Referencia Ña̱ Kéʼé na̱ Ndásakáʼnu Ndióxi̱ Tutu nu̱ú Va̱xi ña̱ Keʼéyó Reunión
5-11 TÍ FEBRERO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | MATEO 12, 13
“Ilustración ña̱ trigo xíʼin ku̱ʼu̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa”
(Mateo 13:24-26) Ta ni̱ka̱ʼa̱nra inka ilustración xíʼinna ta ka̱chira: “Reino Ndióxi̱ nda̱a̱ táki̱ʼva íyo iin ta̱a ta̱ chi̱ʼi si̱ʼva̱ ña̱ va̱ʼa nu̱ú ñuʼúra saá íyoña. 25 Soo tá ndóona kísi̱na, ki̱xa̱a̱ ta̱ sáa̱-ini xíni-ñaʼá ta chi̱ʼira ku̱ʼu̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa tañu ña̱ trigo, ta nda̱kiʼinra ku̱a̱ʼa̱nra. 26 Tá xa̱a̱ xa̱ʼnu ña̱yóʼo ta ki̱xaʼá taxiña ku̱i̱ʼi, xa̱ʼnutu ku̱ʼu̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa.
w13-S 15/7 pág. 9 párr. 2, 3
“Íyoi̱ xíʼinndó ndiʼi tiempo”
2 Ña̱ ñuʼú ta̱ chíʼi káʼa̱nña xa̱ʼa ama kúú ña̱ ki̱xaʼá ta̱ Jesús ndákayara trigo, ña̱ trigo yóʼo kúú na̱ nda̱ka̱xinra ku̱ʼu̱n chí ndiví ña̱ kaʼndachíñuna xíʼinra. Ña̱ chíʼina ki̱xaʼáña̱ tá Pentecostés ña̱ ku̱i̱ya̱ 33. Ña̱ sandiʼina ndakayana trigo ndiʼiña tá xa̱a̱ ná ndakiʼin ndiʼina sello ña̱ ku̱ʼu̱nna chí ndiví (Mat. 24:31; Rev. 7:1-4). Táki̱ʼva kéʼé iin ta̱ ndáa xi̱ní yuku̱ ta xítora ndiʼi ña̱ʼa saá kéʼé ña̱ parábola yóʼo xíʼinyó chi káʼa̱nña xíʼinyó ndáaña kuu chí nu̱únínu ti̱xin ña̱ u̱vi̱ mil ku̱i̱ya̱. Xa̱ʼa ña̱yóʼo, ¿á íyo inkaka ña̱ʼa ña̱ kúnda̱a̱-iniyó xa̱ʼa ña̱ Reino? Ña̱ parábola ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús káʼa̱nña xa̱ʼa iin tiempo ña̱ chíʼina, iin tiempo ña̱ xáʼnuña xíʼin iin tiempo ña̱ sákeena. Nu̱ú ña̱ artículo yóʼo ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa tiempo ña̱ sákeena.
TA̱ JESÚS NDÁAÑAʼÁ
3 Tá ki̱xaʼá ña̱ siglo u̱vi̱ ki̱xaʼá íyo na̱ veʼe-ñu̱ʼu vatá (Mat. 13:26). Soo tá siglo ku̱mí, na̱ kándíxa ña̱ veʼe-ñu̱ʼu vatá ku̱a̱ʼáka xi̱kuuna nu̱ú na̱ ku̱ʼu̱n chí ndiví. Ná ndakaʼányó chi na̱ káchíñu ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunna ta̱ káchíñuna nu̱ú á tuʼunna ku̱ʼu̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa (Mat. 13:28). ¿Ndáaña nda̱kuiinra?
(Mateo 13:27-29) Xa̱ʼa ña̱yóʼo ki̱xa̱a̱ na̱ esclavo ta ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunna ta̱ káchíñuna nu̱ú: ‘Táta, ¿á su̱ví nina ña̱ va̱ʼa chi̱ʼún nu̱ú ñuʼún? Soo, ¿nda̱chun kúú ña̱ xa̱ʼnu ku̱ʼu̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa nu̱úña?ʼ. 28 Ta̱kán nda̱kuiinra: ‘Iin ta̱ sáa̱-ini xíni yi̱ʼi̱ ke̱ʼé ña̱yóʼoʼ. Na̱yóʼo nda̱kuiinna: ‘¿Á kúni̱ún ná ku̱ʼu̱nndi̱ ta tuʼunndi̱ña?ʼ. 29 Ta̱kán ni̱ka̱ʼa̱nra: ‘Va̱ása; chi sana tá ná tuʼunndóña nda̱a̱ sana tuʼunndó ña̱ trigo xíʼinña.
w13-S 15/7 pág. 10 párr. 4
“Íyoi̱ xíʼinndó ndiʼi tiempo”
4 Tá ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa ña̱ trigo xíʼin xa̱ʼa ña̱ ku̱ʼu̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa ta̱ Jesús ka̱chira: “Taxindó ná kuaʼnu u̱vi̱ saáña nda̱a̱ ná ki̱xa̱a̱ tiempo ña̱ sákee”. Ña̱yóʼo náʼa̱ña nu̱úyó ña̱ nani tá siglo nu̱ú ta nda̱a̱ tiempo vitin íyova na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱ na̱ nda̱ka̱xinra ku̱ʼu̱n chí ndiví, ta íyona táki̱ʼva íyo ña̱ trigo. Kúnda̱a̱-iniyó ña̱yóʼo xa̱ʼa ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼin na̱ discípulora: “Íyoi̱ xíʼinndó ndiʼi tiempo nda̱a̱ ná ndiʼi-xa̱ʼa ñuyǐví” (Mat. 28:20). Xa̱ʼa ña̱yóʼo ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ kunda̱a̱ra na̱ ku̱ʼu̱n chí ndiví nda̱a̱ ná ndiʼi-xa̱ʼa ña̱ ñuyǐví yóʼo. Soo xa̱ʼa ña̱ íyo ku̱a̱ʼání na̱ íyo táki̱ʼva íyo ku̱ʼu̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa, va̱ása kúnda̱a̱-iniyó ndáana ni̱xi̱yo táki̱ʼva íyo ña̱ trigo ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xa̱ʼa tá tiempo saá. Soo tá xa̱a̱ ki̱xaʼá tiempo ña̱ sákeena, ki̱xaʼá na̱kunda̱a̱-iniyó ndáana kúú trigo. ¿Ndáaña ku̱u?
(Mateo 13:30) Taxindó ná kuaʼnu u̱vi̱ saáña nda̱a̱ ná ki̱xa̱a̱ tiempo ña̱ sákee; ta tiempo ña̱ sákee saá kúú ña̱ ka̱ʼi̱n xíʼin na̱ káchíñu xíʼi̱n: Ndakayandó siʼna ku̱ʼu̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa ta katúnndóña ña̱ va̱ʼa kokoña; tándi̱ʼi ndakayandó trigo ña̱ chi̱ʼi̱ʼ”.
w13-S 15/7 pág. 12 párr. 10-12
“Íyoi̱ xíʼinndó ndiʼi tiempo”
10 Ña̱ nu̱ú: ndakayana ku̱ʼu̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa. Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra: “Ta tiempo ña̱ sákee saá kúú ña̱ ka̱ʼi̱n xíʼin na̱ káchíñu xíʼi̱n: Ndakayandó siʼna ku̱ʼu̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa ta katúnndóña”. Tá ku̱i̱ya̱ 1914, na̱ ángel ki̱xaʼána “ndákayana” na̱ íyo táki̱ʼva íyo ña̱ ku̱ʼu̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa, ña̱kán va̱ása kitáʼankana xíʼin na̱ ku̱ʼu̱n chí ndiví (Mat. 13:30, 38, 41).
11 Tá xa̱a̱ ku̱a̱ʼáka tiempo ni̱ya̱ʼa ña̱ ndáka̱xinna ña̱ ku̱ʼu̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa, va̱ʼaníka na̱kunda̱a̱-inina ndáana kúú na̱ va̱ʼa ta ndáana kúú na̱ va̱ása va̱ʼa (Rev. 18:1, 4). Tá ku̱i̱ya̱ 1919 saá kúú ña̱ kǒo níkuchiñuka Babilonia ña̱ káʼnu xíʼin na̱ ñuu Ndióxi̱, chi saá kúú ña̱ ni̱sañana ña̱ va̱ʼa ndasakáʼnukana Ndióxi̱. Soo ¿nda̱chun va̱ʼa na̱kunda̱a̱-inina ndáana kúú na̱ ndixa ndásakáʼnu Ndióxi̱ ta ndáana va̱ása ndasakáʼnu-ñaʼá? Xa̱ʼa ña̱ xíkana nátúʼunna xa̱ʼa Ndióxi̱. Na̱ xi̱kiʼin kuenta xíʼin na̱ xi̱kaʼvi Biblia ki̱xaʼána káʼa̱nna ña̱ xíniñúʼu ndiʼina ku̱ʼu̱n natúʼun xa̱ʼa ña̱ Reino Ndióxi̱. Ña̱ folleto A quiénes se les confía la obra, ña̱ ka̱na tá ku̱i̱ya̱ 1919, ña̱yóʼo chi̱ndeé táʼanníña xíʼin ndiʼi na̱ ku̱ʼu̱n chí ndiví ña̱ keena natúʼunna veʼe tá veʼe. Ña̱yóʼo ni̱ka̱ʼyi̱ nu̱úña: “Ña̱ chiñu yóʼo káʼnuníña, saáchi chiñu Ndióxi̱ kúúña, ta miíra chindeé táʼan xíʼinyó ña̱ keʼéyóña. Ta ndóʼó kivi keʼéndóña”. ¿Ndáaña ke̱ʼé na̱ hermano tá xi̱niso̱ʼona ña̱yóʼo? Iin revista ña̱ ka̱na tá ku̱i̱ya̱ 1922 ña̱ naní vitin Tutu Ña̱ Nátúʼun xíʼinyó, káʼa̱nña ña̱ ndeéníka ki̱xaʼána na̱túʼunna xa̱ʼa Ndióxi̱. Loʼova tiempo ni̱ya̱ʼa, ta ndiʼi na̱ yiví na̱kunda̱a̱-inina xa̱ʼana ña̱ kúúna na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱ mií ta̱ nda̱a̱, chi xi̱xikana na̱túʼunna veʼe tá veʼe... ta nda̱a̱ vitin kéʼéyóña xíni na̱ yiví.
