Il-​Liġi Qabel Kristu

“Kemm inħobbha l-​liġi tiegħek! Il-​jum kollu ħsiebi fiha.”—SALM 119:97.

1. X’inhu li jiggverna l-​movimenti tal-​kwiekeb tas-​sema?

SA MINN tfulitu, Ġob x’aktarx li kien jiċċassa lejn il-​kwiekeb bi stagħġib. Probabbilment, il-​ġenituri tiegħu kienu għallmuh ismijiet għall-​kostellazzjonijiet il-​kbar u dak li kienu jafu dwar il-​liġijiet li ggvernaw iċ-​ċaqliq tal-​kostellazzjonijiet fis-​sema. Wara kollox, nies fiż-​żmien tal-​qedem kienu jużaw iċ-​ċaqliq sod taʼ dawn id-​disinji eleganti u vasti taʼ kwiekeb biex jimmarkaw il-​bdil taʼ l-​istaġuni. Imma minkejja d-​drabi kollha li qattaʼ jiċċassa lejhom bi stagħġib, Ġob ma kienx jaf bil-​forzi setgħanin li kienu jżommu lil dawn il-​formazzjonijiet taʼ kwiekeb flimkien. B’hekk, bil-​kemm setaʼ jiftaħ ħalqu meta Alla Jehovah staqsieh: “Taf hekk sewwa l-​liġijiet tas-​sema?” (Ġob 38:31-33) Iva, il-​kwiekeb huma ggvernati minn liġijiet​—liġijiet tant preċiżi u komplessi li x-​xjenzati tal-​lum ma jifhmuhomx għalkollox.

2. Għala jistaʼ jingħad li l-​ħolqien kollu huwa ggvernat minn liġijiet?

² Jehovah hu l-​Leġiżlatur Suprem fl-​univers. Ix-​xogħlijiet kollha tiegħu huma ggvernati minn liġijiet. L-​Iben maħbub tiegħu, “il-​kbir fost il-​ħlejjaq kollha,” kien qiegħed jobdi fedelment il-​liġi taʼ Missieru minn qabel ma kien jeżisti l-​univers fiżiku! (Kolossin 1:15) L-​anġli wkoll huma ggwidati minn liġijiet. (Salm 103:20) Saħansitra l-​annimali huma ggvernati minn liġijiet hekk kif jobdu l-​kmandi istintivi li l-​Ħallieq tagħhom ipprogramma ġewwa fihom.—Proverbji 30:24-28; Ġeremija 8:7.

3. (a) L-​umanità għala għandha bżonn il-​liġijiet? (b) Jehovah b’liema mezzi kien jiggverna lill-​ġens taʼ Israel?

³ Xi ngħidu dwar l-​umanità? Għalkemm ġejna mberkin b’għotjiet bħalma huma l-​intelliġenza, il-​moralità, u l-​ispiritwalità, xorta waħda għandna bżonn ammont taʼ liġijiet divini biex jiggwidawna fl-​użu taʼ dawn il-​fakultajiet. L-​ewwel ġenituri tagħna, Adam u Eva, kienu perfetti, u b’hekk kienu meħtieġa biss ftit liġijiet biex jiggwidawhom. Imħabba għal Missierhom tas-​sema kien imissha tathom biżżejjed raġuni biex jobdu bil-​ferħ. Imma m’obdewx. (Ġenesi 1:26-28; 2:15-17; 3:6-19) Bħala riżultat, nisilhom kienu ħlejjaq midinbin li kellhom bżonn ħafna iżjed liġijiet biex jipprovdu direzzjoni. Maż-​żmien, Jehovah b’imħabba mela dan il-​bżonn. Hu ta lil Noè liġijiet speċifiċi li hu kellu jgħaddi lill-​familja tiegħu. (Ġenesi 9:1-7) Sekli wara, permezz taʼ Mosè, Alla ta lill-​ġens ġdid taʼ Israel kodiċi tal-​Liġi miktuba u dettaljata. Din kienet l-​ewwel darba li Jehovah iggverna ġens sħiħ b’liġijiet divini. Li neżaminaw dik il-​Liġi se jgħinna nifhmu l-​irwol vitali li l-​liġijiet divini għandhom fil-​ħajjiet tal-​Kristjani llum.

