Il-​lejl kważi għadda meta Pietru jiċħad lil Ġesù għat-​tielet darba. Il-​membri tas-​Sinedriju spiċċaw it-​taparsi ġuri tagħhom u xterdu. Mas-​sebħ il-​Ġimgħa filgħodu, huma jerġgħu jiltaqgħu, x’aktarx biex il-​ġuri illegali taʼ billejl jagħmluh jidher legali. Ġesù jinġieb quddiemhom.

Għal darb’oħra l-​qorti tinsisti: “Jekk int il-​Kristu, għidilna.” Ġesù jwieġeb: “Anki jekk ngħidilkom, żgur ma temmnux. Iktar minn hekk, jekk nistaqsikom, żgur ma twiġbux.” Madankollu, Ġesù bil-​kuraġġ jindikalhom l-​identità tiegħu bħala l-​wieħed imbassar f’​Danjel 7:13. Hu jgħid: “Minn issa ’l quddiem Bin il-​bniedem ikun bil-​qiegħda fuq il-​leminija qawwija t’Alla.”—Luqa 22:67-​69; Mattew 26:63.

Huma jippersistu: “Allura int l-​Iben t’Alla?” Ġesù jwieġeb: “Intom stess qed tgħidu li jien.” Dan donnu jiġġustifika l-​qtil taʼ Ġesù fuq l-​akkuża li qed jidgħi. “X’għandna bżonn taʼ iktar xiehda?” jistaqsu huma. (Luqa 22:70, 71; Marku 14:64) Għalhekk, jorbtu lil Ġesù u jiħduh għand il-​Gvernatur Ruman Ponzju Pilatu.

Ġuda l-​Iskarjota forsi jistaʼ jara lil Ġesù jittieħed għand Pilatu. Meta Ġuda jirrealizza li Ġesù ġie kundannat, hu jħoss ċertu rimors u disprament. Madankollu, minflok ma jdur lejn Alla u jindem verament, hu jmur biex jagħti lura t-​30 biċċa tal-​fidda. Ġuda jgħid lill-​qassisin ewlenin: “Dnibt meta ttradejt demm ġust.” Imma huma bla qalb iwieġbu: “Aħna x’għandna x’naqsmu? Dak arah int!”—Mattew 27:4.

Ġuda jwaddab it-​30 biċċa tal-​fidda fit-​tempju u mbagħad ikompli jiggrava s-​sitwazzjoni billi jipprova joqtol ruħu b’idejh. Hekk kif Ġuda jipprova jitgħallaq, milli jidher il-​fergħa li magħha jorbot il-​ħabel titqaċċat. Ġismu jaqaʼ u jinfaqaʼ mal-​blat li hemm taħtu.—Atti 1:17, 18.

Għadu kmieni filgħodu meta Ġesù jittieħed fil-​palazz taʼ Ponzju Pilatu. Imma l-​Lhud li jiħduh hemmhekk ma jridux jidħlu. Huma jaħsbu li jekk jidħlu fid-​dar taʼ wieħed mill-​Ġentili jitniġġsu. B’hekk, ma jkunux jistgħu jieklu l-​ikla fil-​15 taʼ Nisan, l-​ewwel jum tal-​Festa tal-​Ħobż bla Ħmira, li titqies bħala parti mill-​perijodu tal-​Qbiż.

Pilatu joħroġ u jistaqsihom: “X’akkuża ġġibu kontra dan ir-​raġel?” Huma jwieġbu: “Kieku ma kienx raġel ħażin, ma konniex inġibuh u nagħtuhulek f’idejk.” Pilatu forsi jħoss li qed jipprovaw jagħmlulu pressjoni, allura jgħid: “Ħuduh intom u ġġudikawh skond il-​liġi tagħkom.” Il-​Lhud jikxfu l-​intenzjoni tagħhom li joqtluh billi jgħidu: “Skond il-​liġi aħna ma nistgħu noqtlu lil ħadd.”—Ġwanni 18:29-​31.

Infatti, jekk joqtlu lil Ġesù matul il-​festa tal-​Qbiż, x’aktarx li tinqalaʼ rewwixta pubblika. Imma jekk jistgħu jġiegħlu lir-​Rumani joqtlu lil Ġesù fuq akkuża politika, xi ħaġa li r-​Rumani għandhom l-​awtorità li jagħmlu, dawn il-​Lhud mingħalihom se jkunu jistgħu jinħelsu mir-​responsabbiltà f’għajnejn in-​nies.

Il-​mexxejja reliġjużi ma jgħidux lil Pilatu li huma kkundannaw lil Ġesù minħabba d-​dagħa. Issa jivvintaw akkużi differenti: “Sibna li dan ir-​raġel [1] qed jaqleb lil ġensna u [2] ma jħallix lin-​nies iħallsu t-​taxxi lil Ċesari u [3] jgħid li hu Kristu sultan.”—Luqa 23:2.

Bħala rappreżentat taʼ Ruma, Pilatu għandu għal xiex ikun konċernat dwar l-​akkuża li Ġesù qed isostni li hu sultan. Allura Pilatu jerġaʼ jidħol fil-​palazz, isejjaħ lil Ġesù ħdejh, u jistaqsi: “Int is-​sultan tal-​Lhud?” Fi kliem ieħor, ‘Ksirt int il-​liġi tal-​imperu billi ddikjarajt li int sultan li jopponi lil Ċesari?’ Forsi biex isir jaf kemm Pilatu diġà semaʼ dwaru, Ġesù jgħid: “Dan qed tgħidu minnek innifsek, jew qalulek oħrajn dwari?”—Ġwanni 18:33, 34.