12 Ña̱ u̱vi̱: ndakaya ña̱ trigo. Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ ángel: “Ndakayandó trigo ña̱ chi̱ʼi̱” (Mat. 13:30). Tá ku̱i̱ya̱ 1919, na̱ ku̱ʼu̱n chí ndiví, Ndióxi̱ nda̱kayarana ña̱ koona ti̱xin congregación nu̱ú keʼéna ña̱ kúni̱ra. Tá ná koo sava na̱ ku̱ʼu̱n chí ndiví ña̱ tiempo nu̱ú ndíʼi ndakayana ta ku̱ʼu̱nna chí ndiví (Dan. 7:18, 22, 27).
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Mateo 12:20) Va̱ása ka̱ʼnu̱ra ndo̱o̱ tú xa̱a̱ ni̱ta̱ʼnu; ta va̱ása ndaʼvara ña̱ mecha ña̱ sa̱kán ki̱xaʼá xíxi̱. Ta̱yóʼo nina ña̱ nda̱kú keʼéra.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Mt 12:20
mecha ña̱ lino ña̱ kána yi̱ʼma: Lámpara ña̱ xi̱kuumiína veʼena ña̱ ki̱si ñuʼú xi̱kuuña ta xi̱taanna aceite ña̱ oliva iniña. Ta iin mecha xi̱xiniñúʼuna ña̱ va̱ʼa tuun ñuʼu̱. Ña̱ tu̱ʼun griega káʼa̱nña xa̱ʼa “mecha ña̱ kána yi̱ʼma” ña̱yóʼo káʼa̱nña xa̱ʼa iin mecha ña̱ kána yi̱ʼma sa̱tá, soo tá xa̱a̱ ku̱a̱ʼa̱n ndáʼva ñuʼu̱. Ña̱ profecía ña̱ va̱xi nu̱ú Isaías 42:3 ni̱ka̱ʼa̱nña xa̱ʼa ña̱ kundáʼvi-ini ta̱ Jesús kunira na̱ yiví; ta xa̱ʼa ña̱yóʼo va̱ása sandákavara-ini na̱ yiví xa̱ʼa ña̱ kándíxanara.
(Mateo 13:25) Soo tá ndóona kísi̱na, ki̱xa̱a̱ ta̱ sáa̱-ini xíni-ñaʼá ta chi̱ʼira ku̱ʼu̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa tañu ña̱ trigo, ta nda̱kiʼinra ku̱a̱ʼa̱nra.
w16.10-S pág. 32
¿Á xa̱a̱ xíni̱ún xa̱ʼa ña̱yóʼo?
Tá tiempo xi̱naʼá, ¿á sava xi̱chiʼi iinna ku̱ʼu̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa nu̱ú ñuʼú inka na̱ yiví?
NU̱Ú MATEO 13:24-26 ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús ña̱yóʼo: “Reino Ndióxi̱ nda̱a̱ táki̱ʼva íyo iin ta̱a ta̱ chi̱ʼi si̱ʼva̱ ña̱ va̱ʼa nu̱ú ñuʼúra saá íyoña. Soo tá ndóona kísi̱na, ki̱xa̱a̱ ta̱ sáa̱-ini xíni-ñaʼá ta chi̱ʼira ku̱ʼu̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa tañu ña̱ trigo, ta nda̱kiʼinra ku̱a̱ʼa̱nra. Tá xa̱a̱ xa̱ʼnu ña̱yóʼo ta ki̱xaʼá taxiña ku̱i̱ʼi, xa̱ʼnutu ku̱ʼu̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa”. Sava na̱ káʼyí inka tutu káʼa̱nna ña̱ su̱ví ña̱ ndixa kúú ña̱yóʼo, soo íyo iin tutu chí ñuu Roma ña̱ káʼa̱n xa̱ʼaña ña̱ kúúña ña̱ ndixa.
Iin diccionario ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa Biblia káʼa̱nña ña̱yóʼo: “Ña̱ chiʼina ña̱ cizaña á ku̱ʼu̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa nu̱ú ñuʼú inka na̱ yiví xa̱ʼa ña̱ sáa̱-inina xíninana [...] iin ku̱a̱chi kúúña káchi iin ley ña̱ ñuu Roma. Xa̱ʼa ña̱ ni̱xi̱yo iin ley ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱yóʼo kúni̱ kachiña ña̱ xi̱xini̱vana xa̱ʼa ña̱yóʼo”. Ta̱ Alastair Kerr, iin ta̱ xíni va̱ʼa xa̱ʼa ley, káʼa̱nra xa̱ʼa ta̱ ni̱xi̱yo emperador ña̱ ñuu Roma ta̱ naní Justiniano ke̱ʼéra tutu ña̱ naní Digesto tá ku̱i̱ya̱ 533, ta nu̱ú ña̱yóʼo va̱xi sava ley ña̱ ñuu Roma ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ku̱i̱ya̱ 100 nda̱a̱ 250 t.x. ta káʼa̱nña xa̱ʼa derecho ña̱ xi̱kuumií na̱ ñuu Roma. Ta mií ña̱ tutu yóʼo káʼa̱nña (Digesto, 9.2.27.14), ta̱ káʼvi va̱ʼa xa̱ʼa ña̱ ley ta̱ Ulpiano ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa iin ku̱a̱chi ña̱ ti̱in ta̱ Celso ta̱yóʼo ni̱xi̱yora iin ta̱ chíñu ña̱ ñuu Roma tá siglo u̱vi̱: iinna chi̱ʼina ku̱ʼu̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa nu̱ú ñuʼú inkana ta xa̱ʼa ña̱yóʼo ndi̱ʼi-xa̱ʼa ña̱ va̱ʼa chi̱ʼina. Ña̱ Digesto káʼa̱nña ndáaña xíniñúʼu keʼéna ña̱ va̱ʼa chaʼvi na̱ ni̱ki̱ʼvi ku̱a̱chi ta chi̱ʼina ku̱ʼu̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa nu̱ú ñuʼúna.
Vitin kúnda̱a̱-iniyó ña̱ ni̱xi̱yo na̱ xi̱keʼé ña̱yóʼo chí ñuu Roma, ta xíʼin ña̱yóʼo náʼa̱ña ña̱ ndixa kúú ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús.
