Referencia Ña̱ Kéʼé na̱ Ndásakáʼnu Ndióxi̱ Tutu nu̱ú Va̱xi ña̱ Keʼéyó Reunión
2-8 TÍ ABRIL
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | MATEO 26
“Ña̱ʼa ña̱ inkáchi kítáʼan Pascua xíʼin Conmemoración xíʼin ña̱ʼa ña̱ va̱ása kítáʼanña”
(Mateo 26:17-20) Tá ki̱vi̱ nu̱ú, ña̱ kuxuna ña̱ si̱táva̱ʼa ña̱ kǒo níxiyá ki̱xi na̱ discípulo ta ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼin ta̱ Jesús: “¿Míí kúni̱ún ná ndasaviíndi̱ ña̱ va̱ʼa kuxún ña̱ pascua?”. 18 Ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Kuaʼánndó chí ñuu kán nu̱ú iin ta̱a ta ka̱ʼa̱nndó xíʼinra: Ta̱ Maestro káchira: ‘Xa̱a̱ ku̱yatin tiempo ña̱ kuvii̱; ná keʼíi̱ pascua xíʼin na̱ discípuloi̱ ini veʼúnʼ”. 19 Ta na̱ discípulo ke̱ʼéna táki̱ʼva ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼinna, ta ndasaviína ndiʼi ña̱ʼa ña̱ va̱ʼa koo ña̱ pascua. 20 Tá xa̱a̱ ku̱ñu̱ú xa̱a̱ kán íyora xíʼin na̱ u̱xu̱ u̱vi̱ discípulora nu̱ú mesa.
nwtsty video xíʼin na̱ʼná
Cena ta̱ Jesús
Ña̱yóʼo kúú ña̱ xi̱xiniñúʼuna kuxuna ña̱ va̱ʼa koo pascua: 1) ndikachi tí yátan (va̱ása xíniñúʼu taʼnu ni iin lekerí), 2) si̱táva̱ʼa ña̱ kǒo yuxa̱n iyá kúúmií, ta ña̱ 3) verdura yo̱va̱ (Éx 12:5, 8; Nú 9:11). Ña̱ Misná káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ verdura yo̱va̱ yóʼo sana kivi kooña ña̱ lechuga, ña̱ achicoria, ña̱ escarola, ña̱ berro á ña̱ diente de león, ta ña̱yóʼo xi̱sandákaʼánña na̱ ñuu Israel xa̱ʼa ndiʼi ña̱ ni̱xo̱ʼvi̱na chí ñuu Egipto. Ta̱ Jesús xi̱niñúʼura ña̱ si̱táva̱ʼa ña̱ kǒo yuxa̱n iyá kúúmií ña̱ nda̱kiʼinña nu̱ú ku̱ñura ña̱ kǒo ku̱a̱chi kúúmií (Mt 26:26). Ta̱ apóstol Pablo chi̱táʼanra ta̱ Jesús xíʼin iin tí ndikachi ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra ña̱ naníra ‘ta̱ kúú pascuayóʼ (1Co 5:7). Tá siglo nu̱ú xi̱taxituna 4) vino tá xi̱xiyo ña̱ cena yóʼo. Ta̱ Jesús xi̱niñúʼura tá vino ñá nda̱kiʼinrá nu̱ú ni̱i̱ra tá ni̱xi̱ʼi̱ra xa̱ʼayó (Mt 26:27, 28).
(Mateo 26:26) Tá xíxina, ta̱ Jesús ki̱ʼinra iin si̱táva̱ʼa, tándi̱ʼi ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin Ndióxi̱, ta ta̱ʼvíraña ta ta̱xiraña ndaʼa̱ na̱ discípulo, ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Kiʼinndóña, kuxundóña. Ña̱yóʼo nda̱kiʼin nu̱ú ku̱ñui̱”.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Mt 26:26
nda̱kiʼin: Ña̱ tu̱ʼun griego estín (lit.: “kúú”) kivitu ka̱ʼa̱nyó xíʼinña “nda̱kiʼin, kúni̱ kachiña”. Saá na̱kunda̱a̱-ini na̱ apóstol xíʼin ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús tá ñu̱ú saá, saáchi xi̱nina u̱vi̱ saá ña̱yóʼo: xi̱nina ku̱ñu ta̱ Jesús ña̱ kǒo ku̱a̱chi kúúmií ta xi̱nituna si̱táva̱ʼa ña̱ kǒo yuxa̱n iyá kúúmií. Xa̱ʼa ña̱yóʼo su̱ví kuñu ta̱ Jesús nítaxira kuxuna chi si̱táva̱ʼa ta̱xira xi̱xina. Ta ña̱ tu̱ʼun yóʼo kúú ña̱ xíniñúʼuna nu̱ú Mateo 12:7, ta inka Biblia xíniñúʼuna ña̱ tu̱ʼun “nda̱kiʼin”.
