Il-​Gżira li Dehret u Sparixxiet

Minn kittieb għal Stenbaħ! fl-​Italja

FIT-​28 taʼ Ġunju, 1831, terremot qawwi laqat il-​kosta tal-​punent tal-​gżira Mediterranja taʼ Sqallija. Baħri li kien fuq il-​baħar ħass iċ-​ċaqliqa u ħaseb li d-​dgħajsa tiegħu laqtet xi sikka tar-​ramel.

Għal ġranet sħaħ wara, l-​ilma ’l barra mill-​kosta taʼ Sqallija baqaʼ mqalleb. Il-​ħut mejjet telaʼ f’wiċċ l-​ilma. L-​arja kellha riħa tinten taʼ kubrit. Il-​ġebel tal-​ħaffief telaʼ u nġemaʼ fuq il-​bajjiet.

Fl-10 taʼ Lulju, Giovanni Corrao, kaptan tal-​brigantin Naplitan Teresina, kien qed ibaħħar fil-​Mediterran meta ra xi ħaġa li ħallietu skantat—kolonna kbira taʼ ilma u duħħan li telgħet xi 20 metru ’l fuq mil-​livell tal-​baħar. Instemgħu wkoll “ħsejjes qawwija qishom ragħad.”

Ferdinand it-​Tieni tas-​Saltna taż-​Żewġ Sqalliji ordna li l-​bastiment tal-​gwerra Etna jinvestiga s-​sitwazzjoni. L-​aħbar dwar din id-​dehra waslet ukoll sa Malta, li dak iż-​żmien kienet taħt il-​ħakma Britannika. Peress li ma ried lil ħadd jgħaddih, Sir Henry Hotham, viċi ammirall Britanniku fuq il-​gżira, ukoll bagħat il-​bastimenti “ħalli jiddetermina l-​pożizzjoni eżatta fuq il-​karti navali, u biex josserva kollox dwar in-​natura tal-​fenomenu.”

Minħabba f’hekk bdiet kontroversja li għadha għaddejja sa llum.

Tifforma Gżira

Sad-​19 taʼ Lulju, 1831, f’reġjun bejn Sqallija u l-​kosta taʼ l-​Afrika, stajt tara gżira ġdida—li ħarġet minn żbroff taʼ vulkan taħt il-​baħar. Charles Swinburne, kmandant tal-​bastiment navali Britanniku Rapid, kien qed idur mal-​punent taʼ Sqallija meta ra kolonna għolja u mhux tas-​soltu taʼ duħħan abjad ħafna jew fwar. Swinburne rħielha dritt lejha. Hekk kif kien riesaq il-​lejl, kien hemm dawl qawwi fid-​duħħan, li baqaʼ jidher ċar saħansitra fid-​dawl tal-​qamar. Żbroffi qawwija bin-​nar bdew joħorġu min-​nofs. Mas-​sebħ, meta d-​duħħan kien iċċara xi ftit, setaʼ jara “għolja żgħira u skura ftit piedi ’l fuq mil-​livell tal-​baħar.”

Fi żmien xahar, il-​gżira kienet ogħla mil-​livell taʼ l-​ilma xi 65 metru u kellha ċirkonferenza taʼ xi tliet kilometri u nofs. “Din il-​ġrajja ovvjament qanqlithom ħafna lin-​nies taʼ dawn il-​gżejjer,” irrapportat il-​Malta Government Gazette, “u ħafna wħud diġà marru fil-​post fejn seħħ dan kollu.” Fosthom kien hemm il-​Professur Friedrich Hoffmann, ġeologu mill-​Prussja li inzerta kien Sqallija biex jagħmel riċerka. Hoffmann wasal sa kilometru ’l bogħod mill-​gżira u setaʼ jaraha “ċar ħafna.” Madankollu, minħabba li beżaʼ mill-​periklu li setaʼ jkun hemm, Hoffmann irrifjuta li jinżel fuqha.

