Dik Veru Siġra?

MINN KITTIEB GĦAL STENBAĦ! FL-​AWSTRALJA

MIFRUXIN fit-​tond f’art niexfa, is-​siġar tal-​bowab (Adansonia gregorii) taʼ l-​Awstralja jistgħu jidhru strambi, saħansitra koroh. Mingħajr weraq matul l-​istaġun tan-​nixfa, is-​siġar tal-​bowab li jkunu kibru jidhru iktar bħala ħlejqa stramba bit-​tentakli telgħin lejn is-​sema milli bħala siġra. Leġġenda taʼ l-​Aboriġini tgħid li s-​siġar ġew misħutin u maqlubin taʼ taħt fuq!

Però, meta jkunu għadhom żgħar, is-​siġar jidhru rqaq u sbieħ. Imma iktar ma jikbru, iz-​zokk griż tagħhom jeħxien, jittiekel, u jġarrab il-​ħsara. Is-​siġar tal-​bowab “jidhru qishom ġarrbu xi marda,” kiteb l-​esploratur George Grey fl-​1837. Is-​siġar tal-​bowab għala huma daqshekk differenti mill-​biċċa l-​kbira tas-​siġar l-​oħrajn, u għala huma kemm stmati u kemm meqjusin għeżież mir-​residenti tal-​ġungla, inkluż l-​Aboriġini?

Iqsar Aħjar

Is-​siġar tal-​bowab jikbru b’mod naturali fl-​Afrika, fil-​Madagaskar, u fil-​majjistral taʼ l-​Awstralja. Madankollu, waqt li ħafna pajjiżi jsejħulhom siġar tal-​bowabab, l-​Awstraljani ilhom żmien twil isejħulhom bowab. In-​nies tal-​ġungla kienu jħobbu jqassru l-​ismijiet—minħabba li meta kienu jitkellmu x’aktarx li kienu jibilgħu xi nemusa mill-​ħafna li kien ikun hemm, jgħidu xi nies lokali li jħobbu jiċċajtaw. Għalhekk, huma qassru l-​isem bowabab għal bowab, u l-​isem il-​ġdid malajr niżżel l-​għeruq fil-​fond fil-​vokabolarju lokali.

Is-siġar tal-​bowab jissejħu wkoll is-​siġar tal-​ġrieden mejtin. Għala dan it-​titlu ikrah? Mill-​bogħod, l-​imżiewed imdendlin taż-​żrieragħ tas-​siġar jidhru qishom ġrieden mejtin minxurin minn denbhom. Ukoll, meta l-​fjuri magħluqin jintlaqtu jew iġarrbu xi ħsara, malajr jiffermentaw u jipproduċu ntiena qisha taʼ laħam imħassar. Però, meta ma jġarrbu ebda ħsara, il-​fjuri jkunu kbar, bojod, u jfuħu.

Magħmulin għall-​Estremi

Is-​siġar tal-​bowab jikbru ħafna fir-​reġjun imbiegħed taʼ Kimberley fil-​Punent taʼ l-​Awstralja u fl-​istat qrib tiegħu tat-​Territorju tat-​Tramuntana. F’dawn l-​inħawi, l-​istaġuni jinbidlu bejn l-​istaġun tax-​xita, li huwa staġun relattivament qasir taʼ għargħar minħabba l-​monsun, u l-​istaġun tan-​nixfa.

Is-siġar tal-​bowab huma magħrufin għall-​fatt li jistgħu jirrestawraw lilhom infushom. Huma spiss jgħixu għal ħafna sekli. “Anki jekk is-​siġra tittiekel min-​nar, jew tiġi mħażżma kompletament, ġeneralment issalva u, wara li ssewwi l-​ħsara, tkompli tikber,” jgħid D. A. Hearne li hu fiżjologu tal-​pjanti.a Hu jżid: “Is-​siġra tant tiflaħ li wara li ssalva minn qerda totali tkompli tikber kważi b’mod normali.” Siġra waħda tal-​bowab li kienet determinata li tibqaʼ ħajja, wara li ttieħdet f’kontenitur kbir taʼ l-​injam u tħalliet tistenna biex tintbagħat f’pajjiż ieħor, ħarġet l-​għeruq mill-​fetħiet fl-​injam u laħqet il-​ħamrija li kien hemm taħt!

