Minn Kliem Imlissen għal Kitbiet Sagri​—Il-​Kitba u l-​Kristjani tal-​Bidu

ĠENERAZZJONIJIET taʼ kredenti li ma jingħaddux qattgħu ħafna ħin jaqraw, jistudjaw, u janalizzaw xi wħud mill-​iktar kitbiet famużi li qatt saru—dawk tat-​Testment il-​Ġdid, bħalma spiss tissejjaħ l-​Iskrittura Griega Kristjana. Dawn il-​kitbiet, flimkien mal-​bqija tal-​Bibbja, influwenzaw ħafna d-​dinja tagħna, fasslu l-​morali u l-​etika, u ispiraw lil dawk li jiktbu l-​letteratura u joħolqu l-​arti. Fuq kollox, dawn għenu lil miljuni taʼ nies—forsi anki lilek—biex jieħdu għarfien eżatt dwar Alla u Ġesù.—Ġwanni 17:3.

L-Evanġelji, kif ukoll il-​bqija taʼ l-​Iskrittura Griega Kristjana, ma nkitbux eżatt wara l-​mewt taʼ Ġesù. Milli jidher, Mattew kiteb l-​Evanġelju tiegħu madwar 7 jew 8 snin wara l-​mewt taʼ Ġesù, u Ġwanni kiteb tiegħu madwar 65 sena wara. Kif setgħu jiktbu b’eżattezza perfetta l-​kliem u l-​għemejjel taʼ Ġesù? Bla dubju, l-​ispirtu qaddis t’Alla ggwidahom. (Ġwanni 14:16, 26) Imma, it-​tagħlim taʼ Ġesù kif ġie mwassal bir-​reqqa, u eventwalment sar parti mill-​Iskrittura Sagra?

“Prattikament Illetterati”?

Matul is-​seklu li għadda, xi wħud spekulaw li d-​dixxipli tal-​bidu taʼ Ġesù x’aktarx li ma kinux niżżlu bil-​miktub it-​tagħlim u l-​għemejjel taʼ Ġesù imma li huma għaddewhom bil-​fomm. Per eżempju, wieħed studjuż qal: “Kien hemm perijodu t’għaxriet taʼ snin bejn il-​ministeru pubbliku taʼ Ġesù u l-​kitba taʼ kliemu mill-​awturi taʼ l-​Evanġelji. Matul dan iż-​żmien dak li kienu jafu dwar Ġesù ġie mgħoddi bil-​fomm.” Xi riċerkaturi saħansitra jargumentaw li d-​dixxipli tal-​bidu taʼ Ġesù “kienu prattikament illetterati.”a Iktar minn hekk, dawn jgħidu li matul l-​għaxriet taʼ snin li l-​għarfien dwar Ġesù ġie mgħoddi bil-​fomm, ir-​rakkonti tal-​ministeru taʼ Ġesù ġew spjegati iktar, personalizzati, jew elaborati. Huma jsostnu li r-​riżultat kien differenti ħafna mir-​rakkont eżatt tal-​ġrajjiet.

Teorija oħra li qablu magħha xi studjużi hi li d-​dixxipli Lhud li kienu qrib taʼ Ġesù probabbilment segwew il-​metodu taʼ tagħlim rabbiniku—metodu taʼ ripetizzjoni biex jiftakru—li kkontribwixxa biex l-​informazzjoni tiġi trasmessa bil-​fomm b’mod eżatt. Kienu d-​dixxipli joqogħdu biss fuq il-​kelma tal-​fomm? Jew kemm kienet użata l-​kitba biex tippreserva r-​rakkont tal-​ministeru taʼ Ġesù? Waqt li ma nistgħux inkunu assolutament ċerti, huwa possibbli li ntużat il-​kitba.

Il-​Kitba Kienet Komuni

Fl-​ewwel seklu, nies taʼ kull xorta kienu jafu jiktbu u jaqraw. Fuq dan il-​punt, Alan Millard, professur taʼ l-​Ebrajk u tal-​lingwi Semitiċi tal-​qedem, osserva: “Kien komuni li n-​nies jiktbu bil-​Grieg, bl-​Aramajk, u bl-​Ebrajk u kont issibhom f’kull livell tas-​soċjetà.” Hu żied: “Dan kien l-​ambjent li fih ħadem Ġesù.”

