ÑA̱ NÁTÚʼUN XA̱ʼA̱
Kǒo sándakoi̱ ña̱ sakúaʼi̱
TÁXINÍI̱ tíxa̱ʼvi ndaʼa̱ Jehová saáchi “ndiʼi tiempo sánáʼa̱ra yi̱ʼi̱” (Is. 30:20). Jehová xíniñúʼura tu̱ʼunra ña̱ Biblia, xíniñúʼutura ña̱ʼa ña̱ i̱xava̱ʼara ta saátu xíniñúʼura na̱ ñuura ña̱ va̱ʼa sanáʼa̱ra miíyó, ta saátu ña̱ chindeétáʼanna xíʼinyó. Ta ni si̱lóʼo xi̱nui̱ cien ku̱i̱ya̱, kǒo sándakoi̱ ña̱ kuniso̱ʼi̱ ña̱ káʼa̱n Jehová xíʼinyó. ¿Á kúni̱ndó ná natúʼun loʼi̱ xíʼinndó xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo?
Miíi̱ xíʼin na̱ veʼi̱ ku̱i̱ya̱ 1948.
Ku̱i̱ya̱ 1927 ka̱kui̱ ta ñui̱ ndíkaa̱ña yatin ñuu Chicago (Illinois, Estados Unidos). U̱ʼu̱n xi̱kuu se̱ʼe na̱ yivái̱: ñá Jetha, ta̱ Don, yi̱ʼi̱, ta̱ Karl xíʼin ñá Joy. Ndiʼindi̱ xi̱kuni̱ndi̱ kachíñundi̱ nu̱ú Jehová xíʼin ndiʼi níma̱ndi̱. Ku̱ʼvai̱ ñá Jetha ni̱xa̱ʼa̱nñá clase u̱vi̱ ña̱ Galaad ña̱ ni̱xi̱yo ku̱i̱ya̱ 1943. Ta̱ Don, ta̱ Karl, xiʼin ñá Joy ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinna ña̱ ku̱ʼu̱nna kachíñuna Betel ña̱ xi̱ndikaa̱ Brooklyn (Nueva York), ku̱i̱ya̱ 1944, 1947 xíʼin 1951. Xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼaní yichi̱ chi̱núu ná ku̱ʼvai̱ xíʼin na̱ ñanii̱ nu̱úi̱ ta saátu na̱ yivái̱, va̱ʼaní chi̱ndeétáʼan ña̱yóʼo xíʼi̱n.
SÁKUAʼA NA̱ VEʼI̱ XA̱ʼA̱ JEHOVÁ
Na̱ yivándi̱ xi̱kuumiína costumbre ña̱ xi̱kaʼvina Biblia ta saátu xi̱kuʼvi̱-inina xi̱xinina Ndióxi̱, ña̱kán ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinndi̱ ña̱ saátu xíniñúʼu keʼéndi̱. Soo tá ndi̱kó yivái̱ ña̱ ni̱xa̱ʼa̱nra ka̱nitáʼanra tá ni̱xi̱yo Primera Guerra Mundial chí Europa, kǒo níxiinkara ku̱ʼu̱nra veʼe-ñu̱ʼu. Xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kusi̱íní-ini siʼíi̱ saáchi ndi̱kó yivái̱, ni̱ka̱ʼa̱nñá xíʼinra: “Karl, ná ku̱ʼu̱nyó veʼe-ñu̱ʼu nda̱a̱ táki̱ʼva xi̱keʼéyó tá ya̱chi̱”. Ta yivái̱ nda̱kuiinra yuʼúñá: “Ku̱ʼu̱nvai̱ xíʼún soo kǒo ki̱ʼvii̱-ini veʼe-ñu̱ʼu”. Ta siʼíi̱ ni̱ka̱ʼa̱nñá xíʼinra: “¿Ta nda̱chun kǒo kúni̱ún ki̱ʼviún?”. Yivái̱ nda̱kuiinra: “Tá xi̱xaʼi̱n nu̱ú ku̱a̱chi, xi̱nii̱ ña̱ na̱ níʼi yichi̱ nu̱ú na̱ veʼe-ñu̱ʼu xi̱chikaa̱na bendición na̱ soldado xíʼin tu̱xi̱ína, ta na̱ xi̱kanitáʼa̱n xíʼinndi̱ saátu xi̱keʼé na̱kán ni inkáchi veʼe-ñu̱ʼu xi̱xaʼa̱nna. ¿Á chindeétáʼanví Ndióxi̱ xíʼin u̱vi̱ saá na̱yóʼo?”.