Pilatu juri li ma jafx il-​fatti dwar Ġesù imma li jixtieq isir jafhom billi jwieġeb: “Mela jien Lhudi?” Hu jżid jgħid: “Ġensek stess u l-​qassisin ewlenin tawk f’idejja. X’għamilt?”—Ġwanni 18:35.

Ġesù ma jipprovax jaħrab il-​kwistjoni prinċipali—jiġifieri jekk huwiex sultan. Hu jwieġeb b’tali mod li bla dubju jissorprendih ħafna lill-​Gvernatur Pilatu.

Ġesù ma jipprovax jaħbi minn Pilatu l-​fatt li hu verament sultan. Xorta waħda, is-​Saltna tiegħu mhijiex taʼ theddida għal Ruma. “Is-​saltna tiegħi mhix parti minn din id-​dinja,” jgħid Ġesù. “Kieku s-​saltna tiegħi kienet parti minn din id-​dinja, il-​qaddejja tiegħi kienu jiġġieldu biex ma ningħatax f’idejn il-​Lhud. Imma, tabilħaqq, is-​saltna tiegħi mhix ġejja minn hawn.” (Ġwanni 18:36) Iva, Ġesù għandu Saltna, imma mhijiex taʼ din id-​dinja.

Pilatu ma jiqafx hawn. Hu jistaqsi: “Allura int sultan?” Ġesù juri lil Pilatu li wasal għall-​konklużjoni t-​tajba billi jwieġbu: “Int stess qed tgħid li jien sultan. Għal dan jien twilidt, u għal dan ġejt fid-​dinja, biex nixhed għall-​verità. Kulmin qiegħed fuq in-​naħa tal-​verità jismaʼ leħni.”—Ġwanni 18:37.

Ġesù iktar qabel kien qal lil Tumas: “Jien it-​triq, il-​verità, u l-​ħajja.” Issa anki Pilatu jismaʼ li Ġesù ntbagħat fuq l-​art biex jixhed għall-​“verità,” speċifikament il-​verità dwar Saltnatu. Ġesù hu determinat li jkun leali lejn din il-​verità anki jekk tiswielu ħajtu. Pilatu jistaqsi: “X’inhi l-​verità?” imma ma jistenniex risposta. Hu jħoss li semaʼ biżżejjed biex jiġġudika lil dan ir-​raġel.—Ġwanni 14:6; 18:38.

Pilatu jerġaʼ joħroġ ħdejn il-​folla li qed tistenna quddiem il-​palazz. Ġesù milli jidher qiegħed maġenbu meta jgħid lill-​qassisin ewlenin u lil dawk li hemm magħhom: “Ma nsib ebda ħtija f’dan ir-​raġel.” Irrabjata b’din id-​deċiżjoni, il-​folla tinsisti: “Hu jxewwex lin-​nies bit-​tagħlim tiegħu fil-​Lhudija kollha, beda saħansitra mill-​Galilija s’hawnhekk.”—Luqa 23:4, 5.

L-​irraġunar estrem u bla bażi tal-​Lhud bilfors li jħalli lil Pilatu mbellah. Hekk kif il-​qassisin ewlenin u x-​xjuħ ikomplu jgħajtu, Pilatu jistaqsi lil Ġesù: “M’intix tismaʼ kemm qed jixhdu affarijiet kontrik?” (Mattew 27:13) Ġesù ma jipprovax jagħti risposta. Il-​fatt li jibqaʼ kalm minkejja l-​akkużi ħorox jissorprendi lil Pilatu.

Il-​Lhud indikaw li Ġesù kien ‘beda mill-​Galilija.’ Minn dan il-​ħjiel, Pilatu jsir jaf li Ġesù hu, fil-​fatt, Galilew. Dan, lil Pilatu jagħtih idea dwar kif forsi jistaʼ jeħles mir-​responsabbiltà li jiġġudika lil Ġesù. Erodi Antipa (bin Erodi l-​Kbir) hu l-​ħakkiem tal-​Galilija, u hu qiegħed Ġerusalemm waqt il-​Qbiż. Allura Pilatu jibgħat lil Ġesù għand Erodi. Erodi Antipa kien dak li ordna l-​qtugħ taʼ ras Ġwanni l-​Battista. Iktar tard, meta semaʼ li Ġesù kien qed iwettaq għemejjel mirakolużi, Erodi kien inkwetat li Ġesù forsi kien Ġwanni mqajjem mill-​mewt.—Luqa 9:7-​9.

Erodi issa jifraħ bil-​prospett li jara lil Ġesù. Dan mhux għax jixtieq jgħin lil Ġesù jew għax irid jipprova jsir jaf jekk l-​akkużi li qed iġibu kontrih humiex validi. Erodi sempliċement hu kurjuż, u hu qed “jittama li jarah iwettaq xi sinjal.” (Luqa 23:8) Madankollu, Ġesù ma jaqtax il-​kurżità taʼ Erodi. Infatti, hekk kif Erodi jinterrogah, Ġesù ma jgħid xejn. Diżappuntati, kemm Erodi kif ukoll is-​suldati tiegħu ‘jżebilħu’ lil Ġesù. (Luqa 23:11) Huma jlibbsulu libsa taʼ kulur jgħajjat u jiżżuffjettaw bih. Imbagħad Erodi jibgħat lil Ġesù lura għand Pilatu. Erodi u Pilatu ilhom għedewwa, imma issa jsiru ħbieb kbar.

