Kif Nistgħu Nipprovdu Virtù lill-Fidi Tagħna?

“Ipprovdu lill-​fidi tagħkom virtù.”​—2 PIETRU 1:5.

1, 2. Għala għandna nistennew li n-​nies taʼ Jehovah jagħmlu dak li hu virtuż?

JEHOVAH dejjem jaġixxi b’mod virtuż. Hu jagħmel dak li hu sewwa u tajjeb. Għalhekk, l-​appostlu Pietru setaʼ jitkellem dwar Alla bħala dak li sejjaħ lill-​Kristjani midlukin ‘permezz tal-​glorja u l-​virtù Tiegħu.’ Għarfien eżatt dwar Missierhom virtuż tas-​sema wriehom x’kien meħtieġ biex isegwu ħajja taʼ devozzjoni vera lejn Alla.—2 Pietru 1:​2, 3.

² L-​appostlu Pawlu jħeġġeġ lill-​Kristjani biex ‘isiru imitaturi t’Alla, bħala tfal maħbubin.’ (Efesin 5:1) Bħal Missierhom tas-​sema, l-​adoraturi taʼ Jehovah għandhom jagħmlu dak li hu virtuż fi kwalunkwe sitwazzjoni. Imma x’inhi l-​virtù?

X’Inhi l-​Virtù

3. Il-​“virtù” kif ġiet definita?

³ Id-​dizzjunarji moderni jiddefinixxu “virtù” bħala “eċċellenza morali; tjubija.” Hi “azzjoni u ħsieb sewwa; tjubija taʼ karattru.” Wieħed virtuż hu twajjeb. Il-​virtù ġiet definita wkoll bħala “li tikkonforma maʼ livell tas-​sewwa.” Għall-​Kristjani, m’għandniex xi ngħidu, il-​“livell tas-​sewwa” hu determinat minn Alla u jintgħamel ċar fil-​Kelma Sagra tiegħu, il-​Bibbja.

4. Liema kwalitajiet imsemmijin fit-​2 Pietru 1:​5-7 iridu l-​Kristjani jaħdmu iebes biex jiżżviluppaw?

⁴ Il-​Kristjani veri jikkonformaw mal-​livelli taʼ tjieba t’Alla Jehovah, u jwieġbu għall-​wegħdi prezzjużi tiegħu billi jeżerċitaw il-​fidi. Huma jagħtu kas ukoll il-​parir taʼ Pietru: “Billi tikkontribwixxu bi tweġiba l-​isforz ħerqan kollu tagħkom, ipprovdu lill-​fidi tagħkom virtù, lill-​virtù tagħkom għarfien, lill-​għarfien tagħkom kontroll fuqkom infuskom, lill-​kontroll tagħkom fuqkom infuskom sabar, lis-​sabar tagħkom devozzjoni lejn Alla, lid-​devozzjoni tagħkom lejn Alla affezzjoni tal-​aħwa, lill-​affezzjoni tagħkom tal-​aħwa mħabba.” (2 Pietru 1:​5-7) Kristjan irid jaħdem iebes biex jiżżviluppa dawn il-​kwalitajiet. Dan ma jsirx fi ftit ġranet jew snin imma jirrikjedi għomor sħiħ taʼ sforz kontinwu. Iva, li nipprovdu l-​virtù lill-​fidi tagħna hu sfida fih innifsu!

5. X’inhi l-​virtù minn ħarsa Skritturali?

⁵ Il-​lessikografu M. R. Vincent igħid li s-​sens oriġinali klassiku tal-​kelma Griega tradotta “virtù” tissinjifika “eċċellenza taʼ kull xorta.” Pietru uża l-​forma tagħha fil-​plural meta qal li l-​Kristjani kellhom jiddikjaraw barra ’l pajjiż “l-​affarijiet eċċellenti,” jew virtujiet, t’Alla. (1 Pietru 2:9) Minn ħarsa Skritturali, il-​virtù hi deskritta mhux bħala passiva imma bħala “qawwa morali, enerġija morali, saħħa tar-​ruħ.” Meta semma l-​virtù, Pietru kellu f’moħħu l-​eċċellenza kuraġġuża morali li qaddejja t’Alla huma mistennijin li juru u li jżommu. Ladarba aħna imperfetti, madankollu, nistgħu verament nagħmlu dak li hu virtuż fil-​ħarsa t’Alla?