Il-​Liġi Mosajka​—L-​Iskop Tagħha

4. Għala kellu jkun taʼ sfida għad-​dixxendenti magħżulin t’Abraham biex jipproduċu liż-​Żerriegħa mwiegħed?

⁴ L-​appostlu Pawlu, student profond fil-​Liġi, staqsa: “Għalfejn il-​liġi, mela?” (Galatin 3:19) Biex inwieġbu, irridu niftakru li Jehovah wiegħed lil ħabibu Abraham li l-​linja tal-​familja tiegħu kellha tipproduċi Żerriegħa li kellu jġib barkiet kbar lill-​ġnus kollha. (Ġenesi 22:18) Imma f’dan kien hemm sfida: L-​Israeliti, id-​dixxendenti magħżulin t’Abraham, ma kinux kollha individwi li kienu jħobbu lil Jehovah. Hekk kif għadda ż-​żmien, il-​biċċa l-​kbira minnhom urew li kienu rashom iebsa u ribellużi​—xi wħud kienu kollox barra governabbli! (Eżodu 32:9; Dewteronomju 9:7) Għal uħud bħal dawn, il-​fatt li kienu fost il-​poplu t’Alla kien sempliċement kwistjoni taʼ twelid mhux t’għażla.

5. (a) Jehovah x’għallimhom lill-​Israeliti permezz tal-​Liġi Mosajka? (b) Il-​Liġi kif kienet imfassla biex teffettwa l-​kondotta taʼ dawk li jħarsuha?

⁵ Kif setaʼ poplu bħal dan jipproduċi u jibbenefika miż-​Żerriegħa mwiegħed? Minflok ma kkontrollahom bħal robots, Jehovah għallimhom permezz taʼ liġijiet. (Salm 119:33-35; Isaija 48:17) Fil-​fatt, il-​kelma Ebrajka għal “liġi,” toh·rahʹ, tfisser “istruzzjoni.” Din x’kienet tgħallem? Primarjament għallmet lill-​Israeliti dwar il-​bżonn tagħhom għall-​Messija, li kellu jifdihom mill-​istat midneb tagħhom. (Galatin 3:24) Il-​Liġi għallmet ukoll biżaʼ u ubbidjenza divini. Fi qbil mal-​wegħda Abrahamika, l-​Israeliti kellhom jaqdu bħala xhieda taʼ Jehovah għall-​ġnus l-​oħrajn kollha. Mela l-​Liġi kellha tgħallimhom kodiċi nobbli u għolja taʼ kondotta li kellha tirrifletti tajjeb fuq Jehovah; kellha tgħin lil Israel biex iżomm separat mill-​prattiċi korrotti tal-​ġnus taʼ madwaru.—Levitiku 18:24, 25; Isaija 43:10-12.

6. (a) Madwar kemm-il statut fiha l-​Liġi Mosajka, u dak għala m’għandux jitqies eċċessiv? (Ara nota taʼ taħt.) (b) X’dehen nistgħu niksbu minn studju tal-​Liġi Mosajka?

⁶ Mhux taʼ b’xejn, allura, li l-​Liġi Mosajka fiha ħafna statuti​—’il fuq minn 600 wieħed.a Din il-​kodiċi miktuba kienet tirregola l-​oqsma taʼ qima, gvern, morali, ġustizzja, saħansitra ikel u iġjene. Ifisser dan, iżda, li l-​Liġi kienet biss massa taʼ regolamenti indifferenti u kmandi ħorox? ’Il bogħod minn dan! Studju taʼ dan il-​kodiċi tal-​Liġi joffri għana taʼ dehen dwar il-​personalità taʼ mħabba taʼ Jehovah. Ikkunsidra xi eżempji.

Liġi Li Kienet Tiġġenera Ħniena u Mogħdrija

7, 8. (a) Il-​Liġi kif kienet tenfasizza l-​ħniena u l-​mogħdrija? (b) Jehovah kif inforza l-​Liġi b’mod ħanin fil-​każ taʼ David?