Meta Ġesù jerġaʼ lura, Pilatu jsejjaħ flimkien lill-​qassisin ewlenin, lill-​ħakkiema Lhud, u lin-​nies u jgħid: “Jien interrogajtu quddiemkom imma fih ma sibt ebda bażi għall-​akkużi li qed iġġibu kontrih. Fil-​fatt, lanqas Erodi, għax bagħtu lura għandna; u, ara, hu m’għamel xejn li jistħoqqlu l-​mewt. Għalhekk, nikkastigah bis-​swat u nitilqu.”—Luqa 23:14-​16.

Pilatu għandu ġenn biex jeħles lil Ġesù, għax hu jirrealizza li l-​qassisin qed jagħmlulu hekk għax jgħiru għalih. Hekk kif Pilatu jipprova jeħles lil Ġesù, hu jingħata raġuni akbar biex jagħmel dan. Waqt li qiegħed fuq it-​tron tal-​ġudizzju tiegħu, martu tibgħat tgħidlu: “Qis li ma jkollokx x’taqsam maʼ dak ir-​raġel sewwa, għax batejt ħafna llum f’ħolma [li milli jidher kienet ġejja mingħand Alla] minħabba fih.”—Mattew 27:19.

Pilatu kif jistaʼ jeħles lil dan ir-​raġel innoċenti, kif imissu jagħmel?

Pilatu qal lill-​folla, li trid li Ġesù jinqatel: “Jien . . . fih ma sibt ebda bażi għall-​akkużi li qed iġġibu kontrih. Fil-​fatt, lanqas Erodi.” (Luqa 23:14, 15) Issa, biex jipprova jeħles lil Ġesù, Pilatu juża metodu ieħor, billi jgħid lin-​nies: “Għandkom drawwa li fil-​Qbiż neħilsilkom lil xi ħadd. Għalhekk, triduni neħilsilkom lis-​sultan tal-​Lhud?”—Ġwanni 18:39.

Pilatu jaf bi priġunier jismu Barabba, li hu magħruf bħala ħalliel, xewwiexi, u qattiel. Allura Pilatu jistaqsi: “Lil min triduni neħilsilkom, lil Barabba jew lil Ġesù li jgħidulu l-​Kristu?” Peress li l-​qassisin ewlenin xewxu lin-​nies, huma jitolbu biex jinħeles Barabba u mhux Ġesù. Pilatu jerġaʼ jistaqsi: “Lil min triduni neħilsilkom minnhom it-​tnejn?” Il-​folla tgħajjat: “Lil Barabba”!—Mattew 27:17, 21.

Qalbu maqtugħa, Pilatu jistaqsi: “Allura, x’se nagħmel b’Ġesù li jgħidulu l-​Kristu?” In-​nies jgħajtu: “Sammru maʼ zokk!” (Mattew 27:22) B’għajb għalihom, huma qed jitolbu għall-​mewt taʼ raġel innoċenti. Pilatu jistaqsihom: “Għala, x’għamel ħażin dan ir-​raġel? Ma sibt xejn fih li jistħoqqlu l-​mewt; għalhekk, nikkastigah bis-​swat u nitilqu.”—Luqa 23:22.

Minkejja l-​isforzi ripetuti taʼ Pilatu, il-​folla rrabjata għall-​aħħar b’leħen wieħed tgħajjat: “Sammru maʼ zokk!” (Mattew 27:23) Il-​mexxejja reliġjużi tant ġennew lil dawk fil-​folla li issa mhuma jaraw xejn ħlief demm! U dan mhux id-​demm taʼ xi kriminal jew xi qattiel. Hu d-​demm taʼ raġel innoċenti li ħamest ijiem ilu ġie milqugħ ġewwa Ġerusalemm bħala Sultan. Jekk preżenti hemm id-​dixxipli taʼ Ġesù, huma jibqgħu siekta u ma jagħtux fil-​għajn.

Pilatu jinduna li jagħmel x’jagħmel kollu għalxejn. Qed tqum rewwixta, allura jieħu ftit ilma u jaħsel idejh quddiem il-​folla. Hu jgħidilhom: “Jien innoċenti mid-​demm taʼ dan ir-​raġel. Araw intom.” Lanqas dan ma jbiddel l-​attitudni tan-​nies. Minflok, huma jgħidu: “Demmu fuqna u fuq uliedna.”—Mattew 27:24, 25.

Il-​gvernatur irid jissodisfa lin-​nies iktar milli jrid jagħmel is-​sewwa. Allura fi qbil mat-​talba tagħhom, Pilatu jeħilsilhom lil Barabba. Hu jordna li Ġesù jiġi mneżżaʼ u msawwat.

Wara dawn it-​torturi bis-​swat, is-​suldati jieħdu lil Ġesù fil-​palazz tal-​gvernatur. Huma jinġabru flimkien u jkomplu jaħqruh. Huma jinsġu kuruna mix-​xewk u jpoġġuhielu fuq rasu. Is-​suldati jqegħdulu wkoll qasba f’idu l-​leminija u jlibbsulu mantar lewn l-​iskarlat, bħal dak li jilbsu nies irjali. Bi tmaqdir jgħidu: “Is-​sliem għalik, Sultan tal-​Lhud!” (Mattew 27:28, 29) Iżjed minn hekk, huma jobżqulu u jibqgħu jagħtuh daqqiet taʼ ħarta. Jieħdu l-​qasba iebsa mingħand Ġesù u jagħtuh f’rasu biha u minħabba f’hekk idaħħlu x-​xewk iniggeż tal-​“kuruna” umiljanti li libbsulu iktar ġol-​qorriegħa tiegħu.

