A4
Wẽnnaam yʋʋrã sẽn be Biiblã babg ning b sẽn da gʋls ne Ebre wã pʋgẽ
B sẽn da gʋlsd Wẽnnaam yʋʋrã to-to ne pnd Ebre wã nand tɩ b tall Zʋɩf rãmbã n kẽng yembd Babilonnã
B sẽn da gʋlsd Wẽnnaam yʋʋrã to-to ne Ebre, Babilon yembd poorã
Wẽnnaam yʋʋrã b sẽn gʋlsd ne Ebre wã gʋls-biis a naasã יהוה bee Biiblã babg ning b sẽn da gʋls ne Ebre wã pʋgẽ na maan naoor 7000. Biibl-kãngã pʋgẽ, b lebga gʋls-biis a naasã b sẽn boond tɩ Tetragrammã tɩ “Zeova.” Yʋ-kãng sõor n yaa wʋsg n yɩɩd yʋy a taabã Biiblã pʋgẽ. Yaa sɩd tɩ Wẽnnaam sẽn vẽneg neb nins tɩ b gʋls Biiblã ra mi n tũnugda ne naam yʋy la gom-biis sẽn bilgd a sẽn yaa to-to wã n gomd a yelle. Wala makre, “Sẽn-tõe-a-fãa wã,” “Sẽn ka-a to wã,” la “Zu-soabã.” La yaa Tetragrammã bal la b wilg tɩ yaa Wẽnnaam yʋ-peelle.
Yaa Wẽnnaam a Zeova meng n kɩt tɩ Biiblã gʋlsdbã gʋls a yʋʋrã. Wala makre, a vẽnega no-rɛɛs a Zowɛll t’a gʋlse: “Ned ning fãa sẽn pʋʋsd ne a Zeova yʋʋrã na n paama fãagre.” (Zowɛll 2:32) Wẽnnaam leb n kɩtame tɩ yɩɩn-gʋlsd a yembr gʋls yaa: “Bɩ nebã bãng tɩ yãmb a soab ning yʋʋr sẽn yaa a Zeova wã, yãmb y ye tãa bal n yaa sẽn ka-a to dũniyã tɛk fãa.” (Yɩɩn-sõamyã 83:18) Yɩɩn-sõamyã sebrã pʋgẽ bala, d yãta Wẽnnaam yʋʋrã na maan naoor kobs-yopoe. Yaa sebr b sẽn gʋls t’a goamã be yamleoogo, tɩ Wẽnnaam nin-buiidã ra segd n dɩk gom-kãens n maan yɩɩla, wall b togsd-b n yɩlemdẽ. Woto wã, bõe yĩng tɩ Wẽnnaam yʋʋrã pa be Biibl-dãmb wʋsg b sẽn lebg pʋsẽ? Bõe tɩ b ning “Zeova” wã Biibl-kãngã pʋgẽ? Zeova wã sẽn yaa Wẽnnaam yʋʋrã võor yaa bõe?
Yɩɩn-sõamyã vɛrse-rãmb a wãn sẽn be Mog-kɩɩngã seb-pindim a ye pʋgẽ. B gʋlsa seb-pindim-kãng tɩ pa ta yʋʋm 50 a Zeezi rogmã poor ye. B gʋls-a-la ne Ebre ning nebã sẽn da gomd Babilon yembdã poorã gʋls-biisi, la Tetragrammã bee zĩis wʋsg ne pĩnd Ebre wã gʋls-biisi
Bõe yĩng tɩ Wẽnnaam yʋʋrã pa be Biibl-dãmb wʋsg b sẽn lebg pʋsẽ? Yaa bũmb toor-toor yĩnga. Kẽer tagsdame tɩ Wẽnnaam sẽn tõe fãa pa baood tɩ b boond-a ne yʋʋr takɩ ye. Wõnda sãnda tũu Zʋɩf-rãmbã minung n bas Wẽnnaam yʋʋrã pʋdbo, b sẽn yɛɛsd b na wa n paoog a yʋʋrã yĩnga. Kẽer me tagsdame tɩ b sẽn pa mi d sẽn segd n bool Wẽnnaam yʋʋrã to-to takɩ wã, yɩta sõma tɩ b boond-a ne naam yʋy wala “Zu-soaba,” la “Wẽnnaam.” La ad bũmb kẽer sẽn wilgd tɩ rẽ pa tar tikr ye:
Sẽn yet-b tɩ Wẽnnaam sẽn tõe fãa pa baood tɩ b boond-a ne yʋʋr takɩ wã yĩmame tɩ Wẽnnaam yʋ-peellã ra sɩng n bee a Gomdã sɛb nins b sẽn gʋls hal sɩngrẽ wã pʋgẽ, wala makre, b sẽn kogl b rãmb hal sẽn deng Kiristã rogmã. D zoe n togsame tɩ Wẽnnaam kɩtame tɩ b gʋls a yʋʋrã hal na maan naoor 7000 a Gomdã pʋgẽ. Dẽnd yaa vẽeneg t’a ratame tɩ d bãng a yʋʋrã la d pʋt-a.