Tá ni̱ya̱ʼa loʼo, nani ndíkaa̱ siʼíi̱ veʼe-ñu̱ʼu, u̱vi̱ na̱ testigo Jehová ni̱xa̱ʼa̱nna veʼendi̱. Ta ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼin yivái̱ á kúni̱ra kaʼvira u̱vi̱ libro ña̱ naní Luz, ta ña̱ libro kán xi̱kaʼa̱nña xa̱ʼa̱ tutu ña̱ Apocalipsis ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia. Xi̱kuni̱va yivái̱ kaʼvira, ña̱kán ki̱ndoora xíʼinña. Tá xi̱ni siʼíi̱ tutu yóʼo, ki̱xáʼañá káʼviñáña. Tasaá iin ki̱vi̱ xi̱niñá, nu̱ú iin periódico ña̱ kánana na̱ yiví ña̱ ku̱ʼu̱nna kaʼvina Biblia ta kuniñúʼuna libro ña̱ xi̱naní Luz ña̱ va̱ʼa kaʼvina xíʼinna, ña̱kán ni̱xa̱ʼa̱n siʼíi̱ lugar kán. Tá xa̱a̱ ni̱xa̱a̱ñá, iin nána ñá xa̱a̱ chée chi̱ndeéñáñá ta siʼíi̱ ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunñá ñá nána kán: “¿Á yóʼo kúú nu̱ú káʼvina tutu yóʼo?”. Ñá nána kán nda̱kuiinñá: “Yóʼo kúú nu̱ú káʼvivanaña siʼí, kúáya̱ʼa”. Tá ni̱ya̱ʼa iin semana, ni̱xa̱ʼa̱n ndiʼindi̱ xíʼin siʼíndi̱ ta nani tiempo saá ndiʼi semana xi̱xaʼa̱nndi̱ xi̱kaʼvindi̱ tutu kán.
Tá ni̱xa̱ʼa̱nndi̱ reunión, iin ta̱ hermano ta̱ ni̱ya̱ʼa nu̱ú plataforma ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼi̱n ña̱ kaʼvii̱ Salmo 144:15, ña̱ texto yóʼo káʼa̱nña ña̱ ndiʼi na̱ ndásakáʼnu Jehová si̱íní íyona. Ni̱kutóoníi̱ texto yóʼo ta saátu ni̱kutóoníi̱ inka u̱vi̱ texto: iinña xi̱kuu 1 Timoteo 1:11, yóʼo káʼa̱nña ña̱ iin Ndióxi̱ ta̱ si̱í-ini kúú Jehová ta inkaña xi̱kuu Efesios 5:1, ta ña̱yóʼo káʼa̱nña xíʼinyó ña̱ ná keʼéyó nda̱a̱ táki̱ʼva kéʼé Ndióxi̱. Xíʼin ña̱yóʼo ku̱ndaa̱-inii̱ ña̱ xi̱niñúʼu kusi̱í-inii̱ kachíñui̱ nu̱ú Jehová ta xi̱niñúʼu taxii̱ tíxa̱ʼvi ndaʼa̱ra xa̱ʼa̱ ña̱ táxira ndásakáʼnui̱ra. U̱vi̱ saá texto yóʼo kúú ña̱ chíndeétáʼanka xíʼi̱n nda̱a̱ tiempo vitin.
Congregación ña̱ yatinka xi̱kindo̱o xi̱ndikaa̱ña ñuu Chicago, ta ki̱ʼva 32 kilómetro xi̱kindo̱o ña̱yóʼo nu̱ú xi̱ndoondi̱. Ni saá, xi̱xaʼa̱nvandi̱ reunión ta ku̱a̱ʼáka ña̱ xi̱sakúaʼi̱ nu̱ú Biblia. Ndákaʼíi̱n ña̱ tiempo saá ta̱xina iin comentario ndaʼa̱ ku̱ʼvai̱ ñá Jetha. Tá xi̱niso̱ʼi̱ ña̱ nda̱kuiinñá, nda̱kanixi̱níi̱: “Saátu yi̱ʼi̱ xi̱xini̱vai̱ ndáaña ndakuii̱n, ¿nda̱chun kǒo níndaniʼii̱ ndaʼíi̱?”. Nani tiempo saá ki̱xáʼíi̱ káʼvii̱ tá kúma̱níka ku̱ʼi̱n reunión ta saátu ki̱xáʼíi̱ táxii̱ comentario. Soo iin ña̱ ke̱ʼíi̱ kúú ña̱ ki̱xáʼíi̱ sákuaʼakai̱ xa̱ʼa̱ Jehová ta saátu ke̱ʼé ná ku̱ʼvai̱ xíʼin na̱ ñanii̱. Ta ku̱i̱ya̱ 1941 nda̱kuchii̱.
