Bratislava—Minn Post Antik fejn Kienu Jaqsmu x-​Xmara għal Belt Kapitali Moderna

MINN KORRISPONDENT TAʼ STENBAĦ! FL-​ISLOVAKKJA

IMMAĠINAK li tistaʼ tivvjaġġa lura fiż-​żmien sas-​sena 1741. Bl-​antiċipazzjoni jistaʼ jinħass ċertu eċċitament fl-​arja. Jistaʼ jinstemaʼ d-​daqq taʼ trumbetti festivi hekk kif in-​nies jimbottaw u jrossu biex jersqu kemm jistaʼ jkun qrib it-​triq fejn dalwaqt se tgħaddi l-​purċissjoni. Ir-​raħlin, lebsin l-​aħjar libsa tagħhom taʼ nhar taʼ Ħadd, u l-​beltin arroganti mżejnin bl-​aħħar stili jinsabu hawn, flimkien man-​nobbli li ġew biex jaraw u biex jarawhom. Rappreżentanti rjali qed iqassmu muniti tad-​deheb u tal-​fidda li fuqhom għandhom il-​wiċċ taʼ sinjura żagħżugħa, filwaqt li n-​nies qed jgħajtu bl-​eċċitament. Għala din l-​għagħa kollha? Marija Tereża, l-​arċidukessa taʼ l-​Awstrija, tinsab fi triqitha lejn il-​belt biex tiġi inkurunata bħala r-​reġina l-​ġdida taʼ l-​Ungerija.

Nerġgħu niġu għall-​preżent. Kieku xtaqt iżżur il-​post fejn saret din l-​inkurunazzjoni importanti, fejn kont tmur? Mhux fi Vjenna, fejn illum ħafna turisti jammiraw il-​palazz irjali taʼ Marija Tereża, lanqas f’Budapest, il-​kapitali taʼ l-​Ungerija taʼ żmienna. Ikollok iżżur Bratislava, belt li tinsab fuq ix-​Xmara Danubju, xi 56 kilometru lejn il-​Lvant taʼ Vjenna.

Bratislava tal-​lum, belt taʼ madwar nofs miljun ruħ, hija l-​kapitali taʼ l-​Islovakkja, pajjiż panoramiku. Meta tqabbilha mal-​bliet kapitali qrib tagħha—Budapest, Vjenna, u Praga—Bratislava issa qisha bħal oħt żgħira. Madankollu, għal iktar minn żewġ sekli, din kienet il-​kapitali taʼ l-​Ungerija u gawdiet il-​glorja kollha li kienet tiġi minn dan l-​istatus privileġġat. Fil-​fatt, l-​inkurunazzjonijiet taʼ 11-il ħakkiem Ungeriż saru f’din il-​belt. Imma x’għamilha daqshekk speċjali?

Komunità Antika

Bratislava għandha pożizzjoni vantaġġuża fuq id-​Danubju, it-​tieni l-​itwal xmara fl-​Ewropa. Fl-​imgħoddi, id-​Danubju kienet tibda tbatti f’dan il-​post u billi kienet titbaxxa kienet toħloq post naturali fejn in-​nies jaqsmu x-​xmara. In-​nies, flimkien mal-​bhejjem u l-​karettuni tagħhom, kienu jaqsmu x-​xmara minn hemm ħafna qabel ma l-​pontijiet għaqqdu naħa m’oħra. B’hekk, minn żminijiet imgħoddija ż-​żona taʼ madwar dik li issa hi Bratislava kienet post ċentrali t’attività kbira. Sa mill-​1500 Q.E.K., minn ġol-​belt kienet tgħaddi waħda mir-​Rotot taʼ l-​Ambra, triqat importanti tan-​negozju li kienu jgħaqqdu l-​Ewropa taʼ fuq maʼ l-​Ewropa t’isfel. Iktar tard, it-​traffiku min-​naħa għall-​oħra tax-​xmara kien jiġi kontrollat minn fortizza fuq għolja fil-​viċin fejn issa jinsab il-​Kastell taʼ Bratislava.

Kieku kont tistaʼ tmur lura fiż-​żmien, maʼ min stajt tiltaqaʼ li jkun qed jaqsam minn hawn? Sewwa, jekk kont tasal madwar ir-​rabaʼ seklu Q.E.K., kienu se jilqgħuk in-​nies Ċeltiċi li għamlu dawn l-​inħawi ċentru tal-​kultura tagħhom. L-​għolja kienet isservi bħala tip t’akropoli għall-​komunità Ċeltika, li kienet tipproduċi l-​fuħħar u tagħmel il-​muniti.

