ARTÍCULO ÑA̱ KAʼVIYÓ 48
YAA 97 Tá kaʼviyó tu̱ʼun Ndióxi̱ kutakuyó ndiʼi ki̱vi̱
¿Ndáaña sákuaʼayó xíʼin milagro ña̱ ke̱ʼé ta̱ Jesús?
“Yi̱ʼi̱ kúú si̱táva̱ʼa ña̱ táxi ña̱ táku. Na̱ ná kixi nu̱úi̱ kǒo so̱ko koo nu̱úna” (JUAN 6:35).
TEMA
Juan capítulo 6 káʼa̱nña ña̱ ke̱ʼé ta̱ Jesús milagro ta ku̱a̱ʼání nda̱sara si̱ta̱váʼa xíʼin ti̱a̱ká ña̱ va̱ʼa kuxu ku̱a̱ʼání na̱ yiví. ¿Ndáaña sákuaʼayó xíʼin ña̱yóʼo?
1. ¿Nda̱chun xi̱ndayáʼviní si̱ta̱váʼa nu̱úna tiempo xi̱naʼá?
TIEMPO xi̱naʼá, si̱ta̱váʼa kúú ña̱ xi̱xixiníka na̱ yiví (Gén. 14:18; Luc. 4:4). Xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱xixinína si̱ta̱váʼa, tá káʼa̱n Biblia xa̱ʼa̱ inkaka ña̱ʼa ña̱ xi̱xixina káʼa̱nña ña̱ kúúña si̱ta̱váʼa (Mat. 6:11; Hech. 20:7, nota ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia de estudio). Ta saátu si̱ta̱váʼa kúú ña̱ xi̱niñúʼu ta̱ Jesús tá ke̱ʼéra u̱vi̱ milagro ña̱ xíni̱yó xa̱ʼa̱ (Mat. 16:9, 10). Ná ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ iin milagro ña̱ ke̱ʼéra ña̱ va̱xi nu̱ú Juan capítulo 6 ta ná kotoyó ndáaña kivi sakúaʼayó xíʼin ña̱yóʼo.
2. ¿Ama kúú ña̱ xi̱kuma̱ní ña̱ kuxu ku̱a̱ʼání na̱ yiví?
2 Ku̱a̱ʼání ñuu ni̱xi̱ka na̱ apóstol na̱túʼunna xíʼin na̱ yiví ta xi̱kuni̱na ndakindee̱na, xa̱ʼa̱ ña̱kán nda̱kiʼin ta̱ Jesús ku̱a̱ʼa̱nra xíʼinna xíʼin iin barco loʼo chí nu̱ú mar ña̱ Galilea ña̱ va̱ʼa ku̱ʼu̱nna ndakindee̱na nu̱ú kǒo na̱ yiví yatin ñuu Betsaida (Mar. 6:7, 30-32; Luc. 9:10). Soo ndi̱ku̱n saá ki̱xaa̱ ku̱a̱ʼání na̱ yiví nu̱ú ndóona ña̱ va̱ʼa kotona ta̱ Jesús, soo kǒo nísa̱a̱víra xíʼinna ta ni va̱ása nítaxírana, saáchi ta̱vára tiempo ña̱ ka̱ʼa̱nra xíʼinna xa̱ʼa̱ Reino Ndióxi̱ ta sa̱ndáʼara na̱ kúúmií kue̱ʼe̱. Xa̱ʼa̱ ña̱ xa̱a̱ ku̱a̱ʼa̱n kúáa, na̱ discípulo ki̱xáʼana ndákanixi̱nína ndáa míí kiʼin ndiʼi na̱ yiví yóʼo ña̱ kuxuna. Savana sana xi̱niʼivana loʼo ña̱ kuxuna soo ku̱a̱ʼánína xi̱niñúʼu ku̱ʼu̱nna satána á kuenna ña̱ kuxuna (Mat. 14:15; Juan 6:4, 5). ¿Ndáaña keʼé ta̱ Jesús xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo?