Lɛbgdb nins sẽn tũ Zʋɩf-rãmbã minung n yãk Wẽnnaam yʋ-peellã yĩma bũmb sẽn tar yõod wʋsgo. Zʋɩf-rãmbã seb-gʋlsdb kẽer da pa rat n pʋd yʋʋrã, la ne rẽ fãa, b pa yãk-a Biiblã sɛb nins b sẽn lebs n gʋlsã pʋsẽ ye. Wẽnnaam yʋʋrã ra bee pĩnd wẽndẽ seb-pindim nins b sẽn yã Kumrãn sẽn pẽ Mog-kɩɩngã pʋsẽ wã zĩis wʋsgo. Biiblã lɛbgdb kẽer ledga Wẽnnaam yʋʋrã ne “ZU-SOABA.” B gʋls-a-la ne gʋls-bi-bɛda, n wilgd yʋʋrã sẽn segd n zĩnd zĩis ninsã. La sokr n be. Bõe yĩng tɩ lɛbgdb-kãens bas b yam n ledg Wẽnnaam yʋʋrã wall b yãk-a, n yaool n sak n deeg t’a bee Biiblã pʋgẽ naoor tusa? Yaa ãnda n kõ-b sor tɩ b ledg-a wall yãk-a? Bãmb bal n tõe n bãnge.
Neb nins sẽn yet tɩ b pa segd n pʋd Wẽnnaam yʋʋrã tɩ bala, d pa mi yʋʋrã sẽn boond to-to takɩ wã yaool n sakd n pʋta a Zeezi yʋʋrã. La a Zeezi wakatẽ wã, a karen-biisã sẽn da boond a yʋʋrã to-to wã yaa toor fasɩ ne kiris-neb wʋsg sẽn boond-a to-to rũndã-rũndã wã. Wõnda Zʋɩf-rãmb nins sẽn lebg kiris-nebã ra boonda a Zeezi t’a Ye·shuʹa, la b ra boond “Kiristã” sẽn yaa a naam yʋʋrã tɩ Ma·shiʹach bɩ “Mesi.” Kiris-neb nins sẽn da gomd Gɛrkã ra boond-a lame t’a I·e·sousʹ Khri·stosʹ, tɩ sẽn gomd-b Latẽ wã ra boond-a t’a Ieʹsus Chriʹstus. Wẽnnaam vẽnega sẽn gʋls-b Biiblã tɩ b gʋls a Zeezi yʋʋrã ne Gɛrke, tɩ wilgdẽ tɩ kiris-nebã ra pʋta yʋʋrã wa b sẽn gʋls-a to-to b buud-gomdã pʋgẽ wã. Woto me, Dũni-paalgã lebgr sullã neb tagsame tɩ zemsame tɩ b gʋls “Zeova” wã, baa sã n da pa woto kɛpɩ la b ra boond Wẽnnaam yʋʋrã ne pĩnd Ebre wã.
