Ġie Disinjat?

Il-​Ġewnaħ tal-​Ħlejjaq li Jtiru tan-​Natura

◼ Liema minn dawn taħseb li jtiru l-​aħjar fl-​ajru? L-​ajruplani jew ħlejjaq bħall-​friefet il-​lejl, l-​insetti, u l-​għasafar? Forsi lanqas temminha, imma l-​ajruplan lanqas biss jistaʼ jitqabbel mal-​meravilji ċkejknin tan-​natura li “għandhom kapaċitajiet li jispikkaw biex jibqgħu jtiru fil-​buffuri tar-​riħ, fix-​xita, u fil-​borra,” jgħid Wei Shyy, professur taʼ l-​inġinerija taʼ l-​ajru u l-​ispazju fl-​Università taʼ Michigan.a X’inhu s-​sigriet tagħhom? Ġwienaħ li jperpru—l-​għira tal-​piloti taʼ l-​ajruplani minn mindu l-​bniedem beda jipprova jtir u rnexxielu jogħla mill-​art għall-​ewwel darba.

Ikkunsidra dan: Waqt li xi għasafar u insetti jkunu qed itiru, ġwinħajhom jibdlu l-​forma l-​ħin kollu sabiex jadattaw għall-​ambjent. Dan jippermettilhom jittajru u jwettqu manuvri eżatti. Ir-​rivista Science News tirrapporta x’ġie osservat dwar il-​friefet il-​lejl: “Meta kienu qed itiru bil-​mod, xi metru u nofs fis-​sekonda, il-​friefet il-​lejl dawru l-​ponta taʼ ġwinħajhom taʼ taħt fuq u malajr malajr dawruhom lura waqt li taw daqqa waħda ’l fuq. Ix-​xjenzati jissopponu li din it-​teknika . . . żżommhom mgħollijin fl-​arja u tagħtihom spinta.”

Ovvjament, għad hemm ħafna x’nitgħallmu dwar il-​ħlejjaq li jtiru tan-​natura. “Fiżikament, x’qed jagħmlulha l-​arja biex jirnexxilhom jibqgħu mgħollijin b’mod daqshekk effettiv?” jistaqsi Peter Ifju, professur tal-​mekkanika u l-​inġinerija taʼ l-​ajru u l-​ispazju fl-​Università taʼ Florida. Hu jżid: “Hemm ħafna aspetti dwar it-​titjir li sempliċement ma nifhmuhomx. Nistgħu naraw x’inhuma jagħmlu [l-għasafar u l-​insetti], imma ma nistgħux nifhmu kif dak li jagħmlu jaħdem mal-​kurrent taʼ l-​arja.”

X’taħseb? Ġie b’kumbinazzjoni l-​ġewnaħ versatili tal-​ħlejjaq li jtiru tan-​natura? Jew ġie disinjat?

[Nota taʼ taħt]

[Stampa f’paġna 24]

“Hummingbird” bil-​munqar wiesaʼ

[Sors]

Laurie Excell/​Fogstock/​age fotostock

[Stampa f’paġna 24]

Farfett il-​lejl b’widnejn bħal tal-​ġurdien

[Sors]

© Delpho, M/​age fotostock