Ukulenga Ukutetelwa​—Anzila Ya Kupanjilamo Umutende

E DEBORAH Tannen, wino akalemba amabuku yano awantu wakakala sana swinya wino wasambilila sana pa vitundu pa Georgetown Universiy mu Washington, D.C. walemvile ukuti: “Ukulenga ukuti watuteteleko acintu ca maka nkaninye. Kukamala ivikanza mu mutende ukwasowa ulombwa. Kukalemenkanya izyansi zino zitalemenkana. Kukalenga amawuteko ukuzumila ukuti awikala nsi wawo wakuyimba. Kukanyosya na wuciwuza swinya wukawoma.”

E Baibolo ikalanda ukuti ukulenga ukuti watutetele ukufuma pa nsi ya mwezo ilivule yikawa anzila nzima iyakuzifizyamo wuciwuza. Ku ca kulolelako, mu mulumbe wa kwe Yesu uwa mwana umusowe, pano umwana wanyosile ku ng’anda no kulenga ukuti wamuteteleko ukufuma pa nsi ya mwezo, e tata wakwe wamukunzile swinay wamupocelezile na pa ng’anda. (Luka 15:17-24) Molimonye umuntu atazipizile ukuwa ni cilumba ica kuti cimulesye nukuzumila iciluwo cino acisile. Kweni awantu wano wayicefya nkaninye, cikawapepucila ukulenga ukuti wawateteleko.

Amaka Yano Yawa Mukulenga Ukutetelwa

E Abigail, umwanaci wa mano wino walinji mu Israeli, watusizile ica kulolelako pa kulenga ukutetelwa. Nanti acakuti walenzile uwelelo pa ciluwo cino umulume wacisile. Pano e Davidi wikalanga mu mayonde apali ponga na wonsi wano walinji nawo, wacinjililanga ivitekwa vya kwe Nabali, umulume wa kwe Abigail. Nomba walile awonsi wano walinji ne Davidi waya walengako umukate na minzi, e Nabali wawawinzile nu kuwakwelengula nkaninye. E Davidi camulumile nkaninye swinya paponye watunguluzile awonsi 400 ukuya mukulovya Nabali na wa mung’anda ya kwe wonsinye. Walile Abigail wamanya vye vino vyacitisile, wakatusile ukuya mukusunkanya Davidi. Walile Abigail walola Davidi, wisile pandokwe yakwe akunkula pansi. Apano avwanga ati: “Nazina tatakulu! Njivwa chino nkutaka. Leka uluwi lonsi luwe pakwe nene.” Apano e Abigail walondolozile vino calinji swinya wapile e Davidi icawila ca vya kulya ni vyakumwa. Apano Davidi watili: “Nyocela kumwinu, utize uwatina. Ndichita chino ukulonda.”​—1 Samueli 25:2-35.

Ukuyicefya kwa kwe Abigail nu kulenga ukutetelwa pe vino wakwakwe wacisile, kwapususizye awa mu ng’anda ya kwe wonsinye. E Davidi wasalifizye Abigail pa kumulesya ukuwa nu mulandu wa wazi. Nanti aca kuti e Abigail asa wino waluvinye, wazumizile iciluwo cino awa mu ng’anda yakwe wacisile kwe Davidi na ku wonsi wakwe. Co-o calenzile apange umutende.

Icakulolelako ca muntu winji wino wamanyile ivya kulenga ukutetelwa amutumwa Paulo. Impindi yimwi walinji nu kuyiluwululila pa nkolelo ya cilye cikulu ica waYuda ica Sanhedrin. E simapepo mukulu e Anania wanenile wano wimilile mupipi ne Paulo ukumupama pa mulomo, pa mulandu wakulanda kwa kwe Paulo ukwakunapita mu mbali. Paponye e Paulo watili: “Nachawuzimanye Leza wandi akuzangule—we luwumba lutakase chipawu-we! Uyisile papo ukuit umpanzye ndimuno amasundo yayila, ukuwa ukusundulula isundo ukuwanena ukuti wanjume!” Walile wano walinjipo wapa e Paulo umulandu wa kukwelengula simapepo mukulu, e Paulo paponye wazumizile iciluwo cakwe watili: “Iye wanawitu, nenji ntamanyile ndi wesimapepo mukulu. Amazwi matele yavwanga yati, ‘Kusikwezya ukuvwanjila kapanzya wa wantu wako uluwi.’”​—Imilimo 23:1-5.

E Paulo atawifile uwufi pano watili e kampingula atazipizle ukuwa nu wunkalwe. Lelo naponye walenzile ukutetelwa pa kulanda nanti ukumanya pe simapepo munzila yino yalolesile ngati mutalinji umucinzi.a Wowo vino e Paulo walenzile ukutetelwa, calenzile awa mu cilye ca Sanhedrin ukwivwa kwe vino walandanga. Pa mulandu wa kuti e Paulo wamanyile ukupanzinkana kuno kwalinji kwa sicilye, wawanenile ukuti, wamuluwulusizyanga pa mulandu wakuzumila mukuzyulupuka. Kwasusile kwakatuka ukupanzinkana kukulu, awaFarisi watunjililanga Paulo.​—Imilimo 23:6-10.