Imperfetti imma Virtużi

6. Għalkemm aħna imperfetti, għala jistaʼ jingħad li aħna nistgħu nagħmlu dak li hu virtuż fil-​ħarsa t’Alla?

⁶ Aħna writna l-​imperfezzjoni u d-​dnub, u għalhekk nistgħu niddubitaw kif nistgħu verament nagħmlu dak li hu virtuż fil-​ħarsa t’Alla. (Rumani 5:12) Ċertament li għandna bżonn il-​għajnuna taʼ Jehovah biex ikollna qlub puri, li minnhom jistgħu joħorġu ħsibijiet, kliem, u azzjonijiet virtużi. (Qabbel Luqa 6:45.) Wara li dineb f’konnessjoni maʼ Batxeba, is-​salmista niedem David ittallab: “Oħloq fija saħansitra qalb pura, O Alla, u poġġi ġewwa fija spirtu ġdid, wieħed sod.” (Salm 51:10) David irċieva l-​maħfra t’Alla u l-​għajnuna meħtieġa biex isegwi korsa virtuża. Għalhekk, jekk żballjajna serjament imma aċċettajna b’mod niedem il-​għajnuna t’Alla u tal-​anzjani tal-​kongregazzjoni, aħna nistgħu nirritornaw lejn mogħdija virtuża u nibqgħu fiha.—Salm 103:​1-3, 10-14; Ġakbu 5:​13-15.

7, 8. (a) Jekk irridu nibqgħu virtużi, x’inhu neċessarju? (b) Il-​Kristjani liema għajnuna għandhom f’li jkunu virtużi?

⁷ Minħabba l-​istat midneb li writna, irridu nagħmlu ġlieda kontinwa ġewwinija biex nagħmlu dak li l-​korsa taʼ virtù tirrikjedi minna. Jekk irridu nibqgħu virtużi, qatt ma nistgħu nħallu lilna nfusna li nsiru rsiera tad-​dnub. Minflok, irridu nkunu “rsiera tat-​tjieba,” billi dejjem naħsbu, nitkellmu, u naġixxu b’mod virtuż. (Rumani 6:​16-23) M’għandniex xi ngħidu, ix-​xewqat tal-​laħam u l-​inklinazzjonijiet midinbin tagħna huma qawwijin, u għandna f’idejna konflitt bejn dawn u bejn l-​affarijiet virtużi li Alla jitlob minna. Mela, x’għandu jsir?

⁸ Ħaġa li rridu nagħmlu hi li nsegwu d-​direzzjoni tal-​ispirtu qaddis, jew forza attiva, taʼ Jehovah. Għandna għalhekk nagħtu kas il-​parir taʼ Pawlu: “Ibqgħu imxu bl-​ispirtu u ma se twettqu l-​ebda xewqa tal-​laħam affattu. Għax il-​laħam hu kontra l-​ispirtu fix-​xewqa tiegħu, u l-​ispirtu kontra l-​laħam; għax dawn huma opposti għal xulxin, biex l-​istess affarijiet li tixtiequ tagħmlu ma tagħmluhomx.” (Galatin 5:​16, 17) Iva, bħala forza għat-​tjieba, għandna l-​ispirtu t’Alla, u bħala gwida għal kondotta xierqa, għandna l-​Kelma tiegħu. Għandna wkoll il-​għajnuna taʼ mħabba tal-​organizzazzjoni taʼ Jehovah u l-​pariri tal-​“irsir fidil u diskret.” (Mattew 24:​45-47) B’hekk, nistgħu nagħmlu ġlieda b’suċċess kontra tendenzi midinbin. (Rumani 7:​15-25) M’għandniex xi ngħidu, jekk xi ħsieb maħmuġ jidħol ġewwa moħħna, irridu nkeċċuh mill-​ewwel u nitolbu għall-​għajnuna t’Alla biex nirreżistu kull tentazzjoni biex naġixxu b’xi mod nieqes mill-​virtù.​—Mattew 6:13.

