L-​Idea Tidħol fil-​Ġudaiżmu, fil-​Kristjaneżmu, u fl-​Islam

“Ir-​reliġjon hija fost affarijiet oħrajn mod kif in-​nies jiġu rrikonċiljati mal-​fatt li xi darba jridu jmutu, kemm jekk bil-​wegħda taʼ ħajja aħjar lil hinn mill-​qabar, twelid mill-​ġdid, jew it-​tnejn.”—GERHARD HERM, AWTUR ĠERMANIŻ.

1. Il-​biċċa l-​kbira mir-​reliġjonijiet fuq liema twemmin bażiku jibbażaw il-​wegħda tagħhom taʼ ħajja wara l-​mewt?

BIEX tagħmel wegħda taʼ ħajja wara l-​mewt, tistaʼ tgħid li kull reliġjon tiddependi mit-​twemmin li bniedem għandu ruħ li hija immortali u li mal-​mewt din tivvjaġġa lejn dominju ieħor jew tgħaddi permezz taʼ trasmigrazzjoni għal ġo ħlejqa oħra. Bħalma nnotajna fis-​sezzjoni preċedenti, it-​twemmin fl-​immortalità umana kien u għadu parti integrali mir-​reliġjonijiet tal-​Lvant sa mill-​bidu tagħhom. Iżda xi ngħidu dwar il-​Ġudaiżmu, il-​Kristjaneżmu, u l-​Islam? Dan it-​tagħlim kif sar ċentrali għal dawn ir-​reliġjonijiet?

Il-​Ġudaiżmu Jassorbi Konċetti Griegi

2, 3. Skond l-​Encyclopaedia Judaica, kienu l-​kitbiet sagri Ebrajċi jgħallmu l-​immortalità tar-​ruħ?

² L-​għeruq tal-​Ġudaiżmu jmorru lura xi 4,000 sena għal żmien Abraham. Il-​kitbiet sagri Ebrajċi bdew jinkitbu fis-​seklu 16 Q.E.K. u tlestew saż-​żmien meta Sokrate u Platone fformaw it-​teorija taʼ l-​immortalità tar-​ruħ. Kienet din l-​Iskrittura tgħallem l-​immortalità tar-​ruħ?

³ Twieġeb l-​Encyclopaedia Judaica: “Kien biss wara l-​perijodu bibliku, li ġie stabbilit twemmin ċar u sod fl-​immortalità tar-​ruħ . . . u sar wieħed mill-​pedamenti tar-​reliġjonijiet Lhud u Kristjani.” Din tgħid ukoll: “Il-​persuna kienet meqjusa bħala ħaġa sħiħa fil-​perijodu bibliku. B’hekk, ir-​ruħ ma kinitx distinta b’mod assolut mill-​ġisem.” Il-​Lhud bikrin kienu jemmnu fl-​irxoxt tal-​mejtin, u dan “irid jiġi distint mit-​twemmin . . . fl-​immortalità tar-​ruħ,” tindika dik l-​enċiklopedija.

4-6. Id-​duttrina taʼ l-​immortalità tar-​ruħ kif saret “waħda mill-​pedamenti” tal-​Ġudaiżmu?

⁴ Allura, din id-​duttrina kif saret waħda “mill-​pedamenti” tal-​Ġudaiżmu? Ir-​rakkont storiku jipprovdi t-​tweġiba. Fis-​sena 332 Q.E.K., Alessandru l-​Kbir ikkonkwista ħafna mil-​Lvant Nofsani f’leħħa taʼ berqa. Mal-​wasla tiegħu f’Ġerusalemm, il-​Lhud laqgħuh b’dirgħajhom miftuħin. Skond l-​istorjografu Lhudi taʼ l-​ewwel seklu Flavjus Josefus, huma saħansitra wrewh il-​profezija mill-​ktieb taʼ Danjel, miktuba ’l fuq minn 200 sena qabel, li kienet tiddeskrivi b’mod ċar il-​konkwisti taʼ Alessandru fl-​irwol tas-​“sultan tal-​Greċja.” (Danjel 8:​5-8, 21) Is-​suċċessuri taʼ Alessandru ssoktaw bil-​pjan tiegħu taʼ Ellenizzazzjoni, billi daħħlu fil-​partijiet kollha taʼ l-​Imperu l-​lingwa, il-​kultura, u l-​filosofija Griega. Taħlita taż-​żewġ kulturi​—dik Griega u dik Lhudija—​kienet inevitabbli.