⁷ Il-​Liġi enfasizzat ħniena u mogħdrija, speċjalment għall-​imsejknin u għal dawk li ma setgħu jagħmlu xejn. Romol u orfni kienu speċifikati għal protezzjoni. (Eżodu 22:21-23 [Eżodu 22:22-24, NW]) Annimali li kienu jintużaw għax-​xogħol kienu protetti mill-​moħqrija. Drittijiet bażiċi taʼ propjetà kienu rrispettati. (Dewteronomju 24:10; 25:4) Fil-​waqt li l-​Liġi esiġiet il-​piena tal-​mewt għal qtil, uriet ħniena f’każi taʼ qtil aċċidentali. (Numri 35:11) Evidentement, imħallfin Israeliti kellhom id-​dritta li jiddeċiedu fuq il-​piena imposta għal xi offiżi, jiddependi fuq l-​attitudni taʼ dak li jkun żbalja.—Qabbel Eżodu 22:6 [Eżodu 22:7, NW] u Levitiku 5:20-26 [Levitiku 6:1-7, NW].

⁸ Jehovah kien taʼ eżempju għall-​imħallfin billi applika l-​Liġi b’sodizza fejn meħtieġ imma bi ħniena kulfejn kien possibbli. Is-​Sultan David, li kien ikkommetta adulterju u qtil, intwera ħniena. Ma jfissirx li ma ġiex ikkastigat, għax Jehovah ma pproteġiehx mill-​konsegwenzi terribbli kkaġunati minn dnubu. Madankollu, minħabba l-​patt tas-​Saltna u minħabba li David kien raġel taʼ dispożizzjoni ħanina u kellu attitudni tal-​qalb niedma għall-​aħħar, ma ngħatax il-​mewt.—1 Samwel 24:5-8 [1 Samwel 24:4-7, NW]; 2 Samwel 7:16; Salm 51:3-6 [Salm 51:1-4, NW]; Ġakbu 2:13.

9. L-​imħabba liema rwol kellha fil-​Liġi Mosajka?

⁹ Jerġaʼ, il-​Liġi Mosajka enfasizzat l-​imħabba. Immaġina xi wieħed mill-​ġnus tal-​lum li jkollu kodiċi tal-​liġi li attwalment tirrikjedi l-​imħabba! B’hekk, il-​Liġi Mosajka mhux biss kienet tipprojbixxi l-​qtil; ikkmandat: “Ħobb lil għajrek bħalek innifsek.” (Levitiku 19:18) Mhux biss kienet tipprojbixxi t-​trattament inġust lejn ir-​resident barrani; ikkmandat: “Ħobbu bħalek innifsek, għax barranin kontu fl-​art taʼ l-​Eġittu.” (Levitiku 19:34) Mhux biss qalet li l-​adulterju kien illegali; ikkmandat lir-​raġel miżżewweġ biex iferraħ lil martu stess! (Dewteronomju 24:5) Fil-​ktieb taʼ Dewteronomju biss, kliem bl-​Ebrajk li jissinjifika l-​kwalità taʼ l-​imħabba jintuża madwar 20 darba. Jehovah żgura lill-​Israeliti minn imħabbtu stess​—fil-​passat, fil-​preżent, u fil-​futur. (Dewteronomju 4:37; 7:12-14) Verament, l-​akbar kmand fil-​Liġi Mosajka kien: “Ħobb, mela, lill-​Mulej, Alla tiegħek, b’qalbek kollha, b’ruħek kollha u b’saħħtek kollha.” (Dewteronomju 6:5) Ġesù qal li l-​Liġi kollha kemm hi tistrieħ fuq dan il-​kmand, flimkien mal-​kmand biex wieħed iħobb lil għajru. (Levitiku 19:18; Mattew 22:37-40) Mhux taʼ b’xejn li s-​salmista kiteb: “Kemm inħobbha l-​liġi tiegħek! Il-​jum kollu ħsiebi fiha.”—Salm 119:97.

L-​Użu Ħażin Tal-​Liġi

10. Il-​Lhud, fil-​parti l-​kbira, kif kienu jistmaw il-​Liġi Mosajka?

¹⁰ Kemm huwa traġiku, allura, li Israel fil-​parti l-​kbira naqas li juri apprezzament għal-​Liġi Mosajka! In-​nies m’obdewx il-​Liġi, injorawha, jew insewha. Niġġsu l-​qima pura bil-​prattiċi reliġjużi mistmerra taʼ ġnus oħrajn. (2 Slaten 17:16, 17; Salm 106:13, 35-38) U ttradew il-​Liġi b’modi oħrajn ukoll.

11, 12. (a) Gruppi taʼ mexxejja reliġjużi kif għamlu l-​ħsara wara żmien Esdra? (Ara l-​kaxxa.) (b) Ir-​rabbini tal-​qedem għala ħassew il-​bżonn li “jagħmlu ħajt madwar il-​Liġi”?