(Mateo 26:27, 28) Ta saátu, ki̱ʼinra iin copa, ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin Ndióxi̱, saáví ta̱xiraña ndaʼa̱na, ta káchira xíʼinna: “Ndiʼindó, koʼondó copa yóʼo; 28 chi ña̱yóʼo kúni̱ kachiña ‘trato ña̱ chikai̱ xíʼin ni̱íi̱ʼ, ña̱ ku̱i̱ta̱ xa̱ʼa ku̱a̱ʼání na̱ yiví ña̱ va̱ʼa ndoo ku̱a̱china.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Mt 26:28
trato ña̱ chikai̱ xíʼin ni̱íi̱: Xa̱ʼa ña̱ ni̱xi̱ʼi̱ ta̱ Jesús kúú ña̱ íyo ña̱ pacto xa̱á ña̱ kúúmií Jehová xíʼin na̱ ku̱ʼu̱n chí ndiví (Heb 8:10). Ña̱ tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús yóʼo inkáchi íyoña xíʼin tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Moisés xíʼin na̱ ñuu Israel tá ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa pacto ña̱ ley xíʼinna chí yuku̱ Sinaí (Éx 24:8; Heb 9:19-21). Ni̱i̱ tí si̱ndi̱ki̱ xíʼin ni̱i̱ tí ti̱xúʼu kúú ña̱ xi̱niñúʼuna ña̱ va̱ʼa ni̱xi̱yo pacto ña̱ ke̱ʼé Ndióxi̱ xíʼin na̱ ñuu Israel. Ta saátu íyo ña̱ ke̱ʼé ta̱ Jesús chi xi̱niñúʼura ni̱i̱ra ña̱ va̱ʼa ki̱xaʼá iin pacto xa̱á ña̱ ke̱ʼé Jehová xíʼin na̱ Israel espiritual ta ña̱yóʼo ki̱xaʼáña tá Pentecostés ña̱ ku̱i̱ya̱ 33 tiempo vitin (Heb 9:14, 15).
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ chindeé miíyó
(Mateo 26:17) Tá ki̱vi̱ nu̱ú ña̱ kuxuna ña̱ si̱táva̱ʼa ña̱ kǒo níxiyá na̱ discípulo ki̱xa̱a̱na ta ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼin ta̱ Jesús: “¿Míí kúni̱ún ná ndasaviíndi̱ ña̱ va̱ʼa kuxún ña̱ pascua?”.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Mt 26:17
Tá ki̱vi̱ nu̱ú ña̱ kuxuna ña̱ si̱táva̱ʼa ña̱ kǒo níxiyá: Vikó ña̱ si̱táva̱ʼa ña̱ kǒo níxiyá kíxaʼáña 15 tí nisán ta u̱xa̱ ki̱vi̱ xi̱xiyoña. Siʼnaka ña̱ Pascua xi̱xiyo, chi xi̱xiyoña 14 tí nisán (koto sgd, sección 19). Soo xa̱ʼa ña̱ xa̱a̱ yatinní ndíku̱n táʼanña, tá tiempo ta̱ Jesús u̱na̱ saá ki̱vi̱ yóʼo xi̱ka̱ʼa̱nna xíʼinña (nda̱a̱ ña̱ ki̱vi̱ 14 tí nisán) “vikó ña̱ si̱táva̱ʼa ña̱ kǒo níxiyá” (Lu 22:1). Nu̱ú va̱xi ña̱ tu̱ʼun “Tá ki̱vi̱ nu̱ú ña̱” kivitu ka̱ʼa̱nyó xíʼinña “Tá ki̱vi̱ ña̱ kúma̱níka”. Nu̱ú Juan 1:15, 30, ña̱ tu̱ʼun griego ña̱ xíniñúʼuna xíʼin ña̱ tu̱ʼun “nu̱ú” [prótos] kivi ka̱ʼa̱nyó xíʼinña “kúma̱níka” tá kúú nu̱ú ña̱yóʼo: “ni̱xi̱yora tá kúma̱níka [prótos] koo yi̱ʼi̱”. Xa̱ʼa ña̱yóʼo xa̱a̱ kúnda̱a̱-iniyó ndáaña kúni̱ kachiña ña̱ tu̱ʼun griego saátu xa̱a̱ kúnda̱a̱-iniyó ña̱ xi̱keʼé na̱ judío, kúnda̱a̱-iniyó ña̱ 13 tí nisán kúú ña̱ ni̱nda̱ka̱tu̱ʼun ña̱ discípulo ta̱ Jesús. Ki̱vi̱ yóʼo kúú ña̱ nda̱savií na̱ discípulo ña̱ʼa ña̱ koo ña̱ pascua, ni̱xi̱yoña tá xa̱a̱ ku̱a̱ʼa̱n kúna̱a, tá ki̱xaʼá ña̱ 14 tí nisán (Mr 14:16, 17).
(Mateo 26:39) Ta saá ku̱xikákara ta xi̱kuxitíra nda̱a̱ nu̱ú ñuʼú xákundáʼvira nu̱ú yivára ta̱ ni̱ka̱ʼa̱nra: “Yivá miíi̱, tá kúni̱ún, sakutaʼa copa yóʼo sa̱tái̱. Soo ná koo ña̱ kúni̱ miíún, su̱víka ña̱ kúni̱ yi̱ʼi̱”.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Mt 26:39
sakutaʼa copa yóʼo sa̱tái̱: Nuú ña̱ Biblia ku̱a̱ʼání yichi̱ xíniñúʼuna ña̱ tu̱ʼun copa ña̱ káʼa̱nna xa̱ʼa ña̱ kúni̱ Ndióxi̱ á xa̱ʼa chiñu ña̱ táxi Ndióxi̱ ndaʼa̱ iin na yiví. Iin ña̱ xi̱ndíʼiní-ini ta̱ Jesús xa̱ʼa kúú ña̱ kuyaku̱a̱ ki̱vi̱ Ndióxi̱ xa̱ʼa ña̱ kaʼnínara chi ni̱ka̱ʼa̱nna xa̱ʼara ña̱ kúúra iin ta̱a ta̱ káʼa̱n ndi̱va̱ʼa ta va̱ása va̱ʼa ta̱a kúúra. Xa̱ʼa ña̱yóʼo kúú ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ ná sakutaʼa Ndióxi̱ “copa” yóʼo nu̱úra.