Rigward l-​istqarrija li l-​kitbiet taʼ l-​Evanġelju “ġew miktubin f’soċjetà illetterata għalkollox,” il-​Professur Millard kiteb: “Dan m’huwiex probabbli għax in-​nies kullimkien kienu familjari mal-​kitba . . . Għalhekk, ġeneralment kien hemm nies preżenti li setgħu jiktbu dak li semgħu, sew jekk għall-​użu tagħhom stess u sew jekk biex jinformaw lil oħrajn.”

Milli jidher, twavel miksijin bix-​xamaʼ setgħu jinkisbu faċilment u setgħu jintużaw biex titniżżel l-​informazzjoni. Eżempju taʼ dan insibuh fl-​ewwel kapitlu taʼ Luqa. Żakkarija, li għal xi żmien kien tilef l-​abbiltà li jitkellem, ġie mistoqsi x’isem ried li ibnu jingħata. Vers 63 jgħid: “Talabhom [milli jidher bil-​ġesti] fuqiex jikteb [“tavla,” KŻ] u kiteb: ‘Ismu hu Ġwanni.’” Id-​dizzjunarji tal-​Bibbja jispjegaw li l-​kelma “tavla” setgħet tirreferi għal biċċa injama li jiktbu fuqha u li probabbilment kienet miksija bix-​xamaʼ. Xi ħadd preżenti setaʼ kellu miegħu tavla tal-​kitba disponibbli faċilment għal Żakkarija biex jikteb fuqha.

Eżempju ieħor juri li b’mod ċar it-​twavel tal-​kitba u l-​użu tagħhom kienu magħrufin f’dak iż-​żmien. Fil-​ktieb taʼ l-​Atti naqraw li Pietru kien qed ikellem lil folla fl-​inħawi tat-​tempju u ħeġġiġhom: “Indmu . . . sabiex dnubietkom jitħassrulkom.” (Atti 3:11, 19) L-​espressjoni “jitħassrulkom” ġejja mill-​verb Grieg li jfisser “teqred, tħassar.” The New International Dictionary of New Testament Theology jispjega: “L-​idea espressa hawnhekk minn dan il-​verb u anki forsi f’każi oħrajn x’aktarx hi li tillixxa l-​wiċċ tat-​tavla tal-​kitba miksija bix-​xamaʼ biex tintuża mill-​ġdid.”

Ir-rakkonti taʼ l-​Evanġelji juru wkoll li s-​segwaċi u l-​udjenzi taʼ Ġesù inkludew nies li x’aktarx kienu jużaw il-​kitba fix-​xogħol tagħhom taʼ kuljum. Per eżempju, kien hemm Mattew u Żakkew, il-​kolletturi tat-​taxxa (Mattew 9:9; Luqa 19:2); uffiċjal tas-​sinagoga (Marku 5:22); fizzjal taʼ l-​armata (Mattew 8:5); Ġwanna, il-​mara t’uffiċjal għoli taħt Erodi Antipa (Luqa 8:3); kif ukoll, skribi, Fariżej, Sadduċej, u membri tas-​Sinedriju. (Mattew 21:23, 45; 22:23; 26:59) Bla dubju, ħafna mill-​appostli u mid-​dixxipli taʼ Ġesù—jekk mhux kollha—kienu kapaċi jiktbu.

Studenti, Għalliema, u Kittieba

Biex id-​dixxipli jkunu għalliema Kristjani, minbarra li kellhom bżonn ikunu jafu x’qal u x’għamel Ġesù kellhom jifhmu wkoll kif il-​Liġi u l-​profeziji fl-​Iskrittura Ebrajka applikaw għal Kristu. (Atti 18:5) Taʼ interess, Luqa kiteb dwar laqgħa waħda li Ġesù kellu maʼ xi wħud mid-​dixxipli tiegħu ftit wara li ġie rxoxtat. X’għamel Ġesù? “Beda minn Mosè u l-​Profeti kollha jfissrilhom dak li kien hemm miktub fuqu fl-​Iskrittura kollha.” Ftit wara, Ġesù qal lid-​dixxipli: “‘Dan hu l-​kliem li għedtilkom waqt li kont għadni magħkom, li kulma hemm miktub dwari fil-​liġi taʼ Mosè u fil-​Profeti u fis-​Salmi jrid jitwettaq.’ Imbagħad fetħilhom moħħhom biex jifhmu l-​Iskrittura.” (Luqa 24:27, 44, 45) Iktar tard, id-​dixxipli “ftakru” fid-​dehen li Ġesù kien tahom.—Ġwanni 12:16.