KU̱A̱ʼÁNÍ NDA̱SARA SI̱TA̱VÁʼA
3. ¿Ndáaña ke̱ʼé ta̱ Jesús tá xi̱nira ña̱ kǒo ña̱ kuxu na̱ yiví? (Koto na̱ʼná ña̱ va̱xi chí nu̱ú kíxáʼa tutu yóʼo).
3 Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo xíʼin na̱ apóstolra: “Va̱ása xíniñúʼu ku̱ʼu̱nna, miíndó taxi ña̱ kuxuna” (Mat. 14:16). ¿Ndáa míí kiʼinna ña̱ kuxu ndiʼi na̱ yiví yóʼo? Saáchi 5,000 xi̱kuu nina ta̱a ta saátu ni̱xi̱yo ná si̱ʼí xíʼin na̱ va̱lí, ta ndiʼina ki̱ʼva 15,000 xi̱kuuna (Mat. 14:21). Ta̱ Andrés ni̱ka̱ʼa̱nra: “Yóʼo xíka iin ta̱ loʼo ta kúúmiíra u̱ʼu̱n si̱ta̱váʼa ña̱ cebada xíʼin u̱vi̱ ti̱a̱ká válí. Soo ña̱yóʼo va̱ása naniña kuxu ndiʼina” (Juan 6:9). Ndiʼina xi̱xini̱ si̱ta̱váʼa ña̱ cebada ta va̱ása yaʼvi níxi̱yoña ta sana ti̱a̱ká yi̱chí tí o̱ʼva̱ xi̱kuurí. Soo nisaá kǒo nanivíña taxina kuxu ndiʼi na̱ yiví kán.
Ta̱ Jesús sa̱náʼa̱ra na̱ yiví xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ ta saátu ta̱xira ña̱ xi̱xina. (Koto párrafo 3).
4. ¿Ndáaña kivi sakúaʼayó xíʼin ña̱ va̱xi nu̱ú Juan 6:11-13? (Koto na̱ʼná).
4 Xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼaní ni̱xi̱yo ini ta̱ Jesús, ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ yiví kán ña̱ ná kundoona nu̱ú ku̱ʼu̱ (Mar. 6:39, 40; kaʼvi Juan 6:11-13). Biblia káʼa̱nña ña̱ ta̱xi ta̱ Jesús tíxa̱ʼvi ndaʼa̱ yivára xa̱ʼa̱ si̱ta̱váʼa xíʼin xa̱ʼa̱ ti̱a̱ká válí. Iin ña̱ va̱ʼaníva kúú ña̱ ke̱ʼé ta̱ Jesús oración, saáchi yivára kúú ta̱ ta̱xi ña̱ xi̱xina. Ña̱yóʼo sándakaʼánña miíyó ña̱ xíniñúʼu keʼéyó táki̱ʼva ke̱ʼé ta̱ Jesús ta ka̱ʼa̱nyó xíʼin Jehová tá xa̱a̱ kuxuyó ni íyo mitúʼunyó á ni íyoyó nu̱ú ndóo ku̱a̱ʼána. Tándi̱ʼi, ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ discípulora ña̱ ná ndataʼvína ña̱ kuxuna ta ndiʼi na̱ yiví kán xi̱xina nda̱a̱ chu̱tú ti̱xinna. Ni saá, ni̱ndo̱okava ña̱ xi̱xina ta ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼinna ña̱ ná ndakayana ña̱ ni̱ndo̱o ta va̱ása katanaña chi kuxu tukuvanaña tá ná ya̱ʼa loʼo. Xíʼin ña̱ ke̱ʼé ta̱ Jesús ni̱na̱ʼa̱ra nu̱úyó ña̱ xíniñúʼu kuniñúʼu viíyó ña̱ kúúmiíyó. Na̱ íyo se̱ʼe kivi kaʼvina xa̱ʼa̱ ña̱ káʼa̱n relato yóʼo xíʼin na̱ va̱lí se̱ʼena ña̱ va̱ʼa sanáʼa̱nana ña̱ taxina tíxa̱ʼvi ndaʼa̱ Ndióxi̱ tá xa̱a̱ kuxuna ta saátu ña̱ va̱ʼa koo inina.