¹¹ L-​agħar ħsara għal-​Liġi saret mill-​istess uħud li sostnew li kienu jgħallmuha u jippreservawha. Dan seħħ wara żmien Esdra l-​iskrib leali tal-​ħames seklu Q.E.K. Esdra ġġieled bl-​aħrax kontra l-​influwenzi li jikkorrompu taʼ ġnus oħrajn u saħaq fuq il-​qari u t-​tagħlim tal-​Liġi. (Esdra 7:10; Neħemija 8:5-8) Xi għalliema tal-​Liġi sostnew li kienu qegħdin isegwu l-​passi t’Esdra u fformaw dik li saret tissejjaħ is-​“Sinagoga l-​Kbira.” Fost il-​qwiel tagħha kien hemm id-​direttiva: “Agħmel ħajt madwar il-​Liġi.” Dawn l-​għalliema rraġunaw li l-​Liġi kienet bħal ġnien prezzjuż. Sabiex ħadd ma jidħol bla permess f’dan il-​ġnien billi jikser il-​liġijiet tiegħu ħolqu iktar liġijiet, il-​“Liġi Orali,” biex iżommu lin-​nies milli jersqu qrib taʼ żball bħal dan.

¹² Xi wħud jistgħu jirraġunaw li l-​mexxejja Lhud kienu ġġustifikati f’li jħossuhom hekk. Wara żmien Esdra l-​Lhud kienu ddominati minn qawwiet barranin, speċjalment mill-​Greċja. Biex jikkumbattu l-​influwenza taʼ filosofija u kultura Griega, qamu gruppi taʼ mexxejja reliġjużi fost il-​Lhud. (Ara l-​kaxxa, paġna 18.) Maż-​żmien xi ftit minn dawn il-​gruppi saru r-​rivali tas-​saċerdozju Levitiku u saħansitra kienu jisbquh bħala għalliema tal-​Liġi. (Qabbel Malakija 2:7.) Sas-​sena 200 Q.E.K., il-​liġi orali kienet bdiet dieħla sewwa fil-​ħajja Lhudija. Għall-​ewwel dawn il-​liġijiet ma kellhomx jinkitbu, li ma jmorrux jitqiesu bħala ugwali għal-​Liġi miktuba. Imma bil-​mod il-​mod, mentalità umana tpoġġiet qabel dik divina, biex b’hekk eventwalment dan il-​“ħajt” attwalment għamel ħsara lill-​istess “ġnien” li lilu suppost kien qiegħed jipproteġi.

It-​Tniġġis Tal-​Fariżaiżmu

13. Xi mexxejja reliġjużi Lhud kif iġġustifikaw it-​tiswir taʼ ħafna regoli?

¹³ Ir-​rabbini rraġunaw li ladarba t-​Tora, jew Liġi Mosajka, kienet perfetta, ried ikun fiha tweġiba għal kull mistoqsija li tistaʼ tqum. Din l-​idea ma kinitx verament reverenzjali. Fir-​realtà, tat wisgħa lir-​rabbini biex jużaw raġunar uman astut, billi jġagħluh jidher li l-​Kelma t’Alla kienet il-​bażi għal regoli fuq kull xorta taʼ kwistjonijiet​—xi wħud persunali, oħrajn sempliċement irqaqat.

14. (a) Il-​mexxejja reliġjużi Lhud kif esaġeraw il-​preċett Skritturali taʼ sseparar mill-​ġnus s’estrem mhux Skritturali? (b) X’juri li regoli rabbiniċi naqsu li jipproteġu lill-​poplu Lhudi minn influwenzi pagani?

¹⁴ Għal darba wara l-​oħra l-​mexxejja reliġjużi ħadu preċetti Skritturali u esaġerawhom fl-​estrem. Per eżempju, il-​Liġi Mosajka ppromwoviet is-​separar mill-​ġnus, imma r-​rabbini ppridkaw għamla taʼ stmerrija bla raġuni għal kull ħaġa li ma kinitx Lhudija. Għallmu li Lhudi ma kellux iħalli l-​baqar tiegħu fi tverna tal-​Ġentili, għax il-​Ġentili “huma ssuspettati li jwettqu l-​bestjalità.” Mara Lhudija ma kinitx titħalla tagħti għajnuna lil mara Ġentili fil-​ħlas għaliex b’hekk tkun “qiegħda tgħin twelled tifel għal idolatrija.” Ladarba kienu b’mod xieraq suspettużi dwar gymnasiums Griegi, ir-​rabbini kienu jipprojbixxu kull eżerċizzju atletiku. L-​istorja tagħti prova li dan kollu ftit sewa biex jipproteġi lil-​Lhud minn twemmin Ġentili. Fil-​fatt, il-​Fariżej infushom kienu saru jgħallmu d-​duttrina pagana Griega taʼ l-​immortalità tar-​ruħ!—Eżekjel 18:4.