⁵ Kmieni fit-​tielet seklu Q.E.K., inbdiet l-​ewwel traduzzjoni taʼ l-​Iskrittura Ebrajka għall-​Grieg, imsejħa s-​​Settanta. Permezz tagħha ħafna Ġentili bdew jirrispettaw ir-​reliġjon Lhudija u saru familjari magħha, waqt li xi wħud saħansitra kkonvertew għaliha. Il-​Lhud, mill-​banda l-​oħra, kienu qed isiru midħla tal-​ħsieb Grieg, u xi wħud saru filosfi, xi ħaġa ġdida għalkollox għalihom. Filo taʼ Lixandra, taʼ l-​ewwel seklu E.K., kien wieħed minn dawn il-​filosfi Lhud.

⁶ Filo kellu stima kbira għal Platone u pprova jispjega l-​Ġudaiżmu f’termini tal-​filosofija Griega. “Billi ħoloq sintesi uniku taʼ filosofija Platonika u tradizzjoni biblika,” jgħid il-​ktieb Heaven​—A History, “Filo witta t-​triq għal filosfi Kristjani [kif ukoll Lhud] li ġew warajh.” U x’kien it-​twemmin taʼ Filo dwar ir-​ruħ? Il-​ktieb jissokta: “Għalih, il-​mewt tirrestawra r-​ruħ għall-​istat oriġinali tagħha, taʼ qabel it-​twelid. Ladarba r-​ruħ tappartjeni lid-​dinja spiritwali, il-​ħajja fil-​ġisem ma ssir xejn għajr episodju qasir, taʼ spiss sfortunat.” Filosfi Lhud oħrajn li kienu jemmnu fl-​immortalità tar-​ruħ jinkludu lil Isaac Israeli, it-​tabib Lhudi magħruf ħafna tas-​seklu 10, u Moses Mendelssohn, filosfu Lhudi Ġermaniż tas-​seklu 18.

7, 8. (a) It-​Talmud kif jagħti stampa tar-​ruħ? (b) Letteratura mistika Lhudija li nkitbet wara x’tgħid dwar ir-​ruħ?

⁷ Ktieb li influwenza wkoll il-​ħsieb u l-​ħajja Lhudija b’mod profond huwa t-​Talmud​—is-​sommarju miktub taʼ l-​hekk imsejħa liġi orali, b’kummentarji u spjegazzjonijiet taʼ din il-​liġi li saru wara, miġburin minn rabbini mit-​tieni seklu E.K. sal-​Medju Evu. “Ir-​rabbini tat-​Talmud,” tgħid l-​Encyclopaedia Judaica, “kienu jemmnu li r-​ruħ tkompli teżisti wara l-​mewt.” It-​Talmud saħansitra jitkellem dwar il-​mejtin li jikkuntattjaw lill-​ħajjin. “Probabbli minħabba l-​influwenza tal-​Platoniżmu,” tgħid l-​Encyclopædia of Religion and Ethics, “[ir-rabbini] kienu jemmnu fl-​eżistenza minn qabel taʼ l-​erwieħ.”

⁸ Letteratura mistika Lhudija li nkitbet wara, il-​Kabala, saħansitra tmur sal-​punt li tgħallem ir-​riinkarnazzjoni. Rigward dan it-​twemmin, The New Standard Jewish Encyclopedia tgħid: “L-​idea tidher li oriġinat fl-​Indja. . . . Fil-​​Kabbalah din tidher l-​ewwel darba fil-​ktieb Bahir, u mbagħad, miż-​Żoħar ’il quddiem, ġiet aċċettata ġeneralment mill-​mistiċi, u b’hekk kellha rwol importanti fit-​twemmin u l-​letteratura Ħasidika.” F’Iżrael illum, ir-​riinkarnazzjoni hija aċċettata sewwa bħala tagħlim Lhudi.

9. Il-​biċċa l-​kbira mis-​setturi tal-​Ġudaiżmu tal-​lum kif jaħsbuha dwar l-​immortalità tar-​ruħ?

⁹ L-​idea taʼ l-​immortalità tar-​ruħ, għalhekk, daħlet fil-​Ġudaiżmu permezz taʼ l-​influwenza tal-​filosofija Griega, u l-​konċett huwa aċċettat illum mill-​biċċa l-​kbira mis-​setturi tiegħu. X’jistaʼ jingħad dwar id-​dħul taʼ dan it-​tagħlim fil-​Kristjaneżmu?