Ndakanixi̱ní xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo: “¿Á ndíku̱i̱n yichi̱ ta̱ Jesús ta kéʼíi̱ oración tá xa̱a̱ kuxui̱?”. (Koto párrafo 4).
5. ¿Ndáaña ke̱ʼé na̱ yiví tá xi̱nina ña̱ ke̱ʼé ta̱ Jesús milagro, ta ndáaña ke̱ʼéra?
5 Xi̱ndakanda̱ní-ini na̱ yiví tá xi̱xitona ña̱ va̱ʼaní xi̱sanáʼa̱ ta̱ Jesús ta saátu xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱keʼéra milagro. Na̱yóʼo xi̱xini̱vana ña̱ ndaka̱xin Ndióxi̱ iin ta̱ koo profeta ta̱ keʼé chiñu ña̱ ndáyáʼviní, xa̱ʼa̱ ña̱kán sana xi̱ndakanixi̱nína á ta̱ Jesús xi̱kuura (Deut. 18:15-18). Ña̱kán nda̱kanixi̱nína ña̱ va̱ʼaníva kaʼndachíñu ta̱ Jesús, chi taxira ña̱ kuxu ndiʼi na̱ ñuu. Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo xi̱kuni̱na “ndasanara rey” (Juan 6:14, 15). Tá nítaxi ta̱ Jesús ña̱ keʼéna ña̱yóʼo, ki̱ʼvira xíʼin ña̱ política ta ndakiʼinra tu̱ʼun na̱ judío chi na̱ ñuu Roma xi̱xaʼndachíñu nu̱úna. Soo kǒo níkeʼéra ña̱yóʼo, chi Biblia káʼa̱nña ña̱ ndi̱ku̱n kama nda̱kiʼinra “ku̱a̱ʼa̱nra chí yuku̱”. Ni i̱xandúxanína xíʼinra va̱ása níki̱ʼvira xíʼin ña̱ política. Iin yichi̱ va̱ʼaní chi̱núura nu̱úyó xíʼin ña̱ ke̱ʼéra.
6. ¿Ndáa ki̱ʼva kundiku̱nyó yichi̱ ta̱ Jesús? (Koto na̱ʼná).
6 Tiempo vitin kǒoví na̱ ka̱ʼa̱n xíʼinyó ña̱ ná keʼéyó milagro ña̱ sandáʼayó na̱ kúúmií kue̱ʼe̱ á ña̱ taxiyó ña̱ kuxuna ta saátu kǒo ka̱ʼa̱nvína xíʼinyó ña̱ kaʼndachíñuyó. Soo kiviva ixandúxana xíʼinyó ña̱ ixaa votayó xa̱ʼa̱ iin na̱ ndákanixi̱nína ña̱ kivi ndasaviína tu̱ndóʼo ña̱ íyo ñuyǐví yóʼo. Va̱ʼaní yichi̱ chi̱núu ta̱ Jesús nu̱úyó chi kǒo níxiinra ki̱ʼvira xíʼin ña̱ política ta nda̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo: “Su̱ví ñuyǐví yóʼo kúú nu̱ú xáʼndachíñui̱” (Juan 17:14; 18:36). Miíyó na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱ xíniñúʼu ndakanixi̱níyó nda̱a̱ táki̱ʼva xi̱ndakanixi̱ní ta̱ Jesús ta saátu keʼéyó táki̱ʼva xi̱keʼéra. Nda̱kú íyo iniyó xíʼin Reino Ndióxi̱, nátúʼunyó xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo xíʼin na̱ yiví ta káʼa̱nyó xíʼin Ndióxi̱ ña̱ kúni̱yó ña̱ kixaa̱ ki̱vi̱ ña̱ kaʼndachíñura (Mat. 6:10). Ná kotoyó ndáaka ña̱ kivi sakúaʼayó xíʼin milagro ña̱ ke̱ʼé ta̱ Jesús tá ku̱a̱ʼání nda̱sara si̱ta̱váʼa.