Acani cino tungasambilila kwe vyo-o ivya kulolelako vya mu Baibolo viwili? Acakuti, ukuzumila ukufuma pansi ya mwezo ukuti cino cacitisile calinji aciluwo kwalenzile watwalilile ukulanzyanya. Acino ukulenga ukutetelwa kungatwavwa ukupanga umutende. Ukuzumila vino tukaluvyanya nukulenga ukutetelwa kungalenga tuwalanzyanya icete.

‘Nene Pasi Cino Nduvinye’

Nga twazana ukuti vino tetwalanda nanti ukucita tevyacisa wumwi, tungalola ngati weyo umuntu akafulwa vye zuwa. Lelo e Yesu wasambilizizye awasambilizi wakwe ukuti: “Achaleka ndi ukufima ichawila chako kwe Leza pakavuwa swinya ukwizuka kuno umwinaso wakutinsyania [ali na cimwi kwe wewe], usya ichawila chako pankolelo pakavuwa uwapita nanti kuzingulukla amuya amulanjililana numwinaso; napano unyoka uya ufima ichalwila chako pakavuwa.”​—Mateyu 5:23, 24.

Ku cakulolelako umwanawitu angayivwa ngati tumuluvinye cimwi. Nga cawa wo-o, e Yesu watili, mufwile ukuya ‘mukuwicizyanya nu munyonko,’ nampo nga mukulola ukuti mutaluvinye nanti awe. Ukulingana na mawaliko ya ciGriki, izwi lino e Yesu wawomvizye pa-a likalanda ‘pa kuwicizyanya kwa wantu wawili wano tewakulolana uwulwani.’ (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words) Nga cakuti awantu wawili wapusana, cingawa awowilinye wano wali ni ciluwo, amuno wonsinye watwapwililika swinya wakaluvyanya. Ilivule cino cikalondekwa vye akuwicizyanya ampela.

Cino cacindama pa-a, asakulola wino ali ni ciluwo na wino asi ni ciluwo, lelo, akulola wino wayitalicilako ukupanga umutende. Pano umutumwa Paulo waweni ukuti awina Klistu mu Korinti wakutwalana ku makoti, nga wapusana pa milandu zya pa lwawo ndi vino imilandu zya vya ndalama, wawalunjisile nu kuwanena ukuti: “ngacani cino ukulusye mutanga muleke wawaluvizyange a mwemwe? Ngacani cino ukulusye mutanga muleke wawacenjezye a mwemwe” (1 Wakorinte 6:7) Nanti aca kuti e Paulo wawomvizye ya-a amazwi pakulesya awina Klistu wawuye ukuleka ukutwalana ku makoti pa milandu yino wapusanilangapo, icisinka cino walandangapo aca kuti: Umutende wacindama nkaninye pa wina Klistu ukucila na pakulola wino ali ni ciluwo na wino asi ni ciluwo. Nga tukwizuka co-o icisinka cilitupepucila ukulenga ukuti watuteteleko pe vino winji waweni ukuti tumuluvinye.

Uwufumacumi Wazipa

Awantu wamwi wakawomvya amazwi yakulanjilila ukuti wakulenga itetelwa ukucila mu cipimo. Ku cakulolelako, mu Japan, izwi lya kuti sumimasen, lino wakawomvya ilivule mukulenga ukutetelwa, awantu wakalilanda sana. Wangaliwomvya na pakusalifya, ukulanjizya ukuti wumwi wivwa insoni pa mulandu wakuti atacisile vino azipizile ukucita pe vino wumwi wamucitila. Pa mulandu na vino lyo-o izwi wakaliwomvya umupusane pusane, cingalenga wumwi atalike ukuvwilika nga ca kuti molimonye wino tewalilanda, alilanzile ukufuma pansi yamwezo. Mu ntambi zimwi namonye cikaloleka ngati awantu wakacila mu cipimo ukulenga ukutetelwa.

