Lest Int għall-​Jum taʼ Jehovah?

“Il-​Jum il-​kbir tal-​Mulej fil-​qrib! Fil-​qrib, u riesaq b’ħeffa li ma bħalha!”—SOFONIJA 1:14.

1. L-​Iskrittura kif tiddeskrivih il-​jum taʼ Jehovah?

IL-​‘JUM kbir u tal-​biżaʼ taʼ Jehovah dalwaqt se jiġi fuq din is-​sistema t’affarijiet mill-​agħar. L-​Iskrittura tiddeskrivi l-​jum taʼ Jehovah bħala wieħed taʼ battalja, dlam, furja, niket, diqa, biżaʼ, u ħerba. Madankollu, se jkun hemm min isalva, għax “kull min isejjaħ isem il-​Mulej jinħeles.” (Ġoel 3:4-6 [Ġoel 2:30-32, NW]; Għamos 5:18-20) Iva, Alla dak in-​nhar se jeqred lill-​għedewwa tiegħu u jsalva lin-​nies tiegħu.

2. Għala għandna jkollna sens t’urġenza dwar il-​jum taʼ Jehovah?

² Il-​profeti t’Alla qiesu l-​jum taʼ Jehovah b’sens t’urġenza. Per eżempju, Sofonija kiteb: “Il-​Jum il-​kbir tal-​Mulej fil-​qrib! Fil-​qrib, u riesaq b’ħeffa li ma bħalha.” (Sofonija 1:14) Is-​sitwazzjoni hija bil-​wisq iktar urġenti llum għaliex l-​Esekutur Ewlieni t’Alla, is-Sultan Ġesù Kristu, appik li ‘jitħażżem b’sejfu fuq ġenbu u jirkeb għar-​rebħa tas-​sewwa u l-​ħaqq!’ (Salm 45:4, 5 [Salm 45:3, 4, NW]) Lest int għal dak il-​jum?

Kellhom Stennijiet Kbar

3. Liema stennijiet kellhom xi Kristjani Tessalonikin, u minħabba liema żewġ raġunijiet kienu żbaljati?

³ Ħafna kienu dawk li kellhom stennijiet mhux imwettqin rigward il-​jum taʼ Jehovah. Xi Kristjani tal-​bidu f’Tessalonika qalu, ‘Jum il-​Mulej qorob!’ (2 Tessalonikin 2:2) Imma kien hemm żewġ raġunijiet bażiċi għala dan ma kienx fil-​qrib. Waqt li ċċita waħda minnhom, l-​appostlu Pawlu kien qal: “Meta kulħadd jibda jgħid: ‘Sliem u mistrieħ [“sigurtà,” NW],’ dak il-​ħin stess, . . . tiġi fuqhom għal għarrieda l-​qerda.” (1 Tessalonikin 5:1-6) F’dan iż-​“żmien taʼ l-​aħħar,” aħna nfusna nistennew it-​twettiq taʼ dak il-​kliem. (Danjel 12:4) It-​Tessalonikin kien jonqoshom linja oħra t’evidenza li l-​jum il-​kbir taʼ Jehovah kien wasal, għax Pawlu qalilhom: “Mhux se jiġi jekk l-​ewwel ma tiġix l-​apostasija.” (2 Tessalonikin 2:3, NW) Meta Pawlu kiteb dan il-​kliem (madwar is-​sena 51 E.K.), “l-​apostasija” mill-​Kristjanità vera ma kinitx għadha żviluppat kompletament. Illum, narawha fl-​aqwa tagħha fil-​Kristjaneżmu. Minkejja l-​istennijiet mhux imwettqin tagħhom, iżda, dawk il-​midlukin leali f’Tessalonika, li baqgħu jaqdu lil Alla fedelment sal-​mewt, eventwalment irċevew premju għas-​sema. (Apokalissi 2:10) Aħna wkoll se niġu ppremjati jekk nibqgħu leali hekk kif nistennew il-​jum taʼ Jehovah.

4. (a) Il-​jum taʼ Jehovah maʼ liema ħaġa huwa marbut fit-2 Tessalonikin 2:1, 2? (b) Liema opinjonijiet kellhom l-​hekk imsejħin Santi Padri dwar ir-​ritorn taʼ Kristu u kwistjonijiet relatati?

