Veru li l-​Valuri Qabdu t-​Triq għan-​Niżla?

FOST l-​akbar rigali li l-​ġenituri jistgħu jagħtu lit-​tfal tagħhom hemm l-​imħabba tagħhom bla ebda kundizzjoni kif ukoll ġabra taʼ valuri, valuri li l-​ġenituri stess jgħixuhom, mhux jgħallmuhom biss.

Mingħajr valuri xierqa, il-​ħajja ma tkun xejn ħlief ġlieda ħarxa biex tgħix. Il-​valuri jagħtu tifsir lill-​ħajja. Jistabbilixxu l-​prijoritajiet. Ipoġġu limiti morali u jagħmlu regoli għall-​imġiba.

Xorta waħda, ħafna valuri tradizzjonali qed jinbidlu malajr. Per eżempju, il-​Professur Ronald Inglehart jgħid li “s-​soċjetà qed ixxaqleb lejn imġiba sesswali aċċettata li tagħti iktar spazju għal sodisfazzjon sesswali individwali u għall-​abbiltà li individwu jesprimi l-​personalità tiegħu.” Stħarriġ taʼ Gallup li sar fl-​1997 staqsa lir-​residenti f’16-il pajjiż differenti għall-​opinjoni tagħhom dwar jekk it-​twelid barra miż-​żwieġ huwiex aċċettabbli. Gallup jirrapporta: “L-​ammont taʼ nies li jaċċettaw din il-​moda fl-​istil taʼ ħajja taʼ żmienna jvarja minn 90% jew iktar fl-​Ewropa tal-​Punent sa inqas minn 15% f’Singapor u fl-​Indja.”

Xi wħud faħħru lil din il-​libertà sesswali ġdida. Iżda, il-​ktejjeb The Rise of Government and the Decline of Morality taʼ James A. Dorn isemmi “l-​ammont kbir taʼ twelid barra miż-​żwieġ” u “t-​tkissir tal-​familji” bħala li huma “sinjali ovvji taʼ tmermir morali.”

Valuri Oħra li Sejrin Lura

Valuri oħra tradizzjonali batew telfa kbira. L-​Istħarriġ dwar il-​Valuri fid-​Dinja, immexxi mill-​Professur Inglehart, jirrapporta li “r-​rispett lejn l-​awtorità qiegħed dejjem jonqos” f’pajjiżi industrijalizzati.

Valur tradizzjonali ieħor kien id-​dedikazzjoni għax-​xogħol. Madankollu, jidher ċar li dan ukoll qabad it-​triq għan-​niżla. Fl-​Istati Uniti, il-​Federazzjoni Nazzjonali tan-​Negozji Indipendenti għamlet stħarriġ fost iktar minn miljun persuna li jħaddmu lin-​nies. “Wieħed u tletin fil-​mija minn dawk li ġew mistħarrġa qalu li huwa diffiċli li jsibu nies għax-​xogħol, u 21 fil-​mija qalu li l-​kwalità tax-​xogħol ġeneralment ma kinitx tajba.” Wieħed li jħaddem qal: “Qed isir dejjem iktar diffiċli biex jinstabu ħaddiema li jaħdmu iktar minn ġurnata waħda, li jżommu l-​ħin, u li ma jkunux fis-​sakra.”

Fatturi ekonomiċi jistgħu jkomplu jkebbsu din it-​tendenza ħażina. Hekk kif il-​profitti jibdew jonqsu bil-​mod il-​mod, dawk li jħaddmu jkeċċu lill-​impjegati jew jaqtgħu ċerti benefiċċji. Ġurnal wieħed jgħid: “Ħaddiema li jesperjenzaw dan in-​nuqqas taʼ lealtà u dan il-​ksur taʼ wegħdi jibdew biex huma stess juru l-​istess imġiba negattiva lejn min iħaddimhom. Il-​ħaddiem m’għadux iħoss l-​obbligu li jaħdem iebes għax l-​għada jistaʼ jispiċċa bla xogħol.”​—Ethics & Behavior (Etika u Mġiba).

Qasam ieħor fejn il-​valuri marru lura b’mod notevoli huwa fil-​manjieri u l-​ħlewwa man-​nies. Stħarriġ fl-​Awstralja kkonkluda: “Iktar minn 87.7% mill-​impjegati rrapportaw li l-​manjieri ħżiena fl-​uffiċċju qed jeffettwaw il-​moral taʼ l-​istaff.” Fi stħarriġ taʼ professjonisti fin-​negozju fl-​Istati Uniti, “tmenin fil-​mija min-​nies irrapportaw żjieda fin-​nuqqas taʼ raffinatezza fl-​imġiba tan-​nies fin-​negozju.” Skond l-​aġenzija taʼ l-​aħbarijiet CNN, “tant saret xi ħaġa komuni li l-​klijenti ma jingħatawx servizz taʼ kwalità li kważi nofs minn dawk li ġew mistħarrġa qalu li f’dik l-​aħħar sena kellhom joħorġu ’l barra mill-​ħanut minħabba f’hekk. Nofshom qalu li kemm-il darba jaraw nies li jgħajtu jew li jdejquk bil-​mod kif jitkellmu bit-​telefons ċellulari. U sitt sewwieqa minn kull 10 qalu li regolarment jaraw nies isuqu b’mod aggressiv jew bl-​addoċċ.”

X’Valur Għandha l-​Ħajja tal-​Bniedem?