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Mateo 26:1-19) Soo vitin tá xa̱a̱ ndi̱ʼi ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús ña̱yóʼo, ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ discípulora: 2 “Xíni̱vandó ña̱ ndáa u̱vi̱ ki̱vi̱ kúma̱ní ña̱ koo ña̱ pascua, ta se̱ʼe ta̱ ta̱a tiinnara ña̱ katikaanara ndaʼa̱ yitu̱n”. 3 Tasaá nda̱kutáʼan na̱ su̱tu̱ náʼnu xíʼin na̱ xi̱ku̱aʼa chí yéʼé ta̱ su̱tu̱ káʼnu ta̱ naní Caifás, 4 ta ki̱xaʼána káʼa̱nna xíʼin táʼanna ndáaña kivi keʼéna ña̱ va̱ʼa kaʼnínara. 5 Soo ni̱ka̱ʼa̱nna: “Va̱ása keʼéyó ña̱yóʼo vitin chi íyo vikó ta ku̱a̱ʼání na̱ yiví kuni ta sa̱a̱na xíʼinyó”. 6 Ta̱ Jesús ndíka̱a̱ra chí Betania veʼe ta̱ Simón ta̱ kúúmií kue̱ʼe̱ ña̱ lepra, 7 ta ku̱yatin iin ñaʼá ta níʼiñá iin caja loʼo ña̱ yu̱u̱ alabastro nu̱ú ñúʼu aceite tá xáʼa̱n támi ta yáʼvinírá ta chi̱ka̱a̱ñárá xi̱níra tá íyora nu̱ú mesa. 8 Tá xi̱ni na̱ discípulora ña̱ kéʼéñá ña̱yóʼo ni̱sa̱a̱nína ta ni̱ka̱ʼa̱nna: “¿Nda̱chun sisikíndórá? 9 Chi táyóʼo kiviva xi̱kóyórá ta ku̱a̱ʼání xu̱ʼún kiʼinyó xa̱ʼará ta taxiyóña ndaʼa̱ na̱ ndáʼvi”. 10 Tá ki̱ʼin ta̱ Jesús kuenta xíʼin ña̱ kéʼéna ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “¿Nda̱chun kéʼéndó ñá ñaʼá yóʼo? chi iin ña̱ va̱ʼaníva ke̱ʼéñá xíʼi̱n. 11 Chi na̱ ndáʼvi ndiʼi tiempo íyona xíʼinndó soo yi̱ʼi̱ su̱ví ndiʼi tiempo koi̱ xíʼinndó. 12 Ñá ñaʼá yóʼo chi̱ka̱a̱ñá aceite ku̱ñui̱, xa̱ʼa ña̱ nduxui̱n. 13 Mií ña̱ ndixa káʼi̱n xíʼinndó: Nda̱a̱ ndáaka mií ná natúʼunna xa̱ʼa Ndióxi̱ ña̱ iníísaá ñuyǐví, ka̱ʼa̱ntuna xa̱ʼa ña̱ ke̱ʼé ñá ñaʼá yóʼo ña̱ va̱ʼa ndakaʼánna xa̱ʼañá”. 14 Ti̱xin na̱ u̱xu̱ u̱vi̱, ki̱ta ta̱ naní Judas Iscariote, ni̱xa̱ʼa̱nra nu̱ú na̱ su̱tu̱ náʼnu 15 ta káchira: “¿Ndáaña taxindó ndaʼíi̱ tá ná taxii̱ra ndaʼa̱ndó?”. Ni̱ka̱ʼa̱nna taxina o̱ko̱ u̱xu̱ xu̱ʼún ña̱ plata. 16 Xa̱ʼa ña̱yóʼo ki̱xaʼára ndúkúra ndáa ki̱ʼva keʼéra ña̱ va̱ʼa xikórara. 17 Tá ki̱vi̱ nu̱ú ña̱ kuxuna ña̱ si̱táva̱ʼa ña̱ kǒo níxiyá na̱ discípulo ki̱xa̱a̱na ta ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼin ta̱ Jesús: “¿Míí kúni̱ún ná ndasaviíndi̱ ña̱ va̱ʼa kuxún ña̱ pascua?”. 18 Ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Kuaʼánndó chí ñuu kán nu̱ú iin ta̱a ta ka̱ʼa̱nndó xíʼinra: Ta̱ Maestro káchira: ‘Xa̱a̱ ku̱yatin tiempo ña̱ kuvii̱; ná keʼíi̱ pascua xíʼin na̱ discípuloi̱ ini veʼúnʼ”. 19 Ta na̱ discípulo ke̱ʼéna táki̱ʼva ni̱ka̱ʼa̱n ta Jesús xíʼinna, ta ndasaviína ndiʼi ña̱ʼa ña̱ kivi koo ña̱ pascua.
9-15 TÍ ABRIL
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | MATEO 27-28
“Kúaʼanndó ta sanáʼa̱ndó na̱ yiví: ¿nda̱chun, ndáa míí ta nda̱saa keʼéyóña?”
(Mateo 28:18) Ta ku̱yatin ta̱ Jesús ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Ta̱xina chiñu ndaʼíi̱ ña̱ kuisochíñui̱ xíʼin ndiʼi ña̱ íyo chí ndiví xíʼin ndiʼi ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú.
