Manuskritti tal-​Bibbja bis-​Sirjak—Mod kif issir taf iktar dwar l-​istorja taʼ traduzzjonijiet tal-​Bibbja fil-​qedem

EŻATT qabel ma rritorna s-​sema, Ġesù inkariga lid-​dixxipli tiegħu biex jixhdu dwaru “f’Ġerusalemm u fil-​Lhudija kollha u fis-​Samarija u sa l-​iktar parti mbiegħda taʼ l-​art.” (Atti 1:8) Id-​dixxipli għamlu dan b’żelu u b’kuraġġ. Iżda, il-​ministeru tagħhom f’Ġerusalemm ma damx ma qanqal oppożizzjoni qawwija kontrihom, u dan wassal biex Stiefnu jiġi maqtul bħala martri. Ħafna mid-​dixxipli taʼ Ġesù stkennew f’Antjokja, is-​Sirja, waħda mill-​akbar bliet fl-​Imperu Ruman, xi 550 kilometru lejn it-​Tramuntana taʼ Ġerusalemm.—Atti 11:19.

F’Antjokja, id-​dixxipli baqgħu jippritkaw “l-​aħbar tajba” taʼ Ġesù, u ħafna wħud li ma kinux Lhud bdew jemmnu. (Atti 11:20, 21) Għalkemm il-​Grieg kien il-​lingwa komuni ġo Antjokja, barra mill-​belt u fil-​provinċja, is-​Sirjak kien il-​lingwa tan-​nies.

L-​“AĦBAR TAJBA” TRADOTTA BIS-​SIRJAK

Fit-​tieni seklu, hekk kif żdied in-​numru taʼ Kristjani li jitkellmu bis-​Sirjak, kien hemm bżonn li l-​“aħbar tajba” tiġi tradotta bil-​lingwa tagħhom. Għalhekk, jidher li partijiet tal-​Iskrittura Griega Kristjana ġew tradotti l-​ewwel bis-​Sirjak, u mhux bil-​Latin.

Madwar is-​sena 170 WK, il-​kittieb Sirjan Tatian (madwar 120-​173 WK) għaqqad l-​erbaʼ Evanġelji mnebbħin u, bil-​Grieg jew bis-​Sirjak, għamel ktieb li hu msejjaħ id-​Diatessaron, kelma Griega li tfisser “permezz tal-​erbaʼ [Evanġelji].” Maż-​żmien, Efrajm is-​Sirjan (madwar 310-​373 WK) ħareġ ktieb b’kummenti dwar id-​Diatessaron, u b’hekk nafu li dan kien qed jintuża mill-​Kristjani Sirjani.

Id-​Diatessaron hu taʼ interess kbir għalina llum. Għala? Wara l-​1801, xi studjużi saħqu li l-​Evanġelji nkitbu bejn is-​sena 130 WK u s-​sena 170 WK, u b’hekk ma setgħux ikunu rakkonti ġenwini tal-​ħajja taʼ Ġesù. Però, minn dak iż-​żmien ’l hawn instabu manuskritti qodma tad-​Diatessaron. Dawn urew biċ-​ċar li sa madwar is-​sena 150 WK, ħafna nies kienu midħla tal-​Evanġelji taʼ Mattew, Marku, Luqa, u Ġwanni. Għalhekk, bilfors li nkitbu qabel. Ukoll, meta Tatian kien qed jagħmel id-​Diatessaron, prinċipalment uża l-​erbaʼ Evanġelji aċċettati. Dan juri ċar li l-​evanġelji apokrifi ma kinux jitqiesu bħala li huma taʼ min joqgħod fuqhom jew li huma parti mill-​Iskrittura Mqaddsa.

Madwar is-​sena 400 WK, traduzzjoni tal-​Bibbja bis-​Sirjak bdiet tintuża fit-​Tramuntana tal-​Mesopotamja. Din it-​traduzzjoni abbli saret bejn is-​sena 100 WK u s-​sena 300 WK, u kienet tinkludi l-​kotba kollha tal-​Bibbja ħlief it-​2 Pietru, it-​2 u t-​3 Ġwanni, Ġuda, u r-​Rivelazzjoni. Hi magħrufa bħala l-​Pexitta, kelma li tfisser “Sempliċi” jew “Ċar.” Il-​Pexitta hi ktieb antik u importanti ħafna li jgħallimna dwar kif kien qed jitwassal il-​messaġġ tal-​Bibbja fil-​qedem.

Taʼ interess, wieħed mill-​manuskritti tal-​Pexitta għandu miktub fuqu d-​data 459/460 WK, u dan jagħmlu l-​iktar manuskritt tal-​Bibbja antik b’data eżatta. Madwar is-​sena 508 WK, saret reviżjoni tal-​Pexitta u din inkludiet il-​ħames kotba li kienu neqsin. Saret magħrufa bħala l-​Philoxenian Version.

JINSTABU IKTAR MANUSKRITTI BIS-​SIRJAK

Sa madwar is-​sena 1800, kważi l-​kopji kollha bil-​Grieg tal-​Iskrittura Griega Kristjana kienu minn xi 400 WK ’l quddiem. Għalhekk, l-​istudjużi tal-​Bibbja kienu partikularment interessati f’verżjonijiet bikrin tal-​Bibbja bħalma huma l-​Vulgata Latina u l-​Pexitta Sirjaka. Dak iż-​żmien, xi wħud emmnu li l-​Pexitta fil-​fatt kienet reviżjoni taʼ verżjoni iktar antika bis-​Sirjak. Imma qatt ma kien instab ktieb bħal dan. Ladarba l-​Bibbja bis-​Sirjak bdiet tiġi tradotta madwar is-​sena 100 WK, kieku kien hemm verżjoni iktar bikrija din kienet se tikxef iktar dwar l-​istorja taʼ traduzzjonijiet tal-​Bibbja fil-​qedem—xi ħaġa imprezzabbli għall-​istudjużi tal-​Bibbja! Tgħid veru kien hemm verżjoni iktar antika bis-​Sirjak? Kienet se tinstab?

