L-​Elementi Ġew b’Kumbinazzjoni?

“KULL ħaġa fl-​Univers, anki l-​iktar stilla mbegħda, hija magħmula minn atomi,” tispjega The Encyclopedia of Stars & Atoms. L-​atomi individwali tant huma żgħar illi ma nistgħux narawhom, imma meta jkunu miġburin flimkien dawn jifformaw elementi kimiċi li aħna midħla tagħhom. Xi wħud minn dawn l-​elementi huma solidi u jidhru, waqt li oħrajn huma gassijiet inviżibbli. Jistaʼ jkun li hemm spjegazzjoni kif dawn l-​elementi kimiċi kollha saru jeżistu b’kumbinazzjoni?

Element 1 sa 92

L-​istilel bħax-​xemx tagħna jaħdmu permezz taʼ l-​idroġenu. L-​idroġenu huwa wkoll importanti ferm għall-​ħajja. Dan hu minnu avolja l-​atomu taʼ l-​idroġenu huwa l-​iktar atomu sempliċi, għax atomu wieħed taʼ l-​idroġenu għandu proton wieħed fin-​nuklju tiegħu u elettron li jdur maʼ dan in-​nuklju. Elementi kimiċi oħra, bħall-​karbonju, l-​ossiġnu, id-​deheb u l-​merkurju, huma magħmulin minn atomi b’ħafna elettroni. Dawn l-​elettroni jduru maʼ nuklju li jkun fih ħafna protoni u newtroni.

Xi 450 sena ilu, kienu magħrufin biss 12-il element kimiku. Kif ix-​xjenzati bdew jiskopru iktar minnhom, huma bdew jinnotaw li dawn kellhom ċertu ordni naturali. U meta l-​elementi tniżżlu f’tabella b’ringieli u kolonni, ix-​xjenzati skoprew li l-​elementi li kienu fl-​istess kolonna kellhom karatteristiċi li jixxiebhu. Imma fit-​tabella kien għad hemm postijiet vojta għal dawk l-​elementi li kienu għadhom mhux magħrufin. Minħabba f’hekk ix-​xjenzat Russu Dmitry Mendeleyev bassar li kien jeżisti l-​element bin-​numru atomiku 32, il-​ġermanju, kif ukoll il-​kulur tiegħu, kemm jiżen, kemm hi d-​densità tiegħu, u f’liema temperatura jinħall. Il-​ktieb Chemistry taʼ l-​1995 li jintuża għall-​istudju tax-​xjenza, jgħid li t-​tbassir taʼ Mendeleyev dwar żewġ elementi oħra li kienu neqsin, jiġifieri l-​galljum u l-​iskandju, ukoll instab li kien eżatt ħafna.

Maż-żmien, ix-​xjenzati bdew ibassru l-​eżistenza t’elementi oħrajn mhux magħrufin, kif ukoll xi wħud mill-​karatteristiċi tagħhom. Maż-​żmien instabu l-​elementi kollha li kien għad baqaʼ neqsin. Issa m’għadx hemm postijiet vojta fit-​tabella. L-​ordni naturali taʼ l-​elementi hija bbażata fuq in-​numru taʼ protoni li jkun hemm fin-​nuklju taʼ l-​atomi tagħhom. L-​element numru 1 huwa l-​idroġenu, u l-​aħħar element li ġeneralment iseħħ b’mod naturali fuq l-​art huwa l-​element numru 92, l-​uranju. Hija din sempliċi koinċidenza?

Iktar minn hekk, ikkunsidra l-​varjetà abbundanti t’elementi kimiċi. Id-​deheb u l-​merkurju huma żewġ elementi li għandhom kulur ileqq ħafna. Wieħed huwa solidu, u l-​ieħor likwidu. Madankollu, fit-​tabella dawn l-​elementi jiġu wara xulxin għax wieħed huwa element 79 u l-​ieħor element 80. Atomu tad-​deheb għandu 79 elettron, 79 proton u 118-il newtron. Atomu tal-​merkurju għandu biss elettron wieħed iżjed, proton wieħed iżjed, u bejn wieħed u ieħor l-​istess numru taʼ newtroni.