⁴ Il-​Bibbja torbot “il-​Jum il-​kbir tal-​Mulej” mal-​“miġja [“preżenza,” NW] taʼ Sidna Ġesù Kristu.” (2 Tessalonikin 2:1, 2) L-​hekk imsejħin Santi Padri kellhom diversi ideat dwar ir-​ritorn taʼ Kristu, il-​preżenza tiegħu, u r-​Renju tiegħu t’Elf Sena. (Apokalissi 20:4) Fit-​tieni seklu E.K., Papijas taʼ Ħjerapolis kien iħaddan stennijiet taʼ fertilità taʼ l-​għaġeb għall-​art matul ir-​Renju Millennjali taʼ Kristu. Ġustinu Martri tkellem ripetutament dwar il-​preżenza taʼ Ġesù u stenna li Ġerusalemm irrestawrata tkun it-​tron tas-​Saltna Tiegħu. Irenju taʼ Lyons għallem li wara li jinqered l-​Imperu Ruman, Ġesù kellu jidher b’mod viżibbli, jorbot lil Satana, u jsaltan f’Ġerusalemm taʼ l-​art.

5. Ċerti studjużi x’qalu dwar it-​“Tieni Avvent” taʼ Kristu u r-​Renju Millennjali tiegħu?

⁵ Il-​kittieb taʼ l-​istorja Philip Schaff innota li “l-​iktar punt li jispikka” fil-​perijodu taʼ qabel il-​Kunsill taʼ Niċea fis-​sena 325 E.K. kien “it-​twemmin taʼ renju viżibbli minn Kristu fil-​glorja fuq l-​art mal-​qaddisin irxoxtati għal elf sena, qabel l-​irxoxt u l-​ġudizzju ġenerali.” A Dictionary of the Bible, editjat minn James Hastings, jistqarr: “Tertuljanu, Irenju, u Ippolitu għadhom ifittxu Avvent imminenti [taʼ Ġesù Kristu]; imma inkwantu għas-​Santi Padri Alessandrini aħna nidħlu f’linja oħra taʼ ħsieb. . . . Bl-​identifikar minn Wistin tal-​Millennju mal-​perijodu tal-​Knisja militanti, it-​Tieni Avvent huwa pospost għal futur imbiegħed.”

Il-​Jum Taʼ Jehovah u L-​Preżenza Taʼ Ġesù

6. Għala m’għandniex nikkonkludu li l-​jum taʼ Jehovah għadu ’l bogħod ħafna?

⁶ Ideat żbaljati wasslu għal diżappunti, imma ejjew ma naħsbux li l-​jum taʼ Jehovah għadu ’l bogħod ħafna. Il-​preżenza inviżibbli taʼ Ġesù, li magħha huwa konness Skritturalment il-​jum taʼ Jehovah, diġà bdiet. The Watchtower u pubblikazzjonijiet relatati tax-​Xhieda taʼ Jehovah taʼ spiss ipprovdew evidenza Skritturali li l-​preżenza taʼ Kristu bdiet fis-​sena 1914.a Mela, allura, Ġesù x’qal dwar il-​preżenza tiegħu?

7. (a) Liema huma xi karatteristiċi tas-​sinjal tal-​preżenza taʼ Ġesù u l-​konklużjoni tas-​sistema t’affarijiet? (b) Aħna kif nistgħu niġu salvati?

⁷ Il-​preżenza taʼ Ġesù kienet saret suġġett għal diskussjoni ftit qabel mewtu. Wara li semgħuh ibassar il-​qerda tat-​tempju taʼ Ġerusalemm, l-​appostli tiegħu Pietru, Ġakbu, Ġwanni, u Indrì staqsewh: “Dan meta għad jiġri? U x’se jkun is-​sinjal tal-​miġja [“preżenza,” NW] tiegħek u taʼ tmiem id-​dinja?” (Mattew 24:1-3; Mark 13:3, 4) Bi tweġiba, Ġesù bassar gwerer, ġuħ, terremoti, u karatteristiċi oħrajn tas-​“sinjal” tal-​preżenza tiegħu u tal-​konklużjoni taʼ din is-​sistema t’affarijiet. Hu qal ukoll: “Min jibqaʼ jżomm sħiħ sa l-​aħħar, dan isalva.” (Mattew 24:13) Aħna se nsalvaw jekk nissaportu fedelment sat-​tmiem tal-​ħajja preżenti tagħna jew sat-​tmiem taʼ din is-​sistema mill-​agħar.