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Mateo 12:1-21) Tá tiempo saá ni̱ya̱ʼa ta̱ Jesús tá sábado nu̱ú chíʼina. Ta na̱ discípulora ki̱xaʼá kúni̱na kuxuna, ta tu̱ʼunna yokó ta ki̱xaʼána xa̱xinaña. 2 Tá xi̱ni na̱ fariseo ña̱yóʼo ki̱xaʼána ni̱ka̱ʼa̱nna: “Koto na̱ discípuloún kéʼéna iin ña̱ va̱ása xíniñúʼu keʼéna ña̱ ki̱vi̱ sábado”. 3 Ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “¿Á táʼan kaʼvindó xa̱ʼa ña̱ ke̱ʼé ta̱ David xíʼin na̱ kítáʼan xíʼinra tá xi̱kuni̱na kuxuna? 4 ¿Ta ni̱ki̱ʼvina ini veʼe nu̱ú ndásakáʼnuna Ndióxi̱ ta xi̱xina si̱táva̱ʼa, iin ña̱ va̱ása xíniñúʼu kuxuna, chi iinlá na̱ su̱tu̱ kúú na̱ xíniñúʼu kuxuña? 5 ¿Á ta̱ʼán kaʼvindó nu̱ú ña̱ ley xa̱ʼa ña̱ xi̱keʼé na̱ su̱tu̱ tá ki̱vi̱ sábado soo ni saá va̱ása níki̱ʼvina ku̱a̱chi? 6 Soo yi̱ʼi̱ káʼi̱n xíʼinndó ña̱ iin ta̱ ndáyáʼvika nu̱ú ña̱ templo íyo yóʼo. 7 Soo tá ná kunda̱a̱-inindó ña̱ kúni̱ kachi ña̱yóʼo: ‘Kúni̱i̱ ña̱ va̱ʼa koo inindó ta saáví kachíñundóʼ, va̱ása chika̱a̱ ku̱a̱chindó na̱ kǒo ku̱a̱chi kúúmií. 8 Saáchi táta ta̱ sábado kúú se̱ʼe ta̱ ta̱a”. 9 Tá xa̱a̱ ki̱tara ku̱a̱ʼa̱nra, ni̱xa̱a̱ra ta ni̱ki̱ʼvira sinagoga; 10 ta kotondó iin ta̱a ta̱ ni̱yichi̱ ndaʼa̱, ta ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunnara: “¿Á va̱ʼa sandaʼáyó na̱ yiví tá ki̱vi̱ sábado kúúña?”, chi xi̱kuni̱na chika̱a̱ ku̱a̱chinara. 11 Ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “¿Ndáa ndóʼó tá kúúmiíndó iinlá ndikachi, ta ná ndakavarí ini ya̱vi iin ki̱vi̱ sábado á va̱ása ku̱ʼu̱nndó tavándórí? 12 Xa̱ʼa ndiʼi ña̱yóʼo, á va̱ása ndáyáʼvika iin na̱ yiví nu̱ú iiin ndikachi. Xa̱ʼa ña̱yóʼo kiviva keʼéyó ña̱ va̱ʼa ni ki̱vi̱ sábado kúúña”. 13 Tasaá ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ ta̱a: “Katanii ndaʼún”. Ta ka̱taniiraña ta nda̱ʼa ndaʼa̱ra. 14 Soo na̱ fariseo ke̱ena ta ki̱xaʼána káʼa̱nna ndáaña keʼéna ña̱ sandiʼi-xa̱ʼanara. 15 Ta na̱kunda̱a̱-ini ta̱ Jesús ña̱yóʼo va̱ʼaka ki̱tara ta ku̱a̱ʼa̱nra. Ku̱a̱ʼáka na̱ ndíku̱n sa̱tára ku̱a̱ʼa̱nna ta ndiʼina sa̱ndáʼara, 16 soo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ña̱ ná kǒo ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa ña̱ ke̱ʼéra xíʼin inkana; 17 ña̱ va̱ʼa xi̱nu nu̱ú ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ profeta Isaías tá ka̱chira: 18 “Koto ta̱ nda̱ka̱xii̱n, ta̱ kúni̱níi̱ xínii̱, taxii̱ espíritu koo xíʼinra, ta ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa ña̱ va̱ʼa xíʼin na̱ yiví. 19 Va̱ása kanitáʼanra xíʼin inkana, ni iinna va̱ása kuniso̱ʼo ña̱ kana koʼora chí yichi̱. 20 Va̱ása ka̱ʼnu̱ra ndo̱o̱ tú xa̱a̱ ni̱ta̱ʼnu; ta va̱ása ndaʼvara ña̱ mecha ña̱ sa̱kán ki̱xaʼá xíxi̱. Ta̱yóʼo nina ña̱ nda̱kú keʼéra. 21 Ta ndiʼi na̱ yiví kandíxañaʼá”.
12-18 TÍ FEBRERO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | MATEO 14, 15
“Ta̱ Jesús loʼo kuitína xi̱niñúʼura ña̱ ta̱xira xi̱xi ku̱a̱ʼání na̱ yiví”
(Mateo 14:16, 17) Soo ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra: “Va̱ása xíniñúʼu ku̱ʼu̱nna; taxindó ná kuxuna”. 17 Na̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra: “Kǒo ña̱ʼa kúúmiíndi̱ u̱ʼu̱n kuití si̱táva̱ʼa xíʼin u̱vi̱ ti̱a̱ká kúúmiíndi̱”.
w13-S 15/7 pág. 15 párr. 2
Ta̱ Jesús loʼo kuitína xi̱niñúʼura ña̱ ta̱xira xi̱xi ku̱a̱ʼání na̱ yiví
2 Tá xi̱ni ta̱ Jesús na̱ yiví kán ku̱suchí-inira xi̱nirana, xa̱ʼa ña̱yóʼo sa̱náʼa̱rana ku̱a̱ʼání ña̱ʼa xa̱ʼa ña̱ Reino Ndióxi̱ ta sa̱ndáʼara na̱ xi̱kuumií kue̱ʼe̱. Tá xa̱a̱ ku̱a̱ʼa̱n kúaa, na̱ discípulo ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼin ta̱ Jesús ña̱ ná ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ yiví ña̱ ku̱ʼu̱nna satána ña̱ kuxuna. Soo nda̱kuiinra: “Taxindó ná kuxuna”. Sana tá ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo nda̱kanda̱-inina, saachí kǒo ku̱a̱ʼá ña̱ʼa kúúmiína u̱ʼu̱n kuití si̱táva̱ʼa xíʼin u̱vi̱ ti̱a̱ká kúúmiína.
(Mateo 14:18, 19) Ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Taxindóña yóʼo”. 19 Tasaá, tá xa̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ yiví ña̱ ná kundoona nu̱ú ku̱ʼu̱, ki̱ʼinra u̱ʼu̱n si̱táva̱ʼa xíʼin u̱vi̱ ti̱a̱ká, ta xi̱tora chí ndiví, ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin Ndióxi̱, tándi̱ʼi nda̱táʼvira si̱táva̱ʼa ta ta̱xiraña ndaʼa̱ na̱ discípulora, ta na̱yóʼo ta̱xinaña ndaʼa̱ na̱ yiví.
w13-S 15/7 pág. 15 párr. 3
Ta̱ Jesús loʼo kuitína xi̱niñúʼura ña̱ ta̱xira xi̱xi ku̱a̱ʼání na̱ yiví
3 Xa̱ʼa ña̱ kúʼvi̱ní-ini ta̱ Jesús xínira na̱ yiví ke̱ʼéra iin milagro, ta ña̱yóʼo va̱xiña nu̱ú ña̱ ka̱ʼyí ku̱mí saá na̱ ka̱ʼyí ña̱ evangelio (Mar. 6:35-44; Luc. 9:10-17; Juan 6:1-13). Tá xa̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ discípulo ña̱ ná ka̱ʼa̱nna xíʼin na̱ yiví ña̱ ná kundoona nu̱ú ku̱ʼu̱ ta nda̱táʼvina ki̱ʼva 50 tá 50 xíʼin 100 tá 100 na̱ yiví, tasaá ki̱xaʼára ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin Ndióxi̱ tándi̱ʼi ki̱xaʼára nda̱taʼvíra si̱táva̱ʼa xíʼin tí ti̱a̱ká ta ta̱ʼvi válírarí. Soo su̱ví miíra nítaxiña ndaʼa̱ na̱ yiví, ta̱xiraña ndaʼa̱ “na̱ discípulora, ta na̱yóʼo ta̱xiña ndaʼa̱ na̱ yiví”. Ta ku̱u iin milagro, chi ndiʼina chu̱tú ini. Ná kunda̱a̱-iniyó xíʼin ña̱yóʼo: Ta̱ Jesús sa̱kuxura ku̱a̱ʼání na̱ yiví ta loʼo kuití na̱ discípulo xi̱niñúʼura ña̱ va̱ʼa ke̱ʼéra ña̱yóʼo.
(Mateo 14:20, 21) Ta ndiʼina xi̱xina ta nda̱a̱ chu̱tú inina, ta nda̱kayana ña̱ ni̱ndoo, ki̱ʼva u̱xu̱ u̱vi̱ canasta chu̱tú. 21 Soo, ki̱ʼva u̱ʼu̱n mil kúú na̱ ta̱a xi̱xi xíʼin ku̱a̱ʼáka ná ñaʼá xíʼin na̱ va̱lí.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Mt 14:21
xíʼin ku̱a̱ʼáka ná ñaʼá xíʼin na̱ va̱lí: Ta̱ Mateo kúú iinlá ta̱ káʼa̱n xa̱ʼa ná ñaʼá xíʼin na̱ va̱lí ta ka̱ʼyíra xa̱ʼa ña̱ milagro yóʼo. Sana tá ki̱vi̱ saá yáʼaka xa̱ʼu̱n mil kúú na̱ yiví ta̱xira xi̱xi.
w13-S 15/7 pág. 15 párr. 1
Ta̱ Jesús loʼo kuitína xi̱niñúʼura ña̱ ta̱xira xi̱xi ku̱a̱ʼání na̱ yiví
NDAKANIXI̱NÍ xa̱ʼa ña̱yóʼo (kaʼvi Mateo 14:14-21). Tá xa̱a̱ kunumí koo ña̱ Pascua tá ku̱i̱ya̱ 32, yáʼaka u̱ʼu̱n mil na̱ ta̱a, xíʼin inkaka ná ñaʼá xíʼin na̱ va̱lí, ndíku̱nna ta̱ Jesús ta ni̱xa̱a̱na yatin chí ñuu Betsaida, ña̱ ñuu yóʼo kíndooña yatin chí yuʼú tá mar ña̱ ñuu Galilea.