w04–S 1/7 pág. 8 párr. 4
‘Ta sanáʼa̱ndóna, ña̱ ná kundiku̱nna yi̱ʼi̱ʼ
4 Ta̱ Jesús ndísochíñura xíʼin na̱ congregación, ta ki̱xaʼára kéʼéra ña̱yóʼo nani tá xándachíñura ti̱xin ña̱ Reino Ndióxi̱ tá ku̱i̱ya̱ 1914, chi saá kúú ña ki̱xaʼá xa̱ʼa ña̱ Reino yóʼo (Colosenses 1:13; Revelación [Apocalipsis] 11:15). Xa̱ʼa ña̱ kúúra arcángel ndísochíñura xíʼin millón na̱ ángel (1 Tesalonicenses 4:16; 1 Pedro 3:22; Revelación 19:14-16). Mií yivára ta̱xi chiñu ndaʼa̱ra ña̱ sandiʼi-xa̱ʼara ndiʼi ña̱ chíñu íyo ñuyǐví yóʼo saátu na̱ kǒo kéʼé ña̱ kúni̱ Ndióxi̱ (1 Corintios 15:24-26; Efesios 1:20-23). Su̱ví nda̱saa na̱ táku xándachíñu ta̱ Cristo nu̱ú, chi kúútura “juez na̱ táku xíʼin na̱ ni̱xi̱ʼi̱” ta kúúmiíra ndée ña̱ va̱ʼa sandátakura na̱ ni̱xi̱ʼi̱ (Hechos 10:42; Juan 5:26-28). Xíʼin ña̱yóʼo na̱kunda̱a̱-iniyó ña̱ xíniñúʼuní chindáyáʼviyó ña̱ káʼa̱nra chi iin chiñu káʼnuní kúúmiíra. Xa̱ʼa ña̱yóʼo ná ixato̱ʼóyóra ta keʼéyó ña̱ káʼa̱nra xíʼinyó tá kúú ña̱ ‘ku̱ʼu̱nyó sanáʼa̱yó na̱ yivíʼ.
(Mateo 28:19) Kuaʼánndó nu̱ú ndiʼi na̱ yiví ña̱ iníísaá ñuyǐví ta sanáʼa̱ndóna, ña̱ ná kundiku̱nna yi̱ʼi̱, ta ná ndakuchina xíʼin ki̱vi̱ yiváyó xíʼin ki̱vi̱ se̱ʼera tasaá xíʼin ki̱vi̱ espíritu santo,
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Mt 28:19
ta sanáʼa̱ndóna, ña̱ ná kundiku̱nna yi̱ʼi̱: Ña̱ tu̱ʼun griego matheteúo kúni̱ kachiña “sanáʼa̱yó iin na̱ yiví ña̱ xa̱a̱na koona iin discípulo” (chitáʼanña xíʼin ña̱ káʼa̱n Mt 13:52, yóʼo káʼa̱nña “na̱ sa̱kuaʼa”). Ña̱ tu̱ʼun sandakuchi xíʼin ña̱ tu̱ʼun sanáʼa̱ kúni̱ kachiña saxi̱nuyó chiñu ña̱ kúúmiíyó ña̱ ndukúyó na̱ kundiku̱n ta̱ Jesús.
ndiʼi na̱ yiví ña̱ iníísaá ñuyǐví: Tá nda̱a̱ táki̱ʼva íyo miíña ná ka̱ʼa̱nyó xíʼinña kúni̱ kachiña “ndiʼi na̱ ñuu”, soo xíʼin ña̱ káʼa̱nña kúnda̱a̱-iniyó ña̱ ndiʼi na̱ yiví na̱ íyo iníísaá ñuyǐví káʼa̱nña xa̱ʼa. Ña̱ tu̱ʼun griego, tá káʼa̱nña xa̱ʼa ña̱ sandakuchina xíniñúʼuna iin tu̱ʼun masculino ta ña̱yóʼo xa̱ʼa na̱ yiví káʼa̱nña, su̱ví xa̱ʼa ñuu káʼa̱nña, soo ña̱ tu̱ʼun griego kúúña iin sustantivo ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa u̱vi̱ saáña. Ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xa̱ʼa ña̱ ku̱ʼu̱nna sanáʼa̱na “ndiʼi na̱ yiví na̱ íyo iníísaá ñuyǐví” iin ña̱ xa̱á kúúña. Tu̱ʼun Ndióxi̱ káʼa̱nña tá kúma̱níka kaka ta̱ Jesús natúʼunra, na̱ va̱ása kúú judío va̱ʼa xi̱xa̱ʼa̱nna xi̱ndasakáʼnuna Ndióxi̱ xíʼin na̱ ñuu Israel (1Re 8:41-43). Soo xa̱ʼa ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼin na̱ discípulora ña̱ xíniñúʼu natúʼunna xíʼin ndiʼi na̱ va̱ása kúú judío, ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ xíniñúʼu natúʼunna xíʼin ndiʼi na̱ yiví ña̱ iníísaá ñuyǐví (Mt 10:1, 5-7; Rev 7:9).
(Mateo 28:20) ta sanáʼa̱ndóna ná keʼéna ndiʼi ña̱ káʼi̱n xíʼinndó. Ta kotondó, íyoi̱ xíʼinndó ndiʼi tiempo nda̱a̱ ná ndiʼi-xa̱ʼa ñuyǐví”.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Mt 28:20
sanáʼa̱ndóna: Ña̱ tu̱ʼun griego ña̱ káʼa̱nna xíʼin “sánáʼa̱” ku̱a̱ʼá ña̱ʼa káʼa̱nña xa̱ʼa chi kúni̱ kachiña taxina yichi̱ nu̱ú iinna, ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa iin ña̱ʼa, ka̱ʼa̱nna nda̱chun kúú ña̱ káʼa̱nna saá, ta taxina prueba xa̱ʼa ña̱ káʼa̱nna (koto nota ña̱ káʼviyó nu̱ú Mt 3:1 xíʼin 4:23 nu̱ú ña̱ mwbr18.01). Ña̱ sanáʼa̱nna na̱ yiví keʼéna ndiʼi ña̱ʼa ku̱a̱ʼáva tiempo xíniñúʼu keʼéna ña̱yóʼo, chi xíniñúʼu sanáʼa̱nana ndiʼi ña̱ sa̱náʼa̱ ta̱ Jesús, chindeéna na̱ yiví ña̱ keʼéna ña̱ sákuaʼana ta chindeé táʼanna xíʼinna ña̱ kundiku̱nna yichi̱ ta̱ Jesús (Jn 13:17; Ef 4:21; 1Pe 2:21).