8. Qabel it-​tmiem tas-​sistema Lhudija, x’kellu jiġi mwettaq, u x’qiegħed isir illum dwar dan?

⁸ Qabel it-​tmiem, se tiġi mwettqa karatteristika taʼ sinjifikat speċjali tal-​preżenza taʼ Ġesù. Dwarha, hu qal: “Dan l-​Evanġelju tas-​Saltna jixxandar fid-​dinja kollha, biex il-​ġnus kollha jkollhom xhieda. Mbagħad jiġi t-​tmiem.” (Korsiv tagħna.) (Mattew 24:14) Qabel ma r-​Rumani qerdu lil Ġerusalemm u qabel ma s-​sistema Lhudija t’affarijiet intemmet fis-​sena 70 E.K., Pawlu setaʼ jgħid li l-​aħbar tajba ‘tħabbret lill-​ħlejjaq kollha taħt is-​smewwiet.’ (Kolossin 1:23) Illum, madankollu, xogħol iktar estensiv taʼ pridkar qiegħed isir mix-​Xhieda taʼ Jehovah “fid-​dinja kollha.” Matul il-​ftit snin li għaddew, Alla fetaħ it-​triq biex tingħata xiehda kbira fl-​Ewropa tal-​Lvant. Bi stamperiji u faċilitajiet oħrajn mad-​dinja kollha, l-​organizzazzjoni taʼ Jehovah tinsab lesta għal attività miżjuda, saħansitra f’“territorju mhux minsus.” (Rumani 15:22, 23, NW) Tqanqlek qalbek biex tagħmel l-​almu tiegħek f’li tagħti xiehda qabel ma jiġi t-​tmiem? Jekk inhu hekk, Alla jistaʼ jsaħħek biex ikollok sehem premjanti fix-​xogħol li għad baqaʼ quddiemna.—Filippin 4:13; 2 Timotju 4:17.

9. Ġesù liema punt għamel, bħalma huwa ddokumentat f’Mattew 24:36?

⁹ Ix-​xogħol taʼ l-​ippridkar imbassar u karatteristiċi oħrajn tas-​sinjal tal-​preżenza taʼ Ġesù qegħdin jitwettqu issa stess. Għalhekk, it-​tmiem huwa qrib għal din is-​sistema t’affarijiet mill-​agħar. Veru li Ġesù qal: “Dwar dak il-​jum u s-​siegħa ħadd ma jaf xejn la meta se jaslu, la l-​anġli tas-​sema u lanqas l-​Iben; ħadd ħlief il-​Missier waħdu.” (Mattew 24:4-14, 36) Imma l-​profezija taʼ Ġesù tistaʼ tgħinna biex inkunu lesti għal dak “il-​jum u s-​siegħa.”

Huma Kienu Lesti

10. Kif nafu li huwa possibbli li nibqgħu mqajmin spiritwalment?

¹⁰ Biex nibqgħu ħajjin wara l-​jum taʼ Jehovah, irridu nibqgħu mqajmin spiritwalment u nieqfu sodi għall-​qima vera. (1 Korintin 16:13) Nafu li sabar bħal dan huwa possibbli, għax familja devota hekk għamlet u salvat mid-​Dilluvju li qered lill-​bnedmin mill-​agħar fis-​sena 2370 Q.E.K. Waqt li qabbel dik l-​era mal-​preżenza tiegħu, Ġesù qal: “Bħal fi żmien Noè, hekk tkun il-​miġja taʼ Bin il-​bniedem. Għax kif fiż-​żmien taʼ qabel id-​dilluvju kienu jieklu u jixorbu, jiżżewwġu u jżewwġu sa dakinhar li Noè daħal fl-​arka, u b’xejn ma ntebhu sa ma wasal id-​dilluvju u ġarr lil kulħadd, hekk tkun il-​miġja taʼ Bin il-​bniedem.”—Mattew 24:37-39.