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Mateo 15:7-9) Ndóʼó na̱ vatá, ndixaní íyo ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ profeta Isaías xa̱ʼandó, tá ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo: 8 ‘Na̱ ñuu yóʼo xíʼin yuʼú kuitína káʼa̱nna ña̱ kándíxana yi̱ʼi̱, soo níma̱na xíkaní íyoña nu̱úi̱. 9 Va̱ása va̱ʼa ña̱ kéʼéndó chi sánáʼa̱ndó ña̱ kúni̱ miíndó ta su̱ví ña̱ kúni̱ Ndióxi̱ kúú ña̱yóʼoʼ”.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Mt 15:7
na̱ vatá: Ña̱ tu̱ʼun griego hypokrités káʼa̱nña xa̱ʼa na̱ griego na̱ xi̱kee nu̱ú teatro ta saátu ke̱ʼé na̱ ñuu Roma ta xi̱xiniñúʼuna mascara ña̱ xi̱nasama tu̱ʼunna. Tándi̱ʼi ki̱xaʼána káʼa̱nna ña̱yóʼo xíʼin na̱ yiví na̱ kǒo káʼa̱n ña̱ nda̱a̱ á káʼa̱nna ña̱ kúúna iin na̱ yiví va̱ʼa, soo su̱ví ña̱ ndixa kúúña ta sándaʼvina na̱ yiví. Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra “na̱ vatá” xíʼin na̱ su̱tu̱ judío (Mt 6:5, 16).
(Mateo 15:26) Ta nda̱kuiinra: “Va̱ása va̱ʼa taxiyó si̱táva̱ʼa ña̱ xíxi na̱ va̱lí kuxu tí ti̱na válí”.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Mt 15:26
na̱ va̱lí [...] ti̱na válí: Ña̱ ley ta̱ Moisés xi̱ka̱ʼa̱nña xa̱ʼa tí ti̱na ña̱ kúúrí iin kití tí yakua, xa̱ʼa ña̱yóʼo ña̱ Biblia xíniñúʼuña ña̱ tu̱ʼun yóʼo ña̱ ka̱ʼa̱nña xa̱ʼa ña̱ va̱ása va̱ʼa (Le 11:27; Mt 7:6; Flp 3:2; Rev 22:15). Soo táki̱ʼva ka̱ʼyí ta̱ Marcos (7:27) xíʼin ta̱ Mateo, ta̱ Jesús xi̱niñúʼura ña̱ tu̱ʼun “ti̱na válí” á “ti̱na tí íyo veʼe na̱ yiví”, ña̱ vitá loʼoka íyo ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra. Sana xi̱niñúʼu ta̱ Jesús ña̱ tu̱ʼun yóʼo ña̱ ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa ti̱na válí tí xi̱kuumií na̱ va̱ása níxikuu judío. Tá chi̱táʼanra na̱ ñuu Israel xíʼin “na̱ va̱lí” ta na̱ va̱ása kúú judío chi̱táʼanrana xíʼin tí “ti̱na válí”, ni̱na̱ʼa̱ra ndáana kúú na̱ ndáyáʼvika. Tá iin veʼe íyo na̱ va̱lí ta íyotu ti̱na siʼnaka na̱ va̱lí kuxu tasaá kuxu tí ti̱na.
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Mateo 15:1-20) Tasaá ki̱xa̱a̱ sava na̱ fariseo xíʼin na̱ escriba na̱ ke̱e chí ñuu Jerusalén, ta ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼin ta̱ Jesús: 2 “¿Nda̱chun kǒo kéʼé na̱ discípuloún táki̱ʼva xi̱keʼé na̱ xi̱ndoo tá xi̱naʼá? Tá kúú ña̱ va̱ása ndakatana ndaʼa̱na tá xa̱a̱ kuxuna”. 3 Ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “¿Nda̱chun kǒo kéʼéndó ña̱ káʼa̱n ley, ta kéʼéndó ña̱ kúni̱ miíndó? 4 Tá kúú ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱: ‘To̱ʼó koún xíʼin yiváún xíʼin siʼúnʼ; xíʼin: ‘Na̱ káʼa̱n ndi̱va̱ʼa xíʼin yivána á xíʼin siʼína ná kuvinaʼ. 5 Soo ndóʼó káʼa̱nndó: ‘Ndiʼi na̱ káʼa̱n xíʼin yivána á siʼína ña̱yóʼo: “Ndiʼi ña̱ kivi taxii̱ á chindeé táʼi̱n xíʼinndó, xa̱a̱ ndaʼa̱ Ndióxi̱ ta̱xii̱ña”, 6 va̱ása xíniñúʼu to̱ʼó koo inindó xíʼin na̱ yivándóʼ. Ta ndóʼó va̱ása kéʼéndó ña̱ kúni̱ Ndióxi̱ chi ña̱ kúni̱ miíndó kéʼéndó. 7 Ndóʼó na̱ vatá, ndixaní íyo ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ profeta Isaías xa̱ʼandó, tá ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo: 8 ‘Na̱ ñuu yóʼo xíʼin yuʼú kuitína káʼa̱nna ña̱ kándíxana yi̱ʼi̱, soo níma̱na xíkaní íyoña nu̱úi̱. 9 Va̱ása va̱ʼa ña̱ kéʼéndó chi sánáʼa̱ndó ña̱ kúni̱ miíndó ta su̱ví ña̱ kúni̱ Ndióxi̱ kúú ña̱yóʼoʼ”. 10 Xa̱ʼa ña̱yóʼo ka̱nara na̱ yiví ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Kuniso̱ʼondó ta kunda̱a̱-inindó: 11 Su̱ví ña̱ xáxi na̱ yiví kúú ña̱ íxayakuañaʼá; soo tu̱ʼun ña̱ kána yuʼúna, ña̱yóʼo kúú ña̱ íxayakuañaʼá”. 12 Tasaá ku̱yatin na̱ discípulo nu̱úra ta ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra: “¿Á xi̱niún ña̱ kǒo níkutóo na̱ fariseo ña̱ ni̱ka̱ʼún xa̱ʼa?”. 13 Ta nda̱kuiinra: “Ndiʼi ña̱ kǒo níchiʼi yivái̱, tuʼunnaña. 14 Taxindó ná keʼéna ña̱ kúni̱ miína. Na̱ kǒo túvi nu̱ú kúúna. Xa̱ʼa ña̱yóʼo tá iin na̱ kǒo túvi nu̱ú chíndeé táʼanna xíʼin inka na̱ kǒo túvi nu̱ú, u̱vi̱ saána ko̱oyo ya̱vi̱”. 15 Ta̱ Pedro nda̱kuiinra ta ni̱ka̱ʼa̱nra: “Ka̱ʼa̱n xíʼinndi̱ ndáaña kúni̱ káchi ña̱ ni̱ka̱ʼún xa̱ʼa”. 16 Ta nda̱kuiinra: “¿Á saátu ndóʼó kǒo kúnda̱a̱-inindó? 17 ¿Á ta̱ʼán kunda̱a̱-inindó ndiʼi ña̱ xíxina yáʼaña xitina tasaá tátánaña? 18 Soo tu̱ʼun ña̱ káʼa̱n na̱ yiví chí níma̱na kánaña ta íxayakuañana. 19 Níma̱na kána ña̱ ndakanixi̱nína ña̱ kini, ña̱ kaʼnína, ña̱ ku̱su̱nna xíʼin inka na̱ kǒo kúú ñá síʼína á yiína, ña̱ ixakuíʼnana, ña̱ ka̱ʼa̱nna ña̱ vatá, ña̱ ka̱ʼa̱n ndi̱va̱ʼana. 20 Ña̱yóʼo kúú ña̱ íxayakua na̱ yiví; soo na̱ xíxi tá kǒo ndakatana ndaʼa̱na va̱ása íxayakuañana”.
19-25 TÍ FEBRERO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | MATEO 16-17
“¿Á ndákanixi̱níyó nda̱a̱ táki̱ʼva ndákanixi̱ní Ndióxi̱?”