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ chindeé miíyó
(Mateo 27:51) Ta kotondó, ña̱ cortina ña̱ xi̱tikaa ini ña̱ templo ni̱ndatá savaña, ta ndeéní ni̱ta̱an, ta ña̱ yu̱u̱ náʼnu ni̱taʼvíña.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Mt 27:51
cortina: Ña̱ cortina yóʼo ni̱ki̱kúnaña ta nda̱táʼviña ña̱ Santo xíʼin ña̱ Santísimo. Na̱ judío, xi̱ka̱ʼa̱nna ña̱ ki̱ʼva 18 metro súkúnña, ta 9 metro ndíkaaña ta 7.4 centímetro kuikunña. Tá ni̱nda̱ta ma̱ʼñúña, Jehová ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ sáa̱ní-inira xínira na̱ xa̱ʼní se̱ʼera, ta saátu ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ nani tá tiempo saá kiviva ku̱ʼu̱n sava na̱ yiví koona chí ndiví (Heb 10:19, 20).
santuario: Ña̱ tu̱ʼun griego naós káʼanña xa̱ʼa mií veʼe ña̱ níndichi ma̱ʼñú, nu̱ú ni̱xi̱yó ña̱ Santo xíʼin ña̱ Santísimo.
(Mateo 28:7) Ta kamaní ku̱ʼu̱nndó ta ka̱ʼa̱nndó xíʼin na̱ discípulora ña̱ xa̱a̱ nda̱takura, ta kotondó, siʼnara ku̱a̱ʼa̱n nu̱úndó chí Galilea; kán kunindóra. Ta kotondó, chi ni̱ka̱ʼi̱nña xíʼinndó”.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Mt 28:7
ka̱ʼa̱nndó xíʼin na̱ discípulora ña̱ xa̱a̱ nda̱takura: Ná ñaʼá yóʼo kúú ná nu̱ú na̱kunda̱a̱-ini ña̱ xa̱a̱ nda̱taku ta̱ Jesús ta saátu nda̱kiʼinná chiñu ña̱ ku̱ʼu̱nná natúʼunná xíʼin na̱ discípulora xa̱ʼa ña̱yóʼo (Mt 28:2, 5, 7). Soo na̱ judío xi̱keʼéna iin ña̱ kǒo va̱xi nu̱ú Biblia, chi xi̱ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa ná ñaʼá ña̱ va̱ása kivi ku̱ʼu̱nná ka̱ʼa̱nná nu̱ú na̱ chíñu. Soo ta̱ ángel ta̱ chi̱ndaʼá Jehová chi̱ndayáʼviraná chi livíní iin chiñu ta̱xira ndaʼa̱ná.
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Mateo 27:38-54) Ta ka̱tikaana u̱vi̱ ta̱ kui̱ʼná síínra, iinra chí ndaʼa̱ kúaʼa ta inkara chí ndaʼa̱ yitin. 39 Ta na̱ yiví na̱ yáʼa kán káʼa̱n ndi̱vaʼana xíʼinra ta xíkó xi̱nína 40 ta káchina: “Yóʼó ta ni̱ka̱ʼa̱n ña̱ sandiʼi-xa̱ʼún ña̱ templo ta ti̱xin ña̱ u̱ni̱ ki̱vi̱ tuku sandaʼúnña, sakaku miíún, tá ndixa se̱ʼe Ndióxi̱ kúún, sanuu xíʼin miíún ndaʼa̱ tú yitu̱n”. 41 Ta saátu ke̱ʼé na̱ su̱tu̱ náʼnu xíʼin na̱ escriba xíʼin na̱ xi̱ku̱aʼa ki̱xaʼána kúsikíndaanara ta káʼa̱nna xíʼinra: 42 “Va̱ʼa sa̱kákura inka na̱ yiví; soo va̱ása kívi sákákura miíra. Ta̱yóʼo kúú rey na̱ ñuu Israel; ná nuura ndaʼa̱ yitu̱n ta kandíxandi̱ra. 43 Kándixaníra Ndióxi̱; ná sáka̱ku Ndióxi̱ miíra vitin tá ndixa kúʼvi̱-ini Ndióxi̱ xínirara chi miíra ni̱ka̱ʼa̱n ña̱yóʼo: ‘Se̱ʼe Ndióxi̱ kúi̱ʼ”. 44 Nda̱a̱ na̱ kui̱ʼná na̱ tíkaa síínra ki̱xaʼána káʼa̱nna ña̱ va̱ása va̱ʼa xíʼinra. 45 Ki̱ʼva ka̱a̱ u̱xu̱ u̱vi̱, iin saá nda̱a̱ ka̱a u̱ni̱ xi̱kuá ndeéní ku̱naa. 46 Tá xa̱a̱ kúyatin ka̱a u̱ni̱ xi̱kuá ta̱ Jesús iin ndée va̱ʼa ni̱ka̱ʼa̱nra: “É·li, É·li, ¿lá·ma sa·baj·thá·ni?”, ña̱yóʼo kúni̱ kachiña: “Ndióxi̱ miíi̱, Ndióxi̱ miíi̱, ¿nda̱chun sa̱ndákoún yi̱ʼi̱?”. 47 Tá xi̱niso̱ʼo sava na̱ ndíta kán ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra ki̱xaʼána káchina: “Ta̱ Elías kánara”. 48 Ta ndikún saá iin ta̱a xínura ni̱xa̱a̱ra ta chi̱ka̱a̱ra tá vino iyá nu̱ú iin ti̱ko̱to̱, ta chi̱nuúraña nu̱ú iin yitu̱n ta ki̱xaʼára táxirará koʼo ta̱ Jesús. 49 Soo na̱ inka ni̱ka̱ʼa̱nna: “Kǒo keʼúnra. Ná kotoyó á ndixa kixi ta̱ Elías ña̱ sakákurara”. [[Inka ta̱ ta̱a ki̱ʼinra iin yitu̱n tú síín nu̱ú ta ka̱niranú ti̱xin ta̱ Jesús, ta ki̱xaʼá kée ni̱i̱ xíʼin ti̱kui̱í.]] 50 Tasaá iin ka̱na koʼó ta̱ Jesús ta ni̱xi̱ʼi̱ra. 51 Ta kotondó, ña̱ cortina ña̱ xi̱tikaa ini ña̱ templo ni̱ndatá savaña, ta ndeéní ni̱ta̱an, ta ña̱ yu̱u̱ náʼnu ni̱taʼvíña. 52 Ta nu̱ú ni̱ndu̱xu̱n na̱ ni̱xi̱ʼi̱ nda̱kunaña ta ke̱e ku̱ñu na̱ ni̱xi̱ʼi̱ iniña 53 (tá xa̱a̱ nda̱taku ta̱ Jesús sava na̱ yiví ni̱xa̱a̱na nu̱ú ñúʼu na̱ ni̱xi̱ʼi̱ ta xi̱nina ña̱ ndóo kuñu na̱ ni̱xi̱ʼi̱ ta ni̱xa̱ʼanna chí ñuu), ta na̱túʼunnaña xíʼin na̱ yiví kán. 54 Soo ta̱ ndísochíñu xíʼin na̱ soldado xíʼin na̱ ndóo xíʼinra kán ña̱ ndáana ta̱ Jesús, tá xi̱nina ña̱ ndeéní táan, ni̱yi̱ʼvinína ta ni̱ka̱ʼa̱nna: “Ndixa se̱ʼe Ndióxi̱ xi̱kúúvara”.