Id-​dinjità u s-​saħħa tal-​għaġeb taʼ Ġesù matul dan kollu tant jimpressjonaw lil Pilatu li jerġaʼ jipprova jeħilsu billi jgħid: “Ara! Se nġibhulkom hawnhekk biex tkunu tafu li ma nsib ebda ħtija fih.” Jistaʼ jkun li Pilatu jaħseb li billi joħroġ lil Ġesù issa, imbenġel u kollu demm, il-​folol se jdurilhom? Hekk kif Ġesù jidher quddiem il-​marmalja bla qalb, Pilatu jgħid: “Ara! Ir-​raġel!”—Ġwanni 19:4, 5.

Minkejja s-​swat li ġarrab u l-​ġrieħi li għandu, Ġesù tant juri dinjità u jibqaʼ kalm li anki Pilatu jirrikonoxxi dan, għax kliemu donnu jirrifletti rispett u ħniena.

Minkejja li Ġesù ġie trattat b’mod vjolenti u mwaqqaʼ għaċ-​ċajt, l-​isforzi taʼ Pilatu biex jeħilsu ma jqanqlux lill-​qassisin ewlenin u lil dawk kompliċi magħhom biex juru l-​ħniena. Huma ma jridu lil ħadd u xejn iwaqqaf l-​iskop tagħhom li Ġesù jiġi kundannat għall-​mewt. Huma jibqgħu jgħajtu: “Sammru maʼ zokk! Sammru maʼ zokk!” Pilatu jwieġeb: “Ħuduh u sammruh intom maʼ zokk, għax jien ma nsib ebda ħtija fih.”—Ġwanni 19:6.

Il-​Lhud ma jikkonvinċux lil Pilatu li Ġesù ħaqqu l-​mewt fuq akkuża politika, imma xi ngħidu jekk jakkużawh fuq ħaġa reliġjuża? Huma jerġgħu jqajmu l-​akkuża li ssemmiet fil-​ġuri taʼ Ġesù quddiem is-​Sinedriju, jiġifieri li qed jidgħi. “Aħna għandna liġi,” jgħidu huma, “u skond il-​liġi għandu jmut, għax għamel lilu nnifsu bin Alla.” (Ġwanni 19:7) Din hi akkuża ġdida għal Pilatu.

Hu jerġaʼ jidħol fil-​palazz tiegħu u jipprova jsib mod kif jeħles lil dan ir-​raġel li ssaporta trattament aħrax u li dwaru l-​mara taʼ Pilatu kellha ħolma. (Mattew 27:19) Xi ngħidu għal din l-​akkuża ġdida li qajmu l-​Lhud—li l-​priġunier hu “bin Alla”? Pilatu jaf li Ġesù hu mill-​Galilija. (Luqa 23:5-​7) Imma hu jistaqsi lil Ġesù: “Minfejn int?” (Ġwanni 19:9) Jistaʼ jkun li Pilatu qed jaħseb jekk Ġesù għexx qabel u jekk, f’ċertu sens, joriġinax minn Alla?

Pilatu kien semaʼ mingħand Ġesù stess li hu sultan imma li s-​Saltna tiegħu mhijiex parti minn din id-​dinja. Peress li m’għandux għalfejn iżid maʼ dak li diġà qal, Ġesù jibqaʼ sieket. Pilatu jħossu offiż meta Ġesù jirrifjuta li jwieġeb, u b’disprezz jgħidlu: “M’intix se tkellimni? Ma tafx li għandi l-​awtorità li neħilsek u l-​awtorità li nsammrek maʼ zokk?”—Ġwanni 19:10.

Ġesù sempliċement jgħid: “Ma kien ikollok l-​ebda awtorità fuqi kieku ma ngħatatlekx minn fuq. Huwa għalhekk li min tani f’idejk għandu dnub akbar.” (Ġwanni 19:11) Ġesù x’aktarx li m’għandux f’moħħu individwu speċifiku. Minflok, hu jrid ifisser li Kajfa, dawk kompliċi miegħu, u Ġuda l-​Iskarjota huma ħatjin iktar milli hu Pilatu.

Impressjonat bil-​kondotta u l-​kliem taʼ Ġesù, u billi qed jibżaʼ dejjem iktar li Ġesù forsi joriġina minn Alla, Pilatu jerġaʼ jipprova jeħilsu. Madankollu, il-​Lhud isemmu xi ħaġa oħra li żgur tinkwetah lil Pilatu. Huma jhedduh: “Jekk teħles lil dan ir-​raġel, m’intix ħabib taʼ Ċesari. Kulmin jagħmel lilu nnifsu sultan jitkellem kontra Ċesari.”—Ġwanni 19:12.

Il-​gvernatur jerġaʼ joħroġ lil Ġesù barra, joqgħod fuq it-​tron tal-​ġudizzju, u jgħid lin-​nies: “Ara! Is-​sultan tagħkom!” Iżda l-​Lhud mhux biħsiebhom iċedu. Huma jgħajtu: “Ħudu ’l hemm! Ħudu ’l hemm! Sammru maʼ zokk!” Pilatu bil-​ħniena jistaqsihom: “Insammar maʼ zokk lis-​sultan tagħkom?” Il-​Lhud ilhom imxebbgħin bil-​ħakma Rumana; xorta waħda, il-​qassisin ewlenin b’mod sfaċċat jgħidu: “M’għandna l-​ebda sultan ħlief lil Ċesari.”—Ġwanni 19:14, 15.