Va̱ʼaní yichi̱ chi̱núu ta̱ Jesús nu̱ú na̱ discípulora saáchi va̱ása níxiinra ki̱ʼvira xíʼin ña̱ política, ña̱ chindeétáʼanra xíʼin na̱ judío á xíʼin na̱ romano. (Koto párrafo 6).
“ÑA̱ KÚNI̱ KACHI MILAGRO ÑA̱ KE̱ʼÉ TA̱ JESÚS”
7. ¿Ndáa inka milagro ke̱ʼé ta̱ Jesús, ta ndáaña ndo̱ʼo na̱ apóstol tá xi̱ninaña? (Juan 6:16-20).
7 Tá xa̱a̱ ndi̱ʼi ta̱xi ta̱ Jesús ña̱ xi̱xi na̱ yiví, ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ apóstolra ña̱ ná ndikóna ñuu Capernaúm xíʼin tú barco ta miíra nda̱kiʼin ku̱a̱ʼa̱n chí yuku̱ ña̱ va̱ʼa kǒo ndasanara rey (kaʼvi Juan 6:16-20). Soo tá ku̱a̱ʼa̱nna xíʼin tú barco ki̱xáʼa ndeéní kúun sa̱vi̱, ndeéní káni ta̱chí ta ndeéní ki̱xáʼa kánda̱ nu̱ú tá mar. Tasaá nda̱kiʼin ta̱ Jesús xíkara ku̱a̱ʼa̱nra nu̱ú ti̱kui̱í ña̱ va̱ʼa xa̱a̱ra nu̱ú ñúʼuna ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Pedro ña̱ ná kakara nu̱ú ti̱kui̱í (Mat. 14:22-31). Tá nda̱a ta̱ Jesús ini tú barco sa̱yáa̱ ta̱chí, ña̱kán nda̱kanda̱ní-ini na̱ discípulo ta ki̱xáʼana káʼa̱nna: “Ña̱ nda̱a̱va kúúña, yóʼó kúú se̱ʼe Ndióxi̱” (Mat. 14:33).a Na̱ discípulo ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ kúú ta̱ Jesús se̱ʼe Ndióxi̱ tá xi̱nina ña̱ xíkara nu̱ú ti̱kui̱í soo kǒo níkiʼinna kuenta xíʼin ña̱yóʼo tá ku̱a̱ʼání nda̱sara si̱ta̱váʼa. Ta̱ Marcos káʼa̱nra ña̱ nda̱kanda̱ní-ini na̱ apóstol, “saáchi kǒo níkunda̱a̱ va̱ʼa inina xíʼin milagro ña̱ ke̱ʼé ta̱ Jesús xíʼin si̱ta̱váʼa, ta chi̱kaa̱kavína ndee̱ ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱-inina xíʼinña” (Mar. 6:50-52). Soo ni saá, kǒo níxi̱kunda̱a̱ káxi inina ña̱ ku̱a̱ʼáníva ndee̱ ta̱xi Jehová ndaʼa̱ ta̱ Jesús ña̱ va̱ʼa keʼéra milagro. Tá ni̱ya̱ʼa loʼo, ta̱ Jesús ndi̱kó tukura ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ milagro ña̱ ke̱ʼéra tá ku̱a̱ʼání nda̱sara si̱ta̱váʼa ta xíʼin ña̱yóʼo sa̱náʼa̱ra inka ña̱ ndáyáʼviní miíyó.