Il-​Virtù u l-​Ħsibijiet Tagħna

9. Kondotta virtuża titlob għal liema xorta taʼ ħsieb?

⁹ Il-​virtù tibda bil-​mod kif wieħed jaħseb. Biex ingawdu l-​favur divin, irridu naħsbu dwar affarijiet taʼ tjieba, taʼ qalb tajba, u virtużi. Pawlu qal: “Ħuti, l-​affarijiet kollha li huma veri, l-​affarijiet kollha li huma taʼ tħassib serju, l-​affarijiet kollha li huma taʼ tjieba, l-​affarijiet kollha li huma nodfa, l-​affarijiet kollha li huma taʼ min iħobbhom, l-​affarijiet kollha li jitkellmu tajjeb dwarhom, kull virtù li hemm u kull ħaġa taʼ min ifaħħarha li hemm, ibqgħu kkunsidraw dawn l-​affarijiet.” (Filippin 4:8) Irridu nitfgħu l-​imħuħ tagħna fuq affarijiet taʼ tjieba u kasti, u kull ħaġa nieqsa mill-​virtù m’għandhiex tħajjarna. Pawlu setaʼ jgħid: “L-​affarijiet li tgħallimtu kif ukoll aċċettajtu u smajtu u rajtu f’konnessjoni miegħi, ipprattikawhom.” Jekk aħna bħal Pawlu—virtużi fil-​ħsieb, fil-​kliem, u fl-​azzjoni—se nkunu ħbieb tajbin u eżempji mill-​aħjar fil-​għixien Kristjan, u ‘dak Alla taʼ paċi se jkun magħna.’—Filippin 4:9.

10. L-​applikazzjoni persunali tal-​1 Korintin 14:20 kif se tgħinna nibqgħu virtużi?

¹⁰ Jekk hi x-​xewqa tagħna li nibqgħu virtużi fil-​ħsieb u b’hekk nogħġbu lil Missierna tas-​sema, hemm bżonn li napplikaw il-​parir taʼ Pawlu: “Issirux tfal żgħar fil-​qawwiet tal-​fehma, imma kunu trabi għal dak li hu ħażen; madankollu siru nies li kibru fil-​qawwiet tal-​fehma.” (1 Korintin 14:20) Dan ifisser li bħala Kristjani aħna ma nfittxux għarfien dwar jew esperjenza fil-​ħażen. Minflok ma nħallu l-​imħuħ tagħna jitħassru b’dan il-​mod, aħna nagħżlu b’mod għaqli li nibqgħu bla esperjenza u innoċenti bħal trabi f’dan l-​aspett. Fl-​istess ħin, aħna nifhmu bis-​sħiħ li l-​immoralità u l-​ħażen huma midinbin fil-​ħarsa taʼ Jehovah. Xewqa ħerqana mill-​qalb biex nogħġbuh billi nkunu virtużi se tkunilna taʼ benefiċċju, għax se tqanqalna biex nevitaw għamliet maħmuġin taʼ divertiment u influwenzi oħrajn li jikkorrompu mentalment taʼ did-dinja li qiegħda taħt il-​qawwa taʼ Satana.​—1 Ġwann 5:19.

Il-​Virtù u Kliemna

11. Li nkunu virtużi jitlob għal liema xorta taʼ kliem, u f’dan ir-​rigward, liema eżempji għandna f’Alla Jehovah u f’Ġesù Kristu?

¹¹ Jekk ħsibijietna huma virtużi, dan għandu jkollu effett profond fuq dak li ngħidu. Li tkun virtuż jirrikjedi kliem nadif, bnin, taʼ verità, u li jibni. (2 Korintin 6:​3, 4, 7) Jehovah hu “dak Alla tal-​verità.” (Salm 31:5) Hu leali fl-​aġir kollu tiegħu, u l-​wegħdi tiegħu huma żguri għaliex hu ma jistax jigdeb. (Numri 23:19; 1 Samwel 15:29; Titus 1:2) L-​Iben t’Alla, Ġesù Kristu, hu “mimli qalb tajba mhix mistħoqqa u verità.” Meta kien fuq l-​art, hu dejjem tkellem il-​verità kif kien ħadha mingħand Missieru. (Ġwann 1:14; 8:40) Iktar minn hekk, Ġesù “ma kkommetta ebda dnub, lanqas ma nstab qerq ġewwa fommu.” (1 Pietru 2:22) Jekk aħna verament qaddejja t’Alla u taʼ Kristu, se ngħidu dejjem il-​verità u nkunu retti fil-​kondotta tagħna, bħal li kieku ‘ġenbejna mħażżmin bil-​verità.’—Efesin 5:9; 6:14.