Bõe yĩng tɩ b ning “Zeova” wã Dũni-paalgã lebgr pʋgẽ? Ne Ãngilindã, gʋls-biis a naasã b sẽn boond tɩ Tetragrammã (יהוה) yaa YHWH. Tetragrammã ra pa tar wãgdse, wa sẽn yaa to-to ne pĩnd wẽndẽ Ebre wã gʋls-biisã fãa wã. Nebã sẽn wa n gomd pĩnd wẽndẽ Ebre wã, b sã n wa karemdẽ, b bãngda wãgds nins sẽn zemsã nana-nana n ningdẽ.
B sẽn gʋls Biiblã babg ning b sẽn da gʋls ne Ebre wã n sa wã na maan yʋʋm tusr poore, Zʋɩf-rãmbã bãngdb baoo bãn toor-toor n ningdẽ, n na n sõng sẽn karemd-b Ebre wã tɩ b bãng wãgds nins b sẽn segd ning gʋls-biisã sʋka. La wakat kãng tɩ Zʋɩf-rãmb wʋsg tudgame n tagsdẽ tɩ pa segd tɩ b bool Wẽnnaam yʋ-peellã tɩ yi ye. Rẽ n so tɩ b sɩng-a ledgr ne yʋy a taaba. Dẽnd wõnda b sẽn wa n lebs n gʋlsd Tetragrammã, b rɩka yʋy nins b sẽn ning n ledg Wẽnnaam yʋʋrã wãgdsã n paas gʋls-biis a naasã. Woto kɩtame tɩ b pa tõe n tik seb-kãens b sẽn gʋls n ning bãnã n bãng b sẽn da boond Wẽnnaam yʋʋrã to-to ne Ebre wã ye. Kẽer tagsdame tɩ b ra boonda yʋʋrã tɩ “Yahweh,” tɩ sãnda tagsdẽ tɩ ra pa woto ye. Mog-kɩɩngã seb-pindim a ye pʋgẽ, Maan-kʋʋr sebrã goam n be be ne Gɛrke, tɩ b gʋls Wẽnnaam yʋʋrã a pʋgẽ tɩ Iao. Pĩnd wẽndẽ seb-gʋlsdb sẽn yaa Gɛrk-rãmb me ra lebgda yʋʋrã tɩ Iae, I·a·beʹ, ne I·a·ou·eʹ. La bũmb baa a ye kae d sẽn tõe tik n yɩ dem-dem ye. Sẽn be bala, d pa mi Wẽnnaam nin-buiidã sẽn da boond a yʋʋrã to-to ne Ebre pĩnd wẽndẽ ye. (Sɩngre 13:4; Yikri 3:15) La d miime tɩ Wẽnnaam sã n da gomd ne a nin-buiidã, a ra wae n pʋta a meng yʋʋrã, t’a nin-buiidã me ra boond-a ne a yʋ-peellã. B sã n da wa gomd ne neb a taab me, b pʋt-a lame.—Yikri 6:2; 1 Rĩm-dãmbã 8:23; Yɩɩn-sõamyã 99:9.
La bõe yĩng tɩ d ningd “Zeova” Biibl-kãngã pʋgẽ? Bʋʋmã yaa tɩ yaa woto la b sɩng n boond Wẽnnaam yʋʋrã ne Ãngilindã hal yʋʋm wʋsgo.
Wẽnnaam yʋʋrã sẽn be Sɩngr 15:2, a William Tyndale Pãntatekã a sẽn lebg yʋʋmd 1530 wã pʋgẽ
Pipi b sẽn ning Wẽnnaam yʋʋrã Ãngilind Biibl pʋgẽ, yaa a William Tyndale Pãntatekã a sẽn lebg yʋʋmd 1530 wã. A gʋlsa yʋʋrã tɩ “Iehouah.” La kaoosg zugẽ, b sẽn gomd Ãngilindã to-to wã toeemame, tɩ b sẽn gʋlsd Wẽnnaam yʋʋrã to-to wã me toeeme. Wala makre, yʋʋmd 1612 wã, a Henry Ainsworth gʋlsa yʋʋrã tɩ “Iehovah” Yɩɩn-sõamyã sebrã a sẽn lebgã pʋgẽ. Rẽ zugẽ, yʋʋmd 1639 wã pʋgẽ b sẽn lebs n maneg seb-kãng n naag-a Pãntatekã n ẽnpirimã, b gʋlsa “Jehovah.” Yʋʋmd 1901 wã pʋgẽ, sẽn lebg-b American Standard Version Biiblã gʋlsa “Jehovah” zĩis nins fãa Wẽnnaam yʋʋrã sẽn be Ebre wã sɛbã pʋsẽ wã.