Is-siġar tal-​bowab li jikbru f’daħliet kollhom blat, f’postijiet kollhom ġebel, jew f’witât kollhom ramel, spiss ikunu itwal mis-​siġar taʼ madwarhom. Fil-​Wita taʼ Kimberley, xi siġar tal-​bowab huma twal sa 25 metru jew iktar u jkollhom kważi l-​istess ċirkonferenza.

Is-sigriet għall-​kobor tas-​siġra tal-​bowab hu l-​ilma. Bħal sponża, l-​injam tal-​bowab huwa artab, oħxon, u jiflaħ jaħżen ammont enormi taʼ likwidu. Wara li jixrob l-​ilma mill-​għargħar tal-​monsun, iz-​zokk tal-​bowab ikun jidher minfuħ. Hekk kif jidħol l-​istaġun tan-​nixfa, is-​siġra bil-​mod il-​mod terġaʼ tiċkien u tieħu d-​daqs li kellha qabel.

Is-siġar li jitfarfru matul l-​istaġuni ħorox tax-​xitwa jwaqqgħu l-​weraq biex jibqgħu ħajjin. Il-​bowab tagħmel dan fl-​istaġun twil tan-​nixfa. Hekk kif l-​istaġun tan-​nixfa jkun wasal biex jintemm, il-​fjuri joħorġu u l-​weraq jikber bil-​ħeffa. Minħabba dan is-​sinjal ċar għall-​istaġun tax-​xita li jkun riesaq, in-​nies lokali kultant isejħu lis-​siġra tal-​bowab il-​pjanta kalendarja.

Il-fjuri jiftħu bil-​lejl biss, idumu ftit sigħat, u jibdew jidbielu wara li titlaʼ x-​xemx. Il-​miżwed tal-​fjuri jikber fi żrieragħ forma taʼ ġewż kbir li jaqaʼ fl-​art, jinfaqaʼ, u jxerred iż-​żrieragħ.

Siġra tal-​Ħajja

L-​Aboriġini taʼ Kimberley ilhom żmien twil jgħożżu ż-​żrieragħ, il-​weraq, ir-​raża, u l-​għeruq tal-​bowab bħala sorsi importanti taʼ ikel. Qabel ma jinxfu, iż-​żrieragħ ikun fihom polpa ratba u bajda li hija tajba għall-​ikel. Fi żmien taʼ nixfa, l-​Aboriġini kienu jomogħdu l-​injam u l-​għeruq oħxon tas-​siġra, li kienu jipprovdulhom likwidu tant meħtieġ. Matul staġuni taʼ xita abbundanti, in-​nies tal-​post kultant kienu jsibu l-​ilma maqbud fix-​xquq li jkollha s-​siġra u fil-​bażi tal-​friegħi tagħha.

Fl-1856, meta membri taʼ l-​ispedizzjoni t’Augustus Gregory li ntbagħtu lejn il-​Wita taʼ Kimberley mardu bl-​iskorbut, huma għallew il-​qalba tal-​ġewż tal-​bowab biex jagħmlu “ġamm tajjeb.” Minħabba li fiha ħafna vitamina Ċ, din il-​polpa malajr fejqet lill-​irġiel.

Jikxfu l-​Passat

Fil-​passat, kemm l-​Aboriġini kif ukoll l-​Ewropej użaw is-​siġar tal-​bowab biex jibagħtu l-​messaġġi. Fl-​1820, il-​bastiment Mermaid li ntbagħat biex jagħmel stħarriġ waqaf mal-​kosta taʼ Kimberley għal xi tiswijiet. Biex jobdi l-​istruzzjonijiet taʼ l-​Ammiraljat li l-​baħrin iħallu xi evidenza ċara li huma niżlu fil-​post, il-​Kaptan Phillip Parker King naqqax il-​kliem “HMC Mermaid 1820” fuq iz-​zokk taʼ siġra kbira tal-​bowab.

Dak iż-​żmien, is-​Siġra Mermaid, kif bdiet tissejjaħ, kellha ċirkonferenza taʼ 8.8 metri. Illum, din hija taʼ iktar minn 12-il metru. Għalkemm il-​kitba m’għadhiex daqshekk ċara, din għadha sservi bħala tifkira taʼ dawk l-​esploraturi bikrin. Fuq xi siġar xjuħ tal-​bowab hemm messaġġi mnaqqxin fil-​fond li għadhom jidhru sa llum u li rawhom turisti minn madwar id-​dinja.

