Atleti Appetitużi taʼ l-​Oċeani

INN KORRISPONDENT TAʼ STENBAĦ! FL-​AWSTRALJA

DAK li l-​isqra kapaċi jagħmlu fl-​ajru, dan il-​ħut mill-​aqwa kapaċi jagħmlu fil-​baħar. Trid tarahom iżiġġu għall-​qiegħ, għaddejjin ħfief ħfief u jleqqu qishom vleġeġ żgħar ilellxu. Dawn issibhom dejjem għaddejjin, dejjem iħufu. Tabilħaqq, l-​isem xjentifiku tagħhom, Thunnus thynnus, ġej minn kelma li tfisser “ħaffef.” Huma jagħmlu parti minn familja prestiġjuża, u l-​qraba tagħhom jinkludu l-​marlin, il-​pastardella, u l-​pixxispad. Iva, dawn l-​atleti tal-​baħar, jekk għadek ma qtajtx, insibuhom fil-​familja tat-​tonn, li fiha 13-il speċi taʼ ħuta.

F’din il-​familja atletika, il-​protagonisti huma l-​bluefins. Is-​southern bluefin, li jinsab fin-​nofsinhar taʼ l-​ekwatur, jikber minn taʼ l-​inqas sa 200 ċentimetru u jlaħħaq il-​200 kilogramma. Madankollu, dawk li jqantru l-​iktar f’din il-​familja huma n-​northern bluefins ġganteski, li jinsabu, kif jissuġġerixxi isimhom, fl-​Emisferu tat-​Tramuntana. Dawn jikbru sa 270 ċentimetru jew iktar (illum il-​ġurnata saru rari minħabba s-​sajd żejjed li jsir), u kapaċi jlaħħqu s-​700 kilogramma​—b’75 fil-​mija taʼ ġisimhom muskoli qawwija. Imma d-​daqs ma jxekkilhomx lill-​bluefins. Fil-​fatt, il-​bluefins huma l-​iktar ħfief mit-​tonn kollu, u kapaċi jilħqu veloċità taʼ madwar 70 sa 80 kilometru fis-​siegħa għal perijodi qosra taʼ ħin.

Disinjati għat-​Tlielaq Qosra u l-​Maratoni

Il-​bluefins kif jirnexxilhom jgħumu b’daqshekk ħeffa? Ir-​rivista National Geographic tispjega: “Il-​bluefin ġie disinjat għall-​ħeffa meta wieħed iqis il-​muskoli li jkopru tliet kwarti minn ġismu, l-​idrodinamika taʼ l-​għaġeb li għandu, qalb b’saħħitha ħafna, ventilazzjoni bħal taʼ magna ramjet, nisġa taʼ vini li jirregolaw is-​sħana tal-​ġisem, u adattamenti speċjali oħra.” Fil-​fatt, il-​qalb b’saħħitha immens tal-​bluefin hija diversi drabi akbar mill-​qalb taʼ ħut ieħor u tixbah iktar lil qalb taʼ mammal milli lil dik taʼ ħuta. Barra minn hekk, qalb il-​bluefin, kuntrarju għal ħuta tipika li jkollha demmha kiesaħ, tippompja demm relattivament sħun permezz tas-​sistema ċirkulatorja inġenjuża. Żjieda taʼ 10 gradi Celsius fit-​temperatura tad-​demm iżżid il-​qawwa fil-​muskoli tal-​bluefin bit-​triplu, u minħabba f’hekk dan ikun jistaʼ b’ħeffa taʼ l-​għaġeb jimla żaqqu b’ħut, klamari, u dud tal-​fosfru.

Meta bluefin jilmaħ ikla appetituża​—bħal ngħidu aħna, xi kavall—​f’kemm ilna ngħidu dan jerħilha għal warajh permezz tad-​denb b’saħħtu li għandu qisu qamar felli. Il-​pinen pettorali u pelviċi jidħlu ġo xquq speċjali li hemm f’ġismu iebes ġebla ma jnaqqsulux mill-​veloċità tiegħu. Jgħaġġel kemm jgħaġġel, il-​kavall ftit għandu ċans li jeħlisha ħafif, għax il-​bluefin għandu wkoll il-​kapaċità li jara l-​istess ħaġa b’għajnejh it-​tnejn, għandu smigħ sensittiv għall-​aħħar, u għandu ditekters kimiċi li jiflu l-​ilma. Hekk kif il-​bluefin ikun lest biex jattakka, il-​pinen tiegħu jerġgħu joħorġu ħalli jkun jistaʼ jikkontrolla d-​direzzjoni f’dak il-​mument ferm qasir u kruċjali. Imbagħad, f’tebqa t’għajn, il-​ħalq u fejn ikun hemm il-​garġi jinfetħu u l-​kavall ma jibqax jidher iktar​—il-​ħuta tiġbdu ’l ġewwa u tibilgħu.