Xi ngħidu kieku għamilt iż-​żjara tiegħek fil-​bidu taʼ l-​Era Komuni tagħna? Kieku kont tkun taf ftit Latin, forsi kont tkun tistaʼ titħaddet man-​nies tal-​lokal, għaliex sa dak iż-​żmien ir-​Rumani kienu wasslu l-​fruntieri tagħhom tat-​tramuntana sad-​Danubju. Fl-​istess ħin, madankollu, forsi kont tiltaqaʼ man-​nies Ġermaniċi li bdew ġejjin mill-​punent.

Kieku kellek tippjana ż-​żjara tiegħek iktar lejn il-​Medju Evu, ngħidu aħna fit-​tmien seklu, kont issib ruħek dieħel f’soċjetà taʼ taħlit etniku. Sa daż-żmien, kienet seħħet dik li sirna nafuha bħala l-​Emigrazzjoni l-​Kbira, u n-​nies Slaviċi mil-​lvant bdew jiġu joqogħdu f’dan it-​territorju. L-​Ungeriżi kienu stabbilew darhom lejn in-​nofsinhar u kienu daħlu wkoll fir-​reġjun taʼ Bratislava. Imma b’xi mod jew ieħor l-​element Slaviku kien l-​iktar wieħed qawwi. Evidenza taʼ dan tinsab fl-​isem Slaviku taʼ l-​ewwel kastell taʼ veru f’dawk l-​inħawi, li nbena fl-​għaxar seklu. Kien magħruf bħala Brezalauspurc, jiġifieri “Kastell taʼ Braslav”—maħsub li ssemma għal uffiċjal taʼ l-​armata taʼ grad għoli. Minn dan it-​titlu ttieħed l-​isem Slovakk Bratislava.

Il-​Belt Medjevali

Maż-​żmien, il-​pajjiż issa msejjaħ Slovakkja sar parti mill-​Ungerija. Rakkont storiku li ilu mill-​1211 E.K. jsejjaħ lill-​Kastell taʼ Bratislava l-​iktar kastell fortifikat tajjeb fl-​Ungerija. Tletin sena wara, din ir-​rimarka wriet ċar kemm kienet minnha meta l-​kastell felaħ l-​attakk mill-​invadenti taʼ Tatar. Is-​suċċess ta spinta lit-​tkabbir tal-​komunità madwar il-​kastell, u fl-​1291, is-​Sultan Ungeriż Ondrej III ta lil dan il-​villaġġ il-​privileġġi kollha bħala muniċipju. Iċ-​ċittadini tiegħu rċivew id-​dritt li jagħżlu s-​sindku tagħhom stess, li jġorru l-​merkanzija fuq ix-​Xmara Danubju, u li jinnegozjaw b’mod ħieles “kemm fuq l-​ilma u kemm fuq l-​art.” Peress li d-​dwieli kienu jiffjorixxu fuq il-​ġnub xemxin taʼ l-​għoljiet tal-​belt, iċ-​ċittadini kienu japprezzaw speċjalment id-​dritt li kellhom li jbigħu l-​inbid minn darhom stess.

Iktar tard is-​slaten Ungeriżi taw lill-​belt privileġġi oħrajn, li kkontribwew għal iktar espansjoni. Fl-​1526, Bratislava bdiet ir-​renju twil tagħha bħala l-​kapitali taʼ l-​Ungerija, pożizzjoni li baqaʼ jkollha sa l-​1784. Sadattant, it-​taħlit etniku taʼ Bratislava sar iktar varjat. Il-​popolazzjoni tagħha, fil-​biċċa l-​kbira Slavika u Ungeriża, kompliet tiżżewwaq bil-​wasla taʼ nies Ġermaniżi u Lhud. Fis-​seklu 17, hekk kif id-​dominju Tork beda jespandi lejn il-​punent u lejn it-​tramuntana, ħafna Kroati fittxew il-​kenn fl-​inħawi taʼ Bratislava, bħalma għamlu l-​eżiljati Ċeki li kienu qed jaħarbu mill-​Gwerra taʼ Tletin Sena bejn il-​Kattoliċi u l-​Protestanti lil hinn fil-​punent taʼ l-​Ewropa.

Bratislava fis-​Seklu 20

Sa ma beda s-​seklu 20, Bratislava laħqet saret belt taʼ diversi nazzjonijiet u kulturi. F’dak iż-​żmien, il-​mod li bih żgur kont se tieħu dak li ridt minn xi ħanut kien li tistaqsi għalih bil-​Ġermaniż jew bl-​Ungeriż. Imma ċ-​Ċeki u ż-​Żingari wkoll kellhom irwol importanti, bħalma kellha l-​komunità Lhudija. Qabel l-​Ewwel Gwerra Dinjija, xi 15 fil-​mija biss tal-​popolazzjoni kienet Slovakka. Imma sa l-​1921, is-​Slovakki kienu saru l-​iktar nazzjonalità numeruża mill-​ħafna nazzjonalitajiet taʼ din il-​belt.