8, 9. ¿Nda̱chun ni̱xa̱ʼa̱n na̱ yiví na̱ndukúna ta̱ Jesús? (Juan 6:26, 27).
8 Na̱ yiví na̱ ta̱xi ta̱ Jesús ña̱ xi̱xi ni̱na̱ʼa̱na, ña̱ xi̱ndayáʼvika nu̱úna xi̱kuu ña̱ taxira ña̱ kuxuna nu̱úka ña̱ sakúaʼana xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. Tá inka ki̱vi̱, tá xi̱ni na̱ yiví ña̱ xa̱a̱ ku̱a̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼin na̱ apóstolra, na̱yóʼo nda̱ana inkaka barco tú ke̱e chí ñuu Tiberíades ta nda̱kiʼinna ku̱a̱ʼa̱nna nandukúna ta̱ Jesús chí Capernaúm (Juan 6:22-24). Soo, ¿á ke̱ʼéna ña̱yóʼo xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kuni̱kana kuniso̱ʼona xa̱ʼa̱ Reino Ndióxi̱? Su̱ví xa̱ʼa̱ ña̱kánví níkeʼénaña, saáchi ña̱ xi̱kuni̱na kúú ña̱ ná taxi ta̱ Jesús ña̱ kuxuna. ¿Nda̱chun va̱ʼa xíni̱yó ña̱yóʼo?
9 Ná kotoyó ndáaña ku̱u tá nda̱kutáʼan na̱ yiví yóʼo xíʼin ta̱ Jesús yatin chí ñuu Capernaúm. Káxiní ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼinna, ña̱ xi̱kuni̱ kuitína kúú ña̱ taxira ña̱ kuxuna. Ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ña̱ ni xi̱xivana si̱ta̱váʼa nda̱a̱ chu̱tú-inina soo ña̱ xi̱xina yóʼo ña̱ ndíʼi-xa̱ʼa̱va kúúña. Ña̱kán ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ña̱ ná kachíñuna xa̱ʼa̱ ña̱ kuxuna ña̱ taxi ña̱ kutakuna ndiʼi tiempo (kaʼvi Juan 6:26, 27). Ta saátu ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ña̱ mií yivára kúú ta̱ taxiña ndaʼa̱na. Tá xi̱niso̱ʼona ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼinna, ña̱ íyo ña̱ kuxuna ña̱ taxi ña̱ kutakuna ndiʼi tiempo sana nda̱kanda̱níva-inina. Soo, ¿ndáaña kúú ña̱yóʼo ta ndáa ki̱ʼva kivi ndani̱ʼínaña?
10. ¿Ndáaña xi̱niñúʼu keʼé na̱ yiví kán ña̱ va̱ʼa ni̱ʼína ña̱ kutakuna ndiʼi saá tiempo?
10 Na̱ judío xi̱kuni̱na kunda̱a̱-inina ndáaña xi̱niñúʼu keʼéna ña̱ va̱ʼa kuxuna ña̱yóʼo. Sana nda̱kanixi̱nína ña̱ xi̱niñúʼu keʼéna ña̱ káʼa̱n Ley ta̱ Moisés. Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Ña̱yóʼo kúú ña̱ kúni̱ Ndióxi̱: xíniñúʼu na̱ʼa̱ndó ña̱ kándíxandó yi̱ʼi̱” (Juan 6:28, 29). Ña̱ va̱ʼa ni̱ʼína ña̱ kutakuna ndiʼi tiempo, xi̱niñúʼu na̱ʼa̱na ña̱ kándíxana ta̱ nda̱kaxin Ndióxi̱. Ta xa̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nva ta̱ Jesús xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo tá ya̱chi̱ (Juan 3:16-18, 36). Tá ni̱ya̱ʼa loʼo tiempo, ndi̱kó tukura ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ña̱ xíniñúʼu keʼéyó ña̱ va̱ʼa kutakuyó ndiʼi tiempo (Juan 17:3).
