Il-​Bidu tal-​Kristjanità fl-​Asja Minuri

FL-​EWWEL seklu E.K., ħafna kongregazzjonijiet Kristjani ffjorixxew fl-​Asja Minuri (prinċipalment it-​Turkija taʼ llum). Għadd kbir taʼ Lhud u Ġentili wieġbu għall-​messaġġ Kristjan. Dizzjunarju Bibliku jgħid: “Minbarra s-​Sirja-​Palestina, kien hawnhekk fl-​Asja Minuri li l-​moviment Kristjan kiseb l-​ewwel u l-​iktar suċċess.”

Nistgħu niksbu stampa aħjar taʼ kif il-​Kristjanità nfirxet f’dan ir-​reġjun billi niġbru flimkien informazzjoni minn sorsi differenti. Ejja naraw kif nistgħu nibbenefikaw billi nikkunsidraw l-​informazzjoni disponibbli.

L-​Ewwel Kristjani fl-​Asja Minuri

L-​ewwel ġrajja sinifikanti taʼ meta bdiet tinfirex il-​Kristjanità fl-​Asja Minuri seħħet f’Pentekoste tas-​sena 33 E.K. meta folla taʼ wħud li jitkellmu b’ħafna lingwi differenti fosthom il-​Lhud tad-​Dijaspora (Lhud li kienu jgħixu barra l-​Palestina) u proseliti Lhud inġabru f’Ġerusalemm. L-​appostli taʼ Ġesù ppridkaw l-​aħbar tajba lil dawn il-​viżitaturi. Ir-​rakkont storiku jgħid li ċerti wħud ġew mill-​Kappadoċja, il-​Pontu, id-​distrett taʼ l-​Asja,a il-​Friġja, u l-​Pamfilja​—postijiet li fformaw parti kbira mill-​Asja Minuri. Madwar 3,000 semmiegħ aċċettaw il-​messaġġ Kristjan u tgħammdu. Huma u sejrin lura d-​dar, ħadu magħhom il-​fidi ġdida tagħhom.​—Atti 2:​5-​11, 41.

Fir-rakkonti Bibliċi tal-​vjaġġi missjunarji taʼ l-​appostlu Pawlu fl-​Asja Minuri nsibu l-​informazzjoni li jmiss. Matul l-​ewwel vjaġġ tiegħu, li għamel madwar is-​sena 47/48 E.K., Pawlu flimkien maʼ dawk li kienu qed jivvjaġġaw miegħu baħħru minn Ċipru lejn l-​Asja Minuri, billi niżlu f’Perge, il-​Pamfilja. Fil-​belt t’Antjokja fil-​qalba tal-​Pisidja, is-​suċċess tagħhom fl-​ippridkar qanqal l-​għira u l-​oppożizzjoni tal-​Lhud. Meta Pawlu mar lejn Ikonju fix-​xlokk, xi Lhud oħrajn ikkonfoffaw biex jittrattaw il-​missjunarji b’mod insolenti. F’Listra, post fil-​viċin, in-​nies lokali li juru ħafna emozzjoni għall-​ewwel qalu li Pawlu kien xi alla. Imma wara li waslu xi Lhud opponenti mill-​Antjokja u Ikonju, il-​folla li kien hemm bdiet tħaġġar lil Pawlu u ħallietu kważi mejjet! Wara din l-​esperjenza, Pawlu u Barnaba tawlu l-​vjaġġ tagħhom għal Derbe fil-​provinċja politika Rumana tal-​Galazja, post fejn in-​nies kienu jitkellmu bil-​Likaonjan. Ġew stabbiliti kongregazzjonijiet, u ġew maħturin xi anzjani. B’hekk tistaʼ tara li xi 15-il sena wara Pentekoste tas-​sena 33 E.K., il-​Kristjanità kienet stabbilita sew fl-​Asja Minuri.​—Atti 13:13–​14:26.

Matul it-​tieni vjaġġ tiegħu, li għamel madwar is-​sena 49 sat-​52 E.K., il-​grupp taʼ Pawlu l-​ewwel ivvjaġġa fuq l-​art lejn Listra, billi x’aktarx għadda minn Tarsu fiċ-​Ċiliċja, art twelidu. Wara li reġaʼ żar lill-​aħwa f’Listra u mar lejn it-​tramuntana, Pawlu pprova ‘jxandar il-​kelma’ fil-​provinċji tal-​Bitinja u l-​Asja. Madankollu, l-​ispirtu qaddis ma ħalliehx jagħmel dan. Dawn il-​postijiet kellhom jingħataw xiehda iktar tard. Minflok, Alla ggwida lil Pawlu f’postijiet fil-​majjistral taʼ l-​Asja Minuri lejn Troas li qiegħed mal-​kosta. Imbagħad Pawlu f’viżjoni ntqallu biex jiddikjara l-​aħbar tajba fl-​Ewropa.​—Atti 16:​1-​12; 22:3.