JEHOVÁ SÁNÁʼA̱RA YI̱ʼI̱ TI̱XIN ASAMBLEA
Ndákaʼánníi̱ xa̱ʼa̱ asamblea ña̱ ni̱xi̱yo ku̱i̱ya̱ 1942 ñuu Cleveland (Ohio). Ña̱ asamblea kán sa̱yáʼanaña nu̱ú teléfono yáʼaka 50 lugar ña̱ ni̱xi̱yo ñuu Estados Unidos. Miíi̱ xíʼin na̱ veʼi̱ ki̱ndoondi̱ ini veʼe válí ña̱ xi̱ ixava̱ʼana xíʼin tela ta ki̱ndoondi̱ ini iin veʼe loʼo ña̱ i̱xatu̱ʼva na̱ hermano yatin nu̱ú koo ña̱ asamblea. Xi̱ndikaa̱kava ña̱ Segunda Guerra Mundial tiempo saá, ta xi̱saa̱ní-ini na̱ yiví xi̱xinina na̱ testigo Jehová. Ña̱kán tá xa̱a̱ ñuú, na̱ hermano xi̱kanditana carrona ta chí sa̱tánú xi̱ndoondi̱ ta ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ koo iin ta̱ hermano ini iin tá iin carro ña̱ va̱ʼa kundaara tá ñuú. Tá xi̱xito na̱ hermano yóʼo ña̱ va̱xi na̱ yiví, xi̱xiniñúʼu ndatunna ñuʼu̱ nu̱únú ta ndi̱ku̱n sandáʼyi̱nanú tasaá ndi̱ku̱n kama kixi inkana ña̱ chindeétáʼanna xíʼinndi̱. Ta nda̱kanixi̱níi̱: “Va̱ʼaníva íyo ña̱ kéʼé na̱ ñuu Ndióxi̱ saáchi xa̱a̱ íyo tu̱ʼvana tá ná kuu iin ña̱ʼa”. Xa̱ʼa̱ ña̱ kǒo nda̱a̱ ni iin ña̱ va̱ása va̱ʼa níndoʼondi̱, va̱ʼava ni̱ki̱si̱i̱.
Tá ndákaʼíi̱n xa̱ʼa̱ asamblea ña̱ ni̱xi̱yo tiempo saá kíʼii̱n kuenta ña̱ kǒo níndi̱ʼi̱-ini siʼíi̱ ta ni kǒo níyi̱ʼvíñá nani tá xi̱ñuʼundi̱ asamblea kán. Saáchi ñákán xi̱kunda̱a̱-iniñá ña̱ xi̱ndaa Jehová ndi̱ʼi̱ ta saátu na̱ ñuura xi̱ndaana ndi̱ʼi̱. Va̱ása nándósoi̱ ña̱ va̱ʼaní ejemplo chi̱núuñá nu̱úndi̱.