Iva! Infatti, instabu tnejn minn dawn il-​manuskritti prezzjużi bis-​Sirjak. L-​ewwel wieħed hu manuskritt taʼ madwar is-​sena 400 WK. Kien fost għadd kbir taʼ manuskritti bis-​Sirjak li akkwista l-​British Museum fl-​1842 minn monasterju fid-​Deżert Nitrian fl-​Eġittu. Kien jissejjaħ is-​Sirjaka Kuretonjana għax instab u ġie ppubblikat minn William Cureton, li kien jieħu ħsieb il-​manuskritti fil-​mużew. Dan id-​dokument prezzjuż fih l-​erbaʼ Evanġelji f’dan l-​ordni: Mattew, Marku, Ġwanni, u Luqa.

It-​tieni manuskritt li għadu jeżisti hu s-​Sirjaku Sinajtiku. Dan instab miż-​żewġt aħwa tewmin avventurużi li ssemmew fil-​bidu taʼ dan l-​artiklu. Għalkemm Agnes qatt ma marret l-​università, hi tgħallmet tmien lingwi barranin, u waħda minnhom kienet is-​Sirjak. Fl-​1892, Agnes għamlet skoperta tal-​għaġeb fil-​monasterju taʼ Santa Katerina fl-​Eġittu.

Hemmhekk, f’kamra mudlama, sabet manuskritt bis-​Sirjak. Skont dak li kitbet hi stess, “kien maħmuġ ħafna u l-​paġni tiegħu kienu kważi kollha mwaħħlin flimkien għax kien ilu ma jintmess minn xi ħadd” għal sekli sħaħ. Kien manuskritt li fih il-​kitba oriġinali kienet ġiet imħassra. Iktar tard, xi ħadd kien kiteb fih bis-​Sirjak dwar il-​qaddisin nisa. Madanakollu, Agnes għarfet ftit mill-​kitba oriġinali u l-​kliem “taʼ Mattew,” “taʼ Marku,” jew “taʼ Luqa” fin-​naħa taʼ fuq tal-​paġna. F’idejha kellha ktieb bis-​Sirjak kważi komplut tal-​erbaʼ Evanġelji! L-​istudjużi issa jaħsbu li dan il-​ktieb inkiteb ftit qabel is-​sena 400 WK.

Is-​Sirjaku Sinajtiku jitqies bħala wieħed mill-​iktar manuskritti tal-​Bibbja importanti li qatt ġie skopert, importanti daqs manuskritti bil-​Grieg bħalma huma l-​Manuskritt Sinajtiku u l-​Manuskritt tal-​Vatikan. Issa hu maħsub li kemm il-​Manuskritt Kuretonjan kif ukoll il-​Manuskritt Sinajtiku huma kopji tal-​Evanġelji bis-​Sirjak qodma li nkitbu madwar is-​sena 200 WK.

‘IL-​KELMA T’ALLA TAGĦNA TIBQAʼ GĦAL DEJJEM’

Jistgħu dawn il-​manuskritti jkunu utli għall-​istudenti tal-​Bibbja llum il-​ġurnata? Dażgur! Pereżempju, ikkunsidra l-​hekk imsejħa konklużjoni twila tal-​Evanġelju taʼ Marku, li f’xi Bibbji tidher wara Marku 16:8. Din tidher fil-​Manuskritt Alessandrin bil-​Grieg li nkiteb wara s-​sena 400 WK, fil-​Vulgata Latina, u f’postijiet oħra. Imma ż-​żewġ manuskritti bil-​Grieg li huma taʼ min joqgħod fuqhom u li nkitbu bejn 301 WK u 400 WK—jiġifieri, il-​Manuskritt Sinajtiku u l-​Manuskritt tal-​Vatikan—it-​tnejn jispiċċaw f’​Marku 16:8. Is-​Sirjaku Sinajtiku wkoll m’għandux din il-​konklużjoni twila, u dan jagħti iktar prova li l-​konklużjoni twila ġiet miżjuda wara u li ma kinitx parti oriġinali tal-​Evanġelju taʼ Marku.

Ikkunsidra eżempju ieħor. Wara l-​1801, kważi t-​traduzzjonijiet kollha tal-​Bibbja kellhom ħsieb miżjud fl-​1 Ġwanni 5:7 li b’mod falz appoġġa t-​Trinità. Però, dan il-​kliem ma jidhirx fl-​eqdem manuskritti bil-​Grieg. Lanqas ma jidher fil-​Pexitta, u b’hekk juri b’mod ċar li dan il-​ħsieb miżjud fl-​1 Ġwanni 5:7 mhuwiex parti mit-​test oriġinali tal-​Bibbja.

Jidher ċar li, kif wiegħed, Alla Ġeħova pproteġa l-​Kelma Mqaddsa tiegħu. Fiha nsibu dan il-​ħsieb li jserrħilna moħħna: “Il-​ħaxix aħdar nixef, l-​inwar dbiel; imma l-​kelma t’Alla tagħna, din tibqaʼ għal dejjem.” (Isaija 40:8; 1 Pietru 1:25) Il-​verżjoni tal-​Bibbja magħrufa bħala l-​Pexitta għandha sehem żgħir imma importanti f’li jitqassam il-​messaġġ tal-​Bibbja b’eżattezza lill-​bnedmin kollha.