11. Noè liema korsa segwa minkejja l-​vjolenza li eżistiet fi żmienu?

¹¹ Bħalna, Noè u l-​familja tiegħu għexu f’dinja vjolenti. Xi “wlied Alla” diżubbidjenti kienu mmaterjalizzaw u ħadu nisa għalihom u li minnhom nisslu n-Nefilim infamja​—bulijiet li bla dubju għamlu l-​kundizzjonijiet iktar vjolenti. (Ġenesi 6:1, 2, 4; 1 Pietru 3:19, 20) Madankollu, “Noè . . . kien jimxi sewwa maʼ Alla” fil-​fidi. Hu “kien perfett fost in-​nies taʼ żmienu”​—il-​ġenerazzjoni mill-​agħar taʼ żmienu. (Ġenesi 6:9-11) Billi nistrieħu bit-​talb fuq Alla, aħna nistgħu nagħmlu l-​istess ħaġa f’din id-​dinja vjolenti u mill-​agħar hekk kif nistennew il-​jum taʼ Jehovah.

12. (a) Minbarra li bena arka, Noè liema xogħol għamel? (b) In-​nies kif irreaġixxew għall-​ippridkar taʼ Noè, u x’kienu l-​konsegwenzi għalihom?

¹² Noè hu magħruf sewwa bħala l-​bennej t’arka għall-​ippreservar tal-​ħajja mill-​Għarqa. Hu kien ukoll “ħabbâr tal-​ġustizzja,” imma l-​kontemporanji tiegħu “b’xejn ma ntebhu” dwar il-​messaġġ tiegħu mogħti minn Alla. Huma kielu u xorbu, iżżewġu, rabbew familji, u baqgħu għaddejjin bl-​affarijiet normali tal-​ħajja sakemm id-​Dilluvju kinishom ilkoll. (2 Pietru 2:5; Ġenesi 6:14) Ma ridux jisimgħu dwar diskors u kondotta retti, saħansitra bħalma l-​ġenerazzjoni mill-​agħar tal-​lum tagħlaq widnejha għal dak li x-​Xhieda taʼ Jehovah jgħidu dwar l-​‘indiema lejn Alla,’ il-​fidi fi Kristu, it-​tjieba, u l-​“ġudizzju li għad irid jiġi.” (Atti 20:20, 21; 24:24, 25) M’hemm ebda dokument disponibbli li juri kemm nies għexu fuq l-​art meta Noè kien qiegħed jiddikjara l-​messaġġ t’Alla. Imma ħaġa waħda hija ċerta, il-​popolazzjoni taʼ l-​art ġiet imnaqqsa drastikament fis-​sena 2370 Q.E.K.! L-​Għarqa kinset għalkollox lil dawk mill-​agħar, waqt li ħelset biss lil dawk li kienu lesti għal dak l-​att t’Alla​—Noè u sebgħa oħra fil-​familja tiegħu.—Ġenesi 7:19-23; 2 Pietru 3:5, 6.

13. Noè f’liema digriet ġudizzjarju poġġa fiduċja sħiħa, u kif aġixxa f’armonija maʼ dan?

¹³ Alla lil Noè m’avżahx ħafna snin qabel dwar il-​jum u s-​siegħa eżatti tad-​Dilluvju. Madankollu, meta Noè kellu 480 sena, Jehovah ħareġ digriet: “L-​ispirtu tiegħi ma jdumx għal dejjem jitħabat mal-​bniedem, għax hu laħam ukoll: iżda jiemu jkunu mija u għoxrin sena.” (Ġenesi 6:3, KŻ) Noè poġġa fiduċja sħiħa f’dan id-​digriet ġudizzjarju divin. Wara li għalaq 500 sena, “wiled lil Sem, lil Ħam, u lil Ġafet,” u skond id-​drawwa taʼ dak iż-​żmien, uliedu ried ikollhom bejn il-​50 u 60 sena qabel ma żżewġu. Meta lil Noè ntqallu biex jibni l-​arka għall-​ippreservar mid-​Dilluvju, dawk l-​ulied u n-​nisa tagħhom evidentement għenuh f’dik l-​intrapriża. Il-​bini taʼ l-​arka x’aktarx li sar fl-​istess żmien tas-​servizz taʼ Noè bħala “ħabbâr tal-​ġustizzja,” billi żammu okkupat għall-​aħħar 40 jew 50 sena taʼ qabel id-​Dilluvju. (Ġenesi 5:32; 6:13-22) Għal dawk is-​snin kollha, hu u l-​familja tiegħu aġixxew bil-​fidi. Ejjew aħna wkoll nuru fidi hekk kif nippridkaw l-​aħbar tajba u nistennew il-​jum taʼ Jehovah.—Lhud 11:7.