15. Il-​mexxejja reliġjużi Lhud kif għawġu l-​liġijiet dwar il-​purifikazzjoni u l-​inċest?

¹⁵ Il-​Fariżej għawġu wkoll il-​liġijiet tal-​purifikazzjoni. Kien jintqal li l-​Fariżej kienu jippurifikaw ix-​xemx infisha kieku ngħataw iċ-​ċans. Il-​liġi tagħhom sostniet li dewmien f’li “wieħed imur jisserva” kien iniġġes bniedem! Il-​ħasil taʼ l-​idejn sar ritwal kompless, b’regoli rigward liema id għandha tinħasel l-​ewwel u kif. In-​nisa kienu jitqiesu partikolarment impuri. Fuq il-​bażi tal-​kmand Skritturali biex ‘ma tersaqx lejn’ ebda qarib (fir-realtà liġi kontra l-​inċest), ir-​rabbini ordnaw li raġel miżżewweġ ma kellux jimxi wara martu; lanqas m’għandu jżomm konversazzjoni magħha fis-​suq.—Levitiku 18:6.

16, 17. Il-​liġi orali kif espandiet fuq il-​kmand biex jiġi osservat Sabat taʼ kull ġimgħa, u b’liema riżultat?

¹⁶ Speċjalment magħrufa hija l-​farsa spiritwali li l-​liġi orali għamlet mil-​liġi tas-​Sabat. Alla ta lil Israel kmand sempliċi: Tagħmlu ebda xogħol fis-​sebaʼ jum tal-​ġimgħa. (Eżodu 20:8-11) Madankollu, il-​liġi orali ssoktat biex tiddefinixxi madwar 39 tip differenti taʼ xogħol ipprojbit, inkluż li tħoll jew torbot għoqda, tħit żewġ punti, tniżżel bil-​miktub żewġ ittri bl-​Ebrajk, u affarijiet bħal dawn. Imbagħad kull wieħed minn dawn it-​tipi kien jirrikjedi iktar regoli bla għadd. Liema għoqod kienu pprojbiti u liema permessi? Il-​liġi orali wieġbet b’regolamenti arbitrarji. Il-​fejqan sar jitqies bħala xogħol ipprojbit. Per eżempju, kien ipprojbit li tqiegħed f’postu xi għadam miksur fis-​Sabat. Raġel b’uġigħ taʼ dras setaʼ juża l-​ħall biex iħawwar l-​ikel tiegħu, imma ma setax jiġbed il-​ħall minn bejn snienu. Dak setaʼ jfejjaqlu darstu!

¹⁷ B’hekk midfuna taħt mijiet taʼ regoli magħmulin mill-​bniedem, il-​liġi tas-​Sabat tilfet it-​tifsir spiritwali tagħha safejn kien jikkonċerna lill-​parti l-​kbira tal-​Lhud. Meta Ġesù Kristu, “Sid is-​Sibt [“sabat,” NW],” wettaq mirakli spettakulari u li jqanqlu l-​qalb fis-​Sabat, l-​iskribi u l-​Fariżej ma kinux impressjonati. Kien jimpurtahom biss li hu deher li kien qiegħed jinjora r-​regolamenti tagħhom.—Mattew 12:8, 10-14.