Il-Kaptan Humphrey Senhouse ma kienx daqshekk prudenti, għaliex fit-​2 t’Awissu ġie rapportat li niżel fuq il-​gżira u poġġa l-​bandiera Ingliża. Hu semma l-​gżira bħala l-​Gżira Graham, f’ġieħ Sir James Graham, l-​ewwel sid taʼ l-​Ammiralli.

L-Università taʼ Katanja fi Sqallija ħalliet f’idejn Carlo Gemellaro, professur taʼ l-​istorja naturali, biex jagħmel studju fuq il-​gżira. Hu semmieha Ferdinandea wara Ferdinand it-​Tieni. Filwaqt li injora l-​aħbar li l-​bandiera kienet diġà twaħħlet fuq il-​gżira, Ferdinand iddikjara pubblikament li l-​gżira kienet parti mis-​saltna tiegħu avolja kienet ’il barra mill-​ilmijiet territorjali taʼ Sqallija.

L-aħħar li laħqu l-​gżira kienu l-​Franċiżi. Il-​ġeologu Constant Prévost semma l-​gżira Julia, peress li dehret fix-​xahar taʼ Lulju. Hu wkoll poġġa l-​bandiera taʼ pajjiżu fuq il-​gżira. Hu kiteb li l-​iskop taʼ dan kien li “jinforma lil kulmin jiġi wara, li Franza ma titlef ebda opportunità biex tinteressa ruħha f’affarijiet xjentifiċi.”

L-argumenti dwar lil min tappartjeni l-​gżira komplew jiżdiedu. Skond artiklu reċenti fit-​Times taʼ Londra, il-​Britannja, l-​Italja, u Franza “kważi waslu biex bdew jiggwerraw” fuq din in-​naqra taʼ gżira.

Il-​Gżira Tisparixxi

Il-​kontroversja dwar il-​gżira—li għadha sa llum tissejjaħ Julia, Ferdinandea, jew Grahama—ma tantx damet għaddejja. “Il-​gżira qiegħda tiċkien kuljum,” kiteb Hoffmann wara li żarha f’Settembru, “u jekk din il-​qerda li qed naraw tibqaʼ għaddejja . . . , il-​maltempati tax-​xitwa li ġejja se jkunu biżżejjed biex jeqirduha għalkollox fi ftit xhur.”

Sa Diċembru l-​gżira ġġarrfet u saret sikka perikoluża ftit piedi ’l isfel mil-​livell tal-​baħar. “Kulma kien għad baqaʼ mill-​Gżira Julia,” kiteb l-​istudjuż tal-​vulkani Giuseppe Mercalli, “kienu l-​ħafna ismijiet li riedu jingħatawlha mill-​vjaġġaturi minn diversi ġnus li kellhom l-​opportunità unika li jaraw b’għajnejhom stess l-​ispettaklu taʼ kif ifformat u sparixxiet.”

Terġaʼ Tfeġġ?

Dak kollox? Ma tantx! Il-​post fejn darba kien hemm il-​gżira għadu attiv ġeoloġikament. Skond l-​istudjuż taʼ l-​istorja Sqalli Salvatore Mazzarella, illum għadha “importanti b’mod strateġiku daqskemm kienet fis-​seklu 19.” Xi ġeoloġi jemmnu li l-​gżira għad terġaʼ tfeġġ. Diġà hemm l-​inkwiet dwar lil min għad tappartjeni din il-​gżira li għad trid terġaʼ tidher.

Għalhekk, l-​istorja tal-​gżira li dehret—u sparixxiet—saret ġrajja oħra taʼ niket fejn tidħol l-​istorja tal-​ħakma mill-​bniedem. Il-​ġurnalist Taljan Filippo D’Arpa kellu raġun meta sejjaħ din l-​istorja bħala “eżempju taʼ kemm hu ridikolu l-​poter.”

[Nota taʼ taħt]

[Stampa f’paġna 18]

Tpinġija taʼ l-​iżbroff fl-​1831

[Sors]

Copyright Peter Francis/The Open University