Bidla żgħira fil-​mod kif inhuma rranġati l-​affarijiet taʼ ġewwa l-​atomi kapaċi tipproduċi din il-​varjetà kollha t’elementi. Huwa dan biss b’kumbinazzjoni? U xi ngħidu għall-​forzi li jżommu dawk l-​affarijiet taʼ ġo l-​atomu magħqudin flimkien? The Encyclopedia of Stars & Atoms tispjega li mill-​iċken ħaġa fl-​atomu sa l-​akbar galassja fl-​univers, kollox jimxi skond ir-​regoli li huma deskritti mil-​liġijiet tal-​fiżika. Issa immaġina kieku waħda minn dawk ir-​regoli kellha tinbidel. Nagħmlu mod li l-​forza li biha l-​elettroni jibqgħu jduru man-​nuklji taʼ l-​atomu tinbidel, kieku x’jiġri?

Forzi Fiżiċi Rranġati b’Mod Preċiż

Immaġina x’jiġri kieku l-​forza elettromanjetika kellha tiddgħajjef xi ftit. “L-​elettroni ma jibqgħux marbutin maʼ l-​atomi,” josserva Dr. David Block fil-​ktieb tiegħu Star Watch. Dan x’ikun ifisser eżattament? “Ikun bħallikieku jkollna univers fejn ma jkunx possibbli li jsiru reazzjonijiet kimiċi!” hu jżid. Kemm għandna għalfejn inkunu grati li jeżistu liġijiet stabbli li permezz tagħhom jistaʼ jkun hemm reazzjonijiet kimiċi! Per eżempju, żewġ atomi taʼ idroġenu jingħaqdu m’atomu taʼ ossiġnu u jifformaw molekula taʼ l-​ilma, li huwa tant prezzjuż.

Il-forza elettromanjetika hija madwar 100 darba iktar dgħajfa mill-​forza nukleari qawwija, li żżomm in-​nuklju taʼ l-​atomi magħqud. X’jiġri jekk dan il-​proporzjon jinbidel? Ix-​xjenzati John Barrow u Frank Tipler jispjegaw illi kieku kellha tinbidel ir-​relazzjoni bejn is-​saħħa tal-​forza nukleari u dik tal-​forza elettromanjetika, kieku ma jkunux jistgħu jeżistu atomi tal-​karbonju. Issa mingħajr karbonju ma jistax ikun hemm il-​ħajja għax l-​atomi tal-​karbonju jirrappreżentaw 20 fil-​mija tat-​toqol fl-​organiżmi ħajjin kollha.

Ir-relazzjoni bejn is-​saħħa tal-​forza elettromanjetika u dik tal-​forza tal-​gravità wkoll hija vitali. Ir-​rivista New Scientist tispjega illi kieku kellu jsir l-​iċken tibdil f’din ir-​relazzjoni, kieku l-​istilel bħax-​xemx tagħna jsiru ġganti blu, jiġifieri sħan iżżejjed għall-​ħajja, jew inkella nani ħomor, jiġifieri mhux sħan biżżejjed biex isostnu l-​ħajja.

Forza oħra, il-​forza nukleari dgħajfa, tikkontrolla l-​veloċità tar-​reazzjonijiet nukleari fix-​xemx. Il-​fiżiku Freeman Dyson jispjega li din il-​forza “hija dgħajfa biżżejjed li tħalli l-​idroġenu fix-​xemx jinħaraq bil-​mod u b’rata stabbli.” Hemm ħafna eżempji oħrajn li juruna kif il-​ħajja tagħna tiddependi fuq liġijiet u kundizzjonijiet fl-​univers li huma bilanċjati bl-​ifjen mod. Il-​Professur Paul Davies, kittieb tax-​xjenza, qabbel dawn il-​liġijiet u l-​kundizzjonijiet universali maʼ sett swiċċijiet li jridu jiġu regolati u rranġati bi preċiżjoni kbira ferm biex fl-​univers tkun tistaʼ tirnexxi l-​ħajja.

Ħafna qabel ma Sir Isaac Newton skopra l-​liġi tal-​gravità, il-​Bibbja rreferiet għal dawn ir-​regoli u l-​liġijiet fissi. Lir-​raġel Ġob saritlu din il-​mistoqsija: “Taf hekk sewwa l-​liġijiet tas-​sema, li tikteb għall-​art l-​ordni tagħhom?” (Ġob 38:33) Mistoqsijiet oħrajn li ġagħluh jumilja ruħu kienu, “Fejn kont int jien u nqiegħed sisien l-​art?” u, “Min ħażżiżhom il-​qisien tagħha? . . . Żgur taf int!”—Ġob 38:4, 5.