Il-​Kristjaneżmu Jadotta l-​Ħsibijiet taʼ Platone

10. Studjuż prominenti Spanjol x’ikkonkluda rigward it-​twemmin taʼ Ġesù fl-​immortalità tar-​ruħ?

¹⁰ Il-​Kristjanità ġenwina bdiet minn Kristu Ġesù. Rigward Ġesù, Miguel de Unamuno, studjuż prominenti Spanjol tas-​seklu 20, kiteb: “Hu kien jemmen pjuttost fl-​irxoxt tal-​laħam, skond il-​manjiera Lhudija, mhux fl-​immortalità tar-​ruħ, skond il-​manjiera Platonika [Griega]. . . . L-​evidenzi taʼ dan jistgħu jidhru fi kwalunkwe ktieb ġenwin taʼ interpretazzjoni.” Hu kkonkluda: “L-​immortalità tar-​ruħ . . . hija domma filosofika pagana.”

11. Il-​filosofija Griega meta bdiet tippenetra fil-​Kristjanità?

¹¹ Din id-​“domma filosofika pagana” meta u kif infiltrat fil-​Kristjanità? In-​New Encyclopædia Britannica tindika: “Minn nofs it-​tieni seklu AD Kristjani li kellhom xi taħriġ fil-​filosofija Griega bdew iħossu l-​bżonn li jesprimu l-​fidi tagħhom fit-​termini tagħha, kemm għas-​sodisfazzjon intellettwali tagħhom stess u kemm biex jikkonvertu lil pagani taʼ skola. Il-​filosofija li l-​iktar daqqet għal widnejhom kienet il-​Platoniżmu.”

12-14. Oriġene u Wistin liema rwoli kellhom fit-​taħlit tal-​filosofija Platonika mal-​Kristjanità?

¹² Tnejn minn dawn il-​filosfi bikrin eżerċitaw influwenza kbira fuq id-​duttrini tal-​Kristjaneżmu. Wieħed kien Oriġene taʼ Lixandra (ċ. 185-254 E.K.), u l-​ieħor, Wistin taʼ Ħippo (354-430 E.K.). Dwarhom, in-​New Catholic Encyclopedia tgħid: “Kien biss b’Oriġene fil-​Lvant u Santu Wistin fil-​Punent li r-​ruħ ġiet stabbilita bħala sustanza spiritwali u li n-​natura tagħha ġiet ifformata f’konċett filosofiku.” Oriġene u Wistin fuq liema bażi fformaw il-​konċetti tagħhom dwar ir-​ruħ?

¹³ Oriġene kien student taʼ Klement taʼ Lixandra, li kien “l-​ewwel mill-​Missirijiet il-​Knisja li ssellef b’mod espliċitu mit-​tradizzjoni Griega dwar ir-​ruħ,” tgħid in-​New Catholic Encyclopedia. L-​ideat taʼ Platone dwar ir-​ruħ żgur li influwenzaw lil Oriġene b’mod profond. “[Oriġene] bena fid-​duttrina Kristjana serje estensiva taʼ tagħlim dwar ir-​ruħ, li kien ħa mingħand Platone,” innota t-​teologu Werner Jaeger f’The Harvard Theological Review.

¹⁴ Wistin hu meqjus minn xi wħud fil-​Kristjaneżmu bħala l-​akbar filosfu tal-​qedem. Qabel ikkonverta għall-​“Kristjanità” fl-​età taʼ 33 sena, Wistin kellu interess profond fil-​filosofija u kien sar Neoplatonist.a Wara li kkonverta, baqaʼ Neoplatoniku fil-​mentalità tiegħu. “Moħħu kien il-​griġjol fejn ir-​reliġjon tat-​Testment il-​Ġdid ġiet imħallta bl-​iktar mod komplet mat-​tradizzjoni Platonika tal-​filosofija Griega,” tgħid The New Encyclopædia Britannica. In-​New Catholic Encyclopedia tammetti li d-​“duttrina [dwar ir-​ruħ],” taʼ Wistin, “li kienet saret livell stabbilit fil-​Punent sa tard fis-​seklu 12, kienet taf ħafna mis-​suċċess tagħha . . . lin-​Neoplatoniżmu.”