Biibl-mit a Joseph Bryant Rotherham neb wʋsg sẽn nandã wilga bũmb ning sẽn kɩt tɩ yẽ bas “Yahweh” wã n gʋls “Jehovah” sebr ning (Studies in the Psalms) a sẽn yiis yʋʋmd 1911 wã pʋgẽ. A yeelame t’a ra rat n gʋlsa “yʋʋr ning Biiblã karemdb wʋsg sẽn mi la b sẽn sak n deeg t’a zemsame wã.” Yʋʋmd 1930 wã, bãngd a Alexander Kirkpatrick me yeela bũmb sẽn wõnd woto yʋʋr ning sẽn yaa “Zeova” wã wɛɛngẽ. Ad a sẽn yeelã: “Rũndã-rũndã buud-gom-mitbã yetame tɩ b segd n karma yʋʋrã tɩ Yahveh bɩ Yahaveh. La wõnda yaa JEHOVAH wã la b wae n pʋt ne Ãngilindã n yɩɩda. La sɩd-sɩda, sẽn tar yõod n yɩɩd pa yʋʋrã sẽn boond to-to wã ye. Yaa b sẽn na n sak n deeg t’a yaa yʋ-peelle, la tɩ pa naam yʋʋr bal wa ‘ZU-SOAB’ ye.”
Tetragrammã sẽn yaa YHWH: “A kɩtdame tɩ yɩ”
HWH Ebre gom-bilã: “Kɩt tɩ yɩ”
Zeova wã võor yaa bõe? Zeova wã yita Ebre gom-bil a ye pʋgẽ, tɩ gom-bi-kãng rat n yeel tɩ “kɩt tɩ yɩ.” Sẽn paase, bãngdb wʋsg tagsdame tɩ gom-bilã bilgda b sẽn na n kɩt tɩ bũmb yɩ. Rẽ n so tɩ Dũni-paalgã lebgr sull nebã tagsdẽ tɩ Wẽnnaam yʋʋrã võor yaa: “A kɩtdame tɩ yɩ.” Biibl-mitbã tagsg yaa toor-toore. Woto kɩtame tɩ d pa tõe n yɩ dem-dem a võorã wɛɛngẽ ye. La bilg-kãngã zemsa ne a Zeova sẽn yaa bũmb fãa Naandã, la a Soab ning sẽn pidsd a raabã. A naana ninsaalbã, malɛgsã la ãndũniyã. La pa rẽ bal ye. A ket n kɩtdame t’a raabã pidsdẽ.
Rẽnd Zeova wã võor zʋʋga bũmb ning b sẽn yeel Yikr 3:14 pʋgẽ wã. Be, b yeelame: “Mam na n lebga mam sẽn dat n lebg a soaba,” bɩ, “Mam na n yɩɩ mam sẽn na n yɩ a soaba.” La sɩd-sɩda, gom-kãensã pa bilgd Wẽnnaam yʋʋrã võorã zãng ye. Yaa Wẽnnaam sẽn yaa a soabã la a bilgd bilf bala, n wilgdẽ t’a lebgda a sẽn tog n yɩ a soab bũmb fãa pʋgẽ, a raabã pidsg yĩnga. Rẽnd baa Zeova wã võor sẽn yaa woto wã, a pa tek a sẽn yãkd yam n lebgd a sẽn dat n yɩ a soabã ye. A yʋʋrã rat n yeelame me t’a kɩtdame t’a bõn-naandsã lebg yẽ sẽn dat fãa a raabã pidsg yĩnga.