[Kaxxa f’paġna 6]

ELEMENTI VITALI

L-​idroġenu, l-​ossiġnu u l-​karbonju, li huma elementi kimiċi, jammontaw għal madwar 98 fil-​mija taʼ l-​atomi f’ġismek. Imbagħad warajhom jiġi n-​nitroġenu, li jammonta għal 1.4 fil-​mija oħra. Elementi oħrajn jinsabu f’ammonti żgħar ħafna imma xorta waħda huma vitali għall-​ħajja.

[Tabella/Dijagrammaon page 6, 7]

(Għall-formazzjoni sħiħa tat-​test, ara pubblikazzjoni)

Saż-​żmien taʼ din il-​pubblikazzjoni, ix-​xjenzati pproduċew elementi minn numru 93 ’il quddiem sa 118, inkluż magħhom. Jistaʼ jingħad bil-​quddiem li dawn l-​elementi xorta għandhom posthom fit-​tabella.

[Sors]

Source: Los Alamos National Laboratory

Isem taʼ l-​element Simbolu Numru atomiku (numru taʼ protoni)

idroġenu H 1

ħeljum He 2

litju Li 3

berillju Be 4

boron B 5

karbonju C 6

nitroġenu N 7

ossiġnu O 8

florina F 9

neon Ne 10

sodju Na 11

magniżju Mg 12

aluminju Al 13

silikon Si 14

fosfru P 15

kubrit S 16

klorin Cl 17

argon Ar 18

potassju K 19

kalċju Ca 20

skandju Sc 21

titanju Ti 22

vanadju V 23

kromju Cr 24

manganiż Mn 25

ħadid Fe 26

kobalt Co 27

nikil Ni 28

ram Cu 29

żingu Zn 30

galljum Ga 31

ġermanju Ge 32

arseniku As 33

silenju Se 34

bromu Br 35

kripton Kr 36

rubidju Rb 37

stronzju Sr 38

ittriju Y 39

żirkonju Zr 40

nijobju Nb 41

molibdenu Mo 42

teknizju Tc 43

rutinju Ru 44

rodju Rh 45

palladju Pd 46

fidda Ag 47

kadmju Cd 48

indju In 49

landa Sn 50

antimonju Sb 51

tellurju Te 52

jodju I 53

żinon Xe 54

ċesju Cs 55

barju Ba 56

lantanu La 57

sirju Ce 58

presjodimju Pr 59

neodimjum Nd 60

promitju Pm 61

samarju Sm 62

ewropju Eu 63

gadolinju Gd 64

terbju Tb 65

disprozju Dy 66

ħolmju Ho 67

erbju Er 68

tuljum Tm 69

iterbju Yb 70

lutezju Lu 71

ħafnju Hf 72

tantalum Ta 73

tungstenu W 74

rinju Re 75

osmju Os 76

iridju Ir 77

platinum Pt 78

deheb Au 79

merkurju Hg 80

tallju Tl 81

ċomb Pb 82

bismut Bi 83

polonju Po 84

astatina At 85

radon Rn 86

fransju Fr 87

radju Ra 88

aktinju Ac 89

torju Th 90

protoaktinju Pa 91

uranju U 92

neptunjum Np 93

plutonju Pu 94

ameriċju Am 95

kurjum Cm 96

berkelju Bk 97

kalifornju Cf 98

enstejnju Es 99

fermju Fm 100

mendilivju Md 101

nobeljum No 102

lawrenzju Lr 103

ruterfordju Rf 104

dubnju Db 105

siborgju Sg 106

borju Bh 107

ħassju Hs 108

metnerju Mt 109

110

111

112

114

116

118

[Dijagramma]

(Għall-formazzjoni sħiħa tat-​test, ara pubblikazzjoni)

L-​ordni u l-​armonija li għandhom l-​elementi fit-​tabella jirriflettu xi ħaġa b’kumbinazzjoni jew inkella disinn intelliġenti?

Atomu tal-​ħeljum

Elettron

Proton

Newtron

[Dijagramma/Stampa f’paġna 7]

(Għall-formazzjoni sħiħa tat-​test, ara pubblikazzjoni)

X’inhu responsabbli għall-​fatt li l-​erbaʼ forzi fiżiċi ġew irranġati b’mod preċiż?

ELETTROMANJETIŻMU

FORZA NUKLEARI B’SAĦĦITHA

GRAVITÀ

FORZA NUKLEARI DGĦAJFA

Molekula taʼ l-​ilma

Nuklju t’atomu

Ġgant blu

Nanu aħmar

Xemx