(Mateo 16:21, 22) Tá tiempo saá ki̱xaʼá ta̱ Jesucristo káʼa̱nra xíʼin na̱ discípulora ña̱ xíniñúʼu ku̱ʼu̱nra ñuu Jerusalén ta ndoʼora, ta ku̱a̱ʼání ña̱ʼa keʼé na̱ xi̱ku̱aʼa ñuu kán xíʼinra, na̱ su̱tu̱ xíʼin na̱ escriba, ta kuvira, soo ya̱ʼa u̱ni̱ ki̱vi̱ ta ndatakura. 22 Xa̱ʼa ña̱yóʼo ta̱ Pedro ta̱vára ta̱ Jesús ku̱a̱ʼa̱n xíʼinra ta ki̱xaʼára ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra: “Va̱ʼa koo iniún xíʼin miíún, táta; va̱ása xíniñúʼu ndoʼún ndiʼi ña̱yóʼo”.
w07-S 15/2 pág. 16 párr. 17
Ndóʼó na̱ íyo ñá síʼí kunda̱a̱-inindó ta̱ Cristo kúú ta̱ kíʼin kuenta xíʼinndó
17 Iin ki̱vi̱ ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ apóstolra ña̱ xíniñúʼu ku̱ʼu̱nra ñuu Jerusalén ta xo̱ʼvi̱ra keʼé “na̱ xi̱ku̱aʼa ñuu kán [...], na̱ su̱tu̱ xíʼin na̱ escriba, ta kuvira, soo ya̱ʼa u̱ni̱ ki̱vi̱ ta ndatakura”. Tá xi̱niso̱ʼo ta̱ Pedro ña̱yóʼo ta̱vára ta̱ Jesús ku̱a̱ʼa̱n xíʼinra ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra: “Va̱ʼa koo iniún xíʼin miíún, táta; va̱ása xíniñúʼu ndoʼún ndiʼi ña̱yóʼo”. Xa̱ʼa ña̱ kúʼvi̱ní-inira xínira ta̱ Jesús kǒo níndakani vií xi̱níra, xa̱ʼa ña̱yóʼo xíniñúʼu ka̱ʼa̱nna xíʼinra ña̱ va̱ása va̱ʼa ña̱ ndákanixi̱níra. Xa̱ʼa ña̱yóʼo ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra: “Kuaʼán chí káa ta̱ Ndi̱va̱ʼa. Su̱ví ta̱ va̱ʼa kúún, chi va̱ása ndákanixi̱níún táki̱ʼva ndákanixi̱ní Ndióxi̱, ña̱ ndákanixi̱ní na̱ yiví ndákanixi̱níún xa̱ʼa” (Mateo 16:21-23).
(Mateo 16:23) Soo ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra: “Kuaʼán chí káa ta̱ Ndi̱va̱ʼa. Su̱ví ta̱ va̱ʼa kúún, chi va̱ása ndákanixi̱níún táki̱ʼva ndákanixi̱ní Ndióxi̱, ña̱ ndákanixi̱ní na̱ yiví ndákanixi̱níún xa̱ʼa”.
w15-S 15/5 pág. 13 párr. 16, 17
Kuentaní koondó xíʼin ña̱ kéʼé ta̱ Ndi̱va̱ʼa
16 Ta̱ Ndi̱va̱ʼa kivi sandáʼvira nda̱a̱ na̱ va̱ʼaní ndásakáʼnu Ndióxi̱. Saá ku̱u tá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼin na̱ discípulora ña̱ xa̱a̱ kunumí kuvira, ta̱ Pedro ta̱várara ku̱a̱ʼa̱n xíʼinra, chi va̱ʼaní nda̱kanixi̱níra ña̱ ka̱ʼa̱nra xíʼinra, ta ka̱chira: “Va̱ʼa koo iniún xíʼin miíún, táta; va̱ása xíniñúʼu ndoʼún ndiʼi ña̱yóʼo”. Soo kamaní nda̱kuiin ta̱ Jesús ta ni̱ka̱ʼa̱nra: “Kuaʼán chí káa ta̱ Ndi̱va̱ʼa” (Mat. 16: 22, 23). ¿Nda̱chun ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús ña̱yóʼo? Saáchi xi̱xinira ña̱ xa̱a̱ ku̱yatin kuu iin ña̱ ndáyáʼviní. Saáchi kuvira xa̱ʼayó tasaá na̱ʼa̱ra ña̱ nina ña̱ vatá káʼa̱n ta̱ Ndi̱va̱ʼa. Su̱ví tiempo ña̱ ndakanixi̱níra xa̱ʼa miíra kúúña. Kusi̱íníva-ini ta̱ Ndi̱va̱ʼa ta níndi̱ʼi̱ka-ini ta̱ Jesús xa̱ʼa miíra.
17 Saátu miíyó ndóoyó iin tiempo ña̱ yo̱ʼvi̱ní: si̱lóʼo kúma̱ní ta kuniyó ndiʼi-xa̱ʼa ñuyǐví yóʼo. Va̱ása kúni̱ ta̱ Ndi̱va̱ʼa ña̱ ná koo tu̱ʼvayó, kúni̱ra ña̱ ná ‘va̱ʼa koo iniyó xíʼin miíyóʼ ta ná ndukúyó ña̱ va̱ʼaka kutakuyó tiempo vitin. Ná kǒo keʼéyó ña̱ kúni̱ ta̱ Ndi̱va̱ʼa. Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra: “Koo tu̱ʼvandó”, ta ña̱yóʼo kúú ña̱ xíniñúʼu keʼéyó (Mat. 24:42). Kǒo kandíxandó ña̱ káʼa̱n ta̱ Ndi̱va̱ʼa ña̱ kúma̱ní ku̱a̱ʼáka tiempo ña̱ ndiʼi-xa̱ʼa ñuyǐví yóʼo.
(Mateo 16:24) Tasaá ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ discípulo: “Tá iinndó kúni̱ndó koondó discípuloi̱, sandákoondó keʼéndó ña̱ kúni̱ miíndó ta kuisondó yitu̱n tú sándóʼo ndóʼó ta kundi̱ku̱n ni̱ʼindó yi̱ʼi̱.
w06-S 1/4 pág. 23 párr. 9
‘Kuaʼánndó ta sanáʼa̱ndó na̱ yiví, ta sandákuchindónaʼ
9 ¿Ndáaña kúni̱ kachi ña̱ kundiku̱nyó yichi̱ ta̱ Jesús ta ndasakáʼnuyó Ndióxi̱? Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ discípulora: “Tá iinndó kúni̱ndó koondó discípuloi̱, sandákoondó keʼéndó ña̱ kúni̱ miíndó ta kuisondó yitu̱n tú sándóʼo ndóʼó ta kundi̱ku̱n ni̱ʼindó yi̱ʼi̱” (Mateo 16:24). Ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa u̱ni̱ ña̱ʼa ña̱ ndáyáʼviní. Ña̱ nu̱ú ‘sandákoondó keʼéndóʼ ña̱ kúni̱ miíndó; ña̱yóʼo kúni̱ kachiña ña̱ sandákooyó ndiʼi ña̱ va̱ása va̱ʼa á ña̱ kútóo miíyó, ta kundiku̱nyó ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱. Ña̱ u̱vi̱ ‘kuisoyó yitu̱n tú sándóʼo miíyóʼ. Tá tiempo ta̱ Jesús, na̱ yiví na̱ xi̱ndiso túyóʼo xi̱kukaʼán nu̱úna ta xi̱xo̱ʼvi̱na. Xa̱ʼa ña̱ ndásakáʼnuyó Ndióxi̱ xo̱ʼvi̱vayó íxaa na̱ yiví chi xítona nátúʼunyó xa̱ʼa Ndióxi̱ (2 Timoteo 1:8). Soo ni kéʼéna ña̱yóʼo xíʼinyó va̱ása ndáyáʼviña nu̱úyó nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼé ta̱ Cristo, ta kúsi̱í-iniyó chi kútóo Ndióxi̱ ña̱ kéʼéyó (Hebreos 12:2). Ta inka ña̱ xíniñúʼu keʼéyó kúú ña̱ kundiku̱n “ni̱ʼiyó” ta̱ Jesús (Salmo 73:26; 119:44; 145:2).
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Mateo 16:18) Saátu káʼi̱n xíʼún: Yóʼó kúú ta̱ Pedro, ta sa̱tá ña̱ yu̱u̱ yóʼo keʼíi̱ iin congregación, ta ña̱ Hades va̱ása sandiʼi-xa̱ʼañaña.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Mt 16:18
Yóʼó kúú ta̱ Pedro, ta sa̱tá ña̱ yu̱u̱ yóʼo: Ña̱ tu̱ʼun griego ña̱ káʼa̱n pétros (masculino) kúni̱ káchiña “iin táʼvi yu̱u̱; iin yu̱u̱”. Soo ta̱ Jesús xi̱niñúʼura ña̱ tu̱ʼun griego yóʼo ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ (Pedro), chi Simón xi̱naníra (Jn 1:42). Ña̱ tu̱ʼun femenina pétra kúni̱ kachiña “yu̱u̱” ta saátu kúni̱ kachiña ñuʼú nu̱ú íyoní yu̱u̱ á iin nama̱ ña̱ yu̱u̱. Ta ña̱ tu̱ʼun griego yóʼo va̱xiña nu̱ú Mt 7:24, 25; 27:60; Lu 6:48; 8:6; Ro 9:33; 1Co 10:4; 1Pe 2:8. Kúnda̱a̱va-iniyó ña̱ va̱ása níndakanixi̱ní ta̱ Pedro ña̱ kúúra yu̱u̱ nu̱ú kana xa̱ʼa ña̱ congregación, saáchi ka̱ʼyíra nu̱ú ña̱ 1 Pedro 2:4-8 ta ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa ta̱ Jesús ña̱ kúúra yu̱u̱ ña̱ nda̱ka̱xin Ndióxi̱ kuniñúʼura. Saátu ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ apóstol Pablo xa̱ʼa ta̱ Jesús (1Co 3:11; 10:4). Ña̱ kúni̱ ta̱ Jesús ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Pedro kúú ña̱yóʼo: “Yóʼo ta̱ naní Pedro, ta̱ kúú iin táʼvi yu̱u̱, xa̱a̱ kúnda̱a̱-iniún nda̱a̱ ta̱ kúú ta̱ Cristo, chi ta̱yóʼo kúú yu̱u̱ nu̱ú kana xa̱ʼa congregación”.
