Ndina na Mulugu mu Dholebela Dhegerego Dheekiristawu

Anamasanyiha muselu dha mBibiliyani enowoonelamo wihina ndina na Mulugu nnalebiwa ni maletira mannayi Eebarayiku (יהוה), teto nnoofwanyeya waddamela dila 7000 muroluni dhobajha dha dholebela Dhebarayiku. Mbwenye athu owinjhiva enubuwela wihina mu Dholebela Dhegerego Dheekiristawu ndina nna kanalimo, bumwahaya, aBibiliya owinjhiva enakumihiwa ovanene ndina na Mulugu Yehova kanimo mu epaddi ya nipangano nixa. Anamatapulela owinjhiva yatapulelaga Dholebela Dhebarayiku, yafwanya mburo mwafwanyeya maletira ale mannayi Eebarayiku, enovenyihavo ndina nna na Mulugu aliwa wapwehavo madhu a nthithimiho owi “Nabwiya.”

Bibiliya Ootaleleya a Elabo Exa kanahara elemelelo ela yanamwinjhi. Bibiliya ola onolabihedha ndina na Yehova dila dhowakwana 237 mu Dholebela Dhegerego Dheekiristawu. Yeragana yothoma ela, anamatapulela ehirajhiha opendda dhithu ndha biili: (1) Rolu ninnihuna ovanene Dhegerego kahiyo dhiraajhi. Kopiya dhowinjhiva dhiliwo dhilebiwe vigavinre masaka menddi, numala olebiwa kopiya dhobajha. (2) Mudhidhi yoole, aliba yakopiyari rolu ndhe yowavenyihavo maletira ale mannayi wapwehavo madhu owi Kýrios, eli madhu eeGeregu enatapulela “Nabwiya,” obe yokopiyari rolu dhimodha mweriwena emodhave.

Nikuuru naanamatapulela a Bibiliya a Elabo Exa ehikanna ebaribari wihina maletira ale mannayi yofwanyeya muroluni dhoobajha. Dhithu dhathukulele aliwa okanna ebaribari eyo, sindha dhinaharela:

• Rolu dha Dholebela Dhebarayiku dhalabihedhiwa mudhidhi wa Yesu ni warumiwi ndina na Mulugu nalebiwa ni maletira ale mannayi nofwanyeyamo. Kale athu vang’ono yowanganyedha eyo. Mbwenye vano dhifwanyiwiwa rolu dha Dholebela Dhebarayiku waddamela mburo onithaniwa Qumran dhendho dhilebiwe nsaka noobajha, kayiwo ethu enamuthukulela muthu wanganyedha.

• Mudhidhi wa Yesu ni warumiwi ndina na Mulugu nalebiwa ni maletira ale mannayi, noofwanyeya mu Dholebela Dhebarayiku dhendho dhatapuleliwa ni Egerego. Dhihivira yaka dhowinjhivadhene anamasanyiha muselu dha mBibiliyani yubuwelaga wihina ndina na Mulugu nalebiwa ni maletira ale mannayi kanafwanyeya mu dholebela dha Septuaginta grega, eli epaddi dhaala ya yolebela Dhebarayiku. Mbwenye, yaka ya 1950, anamasanyiha a Bibiliya yohowela okala pasope ni faragimentu dhimodha dhakale dha Septuaginta grega dhaliwo mudhidhi wa Yesu. Mwaha faragimentu ndha, ndina na Mulugu nnalebiwa ni Ebarayiku. Mowindo, malabo a Yesu, ndina na Mulugu nafwanyeya mukopiyani dha Dholebela Dhegerego. Mbwenye nsaka nanennayi M.W., dholebela dha Septuaginta grega, ninga Kodisi Vatikanu ni Kodisi Sinayitiku, kadhanna ndina na Mulugu mulivuruni na Wambela ofiyedha livuru na Malakiya (mburo mwafwanyeya ndina na Mulugu kopiya dha kale). Mowindala, kannanganyedha wihina kopiya dhilebiwe mudhidhi yoole kamunafwanyeya ndina na Mulugu mu nipangano nixa obe mu Dholebela Dhegerego.