Tá kúma̱níka loʼo ña̱ koo asamblea kán, siʼíi̱ ki̱xáʼañá kúúñá precursora regular. Ña̱kán viíní xi̱xiniso̱ʼoñá tá xi̱taxina discurso ña̱ xi̱kaʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱ kachíñuyó nu̱ú Jehová ndiʼi tiempo. Tá ku̱a̱nuʼundi̱ veʼendi̱, siʼíi̱ ni̱ka̱ʼa̱nñá: “Kǒo kúni̱i̱ sandákoi̱ ña̱ koi̱ precursora, ¿soo ndáaña keʼíi̱ ña̱ va̱ʼa koi̱ precursora ta saátu ña̱ kundai̱ ndóʼó?”. Ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunñá ndi̱ʼi̱ á kivi chindeétáʼanndi̱ xíʼinñá ta ni̱ka̱ʼa̱nndi̱ ña̱ chindeétáʼanvandi̱ xíʼinñá. Ta ni̱ka̱ʼa̱nñá xíʼinndi̱ ña̱ siʼna xíniñúʼu ndaya̱kúnndi̱ cuartondi̱ tá xi̱ta̱a̱n ta saá ku̱ʼu̱nndi̱ kuxundi̱. Tá xa̱a̱ ku̱a̱ʼa̱nndi̱ escuela xi̱kiʼviñá ta xi̱xitoñá á xa̱a̱ nda̱saviíndi̱ cuartondi̱, tasaáví xi̱xa̱ʼa̱nñá xi̱natúʼunñá xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. Ku̱a̱ʼání chiñu xi̱keʼé siʼíi̱ soo ndiʼi tiempo va̱ʼaní xi̱ndaañá ndi̱ʼi̱. Tá xi̱ndikóndi̱ ña̱ xi̱xaʼa̱nndi̱ escuela xa̱a̱ xi̱xiyo tu̱ʼvañá ña̱ taxiñá ña̱ kuxundi̱. Sava yichi̱ xi̱xaʼa̱nndi̱ xíʼinñá xi̱natúʼunndi̱ xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ tá xi̱kuaá, ta ña̱kán chi̱ndeétáʼan xíʼinndi̱ ña̱ kunda̱a̱-inindi̱ ndáa chiñu kúú ña̱ kéʼé iin na̱ precursor.
KI̱XÁʼÍI̱ KÁCHÍÑUI̱ NU̱Ú NDIÓXI̱ NDIʼI TIEMPO
Ki̱xáʼíi̱ kúi̱ precursor tá xi̱kuumií 16 ku̱i̱ya̱. Yivái̱ ta̱ʼán koovíra testigo Jehová soo xi̱kuni̱ra kunda̱a̱-inira á va̱ʼa xi̱xaʼi̱n xi̱natúʼi̱n xíʼin na̱ yiví. Iin ñuú ni̱ka̱ʼi̱n xíʼinra ña̱ ni chíkaa̱níi̱ ndee̱ ña̱ ku̱ʼi̱n natúʼi̱n xíʼin na̱ yiví, soo kǒo ni iinna ndáni̱ʼíi̱ ña̱ sanáʼi̱na xa̱ʼa̱ Biblia. Tasaá ni iinndi̱ kǒo níka̱ʼa̱n nda̱a̱ ni iin ña̱ʼa ta ni̱nda̱ka̱tu̱ʼíi̱nra: “¿Á kúni̱ún ná sanáʼi̱ yóʼó xa̱ʼa̱ Biblia?”. Nda̱kani loʼo xi̱níra tasaá ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼi̱n: “Va̱ʼava, kivi kaʼvivaún xíʼi̱n”. Ta̱ nu̱ú ta̱ ki̱xáʼíi̱ sánáʼi̱ xa̱ʼa̱ Biblia xi̱kuu yivái̱ ta ni̱kusi̱íní-inii̱ xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo.
Ka̱ʼvindi̱ libro ña̱ naní “La verdad os hará libres”. Tá ki̱xáʼíi̱ káʼvii̱ xíʼin yivái̱, ki̱ʼin kuenta ña̱ va̱ʼaní chi̱ndeétáʼan ña̱yóʼo xíʼi̱n ña̱ sanáʼi̱ na̱ yiví xa̱ʼa̱ tu̱ʼun Ndióxi̱. Tá kúú iin ñuú, tándi̱ʼi ka̱ʼvira iin párrafo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼi̱n: “Ña̱yóʼo kúú ña̱ káʼa̱n libro, ¿soo nda̱chun va̱ʼa xíni̱ún ña̱ ndixa kúú ña̱ káʼa̱nña?”. Kǒo níndakanixi̱níi̱ ña̱ ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo xíʼi̱n, ña̱kán ni̱ka̱ʼi̱n xíʼinra: “Kǒo xíni̱víi̱ ndáaña ka̱ʼi̱n xíʼún vitin, soo tá ná kaʼviyó inka yichi̱ saá ka̱ʼi̱n xíʼún xa̱ʼa̱ña”. Tasaá ke̱ʼévai̱, nda̱ni̱ʼíi̱ sava versículo ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kuni̱ra kunda̱a̱-inira xa̱ʼa̱. Nani ki̱vi̱ saá, ki̱xáʼíi̱ nándukú va̱ʼi̱ xa̱ʼa̱ sava ña̱ʼa ña̱ va̱ʼa koo tu̱ʼvai̱ tá xa̱a̱ káʼvindi̱. Ta ña̱yóʼo chi̱ndeétáʼan xíʼin u̱vi̱ saándi̱ ña̱ va̱ʼa sakúaʼa va̱ʼakandi̱ xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. Va̱ʼaní ke̱ʼé yivái̱ ndiʼi ña̱ sa̱kúaʼara ta nda̱kuchira ku̱i̱ya̱ 1952.