Ftit wara beda jfeġġ l-​isħab iswed tat-​Tieni Gwerra Dinjija fl-​Ewropa. B’hekk bdiet parti kerha fl-​istorja taʼ Bratislava, li ħawdet l-​armonija etnika taʼ din il-​belt. L-​ewwelnett, iċ-​Ċeki ġew imġagħlin jitilqu. Imbagħad, iż-​Żingari u l-​abitanti Lhud ġew deportati, u eluf mietu f’kampijiet tal-​konċentrament. Wara li ntemmet it-​Tieni Gwerra Dinjija, il-​biċċa l-​kbira tar-​residenti li kienu jitkellmu bil-​Ġermaniż ukoll ġew deportati. Maż-​żmien, membri minn kull wieħed minn dawn il-​gruppi etniċi reġgħu lura lejn dik li kienet belthom, u l-​preżenza tagħhom għadha żżewwaq l-​atmosfera taʼ Bratislava sal-​lum.

Żjara lejn Bratislava Llum

Għala ma tiġix passiġġata żgħira magħna fit-​toroq taʼ Bratislava tal-​lum? L-​ewwel, inżuru l-​Kastell sabiħ taʼ Bratislava li nbena mill-​ġdid. Mill-​ġnien tal-​kastell, nistgħu nitpaxxew b’veduta panoramika tal-​belt li tinfirex fuq iż-​żewġ naħat tax-​Xmara Danubju.

Malli ninżlu l-​għolja, eżatt taħt il-​kastell, insibu ruħna fil-​Belt il-​Qadima, iċ-​ċentru storiku taʼ Bratislava. Aħna u mexjin fit-​toroq dojoq u interessanti ħafna, inħossuna bħallikieku qed ngħixu fis-​sekli taʼ l-​imgħoddi. Nammiraw l-​arkitettura sabiħa tal-​palazzi u d-​djar tal-​belt. Jekk tixtieq, nistgħu nieqfu wkoll f’xi wieħed mill-​ħwienet tal-​kafè storiċi għal xi kikkra kafè jew tè u għal xi waħda mill-​pasti famużi taʼ Bratislava mimlijin ġewż jew żrieragħ tal-​peprin.

Matul is-​sena kollha, dawk li jiġu jżuruha jieħdu gost jitlajjaw max-​xtut tad-​Danubju maġenb il-​Belt il-​Qadima. Hawn ma jistgħux jonqsu li jaraw simbolu taʼ Bratislava moderna—il-​Pont il-​Ġdid bir-​restorant fuq torri mmejjel. Id-​disinn jagħti l-​impressjoni li r-​restorant huwa mdendel fuq iż-​żona tad-​djar taʼ Petržalka fuq in-​naħa l-​oħra tax-​xmara.

Jekk jgħaddilek minn moħħok li qed jinbena ħafna bini fi Bratislava, għandek raġun. Minbarra li dan l-​aħħar inbnew mill-​ġdid xi partijiet tal-​Belt il-​Qadima, l-​istrutturi attraenti taʼ l-​azzar u l-​ħġieġ żdiedu sew matul is-​snin 90, u iktar għadu ġej. Huma dawn l-​uffiċċji, ċentri kummerċjali, u banek li jagħtu lill-​belt ix-​xeħta moderna tagħha.

Naturalment, tkun tixtieq tieħu suvenir sabiħ miż-​żjara tiegħek. Għalhekk nistgħu ngħaddu sal-​ħwienet li jbigħu prodotti magħmulin bl-​idejn, bħal tvalji sbieħ tal-​bizzilla jew pupi mlibbsin il-​kostum nazzjonali. Jew jekk tippreferi dan, nistgħu mmorru sas-​Suq tal-​Pjazza Prinċipali li hu fil-​miftuħ, minfejn tistaʼ tixtri l-​istess bħalma ilhom jagħmlu għal sekli sħaħ ir-​residenti taʼ Bratislava. Forsi tkun tixtieq iżżur ukoll l-​uffiċċju tal-​fergħa sabiħ tal-​Watch Tower Society li jinsab f’din il-​belt.

Għandek mnejn xi darba veru għad iżżur Bratislava. U jekk tagħmel hekk, m’hemm l-​ebda dubju li se tieħu pjaċir f’din il-​belt kapitali moderna u interessanti li żviluppat minn post fejn in-​nies kienu jaqsmu x-​xmara.

[Stampa f’paġna 15]

Marija Tereża

[Sors]

North Wind Picture Archives

[Stampa f’paġna 16, 17]

It-​Teatru Nazzjonali Slovakk

[Stampa f’paġna 17]

Triq fil-​Belt il-​Qadima

[Stampa f’paġna 18]

Il-​Pont il-​Ġdid u t-​torri mmejjel tiegħu

[Stampa f’paġna 18]

L-​uffiċċju tal-​fergħa u Sala tas-​Saltna tax-​Xhieda taʼ Jehovah