15, 16. Fis-​seklu 13, interess fit-​tagħlim taʼ Aristotele biddel il-​fehma tal-​knisja dwar it-​tagħlim taʼ l-​immortalità tar-​ruħ?

¹⁵ Fis-​seklu 13, it-​tagħlim taʼ Aristotele kien qed iżid fil-​popolarità fl-​Ewropa, speċjalment minħabba li x-​xogħlijiet taʼ studjużi Għarab, li kienu kkummentaw b’mod estensiv fuq il-​kitbiet taʼ Aristotele, kienu disponibbli bil-​Latin. Studjuż Kattoliku li kien jismu Tumas taʼ Aquino kien impressjonat profondament bil-​mentalità Aristotelika. Minħabba l-​kitbiet taʼ Aquino, il-​fehmiet taʼ Aristotele kellhom influwenza akbar fuq it-​tagħlim tal-​knisja milli kellhom dawk taʼ Platone. Madankollu, din ix-​xejra m’effettwatx it-​tagħlim dwar l-​immortalità tar-​ruħ.

¹⁶ Aristotele għallem li r-​ruħ kienet magħquda mal-​ġisem b’mod inseparabbli u ma kellhiex eżistenza individwali wara l-​mewt u li jekk kien hemm xi ħaġa eterna teżisti fil-​bniedem, din kienet intellett astratt u impersonali. Dan il-​mod taʼ kif wieħed iħares lejn ir-​ruħ ma kienx f’armonija mat-​twemmin tal-​knisja taʼ erwieħ persunali li jibqgħu ħajjin wara l-​mewt. Għalhekk, Aquino mmodifika l-​fehma taʼ Aristotele dwar ir-​ruħ, billi sostna li l-​immortalità tar-​ruħ tistaʼ tiġi pprovata bir-​raġuni. B’hekk, it-​twemmin tal-​knisja fl-​immortalità tar-​ruħ baqaʼ intatt.

17, 18. (a) Ir-​Riforma tas-​seklu 16 introduċiet riforma fit-​tagħlim dwar ir-​ruħ? (b) Liema hi l-​pożizzjoni tal-​biċċa l-​kbira mid-​denominazzjonijiet tal-​Kristjaneżmu dwar l-​immortalità tar-​ruħ?

¹⁷ Matul is-​sekli 14 u 15, il-​parti bikrija tar-​Rinaxximent, kien hemm qawmien mill-​ġdid taʼ interess fi Platone. Il-​famuża familja Medici fl-​Italja saħansitra għenet biex tiġi stabbilita akkademja ġewwa Firenze biex tippromwovi l-​istudju tal-​filosofija taʼ Platone. Matul is-​sekli 16 u 17, l-​interess f’Aristotele batta. U r-​Riforma tas-​seklu 16 ma introduċietx riforma fit-​tagħlim dwar ir-​ruħ. Għalkemm Riformisti Protestanti argumentaw kontra t-​tagħlim tal-​purgatorju, huma aċċettaw l-​idea taʼ kastig jew premju etern.

¹⁸ It-​tagħlim dwar l-​immortalità tar-​ruħ b’hekk jiddomina fil-​biċċa l-​kbira mid-​denominazzjonijiet tal-​Kristjaneżmu. Waqt li nnota dan, wieħed studjuż Amerikan kiteb: “Fil-​fatt, ir-​reliġjon għall-​maġġuranza tan-​nies fid-​dinja tal-​Punent, tfisser immortalità, u xejn iżjed. Alla hu l-​produttur taʼ l-​immortalità.”

L-​Immortalità u l-​Islam

19. Meta twaqqaf l-​Islam, u minn min?

¹⁹ L-​Islam beda bis-​sejħa taʼ Mawmettu biex isir profeta meta dan kellu madwar 40 sena. Huwa ġeneralment emmnut mill-​Musulmani li hu beda jkollu r-​rivelazzjonijiet matul perijodu taʼ xi 20 jew 23 sena, minn madwar is-​sena 610 E.K. sa mewtu fis-​sena 632 E.K. Dawn ir-​rivelazzjonijiet huma miktubin fil-​Koran, il-​ktieb qaddis Musulman. Saż-​żmien meta beda jeżisti l-​Islam, il-​Ġudaiżmu u l-​Kristjaneżmu kienu infiltrati bil-​konċett Platoniku tar-​ruħ.