KU̱A̱ʼÁNÍ ÑA̱ SÁKUAʼI̱ XÍʼIN CHIÑU ÑA̱ KÉʼÍI̱
Tá xi̱kuumiíi̱ 17 ku̱i̱ya̱ ku̱a̱ʼi̱n koi̱ inka ñuu. Tiempo saá ni̱xa̱a̱ ku̱ʼvai̱ ñá Jethaa ku̱uñá misionera ta ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼin ñanii̱ ta̱ Don ña̱ ku̱ʼu̱nra kachíñura Betel. Xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kusi̱íní-inina xíʼin chiñu ña̱ xi̱kuumiína nda̱a̱ yi̱ʼi̱ xi̱kuni̱ keʼé táʼan chiñu ña̱ kéʼéna. Xa̱ʼa̱ ña̱kán sa̱ndákutúi̱ solicitud ña̱ va̱ʼa ku̱ʼi̱n kachíñui̱ Betel ta saátu ña̱ ku̱ʼi̱n Escuela ña̱ Galaad ta ni̱ka̱ʼi̱n xíʼin Jehová ña̱ ná chindaʼára yi̱ʼi̱ nu̱ú kúni̱ miíra. Ta ku̱i̱ya̱ 1946 ka̱nana yi̱ʼi̱ ña̱ ku̱ʼi̱n kachíñui̱ Betel.
Ndiʼi ku̱i̱ya̱ yóʼo xa̱a̱ ku̱a̱ʼání chiñu kéʼíi̱ ti̱xin Betel, ta xa̱ʼa̱ ña̱kán xa̱a̱ ku̱a̱ʼání ña̱ʼa ku̱a̱ʼi̱n sákuaʼi̱. Tá kúú, sa̱kúaʼi̱ kachíñui̱ imprenta nu̱ú kána libro, ka̱chíñutui̱ xíʼin ña̱ contabilidad, sa̱kúaʼatui̱ satái̱ ña̱ʼa ña̱ xíniñúʼu na̱ Betel ta saátu sa̱kúaʼi̱ ndáa ki̱ʼva chindaʼíi̱ ña̱ʼa ku̱ʼu̱nña inka ñuu. Xa̱a̱ 75 ku̱i̱ya̱ ndíka̱i̱ Betel, ta ña̱ kútóoníkai̱ kúú ña̱ sákuaʼi̱ tá xítoi̱ ña̱ adoración matutina ta saátu tá xíniso̱ʼi̱ inkaka discurso ña̱ táxina Betel.
Tá sánáʼi̱ na̱ anciano.
Ku̱i̱ya̱ 1947 ñanii̱ ta̱ loʼoka nu̱úi̱ ta̱ naní Karl ki̱xáʼara káchíñura Betel, ta ku̱a̱ʼání ña̱ sa̱kúaʼi̱ xíʼin ña̱ xi̱keʼéra. Va̱ʼaní xi̱kaʼvira Biblia ta saátu va̱ʼaní xi̱sanáʼa̱ra na̱ yiví xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. Iin yichi̱ ni̱ka̱ʼi̱n xíʼinra ña̱ ná chindeétáʼanra xíʼi̱n ña̱ kunda̱a̱-inii̱ ndáa ki̱ʼva taxii̱ iin discurso. Ni̱ka̱ʼi̱n xíʼinra ña̱ xa̱a̱ ku̱a̱ʼání ña̱ʼa na̱ndukúi̱ xa̱ʼa̱, soo íxayo̱ʼvi̱níña xíʼi̱n ña̱ kunda̱a̱-inii̱ ndáa ki̱ʼva ka̱ʼi̱nña. Va̱ʼaní chi̱ndeétáʼanra xíʼi̱n tá ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunra yi̱ʼi̱: “Joel, ¿ndáa tema kúú ña̱ kúni̱ún ka̱ʼún xa̱ʼa̱?”. Ta ndi̱ku̱n kama ku̱ndaa̱-inii̱ ndáaña kúni̱ra ka̱ʼa̱nra xíʼi̱n. Ña̱ xi̱niñúʼu kuniñúʼu kuitíi̱ kúú ña̱ kivi chindeétáʼan xíʼi̱n ña̱ va̱ʼa taxii̱ discursoi̱. Nda̱a̱ vitin ndákaʼánkai̱ xa̱ʼa̱ ña̱ sa̱náʼa̱ra yi̱ʼi̱.