  Yesu alobelaga wa Mulugu ahiwoga egihina: “Miyo gihawaddela ndina neenyu athu mugivahilinyu elabo yavati”

• Dholebela Dhegerego Dheekiristawu dhinowoga wihina dila dhowinjhivadhene Yesu ooromola ndina na Mulugu ni ahawaddela athu amodha. (Juwawu 5:43; 10:25) Yesu alobelaga wa Mulugu ahiwoga egihina: “Miyo gihawaddela ndina nenyu athu mugivahilinyu elabo yavati.” Ni wenjhedhedhave egihina ‘eregeve wawaddela’ ndina nna. — Juwawu 17:6, 11, 12, 26.

• Woona wihina Dholebela Dhegerego Dheekiristawu dhivetheliwe ni Mulugu ndala ninga dholebela Dhebarayiku, sofuneya wihina ndina na Mulugu Yehova nifwanyeyege mu Dholebela Dhegerego. Yaka ya 50 M.W., murumiwi Tiyago ahawaddela anamaholela ooJeruzale egihina: “Simiyawu ohuwoga pamadhene dila yoobajha, Mulugu wawubuwela athu amalogo, wihina asakule nlogo niithaniwege ni Ndina naye.” (Dho 15:14) Bumwahaya yeere okala yorusa orumedha Tiyago waleba madhu ala, ahere ahikalawo muthu aanonile obe alabihedha ndina na Mulugu nsaka noobajha.

• Mu Dholebela Dhegerego Dheekiristawu ndina na Mulugu nnadhamo mwamakalelo oogwaddela. Va Ovuhulela 19:1, 3, 4, 6, ndina na Mulugu nnadhela wa madhu owi “Aleluya,” yayo ni Ebarayiku yatapuleliwa ndhu ni ndhu enatapulela “Munvuwihe Jah.” “Jah” makalelo ooromola ndina na Yehova mogwaddela. Mandina owinjhiva enalabihedhiwa mu dholebela Dhegerego Dheekiristawu yotapulelaya enowiwanana ni ndina na Mulugu. Mwebaribarene, malivuru owinjhiva enowoga wihina ndina na Yesu nnatapulela “Yehova fuuvuluwa.”

• Dholebela dhakale dha maJudewu dhinowoniha wihina maJudewu yolabihedha ndina Yehova mu dholebela dhewa. Livuru dhaala na malamulo amaJudewu nnithaniwa Tosefta, nimanle olebiwa muwari mwa yaka ya 300 M.W., niwogaga wodhela malivuru amakiristawu yapahiwa labo na Sabadu nnihina: “Malivuru a muthenga dhixa ni a minim [podi wera enagiwana maJudewu yaali makiristawu], aliwa obe [amwiddani] kinavuluwa vamoothoni. Mbwenye enapahiwa mburo enafwanyiwiwavo, aliwa vamodha ni malivurwiwaya enawoga ndina na Mulugu.” Mowiwanana ni livuru nnahaanyedha madhu a Rabinu Yose, muGalilewu, aaliwo omambelelo wa nsaka nanabiili M.W., ahiwoga wihina malabo mamodha a vasumanani enohoweleya “erajhihe ogwaddanyiwa [nnawagana malivuru amakiristawu] enawoga ndina na Mulugu, mwaakoye vano ale enaahale mwapahe.”

• Anamasanyiha amodha a Bibiliya enorumedha wi ndina na Mulugu podi wera noofwanyeya mu dholebela Dhebarayiku dhendho dhawogiwa mu Dholebela Dhegerego Dheekiristawu. Livuru (The Anchor Bible Dictionary) ninna musolo “Tetragrama a Nipangano Nixa” nnowoga negihina: “Dhihikalawo dhithu dhinatonyihedha wihina ndina na Mulugu nalebiwa ni maletira mannayi, Yahweh, noofwanyeya mu N[ipanganoni] N[ixa] malivuru mamodha obe maatene a N[ipangano] N[akale] kopiya dhobajha dha NN numala olebiwa.” Namasanyiha a Bibiliya George Howard onowoga: “Woona wihina ndina na Mulugu nalebiwa ni maletira ale mannayi noodhowave nlebiwaga mmalivuruni a Bibiliya Eegerego [a Septuaginta], Makiristawu oobajha yaparihedhiwa mabasa, enowoneleyamo wihina anamaleba a N[ipangano] N[ixa], yawogaga Dholebela, ndina na Mulugu nalebiwa ni maletira ale mannayi mburo vaalebiwiwa.”

