Kemm Hi Eżatta l-Istorja tal-Bibbja?

“QIEGĦED ingħid il-​verità, m’inix qiegħed nigdeb,” stqarr kittieb tal-​Bibbja lill-​ħabib żagħżugħ tiegħu. (1 Timotew 2:7) Espressjonijiet bħal dawn fl-​ittri taʼ Pawlu jippreżentaw sfida lill-​kritiċi tal-​Bibbja.a Għaddew iktar minn 1,900 sena mindu nkitbu l-​ittri taʼ Pawlu. Wara dak iż-​żmien kollu, ħadd ma ppropona u ta prova b’suċċess li mqar punt wieħed mill-​ittri tiegħu ma kienx eżatt.

Il-kittieb tal-​Bibbja Luqa wkoll esprima tħassib dwar l-​eżattezza. Huwa kiteb rakkont preċiż dwar il-​ħajja u l-​ministeru taʼ Ġesù li kien segwit mir-​rakkont tiegħu li jissejjaħ l-​Atti tal-​Appostli. “Jien fittixt bir-​reqqa l-​affarijiet kollha mill-​bidu b’eżattezza,” kiteb Luqa.—Luqa 1:3.

Testimonjanzi taʼ Eżattezza

Il-​kritiċi tal-​Bibbja tal-​bidu tas-​seklu 19 sfidaw l-​eżattezza taʼ Luqa bħala kittieb tal-​istorja. Barra minn hekk, huma sostnew li l-​istorja fil-​ktieb tal-​Atti ġiet ivvintata fin-​nofs tat-​tieni seklu E.K. L-​arkeologu Britanniku Sir William Mitchell Ramsay kien wieħed li kien jemmen hekk. Imma wara li nvestiga l-​ismijiet u l-​postijiet imsemmijin minn Luqa, hu stqarr: “Bil-​mod il-​mod beda jidwili f’moħħi li f’diversi dettalji r-​rakkont wera verità meraviljuża.”

Meta Ramsay kiteb dan, kwistjoni dwar l-​eżattezza taʼ Luqa baqgħet mhix issetiljata. Kellha x’taqsam mal-​ibliet qrib taʼ xulxin taʼ Ikonjum, Listra, u Derbe. Luqa implika li Ikonjum kienet distinta minn Listra u Derbe, billi ddeskriva lil dawn tal-​aħħar bħala “l-​ibliet taʼ Likaonja.” (Atti 14:6) Madankollu, kif tidher fuq il-​mappa, Listra kienet eqreb lejn Ikonjum minn Derbe. Xi wħud mill-​kittieba tal-​istorja tal-​qedem iddeskrivew lil Ikonjum bħala parti minn Likaonja; b’hekk, il-​kritiċi sfidaw lil Luqa għax ma qalx hekk ukoll.

Imbagħad, fl-​1910, Ramsay skopra monument fir-​rovini taʼ Ikonjum li juri li l-​lingwa taʼ dik il-​belt kienet il-​Friġjan u mhux il-​Likaonjan. “Numru taʼ skrizzjonijiet oħrajn minn Ikonjum u l-​inħawi tagħha jsostnu l-​fatt li razzjalment dik il-​belt setgħet tiġi deskritta bħala Friġjana,” igħid Dr. Merrill Unger fil-​ktieb tiegħu Archaeology and the New Testament. Tabilħaqq, l-​Ikonjum taʼ żmien Pawlu kellha kultura Friġjana u distinta minn “l-​ibliet taʼ Likaonja,” fejn in-​nies kienu jitkellmu “bl-​ilsien Likaonjan.”—Atti 14:6, 11.

Il-kritiċi tal-​Bibbja ddubitaw ukoll kif Luqa uża l-​kelma “politarki” għall-​ħakkiema tal-​belt taʼ Tessalonika. (Atti 17:​6, nota taʼ taħt) Din l-​espressjoni ma kinetx magħrufa fil-​letteratura Griega. Imbagħad instabet arkata fil-​belt antika li kien fiha l-​ismijiet taʼ ħakkiema tal-​belt deskritti bħala “politarki”​—eżattament il-​kelma wżata minn Luqa. “L-​eżattezza taʼ Luqa ġiet ivvindikata mill-​użu tat-​terminu,” jispjega W. E. Vine fl-​Expository Dictionary of Old and New Testament Words tiegħu.

Il-​Vjaġġ taʼ Luqa bil-​Baħar

Esperti navali eżaminaw id-​dettalji tan-​nawfraġju deskritt f’Atti kapitlu 27. Skond Luqa, il-​bastiment kbir li fih hu u Pawlu baħħru nqabad f’riefnu mill-​Grigal ħdejn il-​gżira żgħira taʼ Kauda, u l-​baħrin bdew jibżgħu li se jiġu mkaxkrin lejn ix-​xtajtiet kollha ramel u perikolużi ’l barra mill-​kosta tat-​Tramuntana tal-​Afrika. (Atti 27:​14, 17, nota taʼ taħt) Permezz tal-​ħila tal-​baħħara tas-​sengħa, huma rnexxielhom jidderieġu l-​bastiment ’l bogħod mill-​Afrika fuq korsa lejn il-​Punent. Ir-​riefnu kompla bla ma batta xejn, u eventwalment il-​bastiment inkalja ’l barra mill-​gżira taʼ Malta, wara li vvjaġġa distanza taʼ madwar 540 mil. Esperti navali jikkalkulaw li vapur kbir li jivvjaġġa f’riefnu kien jieħu ’l fuq minn 13-il jum biex jiġi mbuttat dak il-​bogħod kollu. Il-​kalkoli tagħhom jaqblu mar-​rakkont taʼ Luqa, li jistqarr li n-​nawfraġju seħħ fl-​14-il jum. (Atti 27:​27, 33, 39, 41) Wara li nvestiga d-​dettalji kollha tal-​vjaġġ taʼ Luqa bil-​baħar, il-​baħħar James Smith ikkonkluda: “Huwa rakkont taʼ ġrajjiet reali, miktubin minn xi ħadd li ħa sehem fihom personalment . . . L-​ebda bniedem li m’huwiex baħri ma setaʼ jikteb rakkont taʼ vjaġġ fuq il-​baħar tant konsistenti fil-​partijiet kollha tiegħu, jekk mhux għax kien osservahom attwalment hu.”

Minħabba sejbiet bħal dawn, xi teoloġi huma lesti li jiddefendu l-​Iskrittura Griega Kristjana bħala li hi eżatta storikament. Imma xi ngħidu dwar il-​kitbiet storiċi iktar bikrin misjubin fl-​Iskrittura Ebrajka? Bosta membri tal-​kleru jbaxxu rashom għall-​filosofija moderna u jiddikjaraw li fiha l-​ħrejjef. Madankollu, numru taʼ dettalji tal-​istorja bikrija tal-​Bibbja ġew ivverifikati wkoll, b’mod li lill-​kritiċi ħammrilhom wiċċhom. Ikkunsidra, per eżempju, l-​iskoperta tal-​Imperu Assirjan li kien xi darba minsi.

[Nota taʼ taħt]