Mu citundu icili consinye, cacindama nkaninye ukufumaluka pano tukulenga ukutetelwa. Imilandile na vino izwi likwivwika vizipizile ukulanjizya ukuti mwivwile uwuwi pe vino muluvinye. E Yesu wasambilizizye awasambilizi wa kwe mwi Lyasi lyakwe ilya pa Mwamba ukuti: “Ukuwa muwati, Eta pamwi Awe—chino chalusya vyonye-vyoo achitela chafuma ku Muwipe.” (Mateyu 5:37) Nga mukulenga ukutetelwa, muwalanda mu wufumacumi, ukufuma pa nsi ya mwezo! Katulanjilile: Umonsi wumwi wino watantime pa mulaini papo pano wakacecetela iviya pa ciwansa ca ndeke, walenzile ukutetelwa pano iciya cakwe capunsile umwanaci wino wakonkine nawe pa mulaini. Patazimvile, walile wano walinji pa mulaini wasela, iciya cakwe na swinyanye cakumizye we-e umwanaci. Naswinyanye we-e umonsi walenzile ukutetelwa mu mucinzi. Calile co-o cacitika, wino walinji ponga na we-e umwanaci pa wulendo, wanenile we-e umonsi ukuti nga cakuti molimonye vino akulenga avya cisinka, azipizile ukusinincizya ukuti iciya cakwe citakumizye umwanaci na swinya. Molimonye wino akulenga ukutetelwa azipizile ukusinincizya ukuti wakana ukunyocezyapo iciliwo icili conganye.

Nga tuli awafumacumi pano tukulenga ukutetelwa tulizumila icili consinye, swinya tuliyelezya na maka ukumala vino tuluvinye. Wino tuluvinye azipizile ukuyikundila ukutetela wino amuluvinye nga walapila. (Mateyu 18:21, 22; Marko 11:25; Waefeso 4:32; Wakolose 3:13) Pa mulandu wakuti wonsinye watapwililika, asa lyonsinye pano vyonsinye vikapita icete pa kupanga umutende. Naponye ukulenga ukutetelwa kukakwavwa sana ukupanga umutende.

Pano Ukulenga Ukutetelwa Kutanga Kuyane

Nanti aca kuti amazwi ya kulanjizya ukuti umuntu ayivwile uwuwi pe vino aluvinye yakaleta umutende swinya wakacefyako uwulumila, umuntu wa mano asiwomvya ya-a amazwi na pano patayine ukuyawomvya. Tuti, umulandu wuno wulipo, wusanzizyemo ukuwa ni cisinka kwe Leza. Pano e Yesu walinji mu nsi, ‘wayicefizye nu kutontela ukufika na kumfwa pa cimuti.’ (Wafilipi 2:8) Lelo atalenzile ukutetelwa pa kuti intazi zisile. Swinya e Yesu atalenzile ukutetelwa kwe simapepo mukulu pano wamunenile ukuti: “Mwizina lyakwe Leza mumi, kanonzi nkasi ulupe: utunene ndi we Mesaya, Umwanakwe Leza. Yesu amutolelela ati, Wataka molimonye. Ukuwa nkuwanena nkuti, ukufumilila impindinye yoo nukufika kunkolelo mulilola Umwanamuntu ayisile lwakwikasa lyandilo lya Wamaka yonsi, swinya akwiza pa mawingo yamwiyulu.” (Mateyu 26:63, 64) The thought of keeping peace with the high priest at the cost of his integrity to his Father, Jehovah God, never occurred to Jesus.

Awina Klistu wawa nu mucinzi ku walasi. Naponye watazipizile ukulenga ukutetelwa pa kwivwila Leza na pakukunda awina Klistu wawuye.​—Mateyu 28:19, 20; Waroma 13:5-7.

Kutaliwa Cino Cilicilicila Umutende

Pe yo-o impindi tukaluvyanya pa mulandu waluwembu luno twapyana ku mukwasi witu uwa kutalicilapo e Adamu. (Waroma 5:12; 1 Yohani 1:10) Cino calenzile ukuti e Adamu awe nu luwembu amuno wapondecezile e Kelewula. Pakutalicila e Adamu ne Eva, walinji awapwililike, watalinji nu luwembu lumwi swinya e Leza walaya ukuti awantu waliwa awapwililike wulyanye vino walinji pa kutalika. Alifumyapo uluwembu na vyonsinye vino lwaleta.​—1 Wakorinte 15:56, 57.

Teyelenganyani katici vino ciliwa! Pakutusunda pe vino tuzipizile twawomvya ululimi, e Jemusi umunyina wa kwe Yesu watili: “Ndi umuntu wumwi asiwifya na mazwi, weyonye awino muntu muyane, ali na maka yakuyania nu muwili wakwenye wonsi.” (Jemusi 3:2) Umuntu umupwililike angalema ululimi lwakwe pakuti lutalanda vino vingalenga atalike ukulenga ukutetelwa. ‘Angalama umuwili wakwe wonsinye.’ Ala cilizipa nkaninye pano tulipwililika! Kutalitela kuwe cino ciliwapumvyanya umutende pa wantu. Nomba pe yo-o impindi, ukulenga ukutetelwa ukufuma pansi yamwezo pa ciluwo cino tucisile kulitwavwa nkaninye ukupanga umutende.

[Utumazwi twa pisika]

[Icikope]

Acani cino tungasambililako ku cakulolelako ca kwe Paulo?

[Icikope]

Kutaliwa nanti cimwi cino ciliwafumyapo umutende ndi twiza twapwililika