16-22 TÍ ABRIL
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | MARCOS 1, 2
“Ndo̱o ndiʼi ku̱a̱chiún”
(Marcos 2:3-5) Ta ku̱mí na̱ ta̱a níʼina iin ta̱a ta va̱ása kívi kaka ki̱xa̱a̱ xíʼinna. 4 Soo xa̱ʼa ña̱ kǒo níkivi xa̱a̱na xíʼinra nda̱a̱ nu̱ú ndíka̱a̱ ta Jesús chi chútuní na̱ yiví, xu̱nana chí xi̱ní veʼe nu̱ú ndíka̱a̱ra, tá xa̱a̱ xu̱nana ta̱ ta̱a ta̱ kǒo kívi kaka yóʼo kánuura nu̱ú iin xi̱to ta sa̱nuunara. 5 Ta̱ Jesús na̱kunda̱a̱-inira ña̱ ndeéní kándíxana Ndióxi̱, ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ ta̱a ta̱ kǒo kívi kaka: “Se̱ʼe miíi̱ xa̱a̱ ndo̱o ndiʼi ku̱a̱chiún”.
jy-S pág. 67 párr. 3-5
“Ndo̱o ndiʼi ku̱a̱chiún”
Tá xíka ta̱ Jesús nátúʼunra, ki̱xa̱a̱ ku̱mí na̱ ta̱a xíʼin iin ta̱a ta̱ kǒo kívi kaka ta kánuura nu̱ú iin xi̱to ña̱ ná sandaʼá ta̱ Jesús ta̱ ta̱a yóʼo. Soo xa̱ʼa ña̱ chútúní ini veʼe va̱ása níkivi xa̱a̱na nda̱a̱ nu̱ú ndíka̱a̱ ta̱ Jesús (Marcos 2:4). Sana nda̱kavaníva-inina, soo ni saá chi̱ka̱a̱na ndée. Nda̱ana chí xi̱ní veʼe ta ke̱ʼéna iin ya̱vi̱ ta sa̱nuuna ta̱ ta̱a yóʼo ta kánuura nu̱ú iin xi̱to.
¿Á ni̱sa̱a̱ ta̱ Jesús xa̱ʼa ña̱ ke̱ʼéna ña̱yóʼo? Va̱ása. Xa̱ʼa ña̱ kándíxaní na̱ ta̱a yóʼo Ndióxi̱, ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ ta̱a yóʼo: “Xa̱a̱ ndo̱ova ku̱a̱chiún” (Mateo 9:2). Soo ¿á kivi koo ta̱ Jesús ña̱ káʼnu-ini xa̱ʼa ku̱a̱chi na̱ yiví? Na̱ escriba xíʼin na̱ fariseo káchina ña̱ va̱ása, ta ndákanixi̱nína ña̱yóʼo: “¿Nda̱chun káʼa̱n ta̱yóʼo saá? Ta̱ káʼa̱n ndi̱va̱ʼa kúúra. ¿Á su̱ví iinlá Ndióxi̱ kúú ta̱ kivi koo ña̱ káʼnu-ini xa̱ʼa ku̱a̱chiyó?” (Marcos 2:7).
Soo ta̱ Jesús, xa̱a̱ na̱kunda̱a̱-inira ña̱ ndákanixi̱ní na̱ ta̱a yóʼo, ta ni̱ka̱ʼa̱nra: “¿Nda̱chun ndákanixi̱níndó saá? ¿Ndáaña va̱ʼaka keʼéyó? ¿Ña̱ ka̱ʼa̱nyó xíʼin ta̱a ta̱ kǒo kívi kaka yóʼo, ‘xa̱a̱ ndo̱o ndiʼi ku̱a̱chiúnʼ á ña̱ ka̱ʼa̱nyó xíʼinra, ‘ndakundichi ta ndakiʼin xi̱toún ta kuaʼánʼ?” (Marcos 2:8, 9). Kiviva koo ta̱ Jesús ña̱ káʼnu-ini xa̱ʼa ku̱a̱chi na̱ yiví saáchi ni̱xi̱ʼi̱ra xa̱ʼa ndiʼiyó.