Matul it-​tielet vjaġġ missjunarju taʼ Pawlu, li għamel madwar is-​sena 52 sas-​56 E.K., hu reġaʼ għadda mill-​Asja Minuri u wasal Efesu, belt li kellha port importanti fl-​Asja. Hu kien diġà waqaf hemm meta rritorna mit-​tieni vjaġġ tiegħu. Kien hemm grupp taʼ Kristjani attivi f’din il-​belt, u Pawlu u dawk li kienu qed jivvjaġġaw miegħu ngħaqdu magħhom għal xi tliet snin. Dan il-​perijodu kien immarkat minn għadd taʼ diffikultajiet u perikli, wieħed minnhom kien ir-​rewwixta li qanqlu l-​arġentiera Efesin biex jiddefendu n-​negozju reliġjuż tagħhom li kien irendi l-​flus.​—Atti 18:​19-​26; 19:​1, 8-​41; 20:31.

Milli jidher ix-​xogħol missjunarju bbażat f’Efesu kellu effetti estensivi. Atti 19:10 jgħid: “Dawk kollha li kienu joqogħdu fid-​distrett taʼ l-​Asja, Lhud u Griegi, semgħu l-​kelma tal-​Mulej.”

Żviluppi fl-​Asja Minuri

Lejn l-​aħħar tal-​waqfa tiegħu f’Efesu, Pawlu kiteb lill-​Korintin: “Il-​kongregazzjonijiet taʼ l-​Asja jibagħtulkom it-​tislijiet tagħhom.” (1 Korintin 16:19) Liema kongregazzjonijiet kellu f’moħħu Pawlu? Probabbilment inkluda dawk f’Kolossi, Laodiċija, u Ġerapoli. (Kolossin 4:​12-​16) Il-​ktieb Paul​—His Story jgħid: “Jidher loġiku li l-​eżistenza tal-​komunitajiet fi Żmirna, Pergamu, Sardi u Filadelfja nbdew grazzi għall-​inizjattiva missjunarja f’Efesu. . . . Kollha kienu f’distanza taʼ 120 mil (192 kilometru) t’Efesu u kienu magħqudin b’toroq eċċellenti.”

Allura xi 20 sena wara Pentekoste tas-​sena 33 E.K., kienu jeżistu għadd taʼ kongregazzjonijiet Kristjani fin-​nofsinhar u fil-​punent taʼ l-​Asja Minuri. Xi ngħidu dwar postijiet oħrajn tar-​reġjun?

Dawk li Rċivew l-​Ittri taʼ Pietru

L-​appostlu Pietru kiteb l-​ewwel ittra ispirata tiegħu ftit tas-​snin wara, madwar is-​sena 62 sa 64 E.K. Hu indirizzaha lill-​Kristjani fil-​Pontu, fil-​Galazja, fil-​Kappadoċja, fl-​Asja, u fil-​Bitinja. L-​ittra taʼ Pietru tindika li x’aktarx kien hemm kongregazzjonijiet Kristjani f’dawn il-​postijiet, u l-​anzjani tagħhom ġew imħeġġin biex ‘jirgħu l-​merħla.’ Meta ġew stabbiliti dawn il-​kongregazzjonijiet?​—1 Pietru 1:1; 5:​1-3.

Uħud mill-​postijiet li fihom kienu joqogħdu dawk li rċivew l-​ittri taʼ Pietru, bħall-​Asja u l-​Galazja, kienu ngħataw xiehda minn Pawlu. Madankollu, hu ma kienx ippriedka fil-​Kappadoċja jew fil-​Bitinja. Il-​Bibbja ma tgħidilniex kif il-​Kristjanità nfirxet f’dawn ir-​reġjuni, imma setaʼ kien permezz tal-​Lhud jew il-​proseliti li kienu preżenti f’Ġerusalemm f’Pentekoste tas-​sena 33 E.K. u li iktar tard marru lura d-​dar. Kien x’kien il-​każ, madwar 30 sena wara Pentekoste meta Pietru kiteb l-​ittri tiegħu, jidher li kien hemm kongregazzjonijiet “mifruxin madwar l-​Asja Minuri kollha kemm hi,” skond wieħed studjuż.

Is-​Sebaʼ Kongregazzjonijiet tar-​Rivelazzjoni

L-​irvell tal-​Lhud kontra r-​Rumani qanqal il-​qerda taʼ Ġerusalemm fis-​sena 70 E.K. Jistaʼ jkun li xi Kristjani Lhud spiċċaw fl-​Asja Minuri.b

Lejn l-​aħħar taʼ l-​ewwel seklu E.K., Ġesù Kristu bagħat ittri lis-​sebaʼ kongregazzjonijiet fl-​Asja Minuri permezz taʼ l-​appostlu Ġwanni. Dawn l-​ittri, lil kongregazzjonijiet f’Efesu, Żmirna, Pergamu, Tjatira, Sardi, Filadelfja, u Laodiċija, juru li l-​Kristjani f’din il-​parti taʼ l-​Asja Minuri kienu qed jiffaċċjaw diversi perikli, bħall-​immoralità, is-​settarjaniżmu, u l-​apostasija.​—Rivelazzjoni 1:​9, 11; 2:​14, 15, 20.