11. ¿Ndáaña ke̱ʼé na̱ judío tasaá ni̱na̱ʼa̱na ña̱ iinlá ña̱ kuxu kuitína xi̱ndiʼi̱-inina xa̱ʼa̱? (Salmo 78:24, 25).
11 Na̱ judío kán kǒo níxiinna kandíxana ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kuni̱ Ndióxi̱ keʼéna. Ta ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra: “¿Ndáa milagro keʼún ña̱ kunindi̱ ta kandíxandi̱ yóʼó?” (Juan 6:30). Na̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra xa̱ʼa̱ na̱ táʼanna na̱ xi̱ndoo tá tiempo ta̱ Moisés ña̱ xi̱xina maná ta ña̱yóʼo ni̱xi̱yoña nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱xi̱yo si̱ta̱váʼa (Neh. 9:15; kaʼvi Salmo 78:24, 25).b Xíʼin ña̱yóʼo kíʼinyó kuenta ña̱ iinlá ña̱ xi̱ndiʼi̱-inina xa̱ʼa̱ kúú ña̱ taxira ña̱ kuxuna. Ña̱kán tá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xa̱ʼa̱ “si̱ta̱váʼa mií ña̱ ndixa” ña̱ ke̱e chí ndiví kǒo nínda̱ka̱tu̱ʼunnara ndáaña xi̱kuni̱ kachiña (Juan 6:32). Xi̱ndiʼi̱níka-inina xa̱ʼa̱ ña̱ kuxuna ta kǒo níkiʼinna kuenta ndáaña xi̱kuni̱ ta̱ Jesús sanáʼa̱rana. ¿Ndáaña kivi sakúaʼayó xíʼin ña̱yóʼo?
ÑA̱ XÍNIÑÚʼU KUNDI̱ʼIKA-INIYÓ XA̱ʼA̱
12. ¿Ndáa ki̱ʼva ni̱na̱ʼa̱ ta̱ Jesús ndáaña kúú ña̱ ndáyáʼvika?
12 Ña̱ sákuaʼayó xíʼin ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús nu̱ú Juan capítulo 6 kúú ña̱ xíniñúʼu kundi̱ʼi̱ka-iniyó xa̱ʼa̱ chiñu Ndióxi̱. Tasaá kúú ña̱ ke̱ʼé ta̱ Jesús chi siʼna chiñu Jehová xi̱ndiʼi̱-inira xa̱ʼa̱, ña̱kán kǒo níxiinra keʼéra ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Ndi̱va̱ʼa xíʼinra (Mat. 4:3, 4). Ta tá ndíkaa̱ra chí yuku̱ ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ xíniñúʼu kundi̱ʼika-iniyó xa̱ʼa̱ Reino Ndióxi̱ (Mat. 5:3). Ña̱kán ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ pregunta yóʼo: “¿Á náʼi̱ xíʼin ki̱ʼva ña̱ íyoi̱ ña̱ ndíʼi̱ka-inii̱ xa̱ʼa̱ chiñu Ndióxi̱ nu̱úka ña̱ kuni̱i̱ kuumiíi̱ ku̱a̱ʼá ña̱ʼa?”.
13. a) ¿Á iin ku̱a̱chiví kúú ña̱ kuxuyó? b) ¿Ndáa consejo xíniñúʼu kuniso̱ʼoyó? (1 Corintios 10:6, 7, 11).