Peress li għandu qalb b’saħħitha ħafna, demm relattivament sħun u garġi kbar iktar mis-​soltu, it-​tonn jirkupra minn dawn it-​tlielaq qosra madwar għaxar darbiet iktar malajr minn kwalunkwe ħut ieħor. Madankollu, saħansitra waqt li jkun qed ‘jerġaʼ jieħu n-​nifs’​—kif ukoll waqt li jkun rieqed—​it-tonn jibqaʼ jgħum, għax huwa itqal mill-​ilma, u m’għandux il-​pompi tal-​garġi li għandu ħut ieħor u li jippermettulu jieqaf għal kollox. B’hekk, it-​tonn jgħum b’ħalqu kemxejn miftuħ bħall-​klieb il-​baħar. Il-​kliem fuq xi lapida tat-​tonn jistaʼ jgħid sempliċement hekk: “Maratona mit-​twelid sal-​mewt, u kultant xi tellieqa qasira sfrenata.”

L-iktar membri sbieħ tal-​familja tat-​tonn huma l-​yellowfins ġganteski. Il-​yellowfins jikbru madwar 2 metri u jkollhom strixxa safra, pinen żgħar sofor, u pinen twal iktar mis-​soltu u ppontati lura. Hu u jżiġġ fil-​baħar, dan il-​ħut mill-​isbaħ jidher ileqq bħal vleġeġ żgħar jaqbdu, speċjalment bil-​lejl. Fil-​fatt, il-​Ħawajjani jsejħulu ahi, li jfisser “nar.”

Atleti f’Inkwiet Serju

It-​tonn huwa mfittex ħafna għall-​ikel peress li għandu kwantità kbira taʼ laħam ħamrani u żejtni. Riċetti Ġappuniżi magħrufin sew minn dawk li jifhmu fl-​ikel, bħalma huma s-​sashimi u s-​sushi, għamlu l-​bluefin l-​iktar ikel imfittex u li jiswa l-​flus fis-​suq Ġappuniż. Il-​klijenti li jiffrekwentaw ir-​restoranti li jservu s-​sushi jħallsu flejjes kbar għal porzjonijiet żgħar taʼ tonn. Li kieku kellek tmur f’irkant u tismaʼ lil xi xerrejja jibbiddjaw fuq bluefin wieħed biss, tkun ġustifikat jekk taħseb li dawn qed jibbiddjaw fuq xi karozza ġdida. Somom taʼ flus bħal 11,000 dollaru [Lm4,230] jew iktar huma xi ħaġa komuni. Fil-​fatt, bluefin li kien jiżen 324 kilogramma nbiegħ għal 67,500 dollaru [kważi Lm26,000]! “Kbir daqs Porsche, jiġri daqs Porsche, u jiswa daqs Porsche,” qal wieħed konservazzjonist.

Meta wieħed iqis it-​talba li teżisti għat-​tonn, il-​provvisti tal-​ħut qed jonqsu bl-​ikrah. Il-​ħut qed “jistadulu wisq, qed jiġi sfruttat iżżejjed, [u] mħarbat sabiex jagħmlu l-​flus bħallikieku għada ma jeżistix,” jgħid il-​ktieb Saltwater Gamefishing. Vapuri industrijali moderni mgħammrin bl-​aħħar teknoloġija, inkluż is-​sorveljanza mill-​ajru, jaqbdu qabdiet kbar taʼ ħut. Per eżempju, meta vapur li jkun armat bix-​xibka tat-​tonn jilmaħ ġliba tonn, dan iniżżel dgħajsa b’xibka warajha, li tixbah lil dik tal-​lampara, biex iddawwar il-​ħut ħalli dan ma jaħrabx. Min-​naħa l-​oħra, il-​laneċ tat-​tonn li jistadu bil-​konz, jingħad li kapaċi jkalaw konz li jistaʼ jkun twil sa 130 kilometru. Maʼ dan il-​konz prinċipali jkun hemm imqabbad maʼ l-​2,200 brazzol, b’kull wieħed minnhom imsannar bil-​lixka. It-​terrur tat-​tonn wara li jinqabad! Il-​bluefins il-​kbar tant jiswew flus li d-​dgħajjes u l-​ajruplani tas-​sorveljanza “għandhom mnejn iqattgħu ġimgħat sħaħ biex isibu ftit minn dan il-​ħut,” tgħid il-​World Wildlife Fund.