Nitgħallmu Mill-​Bluha Tal-​Fariżej

18. X’kien l-​effett taʼ li jiġu miżjudin liġijiet orali u tradizzjonijiet mal-​Liġi Mosajka? Semmi xi eżempju.

¹⁸ Fil-​qosor, nistgħu ngħidu li dawn il-​liġijiet u t-​tradizzjonijiet miżjudin saru mwaħħlin mal-​Liġi Mosajka sewwa sew bħalma l-​koċċli jaqbdu maż-​żaqq taʼ vapur. Sid il-​vapur jagħmel minn kollox biex jaqlaʼ lil dawn il-​ħlejjaq sikkanti minn mal-​vapur tiegħu għaliex dawn inaqqsu l-​veloċità tal-​vapur u jeqirdulu ż-​żebgħa taʼ kontra s-​sadid. Bl-​istess mod, il-​liġijiet u t-​tradizzjonijiet orali xekklu l-​Liġi u esponewha għal użu ħażin u korrużiv. Madankollu, minflok ma qalgħu ’l barra lil dawn il-​liġijiet irrelevanti, ir-​rabbini baqgħu jżidu iżjed. Saż-​żmien li ġie l-​Messija biex iwettaq il-​Liġi, il-​“vapur” kien tant mimli “koċċli” li bil-​kemm setaʼ jżomm fil-​wiċċ! (Qabbel Proverbji 16:25.) Minflok ma pproteġew il-​patt tal-​Liġi, dawn il-​mexxejja reliġjużi wettqu l-​bluha taʼ li ttradewh. Għala, iżda, falla l-​“ħajt” taʼ regoli tagħhom?

19. (a) Il-​“ħajt madwar il-​Liġi” għala falla? (b) X’juri li l-​mexxejja reliġjużi Lhud ma kellhomx fidi ġenwina?

¹⁹ Il-​mexxejja tal-​Ġudaiżmu naqsu li jifhmu li l-​battalja kontra l-​korruzzjoni tiġi miġġielda fil-​qalb u mhux fuq il-​paġni taʼ kotba tal-​liġi. (Ġeremija 4:14) Iċ-​ċavetta għal rebħa hija l-​imħabba​—imħabba għal Jehovah, għal-​liġi u l-​prinċipji taʼ tjieba tiegħu. Imħabba bħal din tipproduċi mibgħeda li tikkorrispondi għal dak li Jehovah jobgħod. (Salm 97:10; 119:104) Dawk li qlubhom huma mimlijin bl-​imħabba b’dan il-​mod jibqgħu leali lejn il-​liġijiet taʼ Jehovah f’din id-​dinja korrotta. Il-​mexxejja reliġjużi Lhud kellhom il-​privileġġ kbir li jgħallmu lin-​nies biex b’hekk jippromwovu u jispiraw imħabba bħal din. Għala naqsu li jagħmlu dan? Evidentement ma kellhomx fidi. (Mattew 23:23) Li kieku kellhom fidi fil-​qawwa taʼ l-​ispirtu taʼ Jehovah li jaħdem fil-​qlub taʼ bnedmin leali, ma kinux iħossu l-​ħtieġa li jieħdu kontroll riġidu tal-​ħajjiet t’oħrajn. (Isaija 59:1; Eżekjel 34:4) Billi kienu neqsin mill-​fidi, m’għaddewx fidi lil oħrajn; għabbew lin-​nies bi kmandamenti magħmulin mill-​bniedem.—Mattew 15:3, 9; 23:4.

20, 21. (a)  Mentalità orjentata fuq it-​tradizzjonijiet liema effett ġenerali kellha fuq il-​Ġudaiżmu? (b) Liema lezzjoni nitgħallmu minn dak li ġara lill-​Ġudaiżmu?

²⁰ Il-​mexxejja Lhud ma kinux jippromwovu l-​imħabba. It-​tradizzjonijiet tagħhom ipproduċew reliġjon ossessjonata fuq l-​affarijiet taʼ barra, b’ubbidjenza mekkanika għall-​apparenza​—ħammiela fertili biex tinbet l-​ipokrezija. (Mattew 23:25-28) Ir-​regolamenti tagħhom ipproduċew raġunijiet bla għadd għall-​iġġudikar t’oħrajn. B’hekk il-​Fariżej kburin u awtoritarji ħassewhom iġġustifikati li jikkritikaw lil Ġesù Kristu nnifsu. Insew l-​iskop ewlieni tal-​Liġi u ċaħdu lill-​uniku Messija veru. Minħabba f’dan, hu kellu jgħid lill-​ġens Lhudi: “Ara, darkom għad iħalluhielkom ħerba!”—Mattew 23:38; Galatin 3:23, 24.