20, 21. X’jemmnu l-​Musulmani dwar id-​Dinja l-​oħra?

²⁰ Il-​Musulmani jemmnu li r-​reliġjon tagħhom hija l-​għeluq tar-​rivelazzjonijiet mogħtijin lill-​Ebrej u ’l-Kristjani leali tal-​qedem. Il-​Koran jirreferi kemm għall-​Iskrittura Ebrajka u kemm għall-​Griega. Imma fuq it-​tagħlim taʼ l-​immortalità tar-​ruħ, il-​Koran jiżvija minn dawn il-​kitbiet. Il-​Koran jgħallem li l-​bniedem għandu ruħ li tibqaʼ tgħix wara l-​mewt. Dan jitkellem ukoll dwar l-​irxoxt tal-​mejtin, jum taʼ ġudizzju, u d-​destin finali tar-​ruħ​—jew ħajja fil-​ġnien ġenna tas-​sema jew kastig f’infern jaqbad.

²¹ Il-​Musulmani jsostnu li r-​ruħ taʼ bniedem mejjet tmur lejn il-​Barzakh, jew “Taqsima,” “il-​post jew stat fejn in-​nies se jkunu wara l-​mewt u qabel il-​Ġudizzju.” (Sura 23:​99, 100, The Holy Qur-an, nota taʼ taħt) Ir-​ruħ hija konxja, waqt li tesperjenza hemmhekk dak li jissejjaħ il-​“Kastig tal-​Qabar” jekk l-​individwu kien mill-​agħar jew tgawdi l-​hena jekk hu kien leali. Imma dawk leali jridu wkoll jesperjenzaw xi turment minħabba l-​ftit dnubiet li kkommettew meta kienu ħajjin. F’jum il-​ġudizzju, kull wieħed jiffaċċja d-​destin etern tiegħu, u jintemm dak l-​istat intermedju.

22. Xi filosfi Għarab liema teoriji konfliġġenti rigward id-​destin tar-​ruħ ippreżentaw?

²² L-​idea taʼ l-​immortalità tar-​ruħ fil-​Ġudaiżmu u l-​Kristjaneżmu feġġet minħabba influwenza Platonika, imma l-​konċett ġie msawwar fl-​Islam mill-​bidu tiegħu. Dan ma jfissirx li studjużi Għarab ma pprovawx jgħaqqdu flimkien it-​tagħlim Islamiku u l-​filosofija Griega. Fil-​fatt, id-​dinja Għarbija ġiet influwenzata bil-​kbir mix-​xogħol taʼ Aristotele. U studjużi magħrufin Għarab, bħal Avicenna u Averroës, spjegaw bir-​reqqa u elaboraw fuq il-​mentalità Aristotelika. Madankollu, fl-​attentati tagħhom biex iġibu l-​ħsieb Grieg f’armonija mat-​tagħlim Musulman dwar ir-​ruħ, dawn żviluppaw teoriji konfliġġenti. Per eżempju, Avicenna ddikjara li r-​ruħ persunali hija immortali. Averroës, mill-​banda l-​oħra argumenta kontra dik il-​fehma. Minkejja dawn l-​opinjonijiet, l-​immortalità tar-​ruħ tibqaʼ t-​twemmin tal-​Musulmani.

23. Il-​Ġudaiżmu, il-​Kristjaneżmu, u l-​Islam, kif jaħsbuha dwar il-​kwistjoni taʼ l-​immortalità tar-​ruħ?

²³ Jidher ċar allura, li l-​Ġudaiżmu, il-​Kristjaneżmu, u l-​Islam kollha jgħallmu d-​duttrina taʼ l-​immortalità tar-​ruħ.

[Nota taʼ taħt]

[Stampa f’paġna 14]

Il-​konkwista minn Alessandru l-​Kbir wasslet biex il-​kultura Griega titħallat maʼ dik Lhudija

[Stampi f’paġna 15]

Oriġene, fuq, u Wistin ipprovaw iħalltu flimkien il-​filosofija Platonika mal-​Kristjanità

[Stampi f’paġna 16]

Avicenna, fuq, iddikjara li r-​ruħ persunali hija immortali. Averroës argumenta kontra dik il-​fehma