Ña̱ va̱ʼa kusi̱í-iniyó tá íyoyó Betel, xíniñúʼu kee ni̱ʼiyó ña̱ predicación. Chi tá kéʼéyó ña̱yóʼo kivi chindeétáʼanyó xíʼin na̱ yiví ña̱ xa̱a̱na sakúaʼana xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. Tá kúú, ndákaʼíi̱n xa̱ʼa̱ ña̱ ndo̱ʼondi̱ iin ñuú tá ñúʼundi̱ nátúʼunndi̱ xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ chí Bronx, Nueva York. Ni̱xa̱ʼi̱n xíʼin iin ta̱ hermano nu̱ú iin nána ñá xa̱a̱ sa̱ndákoondi̱ iin revista ña̱ La Atalaya xíʼin ña̱ ¡Despertad! ndaʼa̱. Ta ki̱xáʼandi̱ káʼa̱nndi̱ xíʼinñá: “Ñuú vitin xíkandi̱ sánáʼa̱ndi̱ na̱ yiví xa̱ʼa̱ ña̱ káʼa̱n Biblia”. Ta ñáyóʼo ni̱ka̱ʼa̱nñá xíʼinndi̱: “Tá xa̱ʼa̱ Biblia ka̱ʼa̱nndó xíʼi̱n, ya̱ʼandó veʼi̱”. Kaʼvindi̱ sava texto ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ Reino Ndióxi̱ nu̱úñá ta saátu ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ñuyǐví xa̱á. Ta ki̱ʼinndi̱ kuenta ña̱ ku̱tóoníñá ña̱ sa̱náʼa̱ndi̱ñá saáchi inka semana ka̱nañá ku̱a̱ʼání na̱ migoñá veʼeñá ña̱ va̱ʼa sakúaʼana xa̱ʼa̱ tu̱ʼun Ndióxi̱. Tá ni̱ya̱ʼa tiempo, miíñá xíʼin yii̱ñá ni̱xa̱a̱na nda̱kuchina.
KU̱A̱ʼÁNÍ ÑA̱ SÁKUAʼI̱ XÍʼIN ÑA̱ KÉʼÉ ÑÁ SÍʼI̱
Ni xa̱a̱ xi̱kuni̱vai̱ tindaʼíi̱, soo 10 ku̱i̱ya̱ ni̱ya̱ʼa saáví xi̱nitáʼi̱n xíʼin ñá síʼi̱. ¿Ndáaña chi̱ndeétáʼan xíʼi̱n ña̱ va̱ʼa ndani̱ʼí iin ñá koo xíʼi̱n? Ni̱ka̱ʼa̱nníi̱ xíʼin Jehová ña̱ ná chindeétáʼanra xíʼi̱n ta saátu xi̱ndakanixi̱níi̱ ndáa chiñu keʼíi̱ nu̱ú Ndióxi̱ xíʼin ñá síʼi̱ tá xa̱a̱ ná tindaʼa̱ndi̱.
Yi̱ʼi̱ xíʼin ñá Mary tá xi̱kui̱ superintendente ña̱ circuito.