12. Jekk irridu nkunu virtużi, liema xorta taʼ kliem irridu nevitaw?

¹² Jekk aħna virtużi, hemm tipi taʼ diskors li se nevitaw. Se niġu ggvernati mill-​parir taʼ Pawlu: “Ħallu kull imrar malizzjuż u rabja u korla u twerżieq u kliem t’abbuż jittieħed lil hinn minnkom flimkien mal-​ħażen kollu.” “Ħallu ż-​żina u n-​nuqqas taʼ ndafa taʼ kull xorta jew ir-​regħba lanqas biss jissemmew fostkom, sewwa sew bħalma jixraq lil nies qaddisin; la mġieba taʼ mistħija la kliem iblah u lanqas ġesti oxxeni, affarijiet li ma jixirqux, imma minflok il-​għoti taʼ ħajr.” (Efesin 4:31; 5:​3, 4) Oħrajn se jsibuh riffreskanti li jkunu fil-​kumpanija tagħna għaliex il-​qlub tagħna taʼ tjieba jqanqluna nevitaw kliem mhux Kristjan.

13. Il-​Kristjani għala jridu jikkontrollaw l-​ilsien?

¹³ Xewqa biex nogħġbu lil Alla u biex ingħidu affarijiet virtużi se tgħinna nikkontrollaw l-​ilsien. Minħabba inklinazzjonijiet midinbin, ilkoll kemm aħna nitfixklu fil-​kliem xi drabi. Madankollu, id-​dixxiplu Ġakbu jgħid li “jekk inpoġġu lġiem f’ħalq iż-​żwiemel,” huma jobdu u jmorru fejn nidderiġuhom aħna. Għaldaqstant, għandna naħdmu iebes biex inliġġmu l-​ilsien u nipprovaw nużawh biss b’modi virtużi. Ilsien bla kontroll “huwa kostitwit dinja taʼ nuqqas taʼ tjieba.” (Ġakbu 3:​1-7) Kull xorta taʼ xeħta mill-​agħar taʼ din id-​dinja mingħajr Alla hi assoċjata mal-​ilsien mhux imrażżan. Hu responsabbli għal affarijiet taʼ ħsara bħalma huma xiehda falza, tmaqdir, u kkalunnjar. (Isaija 5:20; Mattew 15:​18-20) U meta lsien bla kontroll jagħmel rimarki t’abbuż, li jweġġgħu, jew li jikkalunnjaw, hu mimli b’velenu li jġib il-​mewt.—Salm 140:3; Rumani 3:13; Ġakbu 3:8.

14. Il-​Kristjani liema livell doppju fil-​kliem iridu jevitaw?

¹⁴ Kif jindika Ġakbu, ikun inkonsistenti li ‘tbierek lil Jehovah’ billi titkellem tajjeb dwar Alla imma mbagħad tuża ħażin l-​ilsien biex ‘tisħet lil bnedmin’ billi tixtiqilhom id-​deni. Kemm hi ħaġa midinba li tkanta t-​tifħir lil Alla fil-​laqgħat u mbagħad toħroġ u titkellem affarijiet ħżiena dwar kredenti sħabek! Ilma ħelu u morr ma jistax joħroġ mill-​istess għajn. Jekk qegħdin naqdu lil Jehovah, oħrajn għandhom id-​dritt li jistennewna ngħidu affarijiet virtużi minflok ma nitkellmu kliem bla sugu. Ejjew għalhekk naħarbu kliem mill-​agħar u nfittxu li ngħidu affarijiet li se jibbenefikaw lil ħbiebna u jibnuhom spiritwalment.—Ġakbu 3:​9-12.