Pilatu juri li hu beżżiegħ billi jċedi għat-​talba persistenti tal-​Lhud u lil Ġesù jagħtih f’idejn is-​suldati biex joqtluh. Dawn ineħħulu l-​mantar lewn l-​iskarlat u jlibbsulu ħwejġu. Hekk kif jieħdu lil Ġesù biex joqtluh, ikollu jġorr iz-​zokk tat-​tortura tiegħu stess.

Issa qed joqrob nofsinhar tal-​Ġimgħa, l-​14 taʼ Nisan. Ġesù ilu mqajjem minn kmieni l-​Ħamis filgħodu u għadda minn esperjenza agonizzanti waħda wara l-​oħra. Hekk kif ibati bit-​toqol taz-​zokk, Ġesù ma jiflaħx iġorru iktar. Allura s-​suldati jqabbdu lil wieħed li għaddej minn hemmhekk, Xmun minn Ċirene, l-​Afrika, biex iġorrlu z-​zokk sal-​post fejn se joqtluh. Ħafna nies qed isegwuhom, xi wħud qed iħabbtu fuq sidirhom bin-​niket u qed jibku minħabba dak li qed jiġri.

Ġesù jgħid lin-​nisa li qed jibku: “Ulied Ġerusalemm, tibqgħux tibkuni. Għall-​kuntrarju, ibku lilkom u lil uliedkom; għax, ara! Jiġu jiem meta n-​nies jgħidu, ‘Henjin in-​nisa li ma setax ikollhom tfal, u l-​ġwief li ma wildux u l-​isdra li ma reddgħux!’ Imbagħad jibdew jgħidu lill-​muntanji, ‘Aqgħu fuqna!’ u lill-​għoljiet, ‘Ordmuna!’ Għax jekk jagħmlu dan meta s-​siġra tkun ħadra, x’jiġri meta tinxef?”—Luqa 23:28-​31.

Ġesù qed jirreferi għall-​ġens Lhudi. Hu bħal siġra li qed tmut imma li għadha xi ftit ħadra, għax Ġesù għadu hemmhekk kif ukoll għad hemm xi Lhud li jemmnu fih. Meta Alla joħroġ lil dawn mill-​ġens, se jibqaʼ biss ġens niexef spiritwalment, li se jkun bħal siġra mejta. Se jkun hemm biki u lfiq meta l-​armati Rumani jwettqu r-​rieda t’Alla u jeqirdu lil dan il-​ġens!

Ġesù jittieħed f’post mhux ’il bogħod mill-​belt fejn hu u żewġ ħallelin se jinqatlu. Dan il-​post hu msejjaħ Golgota, jew Post il-​Qorriegħa, u jidher “mill-​bogħod.”—Marku 15:40.

It-​tlett irġiel kundannati jitneħħewlhom ħwejjiġhom. Imbagħad jingħatalhom ftit inbid imħallat bil-​mirra u b’xi ħaġa morra. Milli jidher, xi nisa minn Ġerusalemm ippreparaw din it-​taħlita, u r-​Rumani jħallu lil dawk li se jinqatlu jieħdu minn din ix-​xarba li ttaffi l-​uġigħ. Imma malli jduqha, Ġesù jirrifjuta li jixrob minnha. Għala? Hu ma jridx li jintilef minn sensih matul din il-​prova kbira; hu jrid ikun konxju u jibqaʼ leali sal-​mewt.

Ġesù jiġi mimdud fuq iz-​zokk. (Marku 15:25) Imbagħad, is-​suldati jsammru l-​imsiemer f’idejh u f’saqajh, u b’hekk dawn jinfdu l-​laħam u l-​ligamenti tiegħu. Dan jikkaġuna wġigħ kbir. Hekk kif iwaqqfu z-​zokk, l-​uġigħ isir insapportabbli hekk kif il-​piż tal-​ġisem taʼ Ġesù jkompli jċarrat il-​feriti tiegħu. Però, Ġesù ma jċanfarx lis-​suldati. Hu jitlob: “Missier, aħfrilhom, għax ma jafux x’qed jagħmlu.”—Luqa 23:34.

Ir-​Rumani għandhom id-​drawwa li jwaħħlu skrizzjoni li fuqha jkun hemm miktub xi jkun għamel ħażin il-​kriminal kundannat. Din id-​darba, Pilatu waħħal skrizzjoni li tgħid: “Ġesù n-​Nazzarenu s-​Sultan tal-​Lhud.” Hi miktuba bl-​Ebrew, bil-​Latin, u bil-​Grieg, biex kważi kulħadd ikun jistaʼ jaqraha. L-​għemil taʼ Pilatu juri kemm jobgħod lil-​Lhud li insistew li Ġesù jinqatel. Il-​qassisin ewlenin huma diżappuntati u jipprotestaw: “Tiktibx ‘Is-​Sultan tal-​Lhud,’ imma li hu qal, ‘Jien is-​Sultan tal-​Lhud.’” Madankollu, billi ma jridx jerġaʼ jkun il-​pupazz tagħhom, Pilatu jwieġeb: “Dak li ktibt ktibt.”—Ġwanni 19:19-​22.