• Anamatapulela amodha a Bibiliya yarihiwa, yolabihedha ndina na Mulugu mu Dholebela Dhegerego Dheekiristawu. Amodha yolabihedha ndina na Mulugu naarive Bibiliya ahinalebiwe. Anamatapulela amodha ni mabasa yapanriwa baala: Literal Translation of the New Testament . . . From the Text of the Vatican Manuscript, amutapulele di Herman Heinfetter yaka ya (1863); The Emphatic Diaglott, amutapulele di Benjamin Wilson yaka ya(1864); The Epistles of Paul in Modern English, amutapulele di George Barker Stevens yaka ya (1898); St. Paul’s Epistle to the Romans, amutapulele di W. G. Rutherford yaka ya (1900); The New Testament Letters, de J.W.C. Wand, amutapulele di bispu ooLondres yaka ya (1946). Ohiya malivuruve ala yatapuleliwa, namatapulela Pablu Besson ahilabihedha ndina “Yehova” va Lukaji 2:15 ni va Judasi 14. Mbibiliyani mwaaye aamutapuleliye ni ewogelo yEspanyoli omambelelo wa nsaka na 20. Oliye ahiwoga wihina ndina na Mulugu nlebiwege mBibiliyani dila dhokwaranya 100. Mudhidhi aBibiliya ala ehinathi otapuleliwa aBibiliya Eebarayiku a Dholebela Dhegerego yalebiwe nsaka na 16 odhowa osogolo, dhipaddi dhowinjhiva aliwa ehilabihedha ndina na Mulugu nalebiwa ni maletira mannayi. Ni ewogelo yeAlemawu baahi, ndina na Yehova, (obe ni Ebarayiku “Yahweh”) nnoofwanyeya aBibiliya owakwana 11 a Dholebela Dhegerego Dheekiristawu, teto anamatapulela amodha yafwanya epaddi vilebiwe “Nabwiya” vasogolova yolebavo ndina na Mulugu Yehova muwari mwa parenti.” Ohiya eyo, aBibiliya ookwaranya 70 ni ewogelo yeAlemawu enolabihedha ndina na Mulugu mmanotani ni madhu enawoga yotapulelaya. Bibiliya, a Evangelho Segundo S. Mattheus, amutapulele Padiri Santanna yaka ya (1909), onolabihedha ndina na Mulugu. Ovaneneve, Bibiliya eeFaranseji aniithaniwa Bible de Chouraqui a yaka ya (1985), Leneide Duarte ni Leila Duarte emutapuleliwa ni Ezugu yaka ya (1996 ofiyedha 1997), onolabihedha ndina na Mulugu nnalebiwa ni maletira ale mannayi mu Dholebela Dhegerego Dheekiristawu.

  

• Abibiliya etapuleliwe ni dhiwogelo okwaranya 100 ehikanna ndina na Mulugu mu Dholebela Dhegerego Dheekiristawu. Dhiwogelo dhowinjhiva dho wAfirika, dho wAmerika, dho Aziya, dho Ewuropa ni dha eliga yoPasifiku, dhinolabihedha ndina na Mulugu pamadhene. (Osugwe dhiwogelo dhimodha epaddi ya 546 ni 547.) Anamatapulela amodha aBibiliya ayo ehithoma olabihedha ndina na Mulugu, mwaha wa muselu dhimodhave dhisorihiwe vala. Abibiliya amodha a Dholebela Dhegerego Dheekiristawu ekumihiwe ovanene, ninga Bibiliya ni ewogelo yErotumanu a (1999), munoofwanyeya ndina “Jihova” dila dhowakwana 51 mmaversikuluni owakwana 48 , teto Bibiliya a ewogelo ya Bataki (toba) a (1989) owIndoneziya, onolabihedha ndina “Jahowa” dila dhowakwana 110.

  

Mwebaribarene, dhihikalawo dhithu dhowinjhiva dhinanthukulela ohogolosela ndina na Mulugu mburo mwalebiwiwa mBibiliyani a Dholebela Dhegerego Dheekiristawu. Siyeyo yerilena anamatapulela a Bibiliya a Elabo Exa. Aliwa enooriha vanlubale ndina na Mulugu ni enowoova okumihamo ethu-siithu yafwanyeya mu dholebela dhoobajha. — Ovuhulela 22:18, 19.