Tándi̱ʼi asamblea ña̱ ni̱xi̱yo ku̱i̱ya̱ 1953 chí Estadio de los Yankees, xi̱nitáʼi̱n xíʼin iin ñá hermana ña̱ naní Mary Aniol. Ñáyóʼo inkáchi ni̱xa̱ʼa̱nñá xíʼin ku̱ʼvai̱ ña̱ segunda clase ña̱ Galaad ta inkáchi ni̱xi̱kaná xi̱natúʼunná xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. Ñá Mary xi̱kuuñá misionera ta xi̱kusi̱íní-iniñá xi̱natúʼunñá xíʼi̱n xa̱ʼa̱ ña̱ káchíñuñá nu̱ú Jehová chí Caribe ta xi̱natúʼuntuñá xíʼi̱n ña̱ xi̱kaʼviñá xíʼin ku̱a̱ʼání na̱ yiví. Tá ki̱xáʼa va̱ʼaní kítáʼanndi̱, ki̱ʼinndi̱ kuenta ña̱ u̱vi̱ saándi̱ xi̱kuni̱ndi̱ kachíñundi̱ ku̱a̱ʼáka tiempo nu̱ú Jehová. Tasaá ki̱xáʼa kútóo táʼanndi̱ ta ti̱ndaʼa̱ndi̱ ku̱i̱ya̱ 1955. Mií Jehová kúú ta̱ ta̱xi ñá Mary ña̱ kooñá xíʼi̱n ta va̱ʼaní yichi̱ chínúuñá nu̱úi̱ xíʼin ña̱ kéʼéñá. Ni nda̱a̱ ndáaka chiñu xi̱taxina ndaʼa̱ñá, ndiʼi tiempo xi̱kusi̱í-iniñá xíʼin ña̱yóʼo. Va̱ʼaní xi̱kachíñuñá, xi̱ndi̱ʼi̱ní-iniñá xa̱ʼa̱ inkana ta siʼnaka chiñu Ndióxi̱ xi̱ndi̱ʼi̱-iniñá xa̱ʼa̱ (Mat. 6:33). U̱ni̱ ku̱i̱ya̱ xi̱kuui̱ superintendente ña̱ circuito ta ku̱i̱ya̱ 1958 ka̱nana ndi̱ʼi̱ ña̱ ku̱ʼu̱nndi̱ kachíñundi̱ Betel.
Ku̱a̱ʼání ña̱ sa̱kúaʼi̱ xíʼin ña̱ xi̱keʼé ñá Mary. Tá kúú, tá sa̱kán ti̱ndaʼa̱ndi̱ inkáchi ki̱xáʼandi̱ káʼvindi̱ Biblia. Xi̱kaʼvindi̱ 15 versículo ki̱vi̱ tá ki̱vi̱ ta xi̱kaʼa̱nndi̱ xa̱ʼa̱ña ta xi̱xitondi̱ ndáa ki̱ʼva kivi chindeétáʼanña xíʼinndi̱. Sava yichi̱, ñá Mary xi̱natúʼunñá xíʼi̱n xa̱ʼa̱ ña̱ sa̱kúaʼañá ti̱xin Escuela ña̱ Galaad ta saátu xa̱ʼa̱ ña̱ sa̱kúaʼañá tá xi̱kuuñá misionera. Ña̱ xi̱natúʼunndi̱ xa̱ʼa̱ chi̱ndeétáʼanña xíʼi̱n ña̱ viíka ndakanixi̱níi̱, ña̱ viíka taxii̱ discurso ta saátu ña̱ va̱ʼaka chindeétáʼi̱n xíʼin ná hermana (Prov. 25:11).
Ñá síʼi loʼi̱ Mary ni̱xi̱ʼi̱ñá ku̱i̱ya̱ 2013. Xa̱a̱ kúni̱níi̱ ndikó tukui̱ kunii̱ñá nu̱ú ñuyǐví xa̱á. Nani kíxaa̱ ki̱vi̱ kán, kúni̱i̱ sakúaʼakai̱ ta kundaa-inii̱ Jehová xíʼin ndiʼi níma̱i̱ (Prov. 3:5, 6). Tá xa̱a̱ ndákanixi̱níi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ keʼé na̱ ñuu Ndióxi̱ nu̱ú ñuyǐví xa̱á, kúsi̱íní-inii̱ ta va̱ʼaní kúnii̱. Tiempo saá, ku̱a̱ʼání ña̱ʼa xa̱á sanáʼa̱ Jehová miíyó ta saátu ku̱a̱ʼáka ña̱ʼa sakúaʼayó xa̱ʼa̱ra. Tá kúú tiempo vitin, ku̱a̱ʼání ña̱ʼa xa̱a̱ sa̱náʼa̱ Jehová yi̱ʼi̱ ta va̱ʼaní-inira xíʼi̱n. Nda̱a̱ ni iin ki̱vi̱ va̱ása kuchiñui̱ chaʼvii̱ xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱ táxi Jehová ndaʼíi̱.
a Kaʼvi ña̱ nátúʼun xa̱ʼa̱ ñá Jetha Sunal, ña̱ ka̱na nu̱ú La Atalaya 1 tí marzo ku̱i̱ya̱ 2003, página 23 nda̱a̱ 29.