Dawn ir-​rakkonti jissuġġerixxu li l-​appostli u d-​dixxipli żgur li fittxew u studjaw l-​Iskrittura bil-​ħeġġa sabiex setgħu jifhmu bis-​sħiħ it-​tifsira taʼ dak li raw u semgħu rigward il-​Mulej tagħhom, Ġesù Kristu. (Luqa 1:1-4; Atti 17:11) Rigward dan, Harry Y. Gamble, professur taʼ l-​istudji reliġjużi fl-​Università taʼ Virġinja, jikteb: “Ma tantx tistaʼ tiddubita li mill-​bidu kien hemm Kristjani, probabbilment gruppi minnhom, li ddedikaw ruħhom għall-​istudju bir-​reqqa u l-​interpretazzjoni taʼ l-​iskrittura Lhudija, u minnha bnew garanziji [provi] miktubin tal-​konvinzjonijiet Kristjani u għamlu dawn il-​kitbiet disponibbli għall-​ippridkar tal-​Kristjani.”

Dan kollu jindika li d-​dixxipli tal-​bidu taʼ Ġesù ma ddependewx biss fuq li l-​informazzjoni tiġi trasmessa bil-​fomm, imma minflok kienu involuti ħafna fl-​istudju, fil-​qari, u fil-​kitba. Huma kienu studenti, għalliema, u kittieba. Fuq kollox, kienu rġiel spiritwali li straħu fuq l-​ispirtu qaddis biex jiggwidahom. Ġesù żgurahom li “l-​ispirtu tal-​verità” kien se ‘jgħallimhom kollox u jfakkarhom kulma qalilhom.’ (Ġwanni 14:17, 26) L-​ispirtu qaddis t’Alla għenhom kemm biex jiftakru u kemm biex jiktbu dak li għamel u qal Ġesù, saħansitra kwotazzjonijiet twal, bħall-​Priedka taʼ fuq il-​Muntanja. (Mattew, kapitli 5-7) L-​ispirtu ggwida wkoll lill-​kittieba taʼ l-​Evanġelji biex iniżżlu bil-​miktub x’ħass Ġesù kultant u x’qal fit-​talb.—Mattew 4:2; 9:36; Ġwanni 17:1-26.

Allura waqt li l-​kittieba taʼ l-​Evanġelji żgur li użaw kemm sors orali u kemm miktub, l-​affarijiet li niżżlu bil-​miktub kellhom sors ħafna iktar taʼ min joqgħod fuqu u superjuri tabilħaqq—Alla Ġeħova nnifsu. Għalhekk, jistaʼ jkollna fiduċja sħiħa li “l-​Iskrittura kollha hi mnebbħa minn Alla” u tistaʼ tgħallimna u tiggwidana biex nagħmlu dak li jogħġob lilu.—2 Timotju 3:16.

[Nota taʼ taħt]

[Kumment f’paġna 14]

Is-​segwaċi taʼ Ġesù inkludew nies li x’aktarx kienu jużaw il-​kitba fix-​xogħol tagħhom taʼ kuljum

[Kumment f’paġna 15]

L-​ispirtu qaddis t’Alla għen lid-​dixxipli tal-​bidu taʼ Ġesù biex jiftakru u jiktbu dak li għamel u qal

[Kaxxa/​Stampa f’paġna 15]

Kienu l-​Appostli Illetterati?

Meta l-​mexxejja u x-​xjuħ taʼ Ġerusalemm “raw il-​mod kif Pietru u Ġwanni tkellmu bla tlaqliq, u indunaw li kienu rġiel komuni u taʼ ftit skola, stagħġbu.” (Atti 4:13) Kienu l-​appostli tassew taʼ ftit skola, jew illetterati? Rigward din id-​dikjarazzjoni The New Interpreter’s Bible tgħid: “Dawn it-​termini x’aktarx li m’għandhomx jittieħdu letteralment bħallikieku Pietru [u Ġwanni] kienu taʼ ftit skola u ma setgħux jiktbu u jaqraw. Huma sempliċement irrikonoxxew id-​differenza kbira fil-​klassi soċjali bejn l-​appostli u dawk li ġġudikawhom.”

[Stampa f’paġna 13]

“Talabhom fuqiex jikteb [“tavla,” “KŻ”] u kiteb: ‘Ismu hu Ġwanni’”

[Stampa f’paġna 13]

Tavla miksija bix-​xamaʼ bl-​istrumenti tal-​kitba mill-​ewwel jew it-​tieni seklu E.K.

[Sors]

© British Museum/Art Resource, NY