Il-​qassisin inkorlati jirripetu x-​xhieda falza li ngħatat iktar qabel fil-​ġuri tas-​Sinedriju. Ma niskantawx bil-​fatt li dawk li kienu għaddejjin minn hemm bdew ixenglu rashom bi tmaqdir u jgħajruh: “Bħu għalik! Int li kellek twaqqaʼ t-​tempju u tibnih fi żmien tlett ijiem, salva lilek innifsek u inżel minn fuq iz-​zokk tat-​tortura.” B’mod simili, il-​qassisin ewlenin u l-​iskribi jgħidu lil xulxin: “Ħa jinżel issa minn fuq iz-​zokk tat-​tortura l-​Kristu, is-​Sultan taʼ Israel, biex aħna naraw u nemmnu.” (Marku 15:29-​32) Anki l-​ħallelin fuq ix-​xellug u l-​lemin taʼ Ġesù jżebilħuh, għalkemm hu l-​uniku wieħed li tassew hu innoċenti.

Anki l-​erbaʼ suldati Rumani jiżżuffjettaw b’Ġesù. Huma forsi kienu qed jixorbu nbid qares, allura issa biex jgħadduh biż-​żmien milli jidher joffru ftit lil Ġesù, li ovvjament ma jistax jieħu. Ir-​Rumani bi tkażbir jirreferu għall-​iskrizzjoni li hemm fuq iz-​zokk taʼ Ġesù u jgħidu: “Jekk int is-​sultan tal-​Lhud, salva lilek innifsek.” (Luqa 23:36, 37) Immaġina ftit! Dan ir-​raġel li wera b’mod ċar li hu t-​triq, il-​verità, u l-​ħajja issa qed iġarrab abbuż u twaqqigħ għaċ-​ċajt li żgur ma ħaqqux. Iżda hu jibqaʼ sod waqt dan kollu, mingħajr ma jċanfar lil-​Lhud li qed jaraw kollox, lis-​suldati Rumani li qed jiżżuffjettaw bih, jew liż-​żewġ kriminali kundannati li huma mdendlin maġenbu.

L-​erbaʼ suldati ħadu l-​ħwejjeġ taʼ Ġesù u qassmuhom f’erbaʼ partijiet. Huma jtellgħuhom bix-​xorti biex jaraw x’ħa jmisshom. Imma l-​libsa taʼ taħt taʼ Ġesù hi taʼ kwalità tajba, “bla ħjata, għax kienet minsuġa minn fuq s’isfel.” Għalhekk, is-​suldati jirraġunaw: “Ħalli ma nqattgħuhiex, imma ntellgħuha bix-​xorti u naraw min se jiħodha.” B’hekk, huma jwettqu l-​iskrittura li tgħid: “Qassmu ħwejġi bejniethom, u l-​ilbies tiegħi tellgħuh bix-​xorti.”—Ġwanni 19:23, 24; Salm 22:18.

Eventwalment, wieħed mill-​kriminali jirrealizza li Ġesù bilfors li hu verament sultan. Hu jċanfar lil sieħbu billi jgħidlu: “Lanqas minn Alla ma tibżaʼ, issa li qiegħed fl-​istess ġudizzju? Aħna, tabilħaqq, b’ġustizzja, għax qed nieħdu bis-​sħiħ dak li jistħoqqilna għal li għamilna; imma dan ir-​raġel m’għamel xejn barra minn loku.” Imbagħad lil Ġesù jitolbu bil-​ħniena: “Ftakar fija meta tidħol fis-​saltna tiegħek.”—Luqa 23:40-​42.

Ġesù jwieġbu: “Tassew ngħidlek illum, Int tkun” miegħi, mhux fis-​Saltna, imma “fil-​Ġenna.” (Luqa 23:43) Din il-​wegħda hi differenti minn dik li Ġesù għamel mal-​appostli tiegħu, jiġifieri, li se joqogħdu fuq tronijiet miegħu fis-​Saltna. (Mattew 19:28; Luqa 22:29, 30) Madankollu, dan il-​kriminal Lhudi forsi kien semaʼ dwar il-​Ġenna tal-​art li Ġeħova kien ta lil Adam, lil Eva, u lid-​dixxendenti tagħhom biex jgħixu fiha. Issa dan il-​ħalliel jistaʼ jmut b’din it-​tama quddiemu.

Issa saret “is-​sitt siegħa,” jew nofsinhar. Dalma mhux tas-​soltu taqaʼ “fuq l-​art kollha sad-​disaʼ siegħa,” jiġifieri t-​tlieta taʼ wara nofsinhar. (Marku 15:33) Din id-​dalma tal-​biżaʼ mhix ġejja minn xi eklissi tax-​xemx. Eklissi jseħħ meta jkun hemm qamar ġdid, imma dan hu żmien il-​Qbiż, meta l-​qamar ikun kwinta. U din id-​dalma ddum ħafna iktar mill-​ftit minuti li jdum eklissi. Allura huwa Alla li kkaġuna din id-​dalma!

Immaġina l-​effett li dan żgur ikollu fuq dawk li qed iwaqqgħu lil Ġesù għaċ-​ċajt. Matul dan il-​ħin taʼ dlam, erbaʼ nisa jersqu lejn iz-​zokk tat-​tortura. Dawn huma omm Ġesù, Salomè, Marija l-​Maddalena, u Marija omm l-​appostlu Ġakbu ż-​Żgħir.

L-​appostlu Ġwanni qiegħed m’omm Ġesù li hi mnikkta “ħdejn iz-​zokk tat-​tortura.” Marija tara lil binha li wildet u rabbiet imdendel quddiemha f’agunija. Hi tħossha bħallikieku niffduha b’“xabla twila.” (Ġwanni 19:25; Luqa 2:35) Madankollu, minkejja l-​uġigħ kbir li Ġesù qed iħoss, irid jagħmel ċert li jkun hemm min jieħu ħsiebha. Hu bi sforz jagħmel sinjal lejn Ġwanni b’rasu u jgħid lil ommu: “Mara, ara! Ibnek!” Imbagħad jagħmel sinjal lejn Marija u lil Ġwanni jgħidlu: “Ara! Ommok!”—Ġwanni 19:26, 27.