(Marcos 2:6-12) Ta vitin, kán ndóo sava na̱ escriba ta ki̱xaʼána ndákanixi̱nína: 7 “¿Nda̱chun káʼa̱n ta̱ yóʼo saá? Ta̱ káʼa̱n ndi̱va̱ʼa kúúra. ¿Á su̱ví iinlá Ndióxi̱ kúú ta̱ kivi koo ña̱ káʼnu-ini xa̱ʼa ku̱a̱chiyó?”. 8 Soo ta̱ Jesús, xa̱a̱ na̱kunda̱a̱-inira ña̱ ndákanixi̱ní na̱ ta̱a yóʼo, ta ni̱ka̱ʼa̱nra: “¿Nda̱chun ndákanixi̱níndó saá? 9 ¿Ndáaña va̱ʼaka keʼéyó?, ¿ña̱ káʼa̱nyó xíʼin ta̱a ta̱ kǒo kívi kaka yóʼo: ‘Xa̱a̱ ndo̱ova ku̱a̱chiúnʼ, á ña̱ káʼa̱nyó xíʼinra: ‘Ndakundichi ta ndakiʼin xi̱toún ta kuaʼánʼ? 10 Soo ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱-inindó xa̱ʼa se̱ʼe ta̱a ña kiviva koora ña̱ káʼnu-ini xa̱ʼa ku̱a̱chi na̱ yiví (ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ kǒo kívi kaka): 11 Káʼi̱n xíʼún: Ndakundichi, ndakiʼin xi̱toún, ta kuaʼá chí veʼún”. 12 Tasaá nda̱kundichi ta̱ ta̱a yóʼo, ta nda̱kiʼinra xi̱tora ta ki̱tara ku̱a̱ʼa̱nra, xa̱ʼa ña̱yóʼo iin nda̱kanda̱-inina ta ki̱xaʼána nda̱sakáʼnuna Ndióxi̱, ta ni̱ka̱ʼa̱nna: “Nda̱a̱ ni iin yichi̱ ta̱ʼán kuniyó táʼan ña̱yóʼo”.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Mr 2:9
¿Ndáaña va̱ʼaka keʼéyó?: Ndiʼivana kivi ka̱ʼa̱n ña̱ va̱ʼa koona ña̱ káʼnu-ini xa̱ʼa ku̱a̱chi na̱ yiví soo va̱ása níndakanixi̱nína ña̱ keʼéra iin ña̱ʼa ña̱ na̱ʼa̱ ña̱ ndixa kúúmiíra ndeé. Soo xa̱ʼa ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra Ndakundichi [...] ta kuaʼán xi̱niñúʼura iin milagro ña̱ va̱ʼa kandíxana ña̱ kiviva koora ña̱ káʼnu-ini xa̱ʼa ku̱a̱chi na̱ yiví. Ña̱yóʼo xíʼin ña̱ va̱xi nu̱ú Isaías 33:24 náʼa̱ña ña̱ kúúmiíyó kue̱ʼe̱ xa̱ʼa ña̱ kúúyó na̱ yiví ku̱a̱chi.
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ chindeé miíyó
(Marcos 1:11) tasaá xi̱niso̱ʼona ni̱ka̱ʼa̱n iinna chí ndiví ta káchina: “Yóʼó kúú se̱ʼi̱, ta̱ kúni̱níi̱ xínii̱; yi̱ʼi̱ kúú ta̱ nda̱ka̱xin yóʼó”.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Mr 1:11
ni̱ka̱ʼa̱n iinna chí ndiví: Ña̱yóʼo kúú ña̱ yichi̱ nu̱ú ña̱ xi̱niso̱ʼona ni̱ka̱ʼa̱n mií Jehová xíʼin na̱ yiví ta ni̱ka̱ʼyíña nu̱ú ña̱ naní Evangelio ta u̱ni̱ yichi̱ va̱xiña nu̱ú ña̱yóʼo.
Yóʼó kúú se̱ʼi̱: Tá kúma̱níka kixi ta̱ Jesús nu̱ú ñuʼú yóʼo, xa̱a̱ se̱ʼe Ndióxi̱ kúúvara (Jn 3:16). Tá ka̱ku ta̱ Jesús nu̱ú ñuʼú yóʼo ni̱xa̱a̱ra ku̱ura “se̱ʼe Ndióxi̱” táki̱ʼva ni̱xi̱yo ta̱ Adán tá táʼan ki̱ʼvira ku̱a̱chi (Lu 1:35; 3:38). Soo xíʼin tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Jehová su̱ví nda̱saa níndakuni kuitíra ta̱ Jesús. Tá ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo ta ta̱xira espíritu yiíra sa̱tá ta̱ Jesús ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ se̱ʼera ta̱ ni̱xi̱yo chí ndiví kúúra, ta ka̱ku tukura ta kivi ndikóra chí ndiví ña̱ xa̱a̱ra koora rey xíʼin su̱tu̱ káʼnu (chitáʼanña xíʼin Jn 3:3-6; 6:51; Lu 1:31-33; Heb 2:17; 5:1, 4-10; 7:1-3).
yi̱ʼi̱ kúú ta̱ nda̱ka̱xin yóʼó: Á “kúsi̱í-inii̱ xíʼún; va̱ʼaní kúni̱i̱ xíʼún”. Ta ña̱yóʼo kúú ña̱ xi̱niñúʼuna nu̱ú Mateo 12:18, ta nu̱ú Isaías 42:1 kanaña, chi yóʼo kúú nu̱ú káʼa̱nna xa̱ʼa ta̱ Mesías á ta̱ Cristo. Ndióxi̱ ta̱xira espíritu yiíra ndaʼa̱ ta̱ Jesús tá ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ tu̱ʼun yóʼo ni̱na̱ʼa̱ra xa̱ʼa ta̱ Jesús ña̱ kúúra ta̱ Mesías ta̱ ni̱ka̱ʼa̱nra kixi.