14. Jehovah x’qallu eventwalment lil Noè, u għala?

¹⁴ Hekk kif l-​arka kienet kważi lesta, Noè għandu mnejn ħaseb li d-​Dilluvju kien imminenti, għalkemm ma kienx jaf eżattament dan meta kellu jseħħ. Jehovah eventwalment qallu: “Minn hawn u sebat ijiem oħra se nibgħat xita fuq l-​art għal erbgħin jum u erbgħin lejl.” (Ġenesi 7:4) Dak ta biżżejjed żmien lil Noè u lill-​familja tiegħu biex idaħħlu t-​tipi kollha t’annimali fl-​arka u biex jidħlu huma nfushom qabel ma beda d-​Dilluvju. Aħna m’għandniex bżonn inkunu nafu l-​jum u s-​siegħa tal-​bidu tal-​qerda taʼ din is-​sistema; is-​salvazzjoni taʼ l-​annimali m’hijiex fdata f’idejna, u bnedmin bil-​prospett li jsalvaw diġà qegħdin jidħlu fl-​arka simbolika, il-​ġenna spiritwali tan-​nies t’Alla.

“Ibqgħu Għassa”

15. (a) Fi kliemek stess, kif tispjega l-​kliem taʼ Ġesù misjub f’Mattew 24:40-44? (b) Il-​fatt li ma nafux il-​ħin eżatt li Ġesù ġej biex jesegwixxi l-​vendetta t’Alla għandu liema effett?

¹⁵ Rigward il-​preżenza tiegħu, Ġesù spjega: “Mbagħad tnejn ikunu [jaħdmu] fl-​għalqa: wieħed jittieħed u l-​ieħor jitħalla; żewġ nisa jkunu jitħnu [l-qamħ fi dqiq] flimkien: waħda tittieħed u l-​oħra titħalla. Ishru [“ibqgħu għassa,” NW], mela, għax ma tafuhx il-​jum li fih jiġi Sidkom. Kunu afu dan, li kieku sid id-​dar kellu jkun jaf f’liema sahra tal-​lejl se jiġi l-​ħalliel, kien jishar u ma jħallix min jinfidlu l-​ħitan taʼ daru. Mela kunu lesti intom ukoll, għax qatt ma tistgħu tobsru s-​siegħa li fiha jiġi Bin il-​Bniedem.” (Mattew 24:40-44; Luqa 17:34, 35) Il-​fatt li ma nafux il-​ħin eżatt meta Ġesù se jiġi biex jesegwixxi l-​vendetta t’Alla jġagħalna nibqgħu b’għajnejna miftuħin u jagħtina opportunità kuljum biex nagħtu prova li aħna naqdu lil Jehovah b’motivi mhux egoisti.

16. X’se jiġrilhom l-​individwi li ‘jitħallew’ u dawk li ‘jittieħdu’?

¹⁶ Individwi li ‘jitħallew’ għall-​qerda maʼ dawk mill-​agħar se jinkludu lil dawk li darba kienu mdawlin imma li jinbelgħu f’mod egoistiku taʼ ħajja. Jalla nkunu fost dawk li ‘jittieħdu,’ dawk devoti bis-​sħiħ lejn Jehovah u li huma verament grati għall-​provvedimenti spiritwali tiegħu permezz taʼ “l-​irsir leali u diskret.” (Mattew 24:45-47, NW) Ejjew naqdu lil Alla b’“qalb safja, minn kuxjenza tajba u minn fidi sinċiera” dritt sat-​tmiem.—1 Timotju 1:5.

Atti Qaddisin Essenzjali

17. (a) X’ġie mbassar fit-2 Pietru 3:10? (b) Liema huma xi wħud mill-​atti u l-​għemejjel inkuraġġiti mit-2 Pietru 3:11?

