Twalililani Ukupita mu ‘Nzila Yakuya Kuwulungamane’

1-2. Acintu ci icicindame cino awaYuda wano wikalanga mu Babiloni walinji nu kucita? (Ezra 1:2-4)

IMFUMU yafumizye isundo lya kuti awaYuda wanyocelemo ku mwawo. Co-o casulanga mukuti, awaYuda wonsinye wano walinji awazya mu Babiloni pa myaka mupipi ne 70 walinji nu wuntungwa wakunyocelamo kunsi ya kumwawo ku Israeli. (Wazyani Ezra 1:2-4.) E Yehova mutupunye awino walinji nu kulenga co-o cicitike. Amulandu ci wuno tungalandila wo-o? Amuno citalinji acipepuke ku wina Babiloni ukufumya awaYuda mu wuzya. (Ayize. 14:4, 17) Lelo wizile awawafumya pa mulandu wakuti uwufumu wa Babiloni wizile awupokwa. Swinya Imfumu iyipya yino yatalisile ukuteka, yazumilizizye awaYuda ukuti wanyocele kunsi ya kumwawo. Fwandi pano calinji wo-o, casyalizile vye ku muYuda wenga na wenga maka maka ku mitwe ya ndupwa ukupingulapo nga wanganyocelamo ku Israeli nanti ukusyala mu Babiloni. Kweni citalinji acipepuke ukupingulapo. Amulandu ci?

² Amuno awavule wafwile walinji awakote, na co-o calinji nu kulenga ciwawomele ukupita uwulendo uwutali. Swinya pa mulandu wakuti awavule wakwatizilwe mu Babiloni, watalolangapo ukuti ku Israeli akuli kumwawo lelo wamanyile vye ukuti akuno kwafumilizile ivikolwe. Cinji acakuti, awaYuda wamwi walinji ni vyuuma ivivule mu Babiloni, wakweti ama ng’anda ayazima na mawukazi yano wacitanga. Vyonsinye vyo-o vyalinji nu kulenga ciwawomele ukucinta nu kuya ku ncende kuno watamanyile ni cete cete.

3. Uzye Yehova walinji nu kulambula wuli awaYuda wano walinji nu kunyocela ku Israeli?

³ AwaYuda wano walinji ni suwilo wamanyile ukuti nga wanyocela ku Israeli walinji nu kukwata ivintu ivizima ivivule ukucila na pe vino walinji nu kusya. Pa mapalo amacindamisye yano walinji nu kupocelela palinji nu kupepa Yehova. Nanti acakuti mu musumba wa Babiloni mwalinji amatempele ukucila pe 50 ayakupepa kwa wufi, mutalinjipo itempele lya kwe Yehova. Mutalinjipo icikomelo, cino awina Israeli walinji nu kuwawomvya pakupa inzuwi ngati avino amasundo ya kwe Musa yalandanga swinya kutalinjipo ni wumba lya simapepo awakupa zyo-o inzuwi pa cikomelo. Cinji acakuti mu Babiloni mwalinji awantu awavule wano wapepanga twa leza twawufi ukucila pe wano wacindikanga Yehova nu kukonka amasundo yakwe. Fwandi awaYuda wano walinji na katina kwe Yehova, wavwambisyanga sana ukunyocela kunsi ya kumwawo pa kuti waye wakatalike ukupepa Yehova naswinya.

4. Avyani vino Yehova walayile awaYuda wano walinji nu kunyocela ku Israeli?

⁴ Awantu walinji nu kupitapo imyezi mupipi ne 4 ukufuma ku Babiloni ukuya ku Israeli. Lelo e Yehova pakuwapepusizya uwulendo, wawalayile ukuti walinji nu kufumya vyonsinye mu nzila vino vyalinji nu kulenga uwulendo ukuwawomela. E Ayizeya walemvile ukuti: “Yaniani inzila mumayonde iya mfumu e Leza! Yaniani inzila yakwe Leza mulumpalang’ang’a! . . . Imyamba yiliwa anyika; insi yamikonko ilitelepa.” (Ayize. 40:3, 4) Yelenganyani ukuti mwalola inzila iyizima swinya iyololoke, muno musi ni vyakuyipunulako. Mwe yo-o inzila musipo ukutalika ukutumbika nu kutentemuka mu myamba, mu milundu nanti mu mikonko. Cinji acakuti yiwezile pakasi kamyamba. Ukwasowa nu kuvwilika wano wakupita mwe yo-o inzila, wangakwivwa icete nkaninye. Amuno inzila yizifile, na co-o cingalenga uwulendo ukupepuka.