congregación: Ña̱ nu̱ú yichi̱ kúú ña̱ va̱xi ña̱ tu̱ʼun griego ekklesía. Ta u̱vi̱ nu̱ú tu̱ʼun griego kúú ña̱yóʼo: ek, kúni̱ kachiña “ke̱ʼe”, ta ña̱ kaléo, kúni̱ kachiña “kana”. Ta ña̱yóʼo káʼa̱nña xa̱ʼa na̱ yiví na̱ nda̱ka̱xinra keʼéna iin chiñu. Ti̱xin ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa na̱ ku̱ʼu̱n chí ndiví. Ta na̱yóʼo táki̱ʼva íyo yu̱u̱ saá íyona ta na̱yóʼo kúú na̱ kuniñúʼuna ña̱ kuva̱ʼa iin veʼe espiritual (1Pe 2:4, 5). Ña̱ tu̱ʼun griego yóʼo ku̱a̱ʼání yichi̱ va̱xiña nu̱ú ña̱ naní Septuaginta ta ña̱yóʼo kítáʼanña xíʼin ña̱ tu̱ʼun hebreo ta kúni̱ kachiña “congregación”, ta ña̱yóʼo káʼa̱nña xa̱ʼa ndiʼi na̱ ñuu Ndióxi̱ á na̱ ndásakáʼnu-ñaʼá (Dt 23:3; 31:30). Nu̱ú Hechos 7:38, “congregación” káʼa̱nna xíʼin na̱ ñuu Israel na̱ ta̱vá Ndióxi̱ ti̱xin ña̱ ñuu Egipto. Ta saátu íyo na̱ ta̱vá Ndióxi̱ ti̱xin ña̱ ñuyǐví yóʼo chi vitin kúúna na̱ congregación Ndióxi̱ (1Pe 2:9; Jn 15:19; 1Co 1:2).
(Mateo 16:19) Ta taxii̱ llave ña̱ reino Ndióxi̱ ndaʼún, ta ndiʼi ña̱ʼa ña̱ ná katún nu̱ú ñuʼú yóʼo, katúnña chí ndiví, ta ndiʼi ña̱ʼa ña̱ ná ndaxíún nu̱ú ñuʼú yóʼo nda̱xínña chí ndiví”.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Mt 16:19
llave ña̱ reino Ndióxi̱: Ña̱ Biblia, tá káʼa̱nña xa̱ʼa na̱ ndákiʼin llave, kúni̱ kachiña ña̱ iin chiñu káʼnu ndakiʼinna (1Cr 9:26, 27; Isa 22:20-22). Xa̱ʼa ña̱yóʼo ña̱ tu̱ʼun “llave” kúni̱ kachiña iin na̱ kúúmií chiñu káʼnu. Ta̱ Pedro xi̱niñúʼura “llave” ña̱ chi̱ndeé táʼanra xíʼin na̱ judío (Hch 2:22-41), na̱ samaritano (Hch 8:14-17) xíʼin na̱ kǒo kúú judío (Hch 10:34-38) ña̱ va̱ʼa ndakiʼinna espíritu santo Ndióxi̱ ta xa̱a̱na koona ti̱xin ña̱ Reinora.
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Mateo 16:1-20) Ta ki̱xa̱a̱ sava na̱ fariseo xíʼin na̱ saduceo, ña̱ kotondosóna ta̱ Jesús ta ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra ña̱ ná taxira iin seña kunina chí ndiví. 2 Ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “[[Tá xa̱a̱ ku̱a̱ʼa̱n kúnaa ndóʼó káʼa̱nndó ña̱yóʼo: ‘Va̱ʼaní koo tiempo chi kuaʼání chí ndivíʼ; 3 tá xi̱taan káʼa̱nndó ña̱yóʼo: ‘Vitin koon sa̱vi̱, chi kuaʼání chí ndiví ta kininí náʼa̱ñaʼ. Va̱ʼava kúnda̱a̱-inindó ndáa ki̱ʼva náʼa chí ndiví, soo va̱ása kívi kunda̱a̱-inindó xa̱ʼa tiempo ña̱ tákuyó vitin.]] 4 Na̱ yiví na̱ kéʼé nina ña̱ kini kúni̱na kúnina seña, soo iinlá seña ña̱ kunina kúú ña̱ seña ta̱ Jonás”. Tasaá ki̱tara ku̱a̱ʼa̱nra ta ni̱ndoona. 5 Tasaá ni̱ya̱ʼa na̱ discípulo chí inka xiyo, soo na̱ndósóna kuniʼina si̱táva̱ʼa. 6 Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Koto va̱ʼandó ta kǒo keʼéndó ña̱ kéʼé na̱ fariseo xíʼin na̱ saduceo”. 7 Ta ki̱xaʼána ndákanixi̱nína: “Kǒo si̱táva̱ʼa níkixa̱a̱ xíʼinyó”. 8 Xa̱a̱ xíni̱va ta̱ Jesús ña̱yóʼo ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “¿Nda̱chun ndákanixi̱níndó xa̱ʼa ña̱ si̱táva̱ʼa, ta̱a na̱ kǒo kándíxa Ndióxi̱? 9 ¿Á ta̱ʼán kunda̱a̱-inindó xa̱ʼaña, á va̱ása ndákaʼánndó xa̱ʼa ña̱ u̱ʼu̱n si̱táva̱ʼa ña̱ xi̱niñúʼuyó xíʼin u̱ʼu̱n mil na̱ yiví, ta nda̱saa canasta sa̱kútundó xíʼin ña̱ ni̱ndoo? 10 ¿Á xa̱ʼa ña̱ u̱xa̱ si̱táva̱ʼa ña̱ xi̱niñúʼuyó xíʼin ku̱mí mil na̱ yiví ta nda̱saa canasta sa̱kútundó xíʼin ña̱ ni̱ndoo? 11 ¿Á va̱ása kúnda̱a̱-inindó ña̱ su̱ví xa̱ʼa si̱táva̱ʼa níka̱ʼí̱n xa̱ʼa? Xa̱ʼa ña̱yóʼo kǒo keʼéndó ña̱ kéʼé na̱ fariseo xíʼin na̱ saduceo”. 12 Xíʼin ña̱yóʼo na̱kunda̱a̱-inina ña̱ kǒo xíniñúʼu keʼéna táʼan ña̱ sánáʼa̱ na̱ fariseo xíʼin na̱ saduceo. 13 Ta vitin, xa̱a̱ ni̱xa̱a̱ra ñuu Cesarea de Filipo, ta ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunra na̱ discípulora: “¿Ndáa ta̱a kúi̱ káchi na̱ yiví?”. 14 Na̱yóʼo nda̱kuiina: “Savana káʼa̱nna ña̱ kúún ta̱ Juan Bautista; inkatuna káʼa̱nna ta̱ Elías; ta inkakatuna ta̱ Jeremías á iin profeta kúún, káchina”. 15 Ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Soo ndóʼó, ¿ndáa ta̱a kúi̱ káchindó?”. 16 Ta̱ Simón Pedro nda̱kuiinra: “Yóʼó kúú ta̱ Cristo, se̱ʼe Ndióxi̱ ta̱ táku”. 17 Ta nda̱kuiin ta̱ Jesús: “Va̱ʼaní ni̱ka̱ʼún, Simón se̱ʼe ta̱ Jonás, chi su̱ví na̱ yiví níka̱ʼa̱n xíʼún, yivái̱ ta̱ íyo chí ndiví ni̱ka̱ʼa̱nña xíʼún. 18 Saátu káʼi̱n xíʼún: Yóʼó kúú ta̱ Pedro, ta sa̱tá ña̱ yu̱u̱ yóʼo keʼíi̱ iin congregación, ta ña̱ Hades va̱ása sandiʼi-xa̱ʼañaña. 19 Ta taxii̱ llave ña̱ reino Ndióxi̱ ndaʼún, ta ndiʼi ña̱ʼa ña̱ ná katún nu̱ú ñuʼú yóʼo, katúnña chí ndiví, ta ndiʼi ña̱ʼa ña̱ ná ndaxíún nu̱ú ñuʼú yóʼo nda̱xínña chí ndiví”. 20 Tasaá ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ discípulora ña̱ ná kǒo ka̱ʼa̱nna ña̱ kúúra ta̱ Cristo xíʼin ni iin na̱ yiví.