13 Su̱ví ku̱a̱chiví kúú ña̱ ka̱ʼa̱nyó xíʼin Ndióxi̱ ña̱ taxira ña̱ xíniñúʼuyó ta tándi̱ʼi kusi̱í-iniyó xíʼinña (Luc. 11:3). Biblia káʼa̱nña ña̱ tá káchíñuyó kusi̱íva-iniyó xíʼin ña̱ xíxiyó ta saátu xíʼin ña̱ xíʼiyó, saáchi ndiʼi ña̱yóʼo Ndióxi̱ kúú ta̱ táxiña ndaʼa̱yó (Ecl. 2:24; 8:15; Sant. 1:17). Soo ná kǒo kundi̱ʼiní-iniyó xa̱ʼa̱ ña̱ kuumiíyó ku̱a̱ʼá ña̱ʼa. Ña̱yóʼo kúú ña̱ sa̱ndákaʼán ta̱ apóstol Pablo na̱ cristiano na̱ xi̱ndoo tá siglo nu̱ú. Ta nu̱ú carta ña̱ chi̱ndaʼára ku̱a̱ʼa̱n ndaʼa̱na ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ña̱ ku̱u xíʼin na̱ ñuu Israel tá ni̱xi̱yona yatin nu̱ú xi̱ndikaa̱ xi̱kí Sinaí. Ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ña̱ ná kǒo keʼéna ña̱ va̱ása va̱ʼa nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼé na̱kán (kaʼvi 1 Corintios 10:6, 7, 11). Jehová ta̱xira ña̱ xi̱xi na̱ ñuu Israel, soo xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kuni̱na ku̱a̱ʼákaña ni̱ki̱ʼvina ku̱a̱chi nu̱úra (Núm. 11:4-6, 31-34). Ta saátu ke̱ʼéna tá ki̱xáʼana xíxina, xíʼina nani xi̱ndasakáʼnuna si̱ndi̱ki̱ loʼo tí oro (Éx. 32:4-6). Ta̱ Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ judío ña̱ xi̱niñúʼu kiʼinnína kuenta chi si̱lóʼoní xi̱kuma̱ní ta ndiʼi-xa̱ʼa̱ ñuu Jerusalén xíʼin temploña, ta ña̱yóʼo ndi̱ʼi-xa̱ʼa̱ña ku̱i̱ya̱ 70 tiempo vitin. Ta saátu vitin, xa̱a̱ ku̱nu̱mí sandíʼi-xa̱ʼa̱ Jehová na̱ yiví na̱ va̱ása xíín kuniso̱ʼo xa̱ʼa̱ra, xa̱ʼa̱ ña̱kán xíniñúʼu kuniso̱ʼoyó consejo ña̱ ta̱xi ta̱ Pablo.
14. ¿Á kuma̱ní ña̱ʼa kuxuyó nu̱ú ñuyǐví xa̱á?
14 Tá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼinyó ña̱ ndukúyó ña̱ kuxuyó nu̱ú Ndióxi̱, saátu ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinyó ña̱ ná ka̱ʼa̱nyó xíʼinra ña̱ ná xi̱nu ña̱ kúni̱ra nu̱ú ñuʼú yóʼo nda̱a̱ táki̱ʼva xa̱a̱ kúu chí ndiví (Mat. 6:9-11). ¿Ndáa ki̱ʼva túviún koo nu̱ú ñuʼú yóʼo tá ná xi̱nu ña̱ kúni̱ Ndióxi̱? Biblia káʼa̱nña ña̱ mií Ndióxi̱ kúni̱ra ña̱ koo ña̱ kuxuyó nu̱ú ñuʼú yóʼo. Nu̱ú Isaías 25:6-8 káʼa̱nña ña̱ ku̱a̱ʼání ña̱ kuxuyó koo tá ná kaʼndachíñu Reino Ndióxi̱, ta ya̱si̱nní koo ndiʼi ña̱ kuxuyó. Nu̱ú Salmo 72:16 káʼa̱nña ña̱ “nu̱ú ñuʼú ku̱a̱ʼání ña̱ʼa koo kuxuyó, ta chí yuku̱ ku̱a̱ʼáníkaña koo”. ¿Á xa̱a̱ ndákanixi̱níún ña̱ íyoún nu̱ú ñuyǐví xa̱á ta íxava̱ʼún xi̱tá niʼní xíʼin nu̱ní xa̱á á íxava̱ʼún inkaka ña̱ʼa ña̱ kútóún kuxún? Ta saátu, ¿á xa̱a̱ ndákanixi̱níún ña̱ xáxiún uva tí chi̱ʼún? (Is. 65:21, 22). Su̱ví iinlá miíún ndakiʼin ndiʼi ña̱ va̱ʼa yóʼo chi ndiʼi na̱ yiví na̱ kundoo tiempo saá ndakiʼinña.