5. Anzila ci iyamankolanya yino yafumile ku Babiloni ukuya ku Israeli?

⁵ Inzila izivule mwe ya-a manda wakazinika amazina. Wonye avino calinji na ku nzila yamankolanya yino e Ayizeya walanzilepo, nayonye yakweti izina. E Yehova walanzile ukuti: “Mulipita inzila nkulu, iwakwitwa anzila yakuya kuwulungamane. Pasi umuwembu wumwi wino aliwapita munzilanye yoo.” (Ayize. 35:8) Nomba amwinye muno wo-o uwulayo wasulanga ku wina Israeli? Nga kwe sweswe mwe ya-a manda, ukasula cani?

UWUPILIWULO WA ‘NZILA YAKUYA KUWULUNGAMANE’

6. Amulandu ci wuno yo-o inzila wayitilanga ukuti iyilungamane?

⁶ Izina lya nzila ilyakuti “anzila yakuya kuwulungamane” lyazipa nkaninye. Amulandu ci wuno yo-o inzila wayitilanga ukuti inzila yakuya kuwulungamane? Amuno watazumilizyanga “umuwembu wumwi” muYuda ukwikala mu Israeli nga cakuti akucita uwuzelele, akupepa amankolanya nanti nga akucita imembu zinji izikulu. AwaYuda wano walinji nu kunyocela ku Israeli walinji nu kuwa “awantu watele” kwe Leza wawo. (Ayize. 62:12) Co-o cikutulanjizya apatiswenye ukuti wano walinji nu kufuma mu Babiloni nu kuya ku Israeli walondekwanga ukupilukako mwe vimwi pa kuti wasecelesya Yehova.

7. Amuvyani muno awaYuda wazipizile ukupilukako? Landani pa cakulolelako.

⁷ Ndi vino tulanzilepo kaali, awaYuda awavule wakwatizilwe mu Babiloni swinya intambi ni vintu vinji ivivule vino wamanyile vyalinji avya mu Babiloni nye. Pa nsizi ya myaka imivule ukufumilila pano awaYuda wano watalicizile ukucinta ukunyocela ku Israeli, e Ezira wizile azana ukuti wamwi watwite awanaci wano watapepanga e Yehova. (Ukuf. 34:15, 16; Ezra 9:1, 2) Swinya mukupita kwa mpindi, Umulasi e Nehemia wizile ayivwa uwulanda nkaninye pano wazanile ukuti na wana nye wano wakwatizilwe mu Israeli, watasambilizile iciHebere cino awaYuda walandanga. (Amasu. 6:6, 7; Nehe. 13:23, 24) Calinji nu kuwomela nkaninye wa-a awana, ukutalika ukupepa e Yehova nu kumukunda. Amuno pe yoyo impindi Izwi lya kwe Leza lyalemvilwe vye mu ciHebere, icitundu cino watamanyile. (Ezra 10:3, 44) Lelo nanti ciwe wo-o, calinji nu kuwapepucilako ukupiluka mwe vimwi, amuno lyo wanyocela kaali ku Israeli kuno ukupepa Yehova kwayanga kukunyoka katici katici.​—Nehe. 8:8, 9.

8. Amulandu ci wuno vyo-o ivintu vino vyacitisile kaali nkaninye vyacindamila na kwe sweswe mwe ya-a amanda? (Lolani icikope pa nkupo.)

⁸ Wamwi wangelenganya ukuti,‘lyo-o ilyasi lyazipa sana. Nomba uzye licindime kwe sweswe mwe ya-a amanda, wo-o vino papita imyaka ni myaka ukufuma pano vyo-o vyaciticizile? Licindime! Amuno vino tukacita mwe ya-a amanda tungavikolanya kukupita mu ‘nzila yakuya kuwulungamane.’ Fwandi nampo nga swe wapakwe nanti twawa mu ‘ng’onzi zinji,’ tuzipizile ukutwalilila ukupita ‘mu nzila yakuya kuwulungamane.’ Amuno ukucita wo-o, kulitwavwa ukutwalilila ukupepa Yehova pe yo-o impindi nga nakunkolelo pano Uwufumu wakwe wulileta ivintu ivizima munsi.b (Yoha. 10:16) Ukufuma mu 1919 C.E., awantu awavule wafuma mwe Babiloni Mukulu, akuli ukuti ukupepa kwa wufi, swinya wiza watalika ukupita mu nzila ya mankolanya iyakuya kuwulungamane. Na mwemwenye mufwile apano mwawa pe wa-a awantu. Papita imyaka mupipi ne 100, ukufumilila pano awantu watalisile ukupita mwe yo-o inzila. Lelo nanti ciwe wo-o, kwawa wamwi wano watalisile kaali nkaninye ukuzifya yo-o inzila

