Żerriegħa li Taqsam l-Ibħra
Minn kittieb għal Stenbaħ! fil-Britannja
KONT miexi fuq ir-ramel f’xatt il-baħar mimli bl-alka u biċċiet taʼ l-injam li nġarr mal-mewġ fuq il-kosta tal-lvant taʼ l-Ingilterra, meta ċagħqa stramba ġibditli l-attenzjoni u ġbartha. Kienet lixxa u kulur il-qastan—iżda din ma kinitx ċagħqa! X’kienet? Żerriegħa li vvjaġġat mit-Tropiċi. Kif ġiet hawn?
Mnejn Tiġi Din iż-Żerriegħa
Fil-fatt, din iż-żerriegħa hija prodotta minn legum enormi li jissejjaħ lijana. Din hija deskritta bħala “pjanta xeblieka li tiddendel mas-siġar, speċjalment fil-foresti tropikali.” Din il-pjanta tuża s-swabaʼ tagħha biex titlaʼ maʼ xi siġra u xi drabi titlaʼ ’l fuq sa 30 metru għoli mill-art. Ukoll tinsab f’ħafna bnadi tul ix-xtut u x-xmajjar fiċ-ċentru u l-punent taʼ l-Afrika, il-Kolombja, l-Indji tal-Punent, u l-Amerika Ċentrali. Fil-Kosta Rika, fejn ix-xadini jużawha biex jixxabbtu minn quċċata taʼ siġra għal oħra, din il-pjanta hija magħrufa bħala s-sellum tax-xadini.
Iż-żerriegħa hi wiesgħa sitt ċentimetri u tibda l-ħajja tagħha f’miżwed kbir imdendel mas-siġra li tkun fuqha. Dan il-miżwed jistaʼ jikber sa żewġ metri fit-tul. Huwa magħmul minn flieli tondi u f’kull wieħed hemm żerriegħa. Dawn huma separati minn xaqq irqiq. Bħal ħafna tipi taʼ fażola komuni, meta l-miżwed jibda jifforma, dan ikun artab u aħdar. Iżda meta jsir, il-miżwed jibbies u jsir niexef u tqil. Ukoll, isir kannella u jibda jidher qisu injam.
Eventwalment, minħabba ż-żjieda fil-piż tiegħu, il-miżwed jaqaʼ fix-xmara jew fil-baħar. Hekk kif il-miżwed iżomm f’wiċċ l-ilma jibda jinqasam felli felli. Issa kull żerriegħa bil-qoxra protettiva tibda l-vjaġġ individwali tagħha. Xi żrieragħ jeħlu fit-tajn u jikbru fih maʼ xatt ix-xmara. Madankollu, ħafna jżommu f’wiċċ l-ilma sakemm jispiċċaw fil-baħar u xi drabi jivvjaġġaw mijiet taʼ kilometri biex jagħmlu hekk. Jekk żerriegħa tivvjaġġa minn ħdejn xi gżejjer, tistaʼ tinqabad mill-kurrent, u dan itellagħha fuq xatt fil-viċin.
Iddur id-Dinja
X’jiġri miż-żerriegħa li tivvjaġġa f’wiċċ il-baħar? Bil-mod il-mod, il-qoxra protettiva tagħha titmermer u ż-żerriegħa taqaʼ barra. Imbagħad tegħreq? Le, għaliex l-ilma ma jidħolx fiha. Tistaʼ żżomm f’wiċċ l-ilma minħabba ħofra fuq ġewwa mimlija bl-arja li tifforma meta jiċkien il-kotiledon. Il-kotiledon huwa werqa li tkun għadha ħierġa miż-żerriegħa. B’dan il-mekkaniżmu meraviljuż disinjat biex din iż-żerriegħa forma taʼ qalb tibqaʼ tgħix, tkun tistaʼ tivvjaġġa mingħajr ma jiġrilha xejn fil-baħar għal xhur, saħansitra snin sħaħ, qabel ma tispiċċa fuq xi xatt fil-bogħod.
Iż-żerriegħa kif jirnexxilha tasal f’postijiet daqstant ’il bogħod bħalma huma l-Gżejjer Britanniċi, l-Iskandinavja, u postijiet oħra taʼ l-Ewropa tal-Punent? Għal sekli sħaħ dawn iż-żrieragħ jinġarru mal-Kurrent tal-Golf biex jaqsmu l-Atlantiku. Fil-fatt, miljuni minn dawn iż-żrieragħ jinsabu jivvjaġġaw il-ħin kollu mal-kurrent taʼ l-oċean madwar il-globu tagħna!
Tibqaʼ tajba din iż-żerriegħa wara vjaġġ twil u diffiċli bħal dan? Ipprova aqsam il-qoxra taʼ barra tagħha b’lima jew sega, l-aħjar ħdejn l-ilo, il-marka li tindika fejn iż-żerriegħa kienet imwaħħla maʼ l-ovulu. Imbagħad, iżraʼ ż-żerriegħa fil-ħamrija ġo qasrija, saqqiha, u ħalliha f’post fis-sħana tax-xemx. X’aktarx li din tinbet.
Madankollu, is-soltu x’jiġrilha ż-żerriegħa li tispiċċa fuq ix-xtut fit-temp ħafna iksaħ taʼ l-Ewropa, li m’huwiex addattat biex tinbet b’mod naturali? Min isibha jistaʼ jżommha bħala suvenir, iżda ħafna miż-żrieragħ jinġabru u jinbiegħu bħala xi ħaġa oriġinali, xi drabi mħalltin maʼ l-arzell jew maż-żibeġ biex jifformaw ġiżirajjen sbieħ. Dawk li jkollhom l-isbaħ forma taʼ qalb huma l-iktar prezzjużi għal dawk li jġemmgħuhom.
L-Ewropej tat-tramuntana jużaw dawn iż-żrieragħ—u żrieragħ oħra li jkollhom forma rettangolari li ġejjin minn speċi simili—biex jagħmlu l-kaxxi tat-tabakk, tas-sulfarini, u kaxxi żgħar li jiddendlu maʼ ġiżirana. Fl-Ingilterra, żrieragħ bħal dawn kienu jintużaw biex it-tfal iħokku l-ħanek bihom. Il-baħħara taʼ spiss jużaw dawn iż-żrieragħ biex iġibulhom xorti tajba, għax jirraġunaw li ladarba ż-żrieragħ jirnexxilhom jibqgħu ħajjin wara vjaġġ iebes bħal dak minn naħa s’oħra taʼ l-oċeani, jistgħu bl-istess mod jipproteġu lil min ikollu minnhom.
Għalhekk, meta tmur għal xi mixja fuq ix-xatt, fittex bir-reqqa fost l-alka u l-injam li jkun inġarr mal-kurrent. Int ukoll għandek mnejn issib żerriegħa li taqsam l-ibħra.
[Stampa f’paġna 23]
Il-miżwed imdendel taż-żerriegħa jistaʼ jikber sa żewġ metri fit-tul
[Sors]
Courtesy Jean-Jacques Segalen/ Barbadine.com
[Stampa f’paġna 23]
Ġiżirajjen magħmulin minn din iż-żerriegħa