Xi pajjiżi poġġew limiti fuq il-​qbid taʼ ħut li hu permess fl-​ibħra territorjali tagħhom, imma kif jistaʼ wieħed jikkontrolla l-​qbid tat-​tonn meta dan il-​ħut jgħix fil-​baħar miftuħ? (Northern bluefin li ġie mmarkat b’tikketta u meħlus ħdejn il-​Ġappun, inqabad iktar tard ftit ’il bogħod mill-​Messiku​—distanza taʼ kważi 11,000 kilometru ’l bogħod!) S’issa, it-​tweġiba hija li dan m’huwiex possibbli li jsir. Organizzazzjonijiet fi ħdan il-​Ġnus Magħquda qegħdin jipprovaw jippromwovu qabdiet sostenibbli, imma qed isibu maʼ wiċċhom lil uħud li għandhom interessi kbar investiti f’dan il-​qasam. Fil-​fatt, meta xi pajjiżi pprovaw jikkontrollaw il-​qbid tal-​ħut, dawn qanqlu kwistjonijiet jaħarqu.

Int għandek mnejn tistaqsi għala s-​sajjieda qed jipperikolaw il-​ġid li hemm fl-​ibħra, u saħansitra l-​għajxien futur tagħhom stess, billi jkomplu jisfruttaw provvisti li naqsu bl-​ikrah. In-​National Geographic jgħid: “Minkejja dan in-​nuqqas [taʼ ħut] li qed naraw, is-​sajjieda tradizzjonali u s-​sajjieda industrijali ma jistgħux jibdew minn jeddhom jipproteġu l-​ħut, għax dan ma jrendi l-​ebda qligħ. Kulma jkunu qed jagħmlu huwa li jħallu l-​ħut għal xi ħadd inqas skrupluż minnhom. Għall-​kuntrarju, kulħadd qiegħed jistad kemm jiflaħ.”

Jistgħu l-​Immarkar u t-​Trobbija Jsalvaw lit-​Tonn?

Saret riċerka konsiderevoli fuq is-​southern bluefin. Parti minn din ir-​riċerka tinvolvi l-​użu taʼ mmarkar b’tikketti elettroniċi u sofistikati li jirrivelaw tagħrif vitali dwar l-​imġiba u l-​benesseri tat-​tonn. Dan it-​tagħrif se jgħin biex jirregola l-​kwota tas-​sajd.

Sadattant, it-​trobbija tal-​ħut (fish farming), u li jinkludi t-​trobbija tat-​tonn, qed jikseb il-​popolarità f’ċerti pajjiżi. Fejn għandha x’taqsam il-​fertilità, il-​bluefins nisa għandhom ħafna x’joffru lil dawk li jieħdu ħsieb it-​trobbija tal-​ħut​—dawn ibidu mal-​15-il miljun bajda fi staġun wieħed tal-​bajd! Jekk dan jirnexxi, it-​tkabbir jistaʼ jtaffi l-​pressjoni li hemm fuq il-​provvisti batuti taʼ tonn li jgħix fl-​istat naturali tiegħu. Tabilħaqq, ikun ħasra li naraw l-​estinzjoni taʼ atleti akkwatiċi mill-​isbaħ bħalma huwa t-​tonn u speċjalment il-​protagonisti tal-​familja, il-​bluefins​—ħut li mhux biss ipaxxi l-​għajn imma fih ukoll togħma bnina.

[Stampa f’paġna 16,17]

Yellowfin tuna

[Sors]

Innerspace Visions

[Stampa f’paġna 18]

Bluefin tuna

[Sors]

Innerspace Visions