Meta l-​Ewropej waslu biex jissetiljaw fil-​Wita taʼ Kimberley, is-​siġar tal-​bowab mifruxin ’l hawn u ’l hemm ipprovdewlhom sinjali, postijiet fejn jiltaqgħu, u postijiet fejn jikkampjaw f’art mhix familjari. Dawk li jrabbu l-​bhejjem u li jkunu qed jivvjaġġaw bl-​imrieħel tagħhom kienu jħalluhom jistrieħu taħt siġar tal-​bowab li kienu mżejnin b’ħafna ismijiet interessanti mnaqqxin fuqhom, bħal Oriental Hotel, Club Hotel, jew Royal Hotel.

Meta fl-​1886 xi Aboriġini ostili serqu d-​dgħajsa tal-​Ġermaniż August Lucanus li kien issetilja fil-​post, il-​grupp li kien qed jivvjaġġa miegħu kellu jimxi xi 100 kilometru lejn il-​belt taʼ Wyndham. Fi triqithom iltaqgħu maʼ daħliet u xmajjar miżgħudin bil-​kukkudrilli. Lucanus iktar tard kiteb li hu u l-​grupp tiegħu kienu jafu mid-​djarju t’esploratur bikri “fejn dan kien poġġa xi għodod tal-​mastrudaxxa ħdejn Pitt Springs taħt siġra kbira tal-​bowab, bl-​inizjali tiegħu mnaqqxin fuqha.” Oħroġ il-​għaġeb, l-​irġiel sabu s-​siġra u l-​għodod. Imbagħad, “qaċċtu siġra kbira tal-​bowab mill-​aqwa,” u f’ħamest ijiem bnew kenura. Din żammet sew f’wiċċ l-​ilma, u lkoll waslu lura d-​dar qawwijin u sħaħ.

Tnejn mill-​iktar siġar tal-​bowab magħrufin huma l-​hekk imsejħin Siġar taʼ Derby Prison u Wyndham Prison, it-​tnejn imsemmijin għal żewġt ibliet fil-​qrib. Ħafna nies jemmnu li dawn is-​siġar ġganti mħaffrin, kull waħda minnhom kbira biżżejjed biex tipprovdi kenn għal diversi rġiel, kienu jservu bħala ħabsijiet fis-​seklu 19. Madankollu, xi studjużi taʼ l-​istorja moderna jiddubitaw dwar dan. Xorta waħda, is-​siġar huma kampjuni impressjonanti u huma popolari mat-​turisti.

L-​Arti tal-​Bowab

Xi darba n-​nies kienu jnaqqxu stampi u messaġġi fuq iz-​zkuk tal-​bowab. Però, illum il-​pitturi tal-​ġungla ma jużawx is-​siġar imma minflok jużaw l-​arti tagħhom fuq il-​ġewż tas-​siġar tal-​bowab, li hu forma taʼ bajda u li jistaʼ jkun twil 25 ċentimetru u b’dijametru taʼ 15-il ċentimetru.

Wara li jaqtaʼ ġewża adattata minn siġra, artist lokali juża mus u jnaqqax stampi dettaljati fuq il-​qoxra kannella. Suġġetti popolari jinkludu l-​annimali tal-​post, xeni tal-​kaċċa taʼ l-​Aboriġini, u wċuħ u figuri umani. Xi nies jikkollezzjonaw bħala passatemp dawn il-​prodotti lesti. Xerrejja oħrajn jinkludu t-​turisti u s-​sidien tal-​ħwienet lokali.

Veru, forsi s-​siġra tal-​bowab m’hijiex grandjuża daqs is-​seqoja, impressjonanti daqs is-​siġra tal-​luq, jew kulurita daqs l-​aġġru (maple) fil-​ħarifa. Però, bil-​mod uniku tagħha din il-​pjanta b’saħħitha u dejjiema hija taʼ valur fil-​ġungla, tagħti ġieħ lill-​Ħallieq, u forsi tindika li Hu jaf jiċċajta.

[Nota taʼ taħt]

[Stampa f’paġna 17]

Il-​fjuri jiftħu bil-​lejl u jidbielu ftit sigħat wara

[Stampa f’paġna 18]

Stampa taʼ tip taʼ gremxula mnaqqxa fuq il-​ġewż tal-​bowab