26 TÍ FEBRERO NDA̱A̱ 4 TÍ MARZO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | MATEO 18, 19
“Ná kǒo ndakava-iniyó ta ná kǒo sandákavayó-ini inkana xíʼin ña̱ kéʼéyó”
(Mateo 18:6, 7) Soo nda̱a̱ ndáakana ná sandákava-ini na̱ kándíxa yi̱ʼi̱, va̱ʼaka ná kiʼinna iin yu̱u̱ káʼnu ña̱ molino ña̱ sákanda̱ tí burro ta ná katunnaña su̱kúnna ta chika̱a̱na miína ini tá mar. 7 ”Ndáʼviní ña̱ ñuyǐví yóʼo, saáchi chíndaʼáña na̱ yiví ña̱ ki̱ʼvina ku̱a̱chi. Soo ndáʼviníka iin na̱ yiví na̱ chíndaʼá inka na̱ yiví ña̱ ki̱ʼvina ku̱a̱chi.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Mt 18:6, 7
yu̱u̱ káʼnu ña̱ molino ña̱ sákanda̱ tí burro: Á “iin yu̱u̱ káʼnu ña̱ xíniñúʼu molino”. Ña̱yóʼo kúni̱ kachiña, “iin yu̱u̱ ña̱ molino ña̱ sákanda̱ tí burro”. Iin yu̱u̱ táʼan ña̱yóʼo ki̱ʼva 1.2 á 1.5 metro káʼnuña ta ve̱eníña chi iin tí burro kúú tí kivi sakanda̱ña.
sandákava-ini: Savana káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ tu̱ʼun griego skándalon, ta kúni̱ kachiña ña̱ sándákava miíyó, á iin trampa. Savatuna káʼa̱nna ña̱ kúúña iin yitu̱n tú chínúuna iin trampa nu̱ú. Tá xa̱a̱ ni̱ya̱ʼa tiempo ki̱xaʼána káʼa̱nna ña̱yóʼo xíʼin ndiʼi ña̱ʼa ña̱ sándakava miíyó. Ta ña̱yóʼo kítáʼanña xíʼin ña̱ kéʼé iin na̱ yiví á ña̱ ndóʼona, ta xa̱ʼa ña̱yóʼo kíxaʼána kéʼéna ña̱ va̱ása va̱ʼa á kíʼvina ku̱a̱chi. Nu̱ú Mateo 18:8, 9, tu̱ʼun skandalízo, kúni̱ kachiña “na̱ sákakiʼi xa̱ʼa inkana”, ta saátu kúni̱ kachiña “na̱ kúú iin trampa; na̱ sáki̱ʼvi ku̱a̱chi inkana”.
nwtsty video xíʼin na̱ʼná
Yu̱u̱ ña̱ molino
Xi̱xiniñúʼuna yu̱u̱ ña̱ molino ña̱ va̱ʼa ndikona ña̱ʼa á ña̱ tavána aceite tí aceituna. Sava ña̱ yu̱u̱ yóʼo válíña ta kivi sakanda̱ iin na̱ yivíña, soo savaña náʼnuníña ta iin kití kúú tí kivi sakanda̱ña. Ña̱ yu̱u̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n na̱ filisteo xíʼin ta̱ Sansón sakanda̱ra ki̱ʼva tá káa ña̱ va̱xi nu̱ú na̱ʼná yóʼo saá xi̱kaaña (Jue 16:21). Ña̱ molino ña̱ xi̱kachíñu tí kití xíʼin, su̱ví iinlá na̱ ñuu Israel níxiñúʼuña, chi xi̱xiniñúʼutu na̱ ñuu Roma ña̱yóʼo.
Yu̱u̱ káʼnu xíʼin yu̱u̱ loʼo
Ña̱ va̱ʼa sakanda̱na yu̱u̱ náʼnu ña̱ xíniñúʼu iin molino, xi̱xiniñúʼuna kití tá kúú tí burro. Ña̱yóʼo xi̱keʼéna ña̱ va̱ʼa ndikona ña̱ʼa á tí aceituna. Iin yu̱u̱ ña̱ káʼnu ña̱ xíniñúʼu molino ki̱ʼva 1.5 metro káʼnuña, ta kánuuña sa̱tá iin yu̱u̱ ña̱ káʼnuka nu̱ú ña̱yóʼo.
(Mateo 18:8, 9) Xa̱ʼa ña̱yóʼo, tá ndaʼún á xa̱ʼún sándákavaña yóʼó, kaʼndaña ta sakanaña; va̱ʼaníka tá kǒo iin ndaʼún á iin xa̱ʼún ta xa̱ún kutakún ndiʼi tiempo, nu̱ú ña̱ koo u̱vi̱ ndaʼún á u̱vi̱ xa̱ʼún ta ndiʼi-xa̱ʼún. 9 Ta saátu, tá nduchúnu̱ún sándákavaña yóʼó, taváña ta sakanaña; va̱ʼaníka tá kǒo iin nduchúnu̱ún soo xa̱ún kutakún ndiʼi tiempo, nu̱úka ña̱ kúúmiíún u̱vi̱ saá nduchúnu̱ún ta ndiʼi-xa̱ʼún ti̱xin ña̱ Gehena.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Mt 18:9
Gehena: Ña̱ tu̱ʼun yóʼo tu̱ʼun hebreo kúúña ta ki̱taña ti̱xin ña̱ tu̱ʼun geh Hinnóm, ta ña̱yóʼo kúni̱ kachiña “valle de Hinón”. Ña̱yóʼo kíndooña chí sur, xíʼin chí suroeste, ña̱ ñuu Jerusalén (koto ña̱ sgd, sección 16, mapa “Jerusalén xíʼin ñuu ña̱ íyo yatin”). Tá tiempo ta̱ Jesús, nu̱ú xi̱xaʼmina mi̱ʼí ni̱xi̱yo ña̱yóʼo, xa̱ʼa ña̱yóʼo ña̱ tu̱ʼun “Gehena” ndákiʼinña nu̱ú ña̱ ndiʼi-xa̱ʼa na̱ yiví ta kǒo ndatakukana.
(Mateo 18:10) Ndakaʼánndó ña̱ kǒo ka̱ʼa̱nndó ña̱ va̱ása va̱ʼa xa̱ʼa ni iin na̱yóʼo; saáchi na̱ ángel na̱ ndáa ndóʼó íyona nu̱ú yivái̱ chí ndiví.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Mt 18:10
íyona nu̱ú yivái̱ chí ndiví: Á “va̱ʼa xa̱a̱na nu̱ú yivái̱”. Iinlá na̱ ángel kúú na̱ kivi kuni nu̱ú Ndióxi̱, chi xa̱a̱ miíra táxi ña̱ kivi kunina nu̱úra (Éx 33:20).
w10-S 1/11 pág. 16
Nda̱saa chíndeé táʼan na̱ ángel xíʼinyó
Saátu ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa na̱ ángel ña̱ nda̱kiʼinna iin chiñu ña̱ chindeé táʼanna xíʼin na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱ ña̱ va̱ʼa xa̱a̱na koona migora. Xa̱ʼa ña̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼin na̱ discípulora ña̱ ná kǒo sandákava-ini ni iin na̱ hermano, chi na̱yóʼo kúúmiína ‘ángel na̱ ndáañaʼá ta íyona nu̱ú yivára chí ndivíʼ (Mateo 18:10). Su̱ví ña̱yóʼo kúni̱ kachiña ña̱ iin iin na̱ ndásakáʼnuñaʼá kúúmiína iin ángel na̱ ndáañaʼá. Chi ña̱yóʼo kúni̱ kachiña ña̱ ndíʼi̱ní-ini na̱ ángel xa̱ʼa na̱ ndixa ndásakáʼnu Ndióxi̱.
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Mateo 18:21, 22) Tasaá ku̱yatin ta̱ Pedro ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra: “Táta, ¿nda̱saa yichi̱ xíniñúʼu koi̱ ña̱ káʼnu-ini xa̱ʼa na̱ ñanii̱ tá ni̱ki̱ʼvina ku̱a̱chi nu̱úi̱? ¿Á nda̱a̱ u̱xa̱ yichi̱?”. 22 Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra: “Va̱ása káʼi̱n xíʼún: Nda̱a̱ u̱xa̱ yichi̱, chi: Nda̱a̱ u̱ni̱ xiko u̱xu̱ xíʼin u̱xa̱ yichi̱ keʼúnña.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Mt 18:22
u̱ni̱ xiko u̱xu̱ xíʼin u̱xa̱ yichi̱: Ña̱yóʼo kúni̱ kachiña “u̱ni̱ xiko u̱xu̱ yichi ña̱ u̱xa̱”. Ña̱yóʼo tu̱ʼun griego kúúña ta sana kúni̱ kachiña “u̱ni̱ xiko u̱xu̱ ta inka u̱xa̱” (77 yichi̱) á 490 yichi̱. Ta va̱xitu táʼan ña̱yóʼo nu̱ú ña̱ naní Septuaginta nu̱ú Génesis 4:24 “u̱ni̱ xiko u̱xu̱ ta inka u̱xa̱ yichi̱”. Ta ña̱yóʼo ku̱a̱ʼání yichi̱ káʼa̱nna ña̱ número u̱xa̱ kúni̱ kachiña, ndiʼi tiempo á kǒo iin tiempo ña̱ ndiʼiña. Tá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pedro xa̱ʼa ña̱yóʼo ta̱ Jesús ku̱a̱ʼáka nda̱saaraña ta xíʼin ña̱yóʼo ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ ndiʼi tiempo xíniñúʼu kooyó ña̱ káʼnu-ini xa̱ʼa ndiʼina. Ta ña̱ tutu Talmud Babilonio (Yoma 86b) káchiña: “Tá iin na̱ yiví ni̱kiʼvina ku̱a̱chi nu̱ú inkana, íyona ña̱ káʼnu–ini xa̱ʼana ña̱ yichi nu̱ú, tá xa̱a̱ u̱vi̱ yichi̱ ni̱ki̱ʼvina ku̱a̱chi nu̱úna, íyona ña̱ káʼnú-ini xa̱ʼana, tá xa̱a̱ u̱ni̱ yichi̱ ni̱ki̱ʼvina ku̱a̱chi nu̱úna, íyona ña̱ káʼnu-ini xa̱ʼana, tá xa̱a̱ ku̱mí yichi̱ ni̱ki̱ʼvina ku̱a̱chi nu̱úna, va̱ása íyokana ña̱ káʼnu-ini xa̱ʼana”.