UKUZIFYA INZILA

9. Uzye e Ayizeya 57:14 ikalanda ukuti avyani vino wazipizile ukucita pa kuzifya ‘inzila yakuya kuwulungamane’?

⁹ E Yehova wasinincizizye ukuti wazifya inzila muno awaYuda walinji nu kupita pa kufuma ku Babiloni. (Wazyani Ayizeya 57:14.) Nga pe yo-o impindi avyani vino wacitapo pa ‘nzila yakuya kuwulungamane’? Pano umwaka wa 1919 wutani wufike, e Yehova wawomvizye awonsi awacisinka ukuwomba umulimo wakwavwa wanji ukufuma mwe Babiloni Mukulu. (Linganyaniko Ayizeya 40:3.) Wa-a wonsi wawombesizye na maka yawo yonsinye pa kuti cize cipepucile awantu ku nkolelo ukufuma mwe Babiloni Mukulu nu kutalika ukupepa Yehova ponga na wantu wakwe. Avyani vino vyasanzizyemo mwe wo-o “umulimo wakuzifya inzila”? Lekani tulandeko pe vimwi vino wacisile.

10-11. Uzye umulimo wakupiliwula nu kupulinta wavwilizyako wuli kukulenga awantu ukumanya icisinka ca mu Baibolo? (Lolani ni cikope.)

¹⁰ Ukupulinta. Pano cafikanga mu ma 1450 lyo e Baibolo wakayikopolola ku makasa. Pe yoyo impindi kutalinji amakope ye Baibolo ayavule swinya casumbanga impindi iyikulu pa kukopolola, cinji acakuti yalinji nu mutengo nkaninye. Nomba pano kwizile akuwa e mashini yakuwomvya pa kupulinta e Baibolo, cizile acipepukako ukufumya ama Baibolo amavule nu kuyasalanganya ku wantu

¹¹ Ukupiliwula. Mu myaka ya ku nsizi e Baibolo yalinjivye mu ciLatin, icitundu cino awasambilile watupunye wivwicisyanga. Nomba awantu wano wakunzile e Yehova, wizile awawombesya na maka yawo yonsinye ukupiliwula e Baibolo mu vitundu vino awantu awavule walandanga. Acino pano cizile aciwa wo-o, wano wawazyanga wizile awatalika ukulinganya vino wawazyanga mu Baibolo kwe vino intunguluzi zya simapepo zyasambilizyanga.

12-13. Landaniko pe vino awasambi we Baibolo awa cisinka wacisile mu ma 1835 pa kulenga ivya wufi vino intunguluzi zya simapepo zyasambilizyanga vimanyike.

¹² Vino vyawavwanga ukuyisambilizya Baibolo. Awasambi we Baibolo wizile awamanya ivisinka ivicindame nkaninye vino wawazyanga mwi Zwi lya kwe Leza. Lelo intunguluzi zya simapepo wizile awafulwa nkaninye pano awasambi we Baibolo watalisile ukunenako wanji pe vino wasambilizile. Ku cakulolelako mu ma 1835, wa-a wonsi wacisinka wizile awatalika ukusalanganya amatirakiti yano yasokololanga ivya wufi vino intunguluzi zya simapepo zyasambilizyanga.

¹³ Mu ma 1835 umonsi wumwi wino walinji na katina kwe Leza uwizina lyakuti Henry Grew wizile afumya tirakiti yino yalandanga pe vyo umuntu akawa ndi wafwa. Mwe yo-o tirakiti walondolozile ukuwomvya amawaliko ukuti, uwumi wuno wusifwa acawila ukufuma kwe Leza, lelo tusikwatwa nawo ndi vino imipepele imivule yikasambilizya. Mu 1837, umonsi wumwi e George Storrs wizile azana yo-o tirakiti lyo akukwela mwe tileni. Wizile ayiwazya swinya wazanilemo vimwi vino vyalenzile asinincizye ukuti wazana icisinka. Acino wasozilepo ukunenako wanji pe vino wazanile mwe yo-o tirakiti. Mu 1842 walanzile ilyasi lya kusambilizya pa miku imivule lino lyalinji nu mutwe wakuti “Iwuzyo​—Uzye Awawipe Wakapocelela Uwumi Wuno Wusifwa?” Umwanawitu e Charles Taze Russell, wasambilizileko icintu cimwi icicindame nkaninye kwe vino e George Storrs walemvile.

14. Avizima ci vino umwanawitu e Russell na wawuye wazanilemo mwe vino wanji ku nsizi wawombesizye ukuzifya inzila yakuya ku wulungamane? (Lolani ni cikope.)

