aikwij elap kajur im kate ñan an kanõktok to eo bwe en maroñ libbone men eo ej kõjjeroroik!
Eindein, ej aikwij elap kate ñan kakajiriri ajiri ro. Ajiri ro rejjab maroñ lale ir make, einwõt juõn made ejjab maroñ kakelok emake ñan kein kõjjeroro eo. Ekaburomõjmõj bwe, elõñ ro jemen im jinen rainin rejjab mõnõnõ in kate ir kin menin aikwij eo ñan kakajiriri ajiri ro. Rej bõk ial eo ebidodo. Rej kõtlok bwe television, school, im ajiri ro dettair wõt ro nejiir ren katakin ro nejiir kin ta eo ejimwe im bwid, kin mour erreo, im kin belele. Rej lelok ñan ro nejiir jabdewõt men rekõnan. Im ñe ebin air ba jaab ñan ir, rej baj kõtlok wõt ir—im ekkã air jekben im ba kin bebe ko air bwe rejjab kõnan kalõkatip ro nejiir. Ilo mol, air kõtlok bwe ro nejiir ren anemkwoj im kõmman kõnan ko air make enaj lap an kajorrãn ir.
Elap jerbal ñan kakajiriri ajiri. Ñan kõmman jerbal in kin aolepen buruõm ikijen tel jen Nan eo an Anij emol ej aikwij elap kate, ak jinekjej ko elap air wõr tokjeir. Magazine eo etan Ro Jemen im Jinen (Parents) ear ba: “Ekkatak ko . . . rar lo bwe ajiri ro me rar rittolok iumin tel eo an jemeir im jineir rej yokwe ak ebin kien ko air—ro me rar rejetak ro nejiir ak rar likit joñan an ajiri ro maroñ kõmmane—ear emõn air katak ilo school, ear emõn kõtan ko air ibben ro jet, rej bõk juõn eñjake emõn kin ir make, im elaplok air mõnõnõ jen ajiri ro jet me elap an jemeir im jineir kõtlok air kõmman kõnan ko air make ak elap air lej.”
Ewõr juõn jinekjej elaplok an emõn. Mokta jaar etale nan ko itujinoin Jabõn Kennan Ko 22:6: “Kwon kibel juõn ajiri ilo ial eo en etal ie.” Eon eo ej wõnmanlok kin nan kein rekamãnãn buru: “Im ñe e ridto e jamin illok jen e.” Jabõn kennan in ekakõrmol ej kallimur ke bwe enaj wõr tõbrak ko remõn? Ejjab aolep ien. Ñe eritto, nejõm enaj wõr an maroñ ñan an make kãlet ta eo ekõnan kõmmane. Ak eon in ej letok nan in kamol in eyokwe. Ta eo?
Elañe kwoj katakin ro nejõm ekkar ñan nan in kakabilek ko ilo Bible, kwoj ejaake juõn wãwen eo emõntata ñan bõktok tokjen eo eaibujuij—ñan lo an ro nejõm rittolok im erom ritto ro remõnõnõ, rejuburu, im ro jemaroñ liki ir. (Jabõn Kennan Ko 23:24) Inem, kwon keboje “mõri” kein raorõk, kejbãrok ir, im kate yuk ñan tel ir ilo jimwe. Kwojamin ajlok kake.
[Pija eo ilo peij 21]
Ro jemen im jinen rej kwalok ke air yokwe ro nejiir ilo air lelok ñan ir jabdewõt men rej kajitõk kake?
[Pija eo ilo peij 23]
Juõn jemen ak jinen eyokwe ej kamelele kin unin ewõr kien ko ilo family eo
[Pija eo ilo peij 23]
Ro jemen im jinen remõn rej kejbãrok ro nejiir jen kauwatata ko jen lal in enana
[Pija eo ilo peij 24]
Kakajiriri ajiri ro ej juõn jerbal elap, ak jinekjej ko elap air wõr tokjen