F’xi każi, in-​nies jgħidu li saru jħaddnu ċerti “valuri,” imma mill-​kliem għall-​fatti ġieli jkun hemm baħar jikkumbatti. Per eżempju, l-​Istitut taʼ l-​Etika Globali għażel rappreżentanti minn 40 pajjiż differenti. Erbgħin fil-​mija għażlu “rispett għal għomrok” bħala li huwa fost il-​ħames valuri “l-​iktar importanti.”a

Imma fil-​fatt x’jiġri fir-​realtà? Nazzjonijiet industrijalizzati żgur li għandhom ir-​riżorsi biex jeliminaw ħafna mit-​tbatija tal-​bniedem. Imma ktieb miktub minn Carol Bellamy, id-​direttriċi esekuttiva tal-​Fond tal-​Ġnus Magħquda għat-​Tfal, fl-​1998 qal li l-​malnutrizzjoni “tilgħab parti importanti f’iktar min-​nofs taʼ ftit inqas minn 12-il miljun mewta kull sena taʼ tfal taħt il-​ħames snin f’pajjiżi li qed jiżviluppaw, ammont li qatt ma kien hemm bħalu minn mindu l-​Pesta għamlet ħerba fl-​Ewropa fis-​seklu 14.” Rapporti bħal dawn huma allarmanti għal kulmin jgħożż il-​ħajja tal-​bniedem. “Madankollu,” tosserva Bellamy, “il-​kriżi globali tal-​malnutrizzjoni ma tantx qajmet tħassib fost il-​pubbliku, minkejja li hemm evidenza xjentifika sostanzjali li dejjem tikber dwar il-​periklu. Tinħela iktar attenzjoni fuq it-​tidwir tas-​suq taʼ l-​ishma milli fuq il-​potenzjal qerriedi li għandha l-​malnutrizzjoni​—jew fuq il-​benefiċċji daqstant effettivi taʼ nutriment tajjeb.”

Ħaġa kurjuża hi l-​ħarsa mgħawġa lejn il-​ħajja li tintwera fin-​nies li jaħdmu fil-​qasam tal-​mediċina. Reċentement, fil-​bidu tas-​snin 70, tarbija li kienet titwieled wara 23 ġimgħa biss fl-​utru, kważi ma kellha l-​ebda ċans li tgħix. Illum, forsi sa 40 fil-​mija minn dawn it-​trabi li jitwieldu qabel iż-​żmien ikollhom iċ-​ċans li jgħixu. Meta nikkunsidraw dan, kemm hija xi ħaġa ironika li madwar id-​dinja jsiru minn 40 sa 60 miljun abort kull sena! Il-​maġġuranza taʼ dawn l-​aborti jsiru fuq trabi fil-​ġuf li jkunu ftit ġimgħat biss iżgħar minn dawk it-​trabi prematuri li t-​tobba tant jitħabtu biex iżommuhom ħajjin! Dan kollu ma juriniex biċ-​ċar x’konfużjoni morali kbira hawn?

Meħtieġa​—Gwida Morali

Meta ġew mistoqsijin “X’jimporta l-​inqas fil-​ħajja?” il-​maġġuranza minn dawk li ġew mistħarrġa mill-​organizzazzjoni Gallup għażlu “li nkun leali lejn ir-​reliġjon tiegħi” bħala waħda mill-​inqas żewġ affarijiet li huma importanti. Mhix ħaġa taʼ l-​iskantament, mela, li l-​attendenza fil-​knejjes qed tkompli tonqos. Il-​Professur Inglehart huwa tal-​fehma li l-​prosperità fil-​pajjiżi tal-​punent “ipproduċiet sens taʼ sigurtà li qatt ma kien hawn bħalu qabel” u dan “naqqas il-​bżonn t’assiguranza li r-​reliġjon kienet tipprovdi tradizzjonalment.”

Mal-​fiduċja li qed tonqos fl-​organizzazzjonijiet reliġjużi hemm ukoll in-​nuqqas taʼ fiduċja fil-​Bibbja. Fi stħarriġ internazzjonali li sar, dawk li wieġbu ġew mistoqsijin fuq min jew fuq xiex kienu jserrħu meta riedu jkunu jafu x’inhu tajjeb moralment. Il-​biċċa l-​kbira minnhom semmew l-​esperjenza persunali. “Fit-​tieni post imma meqjusa ħafna inqas importanti kien hemm il-​Kelma t’Alla,” jgħid ir-​rapport dwar l-​istħarriġ.

Mhux taʼ b’xejn li l-​valuri qed jinbidlu u jmorru għall-​agħar! In-​nuqqas taʼ gwida morali, flimkien maʼ enfasi li dejjem tiżdied fuq miri materjalistiċi u individwaliżmu egoist, qed iġib ’il quddiem kultura taʼ regħba u indifferenza għal kif iħossu ħaddieħor. X’inhuma xi affarijiet importanti li ntilfu b’riżultat taʼ dawn il-​bidliet?

[Nota taʼ taħt]

[Stampi f’paġna 4, 5]

Familji mkissrin, kondotta li tmur kontra r-​regoli tax-​xogħol, u mġiba diżubbidjenti huma karatteristiċi tal-​morali taʼ llum li qabdu t-​triq għan-​niżla

[Stampa f’paġna 6]

Miljuni taʼ trabi, xi ftit ġimgħat biss iżgħar minn din it-​tarbija prematura, jiġu abortiti kull sena