(Mateo 19:7) Na̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra: “Tá saá, ¿nda̱chun ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Moisés ña̱ xíniñúʼu taxina iin certificado ña̱ sa̱ndákoona ñá síʼína?”.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Mt 19:7
certificado ña̱ sa̱ndákoona ñá síʼína: Ña̱ ley xi̱ka̱ʼa̱nña xíʼin na̱ kúni̱ sandákoo ñá síʼína ña̱ xíniñúʼu keʼéna iin tutu nu̱ú xi̱xiniñúʼu ka̱ʼa̱nna xíʼin na̱ xi̱ku̱aʼa xa̱ʼa ña̱yóʼo. Ta ña̱yóʼo xi̱taxiña tiempo ndaʼa̱na ña̱ vií va̱ʼa ndakanixi̱nína xa̱ʼa ña̱yóʼo. Ña̱ ley yóʼo ni̱xi̱yoña xa̱ʼa ña̱ va̱ása kama sandákoo táʼan na̱ yiví, ta saátu chi̱ndeé táʼanña xíʼin ná ñaʼá (Dt 24:1). Soo tá tiempo ta̱ Jesús, na̱ su̱tu̱ va̱ása níxi̱ka̱ʼa̱nna tá iinna kúni̱na sandákoo táʼanna xíʼin na̱ ti̱ndaʼa̱na xíʼin. Ta̱ Josefo iin ta̱ xi̱kaʼvi xa̱ʼa na̱ judío tá siglo nu̱ú, ta̱yóʼo xi̱kuura fariseo ta sa̱ndákoora ñá síʼíra, ta ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ kiviva taʼví táʼanna nda̱a̱ ndáaka xa̱ʼa ña̱ kúni̱ miína “ta nu̱ú na̱ ta̱a íyo ku̱a̱ʼání xa̱ʼa ña̱ kivi sandákoo táʼanna xíʼin ñá síʼína”.
nwtsty video xíʼin na̱ʼná
Certificado ña̱ sa̱ndákoona ñá síʼína
Ña̱ certificado ña̱ sándákoona ñá síʼína, ña̱ ni̱xi̱yo tá ku̱i̱ya 71 á 72 ña̱ tiempo vitin, tu̱ʼun arameo ni̱ka̱ʼyi̱ña. Ta nda̱táʼannaña chí norte ña̱ uadi Murabbaat, chí nu̱ú xi̱ya̱ʼa ti̱kui̱í nu̱ú ñuʼú yi̱chí ña̱ ñuu Judea. Nu̱ú ña̱yóʼo káʼa̱nña tá ku̱i̱ya̱ i̱ñu̱ ña̱ ka̱nitáʼan na̱ judío, ta̱ José, se̱ʼe ta̱ Naqsán, ta̱ ni̱xi̱yo chí ñuu Masada, sa̱ndákoora ñá síʼíra ñá Míriam, se̱ʼe ta̱ Jonatán.
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Mateo 18:18-35) “Míí ña̱ nda̱a̱ káʼi̱n xíʼinndó: Ta ndiʼi ña̱ʼa ná katúnndó nu̱ú ñuʼú yóʼo, katúnña chí ndiví, ta ndiʼi ña̱ʼa ña̱ ná ndaxínndó nu̱ú ñuʼú yóʼo nda̱xínña chí ndiví. 19 Tuku káʼi̱n xíʼinndó: Tá u̱vi̱ndó káʼa̱nndó ña̱ ndukúndó iin ña̱ʼa nu̱ú Ndióxi̱, taxivaraña ndaʼa̱ndó. 20 Saáchi nu̱ú íyo u̱vi̱na á u̱ni̱na ña̱ káʼa̱nna xa̱ʼa ki̱vi̱i̱, kán íyoi̱ xíʼinna”. 21 Tasaá ku̱yatin ta̱ Pedro ta ni̱ka̱ʼa̱nra: “Táta, ¿nda̱saa yichi̱ xíniñúʼu koi̱ ña̱ káʼnu-ini xa̱ʼa na̱ ñanii̱ tá ni̱ki̱ʼvina ku̱a̱chi nu̱úi̱? ¿Á nda̱a̱ u̱xa̱ yichi̱?”. 22 Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra: “Va̱ása káʼi̱n xíʼún: Nda̱a̱ u̱xa̱ yichi̱, chi: Nda̱a̱ u̱ni̱ xiko u̱xu̱ xíʼin u̱xa̱ yichi keʼúnña. 23 ”Xa̱ʼa ña̱yóʼo ña̱ Reino Ndióxi̱ íyoña táki̱ʼva íyo iin ta̱ kúú rey, ta ta̱yóʼo xi̱kuni̱ra kunda̱a̱-inira xa̱ʼa chiñu ña̱ kéʼé na̱ káchíñu nu̱úra. 24 Tá ki̱xaʼára kéʼéra ña̱yóʼo, ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ ná ka̱nana iin ta̱ nísáká nu̱úra, ta̱ ta̱a yóʼo ki̱ʼva u̱xu̱ mil talento [=60,000,000 ña̱ denario] nísákára. 25 Soo ta̱yóʼo kǒo xu̱ʼún kúúmiíra ña̱ chaʼvíra nu̱úra, xa̱ʼa ña̱yóʼo ta̱ rey ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ ná xi̱kóna miíra xíʼin ñá síʼíra xíʼin na̱ va̱lí se̱ʼera ta xíʼin ndiʼi ña̱ kúúmiíra ña̱ va̱ʼa chaʼvíra nu̱ú ta̱ rey. 26 Xa̱ʼa ña̱yóʼo ta̱ nísáká nu̱úra nda̱kavara nda̱a̱ nu̱ú ñuʼú ta̱ xi̱kuxítíra nu̱ú ta̱ rey ta ni̱ka̱ʼa̱nra: ‘Kundatu loʼún yi̱ʼi̱ tasaá chaʼvíi̱ ndiʼi ña̱ nísákái̱ nu̱únʼ. 27 Xa̱ʼa ña̱yóʼo, ta̱ rey ku̱ndáʼvi-inira xi̱nirara ta ta̱xira ku̱a̱ʼa̱nra ta ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ va̱ása xíniñúʼu chaʼvira nu̱úra. 28 Soo ta̱ káchíñu nu̱ú ta̱ rey yóʼo ki̱tara ku̱a̱ʼa̱nra ta nda̱kutáʼanra xíʼin inka ta̱ káchíñu nu̱ú ta̱ rey, ta ta̱yóʼo nísákára iin ciento denario nu̱úra; ta ti̱inrara ta ku̱ʼníra su̱kún ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra: ‘Chaʼvi ña̱ nísákáún nu̱úi̱ʼ. 29 Ta̱ nísáká yóʼo xi̱kuxítíra ta ni̱ka̱ʼa̱nra: ‘Kundatu loʼún yi̱ʼi̱ tasaá chaʼvíi̱ ndiʼi ña̱ nísákái̱ nu̱únʼ. 30 Soo ta̱yóʼo va̱ása níkandíxara ta ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ ná chika̱a̱nara ini veʼeka̱a nda̱a̱ ná chaʼvíra ndiʼi ña̱ nísákára. 31 Xa̱ʼa ña̱yóʼo tá xi̱ni na̱ inka, ku̱suchíní-inina ta ni̱xa̱ʼa̱nna ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼin ta̱ rey xa̱ʼa ndiʼi ña̱ ku̱u. 32 Xa̱ʼa ña̱yóʼo ni̱sa̱a̱ní ta̱ rey ta ni̱ka̱ʼa̱nra ña ná kanana ta̱ nísáká nu̱úra ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra: ‘Su̱ví ta̱a va̱ʼa kúún, chi yi̱ʼi̱ ni̱xi̱yoi̱ ña̱ káʼnu-ini xa̱ʼún, tá ni̱ka̱ʼún xíʼi̱n ña̱ koi̱ ña̱ káʼnu-ini xa̱ʼún. 33 ¿Á su̱ví saá xíniñúʼu keʼún xíʼin ta̱ nísáká nu̱ún, ña̱ xíniñúʼu koún ña̱ káʼnu-ini xa̱ʼara, táki̱ʼva ke̱ʼíi̱ xíʼún?ʼ. 34 Xa̱ʼa ña̱yóʼo ni̱sa̱a̱ní ta̱ rey ta ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ ná chika̱a̱nara ini veʼeka̱a nda̱a̱ ná chaʼvira ndiʼi ña̱ nísákára. 35 Ta saá keʼé yivái̱ ta̱ íyo chí ndiví xíʼinndó tá kǒo íyondó ña̱ káʼnu-ini xa̱ʼa inkana xíʼin ndiʼi níma̱ndó”.