Ġesù qed jafda lill-​appostlu li jħobb b’mod speċjali biex jieħu ħsieb lil ommu, li milli jidher issa romlot. Ġesù jaf tajjeb li ħutu mill-​omm għadhom ma poġġewx fidi fih. Allura qed jagħmel ċert li ma jkun jonqosha xejn, la fiżikament u lanqas spiritwalment. X’eżempju mill-​aqwa!

Madwar il-​ħin li jispiċċa d-​dlam, Ġesù jgħid: “Għandi l-​għatx.” B’dan il-​kliem qed iwettaq l-​iskritturi. (Ġwanni 19:28; Salm 22:15) Ġesù jħoss li Missieru neħħa l-​protezzjoni tiegħu, biex ngħidu hekk, ħalli l-​integrità taʼ Ibnu tiġi mġarrba bis-​sħiħ. Kristu jgħajjat forsi bl-​Aramajk taʼ djalett Galilew: “Eli, Eli, lama sabaqtani?” li tfisser, “Alla tiegħi, Alla tiegħi, għala abbandunajtni?” Xi wħud li qegħdin bilwieqfa fil-​viċin ma jifhmuhx sew u jgħidu: “Ara! Qed isejjaħ lil Elija.” Wieħed minnhom imur jiġri, ixarrab sponża bl-​inbid qares, ipoġġiha fuq qasba, u jagħtiha lil Ġesù biex jixrob. Imma oħrajn jgħidu: “Ħalluh! Ħa naraw jekk Elija jiġix iniżżlu.”—Marku 15:34-​36.

Ġesù mbagħad jgħajjat: “Twettaq!” (Ġwanni 19:30) Iva, hu wettaq dak kollu li Missieru bagħtu fuq l-​art biex jagħmel. Fl-​aħħar, Ġesù jgħid: “Missier, f’idejk nafda l-​ispirtu tiegħi.” (Luqa 23:46) B’hekk, Ġesù jafda l-​ispirtu tiegħu f’idejn Ġeħova, konvint li Alla se jerġaʼ jagħtih il-​ħajja. B’fiduċja sħiħa f’Alla, Kristu jbaxxi rasu u jmut.

F’dak il-​mument, iseħħ terremot kbir, li jaqsam il-​blat. Tant hu qawwi li xi oqbra barra Ġerusalemm jinfetħu u jintefgħu ’l barra xi iġsma mejtin. Uħud li huma għaddejjin minn hemm u li jaraw l-​iġsma mejtin, jidħlu “fil-​belt qaddisa” u jgħidu x’għadhom kif raw.—Mattew 12:11; 27:51-​53.

Xħin imut Ġesù, il-​purtiera twila u tqila li tifred il-​Qaddis mill-​Iktar Qaddis fit-​tempju t’Alla tiċċarrat fi tnejn, minn fuq s’isfel. Din il-​ġrajja tal-​għaġeb hi turija tar-​rabja t’Alla għal dawk li qatlu lil Ibnu u turi li t-​triq għall-​Iktar Qaddis, is-​sema stess, issa hi miftuħa.—Ebrej 9:2, 3; 10:19, 20.

Mhux taʼ b’xejn li n-​nies jibdew jibżgħu ħafna. Il-​fizzjal tal-​armata li kien inkarigat mill-​esekuzzjoni jgħid: “Żgur li dan ir-​raġel kien Bin Alla.” (Marku 15:39) Hu forsi kien hemm waqt il-​ġuri taʼ Ġesù quddiem Pilatu meta ġie diskus jekk kienx l-​Iben t’Alla jew le. Issa hu konvint li Ġesù hu raġel sewwa u li hu fil-​fatt l-​Iben t’Alla.

Oħrajn, imqanqlin minn dawn il-​ġrajjiet mhux tas-​soltu, jerħulha lejn djarhom u qed “iħabbtu fuq sidirhom” bħala turija tan-​niket u d-​dispjaċir kbir tagħhom. (Luqa 23:48) Fost dawk li qed jaraw kollox mill-​bogħod hemm ħafna dixxipli nisa li kultant kienu jivvjaġġaw maʼ Ġesù. Anki huma jħossuhom imqanqlin ferm minn dawn il-​ġrajjiet sinifikanti.

Huwa tard waranofsinhar il-​Ġimgħa, 14 taʼ Nisan, u fi nżul ix-​xemx se jibda s-​Sabat tal-​15 taʼ Nisan. Ġesù diġà miet, imma ż-​żewġ ħallelin maġenbu għadhom ħajjin. Skont il-​Liġi, iġsma mejtin ‘m’għandhomx jibqgħu l-​lejl kollu mdendlin maz-​zokk’ imma, minflok, għandhom jiġu midfunin “dak il-​jum stess.”—Dewteronomju 21:22, 23.