Il-​Virtù u l-​Azzjonijiet Tagħna

15. Għala hu tant importanti li tevita li tirrikorri għal modi qarrieqa?

¹⁵ Ladarba l-​ħsieb u l-​kliem Kristjani jridu jkunu virtużi, xi ngħidu dwar l-​azzjonijiet tagħna? Li nkunu virtużi fil-​kondotta hu l-​uniku mod biex niksbu l-​approvazzjoni t’Alla. L-​ebda qaddej taʼ Jehovah ma jistaʼ jabbanduna l-​virtù, jagħtiha għall-​qerq u l-​ingann, u jaħseb b’mod xieraq li affarijiet bħal dawn se jiġu aċċettati minn Alla. Proverbji 3:32 igħid: “Il-​qarrieqi hu xi ħaġa mistmerra għal Jehovah, imma l-​intimità Tiegħu hi mar-​retti.” Jekk aħna ngħożżu r-​relazzjoni tagħna m’Alla Jehovah, dawk il-​kelmiet li jqanqlu l-​ħsieb għandhom iżommuna lura milli nikkomplottaw affarijiet ħżiena jew nagħmlu xi ħaġa qarrieqa. Iva, fost is-​sebaʼ affarijiet mistmerrin minn ruħ Jehovah hemm “qalb li qiegħda toħloq proġetti li jikkaġunaw uġigħ”! (Proverbji 6:​16-19) Għaldaqstant, ejjew nevitaw azzjonijiet bħal dawn u nagħmlu dak li hu virtuż, għall-​benefiċċju tal-​bnedmin sħabna u għall-​glorja taʼ Missierna tas-​sema.

16. Il-​Kristjani għala m’għandhomx jieħdu sehem f’xi azzjonijiet ipokriti?

¹⁶ Li nuru l-​virtù jirrikjedi li nkunu onesti. (Ebrej 13:18) Persuna ipokrita, li l-​azzjonijiet tagħha ma jaqblux maʼ kliemha, m’hijiex virtuża. Il-​kelma Griega tradotta “ipokrita” (hy·po·kri·tesʹ) tfisser “wieħed li jwieġeb” u tindika wkoll attur tal-​palk. Peress li l-​atturi Griegi u Rumani kienu jilbsu l-​maskri, din il-​kelma saret tintuża metaforikament għal wieħed li jagħmel taʼ bir-​ruħu. L-​ipokriti huma “wħud mhux leali.” (Qabbel Luqa 12:46 maʼ Mattew 24:​50, 51.) L-​ipokrezija (hy·poʹkri·sis) tistaʼ tissinjifika wkoll ħażen u makakkerija. (Mattew 22:18; Mark 12:15; Luqa 20:23) Kemm hi ħaġa taʼ niket meta wieħed li jafda jispiċċa jsir vittma permezz taʼ tbissim, kumplimenti, u azzjonijiet li huma biss maskri! Imma hi ħaġa li tqawwi l-​qalb meta nkunu nafu li qegħdin nittrattaw maʼ Kristjani taʼ min jafdahom. U Alla jberikna jekk inkunu virtużi u mhux ipokriti. L-​approvazzjoni tiegħu tistrieħ fuq dawk li juru “affezzjoni mhix ipokrita tal-​aħwa” u li jippossjedu “fidi mingħajr ipokrezija.”—1 Pietru 1:22; 1 Timotew 1:5.

Il-​Virtù Hi Tjubija Attiva

17, 18. Hekk kif nuru l-​frotta tal-​ispirtu tat-​tjubija, kif se nittrattaw maʼ oħrajn?

¹⁷ Jekk nipprovdu l-​virtù mal-​fidi tagħna, se nistinkaw biex inżommu lura milli naħsbu, ngħidu, u nagħmlu affarijiet li m’humiex aċċettabbli għal Alla. Madankollu, li nuru virtù Kristjana jirrikjedi wkoll li nipprattikaw tjubija attiva. Fil-​fatt, il-​virtù ġiet definita bħala tjubija. U t-​tjubija hija frotta tal-​ispirtu qaddis taʼ Jehovah, mhux il-​prodott taʼ sempliċi sforz uman. (Galatin 5:​22, 23) Hekk kif nuru l-​frotta tal-​ispirtu tat-​tjubija, se nkunu mqanqlin li naħsbu tajjeb dwar oħrajn u li nifirħulhom għall-​kwalitajiet tajbin tagħhom minkejja l-​imperfezzjonijiet tagħhom. Qdew huma lil Jehovah bil-​fedeltà għal snin sħaħ? Mela għandna nuruhom rispett u nitkellmu tajjeb dwarhom u dwar is-​servizz tagħhom lejn Alla. Missierna tas-​sema jagħti kas tal-​imħabba li huma juru għal ismu u tax-​xogħlijiet taʼ fidi virtużi tagħhom, u hekk għandna nagħmlu aħna.—Neħemija 13:31b; Ebrej 6:10.