15. ¿Ndáaña sakúaʼa na̱ ndataku? (Juan 6:35).
15 (Kaʼvi Juan 6:35). Ku̱a̱ʼání na̱ yiví xi̱xi si̱ta̱váʼa xíʼin ti̱a̱ká tá ke̱ʼé ta̱ Jesús milagro, ¿ndáaña kuu xíʼin na̱yóʼo? Tá ná kixaa̱ tiempo ña̱ sandátaku Jehová na̱ yiví nu̱ú ñuyǐví xa̱á, sana sandátakuvara sava na̱yóʼo ni tá xa̱ʼa̱ kǒo níkandíxanara. Kán kivi kuniyó sava na̱yóʼo (Juan 5:28, 29). Xíniñúʼu sakúaʼana ndáaña kúni̱ kachi tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús tá ni̱ka̱ʼa̱nra: “Yi̱ʼi̱ kúú si̱ta̱váʼa ña̱ táxi ña̱ táku. Na̱ ná kixi nu̱úi̱ kǒo so̱ko koo nu̱úna”. Xíniñúʼu kandíxana ña̱ ni̱xi̱ʼi̱ ta̱ Jesús xa̱ʼa̱na. Ta nu̱ú ñuyǐví xa̱á sanáʼa̱yó ndiʼi na̱ yiví na̱ ndataku ta saátu sanáʼa̱yó na̱ kaku tiempo saá. Kusi̱íní-iniyó sanáʼa̱yó ndiʼi na̱ yiví xa̱ʼa̱ Ndióxi̱, ta kusi̱íníka-iniyó keʼéyó chiñu yóʼo nu̱úka ña̱ kúsi̱í-iniyó tá xíxiyó. Xa̱ʼa̱ ña̱kán, ña̱ kundayáʼvika nu̱úyó tiempo saá kúú chiñu Ndióxi̱.
16. ¿Ndáaña ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ nu̱ú inka artículo?
16 Sa̱kán iin táʼví loʼova ña̱ káʼa̱n Juan capítulo 6 ni̱ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ nu̱ú artículo yóʼo. Soo ku̱a̱ʼáníkava ña̱ xi̱kuni̱ ta̱ Jesús sanáʼa̱ra miíyó xa̱ʼa̱ ña̱ kutakuyó ndiʼi saá tiempo. Xi̱kuni̱ní na̱ judío kunda̱a̱-inina xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ta saátu miíyó kúni̱níyó kunda̱a̱-iniyó xa̱ʼa̱ña. Nu̱ú inka artículo ka̱ʼa̱nkayó xa̱ʼa̱ ña̱ káʼa̱n Juan capítulo 6.
YAA 20 Se̱ʼún ta̱ kúni̱níún xíniún ta̱xiún
a Tá kúni̱ún kunda̱a̱ka-iniún xa̱ʼa̱ relato yóʼo, kaʼvi libro ña̱ naní Jesús: el camino, la verdad y la vida, página 131, ta saátu ña̱ naní Ejemplos de fe, página 185.
b Salmo 78:24, 25: “Ku̱a̱ʼá yichi̱ sa̱kúunra maná ña̱ va̱ʼa kuxunaña; chí ndiví ki̱xi ña̱ xi̱xina. 25 Na̱ ta̱a xi̱xina ña̱ xíxi na̱ ángel; ku̱a̱ʼání ña̱ ta̱xira ndaʼa̱na nda̱a̱ chu̱tú ti̱xinna”.