²¹ X’inhi l-​lezzjoni għalina? Biċ-​ċar, mentalità riġida u orjentata bit-​tradizzjonijiet ma tippromwovix il-​qima pura taʼ Jehovah! Imma jfisser dan li adoraturi taʼ Jehovah illum m’għandhom ikollhom ebda regoli jekk dawn ma jkunux speċifikament imniżżlin ċar fl-​Iskrittura Mqaddsa? Le. Għal tweġiba kompleta, ejjew issa nikkunsidraw kif Ġesù Kristu bidel il-​Liġi Mosajka maʼ liġi ġdida u aħjar. (w96 9/1)

[Nota taʼ taħt]

Tistaʼ Tispjega?

◻ Il-​ħolqien kollu kif inhu ggvernat minn liġi divina?

◻ X’kien l-​iskop ewlieni tal-​Liġi Mosajka?

◻ X’juri li l-​Liġi Mosajka kienet tenfasizza l-​ħniena u l-​mogħdrija?

◻ Il-​mexxejja reliġjużi Lhud għala żiedu regoli bla għadd mal-​Liġi Mosajka, u b’liema riżultat?

[Kaxxa f’paġna 18]

Il-Mexxejja Reliġjużi Lhud

Skribi: Huma qiesu lilhom infushom bħala s-​suċċessuri t’Esdra u bħala dawk li jispjegaw il-​Liġi. Skond il-​ktieb A History of the Jews, “l-​iskribi ma kinux kollha persuni nobbli, u l-​attentati tagħhom biex jisiltu tifsir moħbi mil-​liġi taʼ spiss iddeġenera fi kliem ifformulat bla tifsir u f’restrizzjonijiet stupidi. Dawn żviluppaw fi drawwa, li malajr saret tiranna bla ħniena.”

Ħasidim: L-​isem ifisser “uħud devoti” jew “qaddisin.” Imsemmijin għall-​ewwel darba bħala klassi madwar is-​sena 200 Q.E.K., huma kienu politikament setgħanin u difensuri fanatiċi tal-​purità tal-​Liġi kontra t-​tirannija taʼ influwenza Griega. Il-​Ħasidim inqasmu fi tliet gruppi: il-​Fariżej, is-​Sadduċej, u l-​Esseni.

Fariżej: Xi studjużi jemmnu li l-​isem ġej mill-​kelmiet għal “Isseparati,” jew “Separatisti.” Huma kienu tabilħaqq fanatiċi fl-​isforz tagħhom biex ikunu separati mill-​Ġentili, imma raw ukoll il-​fratellanza tagħhom bħala separata minn​—u superjuri—​għan-nies Lhud komuni, li ma kinux jifhmu dwar il-​komplessitajiet tal-​liġi orali. Wieħed studjuż taʼ l-​istorja qal dwar il-​Fariżej: “Meqjusin bħala grupp, huma stmaw lill-​irġiel bħala tfal, billi kienu jifformulaw u jiddefinixxu l-​iċken dettall t’osservanzi ritwali.” Qal studjuż ieħor: “Il-​Fariżaiżmu pproduċa massa taʼ regoli legali li koprew kull sitwazzjoni, bil-​konsegwenza inevitabbli li kabbru l-​affarijiet ċkejknin u b’riżultat taʼ dan injoraw l-​affarijiet il-​kbar (Mt. 23:23).”

Sadduċej: Grupp li kien marbut mill-​qrib maʼ l-​aristokrazija u s-​saċerdozju. Opponew b’mod vigoruż lill-​iskribi u l-​Fariżej, billi kienu jgħidu li l-​liġi orali ma kellhiex il-​validità tal-​Liġi miktuba. Li huma tilfu din il-​battalja jintwera mill-​Mixna nnifsu: “Strettezza akbar tapplika għall-​[osservanza tal-​]kliem taʼ l-Iskribi milli għall-​[osservanza tal-​]kliem tal-​Liġi [miktuba].” It-​Talmud, li kien jinkludi bosta kummentarji fuq il-​liġi orali, iktar tard wasal sal-​punt li qal: “Il-​kliem taʼ l-​iskribi huwa . . . iżjed għażiż mill-​kliem tat-​Tora.”

Esseni: Grupp t’axxetiċi li iżolaw lilhom infushom f’komunitajiet isseparati. Skond The Interpreter’s Dictionary of the Bible, l-​Esseni kienu saħansitra iżjed esklussivi mill-​Fariżej u “xi drabi kienu Fariżajċi iktar mill-​Fariżej infushom.”

[Stampa f’paġna 17]

Il-​ġenituri taʼ Ġob probabbilment għallmuh dwar il-​liġijiet li jiggvernaw il-​kostellazzjonijiet