Barra minn hekk, il-​Ġimgħa waranofsinhar jissejjaħ it-​Tħejjija għax in-​nies iħejju l-​ikel u jagħmlu xi xogħlijiet oħrajn li jridu jsiru qabel is-​Sabat. Fi nżul ix-​xemx, se jibda Sabat doppju, jew “kbir.” (Ġwanni 19:31) Dan għaliex il-​15 taʼ Nisan se jkun l-​ewwel jum tal-​Festa tal-​Ħobż bla Ħmira li ddum sebat ijiem u li l-​ewwel ġurnata tagħha dejjem tkun meqjusa bħala Sabat. (Levitiku 23:5, 6) Din id-​darba l-​ewwel jum jaħbat mas-​Sabat taʼ kull ġimgħa, is-​sebaʼ jum.

Għalhekk il-​Lhud jitolbu lil Pilatu biex jgħaġġel il-​mewt taʼ Ġesù u taż-​żewġ ħallelin maġenbu. Kif? Billi xi ħadd jiksrilhom saqajhom. B’hekk ma jkunux jistgħu jużaw saqajhom biex jgħollu ġisimhom ħalli jkunu jistgħu jieħdu n-​nifs. Is-​suldati jiksru saqajn iż-​żewġ ħallelin. Imma Ġesù jidher li miet, u allura ma jiksrulux saqajh. Dan iwettaq il-​kliem taʼ Salm 34:20: “Hu qed jgħasses l-​għadam kollu taʼ dak il-​wieħed; lanqas waħda minnhom ma ġiet miksura.”

Biex ma jkun hemm ebda dubju li Ġesù tassew miet, suldat iniffidlu ġenbu bl-​lanza, ’il fejn hemm qalbu. ‘Minnufih joħroġ demm u ilma.’ (Ġwanni 19:34) Dan iwettaq skrittura oħra: “Huma jħarsu lejn Dak li kienu nifdu.”—Żakkarija 12:10.

Ġużeppi mill-​belt t’Arimatija, “raġel għani” u membru rispettat tas-​Sinedriju, ukoll qiegħed hemmhekk waqt l-​esekuzzjoni. (Mattew 27:57) Hu deskritt bħala “raġel tajjeb u ġust,” li qed “jistenna s-​saltna t’Alla.” Infatti, bħala ‘dixxiplu taʼ Ġesù, imma bil-​moħbi għax jibżaʼ mil-​Lhud,’ hu m’appoġġax is-​sentenza li nqatgħet kontra Ġesù. (Luqa 23:50; Marku 15:43; Ġwanni 19:38) Ġużeppi jrabbi l-​kuraġġ u jitlob lil Pilatu biex jieħu l-​ġisem taʼ Ġesù. Pilatu jsejjaħ lill-​fizzjal tal-​armata u dan jikkonfermalu li Ġesù hu mejjet. Imbagħad, Pilatu jilqaʼ t-​talba taʼ Ġużeppi.

Ġużeppi jixtri għażel fin u nadif u jniżżel il-​ġisem taʼ Ġesù minn fuq iz-​zokk. Hu jgeżwer il-​ġisem fl-​għażel bi tħejjija għad-​dfin. Nikodemu, “li l-​ewwel darba kien mar għand [Ġesù] bil-​lejl,” jgħin fil-​preparamenti. (Ġwanni 19:39) Hu jġib madwar mitt libbra Rumana (33 kilo tal-​lum) mirra u sabbara li jiswew ħafna flus. Il-​ġisem taʼ Ġesù jiġi mgeżwer b’faxex li fihom dawn il-​fwejjaħ aromatiċi, fi qbil mad-​drawwa tal-​Lhud f’konnessjoni mad-​dfin.

Fil-​qrib, Ġużeppi għandu qabar ġdid imħaffer fil-​blat, u l-​ġisem taʼ Ġesù jitpoġġa fih. Imbagħad ġebla kbira tiġi mgerba quddiem il-​qabar. Dan isir malajr qabel ma jibda s-​Sabat. Marija l-​Maddalena u Marija omm Ġakbu z-​Żgħir forsi kienu qed jgħinu fit-​tħejjija tal-​ġisem taʼ Ġesù. Issa jmorru jiġru d-​dar “biex iħejju fwejjaħ aromatiċi u żejt ifuħ” ħalli wara s-​Sabat ikomplu jippreparaw il-​ġisem taʼ Ġesù.—Luqa 23:56.

L-​għada, is-​Sabat, il-​qassisin ewlenin u l-​Fariżej imorru għand Pilatu u jgħidu: “Ftakarna li dak l-​impustur, meta kien għadu ħaj, qal, ‘Wara tlett ijiem niġi mqajjem.’ Għalhekk, ordna li l-​qabar ikun imħares tajjeb sat-​tielet jum, li ma jmorrux jiġu d-​dixxipli jisirquh u jgħidu lin-​nies, ‘Ġie mqajjem mill-​imwiet!’ u dan l-​ingann taʼ l-​aħħar ikun agħar minn taʼ l-​ewwel.” Pilatu jwieġeb: “Għandkom l-​għassa. Morru u ħarsuh tajjeb kif tafu intom.”—Mattew 27:63-​65

Kmieni ħafna l-​Ħadd filgħodu, Marija l-​Maddalena, Marija omm Ġakbu, u nisa oħrajn iġibu fwejjaħ aromatiċi ħdejn il-​qabar għall-​ġisem taʼ Ġesù. Huma jgħidu lil xulxin: “Min se jgerbilna l-​ġebla minn quddiem il-​bieb tal-​qabar?” (Marku 16:3) Imma kien seħħ terremot. Iktar minn hekk, l-​anġlu t’Alla kien gerbeb il-​ġebla minn quddiem il-​qabar, l-​għassiesa ma kinux qegħdin hemm, u l-​qabar kien jidher vojt!