Servizz Modest u b’Ruħna Kollha

Żgur li kien hemm iktar dettalji taʼ kif infirxet il-​Kristjanità fl-​ewwel seklu minn dak li naqraw fir-​rakkonti fl-​Atti taʼ l-​Appostli. Pietru u Pawlu, l-​appostli li kienu magħrufin sew, kellhom sehem fi ġrajjiet deskritti fl-​Atti, imma għadd mhux magħruf t’oħrajn kienu qed jippridkaw f’postijiet oħrajn. Żviluppi fl-​Asja Minuri jikkonfermaw li l-​Kristjani tal-​bidu ħadu bis-​serjetà l-​kmand taʼ Ġesù: “Għalhekk, morru u agħmlu dixxipli min-​nies tal-​ġnus kollha.”​—Mattew 28:​19, 20.

B’mod simili llum, numru relattivament żgħir taʼ l-​atti leali tax-​Xhieda taʼ Ġeħova madwar id-​dinja huma magħrufin fil-​fratellanza internazzjonali. Bħal fil-​każ taʼ ħafna mill-​evanġelizzaturi leali fl-​Asja Minuri taʼ l-​ewwel seklu, il-​maġġuranza minn dawk li jxandru l-​aħbar tajba fi żmienna m’humiex magħrufin sew. Madankollu, huma wkoll igawdu ħajja mimlija u sodisfaċenti, u jesperjenzaw kuntentizza kbira minħabba li jafu li huma b’ubbidjenza qed jagħtu minnhom infushom biex isalvaw lil oħrajn.​—1 Timotju 2:​3-6.

[Noti taʼ taħt]

[Kaxxa f’paġna 11]

IL-​KRISTJANITÀ TAL-​BIDU FIL-​BITINJA U L-​PONTU

Il-​provinċja magħquda tal-​Bitinja u l-​Pontu kienet fuq in-​naħa tal-​Kosta tal-​Baħar l-​Iswed taʼ l-​Asja Minuri. Ħafna minn dak li nafu dwar il-​ħajja taʼ kuljum f’din il-​provinċja ġej minn dak li Plinju ż-​Żgħir, wieħed mill-​uffiċjali tal-​post, kiteb lill-​Imperatur Ruman Trajanu.

Xi 50 sena wara li l-​ittri taʼ Pietru nfirxu fost il-​kongregazzjonijiet taʼ dan il-​post, Plinju staqsa lil Trajanu għal pariri dwar kif jittratta mal-​Kristjani. “Qatt ma kont preżenti għal xi interrogazzjoni taʼ Kristjani. Għaldaqstant, ma nafx dwar liema tip taʼ kastigi s-​soltu jingħataw,” kiteb Plinju. “Ħafna individwi taʼ kull età u klassi, kemm irġiel u kemm nisa, qed jittellgħu l-​qorti, u dan x’aktarx li se jkompli jseħħ. Qed jiġu infettati mhux biss il-​bliet, imma l-​irħula u d-​distretti rurali wkoll minħabba l-​kuntatt maʼ din is-​setta taʼ min imaqdarha.”

[Tabella/Mappa f’paġna 9]

(Għall-formazzjoni sħiħa tat-test, ara pubblikazzjoni)

IL-​VJAĠĠI TAʼ PAWLU

L-​Ewwel Vjaġġ Missjunarju

ĊIPRU

PAMFILJA

Perga

Antjokja (taʼ Pisidja)

Ikonju

Listra

Derbe

It-​Tieni Vjaġġ Missjunarju

ĊILIĊJA

Tarsu

Derbe

Listra

Ikonju

Antjokja (taʼ Pisidja)

FRIĠJA

GALAZJA

Troas

It-​Tielet Vjaġġ Missjunarju

ĊILIĊJA

Tarsu

Derbe

Listra

Ikonju

Antjokja (taʼ Pisidja)

Efesu

ASJA

Troas

[Sebaʼ Kongregazzjonijiet]

Pergamu

Tjatira

Sardi

Żmirna

Efesu

Filadelfja

Laodiċija

[Postijiet Oħrajn]

Ġerapoli

Kolossi

LIĊJA

BITINJA

PONTU

KAPPADOĊJA

[Stampa f’paġna 9]

Antjokja

[Stampa f’paġna 9]

Troas

[Sors]

© 2003 BiblePlaces.com

[Stampa f’paġna 10]

Teatru f’Efesu.​—Atti 19:29

[Stampa f’paġna 10]

Il-​pedament taʼ l-​artal taʼ Żews f’Pergamum. Il-​Kristjani fil-​belt kienu jgħixu “fejn [kien] hemm it-​tron taʼ Satana.”​—Rivelazzjoni 2:13.

[Sors]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.