¹⁸ Il-​virtù tagħmilna paċenzjużi, nifhmu u nagħdru. Jekk wieħed minn sħabna fil-​qima taʼ Jehovah qed isofri niket jew dippressjoni, se nipprovaw nikkonslawh u nfittxu li nagħtuh xi faraġ, saħansitra bħalma Missierna tas-​sema taʼ mħabba jfarraġ lilna. (2 Korintin 1:​3, 4; 1 Tessalonkin 5:14) Aħna nissimpatizzaw maʼ dawk li huma mnikktin, forsi minħabba t-​telfa taʼ xi ħadd maħbub fil-​mewt. Jekk nistgħu nagħmlu xi ħaġa biex innaqqsu xi ftit it-​tbatija, nagħmluha, għax spirtu virtuż iqanqal azzjoni benevolenti u taʼ mħabba.

19. Oħrajn kif x’aktarx li se jistmawna jekk aħna virtużi fil-​ħsieb, fil-​kliem, u fil-​għemil?

¹⁹ Bħalma aħna nbierku lil Jehovah billi nitkellmu tajjeb dwaru, oħrajn wisq probabbli se jbierku lilna jekk aħna virtużi fil-​ħsieb, fil-​kliem, u fil-​għemil. (Salm 145:10) Proverbju għaqli jgħid: “Il-​barkiet huma għar-​ras tat-​twajjeb, imma rigward fomm dawk li huma mill-​agħar, dan igħatti lill-​vjolenza.” (Proverbji 10:6) Bniedem mill-​agħar u vjolenti hu nieqes mill-​virtù li se tagħmlu għażiż għal oħrajn. Hu jaħsad dak li jiżraʼ, għax in-​nies ma jistgħux bl-​onestà jagħtuh il-​barka tagħhom billi jitkellmu tajjeb dwaru. (Galatin 6:7) Kemm hu aħjar għal dawk li jaħsbu, jitkellmu, u jaġixxu b’modi virtużi bħala qaddejja taʼ Jehovah! Huma jirbħu l-​imħabba, il-​fiduċja, u r-​rispett taʼ oħrajn, li jiġu mqanqlin li jberkuhom u jitkellmu tajjeb dwarhom. Barra minn dan, il-​virtù tagħhom taʼ tjieba tirriżulta fil-​barka imprezzabbli taʼ Jehovah.​—Proverbji 10:22.

20. Ħsibijiet, kliem, u azzjonijiet virtużi jistgħu jkollhom liema effett f’kongregazzjoni tal-​poplu taʼ Jehovah?

²⁰ Ħsibijiet, kliem, u azzjonijiet virtużi ċertament li se jibbenefikaw lil kull kongregazzjoni tal-​poplu taʼ Jehovah. Meta kredenti mseħbin ikollhom ħsibijiet taʼ affezzjoni u taʼ rispett lejn xulxin, l-​imħabba tal-​aħwa tiffjorixxi bejniethom. (Ġwann 13:​34, 35) Kliem virtuż, li jinkludi li nagħtu prosit u nkuraġġiment sinċier, irawwem sentiment imqanqal taʼ koperazzjoni u għaqda. (Salm 133:​1-3) U azzjonijiet virtużi, li jqanqlu l-​qalb, iħajru lil oħrajn biex jaġixxu b’mod simili. Fuq kollox, meta wieħed jipprattika l-​virtù Kristjana jirriżulta fl-​approvazzjoni u l-​barka taʼ Missierna virtuż tas-​sema, Jehovah. Jalla għalhekk nagħmluha l-​mira tagħna li nwieġbu għall-​wegħdi prezzjużi t’Alla billi neżerċitaw fidi. U fuq kollox ejjew nagħmlu sforz ħerqan biex nipprovdu mal-​fidi tagħna l-​virtù.

X’Inhuma t-​Tweġibiet Tiegħek?

◻ Kif tiddefinixxi l-​“virtù,” u nies imperfetti għala jistgħu jkunu virtużi?

◻ Il-​virtù titlob liema xorta taʼ ħsibijiet?

◻ Il-​virtù kif għandha teffettwa l-​kliem tagħna?

◻ Il-​virtù x’effett għandha jkollha fuq l-​azzjonijiet tagħna?