¹⁴ Avizima ci vino umwanawitu e Russell na wawuye wazanilemo mwe vino wanji ku nsizi wawombesizye ukuzifya inzila yakuya ku wulungamane? Pano umwanawitu e Russell na wawuye wayisambilizyanga ivya mu Baibolo, wavwambilizyangako na mu ma dikishonali, mwe vino wakakwita ukuti ama konkodansi vino vikalanjizya amazwi ukulingana na vino yazipizile ukukonkana, apano na ma Baibolo yanji yano yapiliwuzilwe kaali lyo weni watani watalike ukuvwambilizya icisinka. Citapelezile vye pa-a, wazanile ivizima na vinji mwe vino e Henry Grew ne George Storrs na wanji wavwambilizizye mu Baibolo. Ukwasowa nu kuvwilika, umwanawitu e Russell na wawuye, na wonye wawomvileko umulimo wakuzifya inzila yakuya ku wulungamane. Amuno wafumizyeko amabuku na matirakiti amavule yano yalandanga pe vino Baibolo yikasambilizya.

15. Acintu ci icicindame cino cacitisile mu 1919?

¹⁵ Mu 1919, e Babiloni Mukulu, atakwetipo amaka pa wantu wa kwe Leza. Swinya mwe wulyanye umwaka apano “umuzya wa cisinka swinya uwa mano” watalisile ukuwomba, pa kuti ayavwe awantu wacisinka ukupita mu nzila yakuya ku wulungamane. (Mat. 24:45-47) “Umulimo wakuzifya inzila,” wuno awantu wacisinka wano walinjiko kaali wawomvile, wavwizye wano watalisile ukupitamo, ukusambilila ivivule pe Yehova na pa kulonda kwakwe. (Imilu. 4:18) Calenga na wantu wakwikala ukulingana na masundo ya kwe Yehova. Ukufuma na kaali e Yehova asikwenecela awantu wakwe ukupiluka pa muku wonganye, lelo akawavwa katici katici. (Lolani akambokosi kano kakuti “E Yehova Akakwavwa Awawomvi Wakwe Katici Katici.”) Cilizipa nkaninye pano tuliwasecelesya e Yehova mwe vyonsinye vino tuliwacita!​—Kolo. 1:10.

‘INZILA YAKUYA KUWULUNGAMANE’ YICILI YIYUKA

16. Ukufumilila mu 1919, avyani vino vyacitika ku ‘nzila yakuya kuwulungamane’? (Ayizeya 48:17; 60:17)

¹⁶ Pa kuti inzila yitwalillile ukuwa ayizima, ikalondeka ukuyizifya cila mpindi. Ukufuma mu 1919, umulimo wakuzifya ‘inzila yakuya kuwulungamane’ wucili watwalilila, pa kuti cipepucile awantu awavule ukufuma mwe Babiloni Mukulu. Acino e Yehova wasonsile umuzya wacisinka swinya uwa mano. Swinya mu 1921, we-e umuzya wizile afumya ibuku lyakwavwa wano watalika vye ukusambilila, ukwivwicisya icisinka ca mu Baibolo. Lyo-o ibuku walitanga ukuti, The Harp of God. Mukupita kwa mpindi, wizile awafumya amakope mupipi ne 6 milioni mu vitundu 36. Swinya lyo-o ibuku lyavwizye awantu awavule ukusambilila icisinka ca mu Baibolo. Pe yo-o impindi, twawa ni buku ilizima nkaninye ilyakuti, Ungikala Amanda Pe!, lino tukawomvya pa kutungulula amasambililo ye Baibolo. Ukufumilila vye pano amanda yakulecelezya yatalicila, e Yehova akawomvya iwungwe lyakwe pa kutupekanizizya ivyakutwavwa ukutwalilila ukupita ‘mu nzila yakuya kuwulungamane.’​—Wazyani Ayizeya 48:17; 60:17.

17-18. Uzye ‘inzila yakuya kuwulungamane’ yikatutwala kwinye?

¹⁷ Nga cakuti umuntu wazumila ukusambilila e Baibolo, akawa nu longo lwakutalika ukupita mwe yo-o ‘inzila yakuya kuwulungamane.’ Ku cawulanda, wamwi wakapitamo pa kampindi vye katici, awanyoka awafumamo. Lelo nanti ciwe wo-o, wamwi wakatwalilila ukupitamo mpaka awafika na kuno yikatutwala. Akwinye kokonye kuno yikatutwala?

¹⁸ Wano wawa ni suwilo lya kwi yulu, yo-o ‘inzila yakuya kuwulungamane’ yikawatwala “mu Paradaise lyakwe Leza” mwi yulu. (Ukuwu. 2:7) Ne wano wawa ni suwilo lya kwikala munsi, yo-o inzila yikawatwala kukupwililika kuno kulicitika pa nsizi ya myaka 1,000. Fwandi nga cakuti mukapita mwe yo-o inzila, mutazipizile ukutalika ukulolecesya kwe vino mwasya kunsizi. Swinya mutazipizile ukufumamo mwe yo-o inzila, mpaka mwize mufike kuno yilimitwala Tukumiwomelezya ukuti twalililani “ukupita icete” mwe yo-o inzila!