¹⁷ L-​appostlu Pietru kiteb: “Jasal, tabilħaqq, jum il-​Mulej bħal ħalliel; jintemmu mbagħad is-​smewwiet bi ħsejjes kbar, jinħallu bin-​nar l-​elementi tad-​dinja, u l-​art b’kull ma fiha tkun maħruqa min-​nar.” (2 Pietru 3:10) Is-​smewwiet u l-​art simboliċi m’humiex se jibqgħu jeżistu wara s-​saħna tar-​rabja taħraq t’Alla. Għalhekk Pietru jżid: “Ladarba dawn l-​affarijiet kollha għandhom b’hekk idubu, liema xorta taʼ persuni jmisskom tkunu f’atti qaddisin taʼ kondotta u f’għemejjel taʼ devozzjoni lejn Alla!” (2 Pietru 3:11, NW) Fost dawn l-​atti u għemejjel hemm li nkunu preżenti b’mod regulari għal-​laqgħat Kristjani, li nagħmlu l-​ġid lil oħrajn, u li jkollna sehem sinjifikanti f’li nxandru l-​aħbar tajba.—Mattew 24:14; Lhud 10:24, 25; 13:16.

18. Jekk qegħdin niżviluppaw ġibda lejn id-​dinja, x’għandna nagħmlu?

¹⁸ ‘Atti qaddisin taʼ kondotta u għemejjel taʼ devozzjoni lejn Alla’ jirrikjedu li ‘nżommu ruħna bla tinġis ’il bogħod mid-​dinja.’ (Ġakbu 1:27) Imma xi ngħidu jekk qegħdin niżviluppaw ġibda lejn din id-​dinja? Forsi qegħdin niġu mħajrin għal ġo pożizzjoni perikoluża quddiem Alla billi nfittxu divertiment mhux nadif jew billi nisimgħu mużika u kanzunetti li jippromwovu l-​ispirtu maħmuġ taʼ din id-​dinja. (2 Korintin 6:14-18) Jekk inhu hekk, ejjew infittxu l-​għajnuna t’Alla bit-​talb sabiex ma nintemmux mad-​dinja imma nieqfu approvati quddiem Bin il-​bniedem. (Luqa 21:34-36; 1 Ġwann 2:15-17) Jekk għamilna dedikazzjoni lil Alla, żgur li nkunu rridu nagħmlu l-​almu tagħna biex nibnu u nżommu relazzjoni kordjali miegħu u b’hekk inkunu lesti għall-​jum il-​kbir u li jqanqal il-​biżaʼ taʼ Jehovah.

19. Qtajjaʼ taʼ proklamaturi tas-​Saltna għala jistgħu jistennew li jibqgħu ħajjin wara l-​konklużjoni taʼ din is-​sistema t’affarijiet mill-​agħar?

¹⁹ Ir-​raġel devot Noè u l-​familja tiegħu ħarġu ħajjin mid-​Dilluvju li qered lid-​dinja tal-​qedem. Individwi retti salvaw mit-​tmiem tas-​sistema Lhudija t’affarijiet fis-​sena 70 E.K. Per eżempju, l-​appostlu Ġwanni kien għadu attiv fis-​servizz t’Alla bejn is-​sena 96-​98 E.K., meta kiteb il-​ktieb t’Apokalissi jew Rivelazzjoni, ir-​rakkont tiegħu tal-​Vanġelu, u t-​tliet ittri mnebbħin tiegħu. Minn dawk l-​eluf li ħaddnu l-​fidi vera f’Pentekoste tas-​sena 33 E.K., x’aktarx li qtajjaʼ baqgħu ħajjin fit-​tmiem tas-​sistema Lhudija. (Atti 1:15; 2:41, 47; 4:4) Illum numru kbir taʼ proklamaturi tas-​Saltna jistgħu jittamaw li jibqgħu ħajjin wara l-​konklużjoni tas-​sistema t’affarijiet mill-​agħar preżenti.

20. Għala għandna nkunu ‘ħabbâra tal-​ġustizzja’ żelużi?

[Nota taʼ taħt]

Kif Twieġeb Int?

◻ Liema stennijiet kellhom xi wħud dwar il-​jum taʼ Jehovah u l-​preżenza taʼ Kristu?

◻Għala nistgħu ngħidu li Noè u l-​familja tiegħu kienu lesti għad-​Dilluvju?

◻ X’se jiġrilhom dawk li ‘jibqgħu għassa’ u dawk li ma jibqgħux?

◻ Atti qaddisin għala huma essenzjali, speċjalment hekk kif noqorbu dejjem iktar lejn il-​jum il-​kbir taʼ Jehovah?