(Marcos 2:27, 28) Ta ni̱ka̱ʼa̱nkara xíʼinna: “Ki̱vi̱ sábado ki̱xaʼáña íyoña xa̱ʼa na̱ ñuyǐví, ta su̱ví na̱ ñuyǐví níkaku xa̱ʼa ña̱yóʼo; 28 saáchi táta ta̱ sábado kúú se̱ʼe ta̱ ta̱a”.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Mr 2:28
táta ta̱ sábado: Mií ta̱ Jesús kúú ta̱ ni̱ka̱ʼa̱n ña̱yóʼo xa̱ʼa miíra (Mt 12:8; Lu 6:5), tá ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ kiviva keʼéra chiñu ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n yivára xíʼinra ni ki̱vi̱ sábado kúúña (chitáʼanña xíʼin Jn 5:19; 10:37, 38). Ta̱ Jesús ke̱ʼéra ku̱a̱ʼání milagro ni ki̱vi̱ sábado kúúña, tá kúú ña̱ sa̱ndaʼára na̱ kúúmií kue̱ʼe̱ (Lu 13:10-13; Jn 5:5-9; 9:1-14). Ta xíʼin ña̱yóʼo ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ keʼéra tá ná kaʼndachíñura, saá kúú ña̱ va̱ʼaní ndakiʼinndéeyó táki̱ʼva ni̱xi̱yo ki̱vi̱ sábado (Heb 10:1).
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Marcos 1:1-15) Nu̱ú kíxaʼá ña̱ káʼa̱n tu̱ʼun va̱ʼa xa̱ʼa ta̱ Jesús: 2 Nda̱a̱ táki̱ʼva ka̱ʼyí ta̱ profeta Isaías: “(Koto. Yi̱ʼi̱ chíndáʼi̱ iin ta̱ natúʼun xíʼinndó, ña̱ ndasavií ndiʼira ña̱ʼa ña̱ kivi xa̱ún;) 3 kuniso̱ʼondó, íyo iin na̱ kána chí nu̱ú ñuʼú yi̱chí: ‘Ndasaviíndó yichi̱ Jehová, ndasandakúndóñaʼ”. 4 Ta̱ Juan ta̱ sándakuchi na̱ yiví ni̱xa̱a̱ra chí ñuʼú yi̱chí ta káʼa̱nra xa̱ʼa ña̱ ndakuchi na̱ yiví chi tá ná keʼéna ña̱yóʼo saá kúúña ndoo ku̱a̱china. 5 Tasaá ndiʼi na̱ ñuu Judea xíʼin na̱ ñuu Jerusalén ku̱a̱ʼa̱nna nu̱úra, ta sa̱ndákuchirana chí yu̱ta Jordán, ta xi̱ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa ndiʼi ña̱ ku̱a̱chi ña̱ ni̱ki̱ʼvina. 6 Ta mií ta̱ Juan yóʼo yixí camello xi̱ndixira ta xi̱xiniñúʼura iin ñiín tí kití ña̱ xi̱nuʼni so̱ko̱ra, ta xi̱xaxíra ti̱ka xíʼin ñu̱ñú. 7 Ta xi̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Sa̱tá yi̱ʼi̱ va̱xi iin ta̱ káʼnuka, ta ni kǒo nda̱yí kúúmiíi̱ ña̱ nda̱xi̱n sa̱tá ndu̱xa̱nra. 8 Yi̱ʼi̱ xíʼin ti̱kui̱í sándakuchii̱ ndóʼó, soo ta̱kán xíʼin espíritu santo sandákuchira ndóʼó”. 9 Tá tiempo saá ke̱e ta̱ Jesús ñuu Nazaret ña̱ Galilea, ta sa̱ndákuchi ta̱ Juan miíra yu̱ta Jordán. 10 Tándi̱ʼi nda̱kuchi ta̱ Jesús, kama ki̱tara ini ti̱kui̱í, tasaá, ni̱nu̱ná chí ndiví,ta xi̱nira espíritu santo Ndióxi̱ táki̱ʼva káa tí sa̱ta saá káaña va̱xiña xi̱níra; 11 tasaá xi̱niso̱ʼona ni̱ka̱ʼa̱n iinna chí ndiví ta káchina: “Yóʼó kúú se̱ʼi̱, ta̱ kúni̱níi̱ xínii̱; yi̱ʼi̱ kúú ta̱ nda̱ka̱xin yóʼó”. 12 Ta ña̱ espiritu santo chi̱ka̱a̱-inira ña̱ ku̱ʼu̱nra chí nu̱ú ñuʼú yi̱chí. 13 Ta ki̱ʼva u̱vi̱ xi̱ko̱ ki̱vi̱ ndíka̱a̱ra nu̱ú ñuʼú yi̱chí, ta ta̱ Ndi̱va̱ʼa xi̱tondosóñaʼá, ta xi̱xikakara nu̱ú ñúʼu tí kití, ta na̱ ángel chi̱ndeé táʼanna xíʼinra. 14 Ta vitin, tá xa̱a̱ chi̱ka̱a̱na ta̱ Juan veʼeka̱a, ta̱ Jesus ku̱a̱ʼa̱nra chí ñuu Galilea nátúʼunra xa̱ʼa Ndióxi̱ 15 ta káchira: “Vitin xa̱a̱ ki̱xa̱a̱ tiempo, ta ña̱ reino Ndióxi̱ xa̱a̱ ku̱yatinña. Ndikó-inindó ta kandíxandó tu̱ʼun ña̱ va̱ʼa”.
23-29 TÍ ABRIL
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | MARCOS 3, 4
“Ta̱ Jesús sa̱ndáʼara iin ta̱a ki̱vi̱ sábado”
(Marcos 3:1, 2) Ta ni̱ki̱ʼvi tukura ini sinagoga ta kán íyo iin ta̱a ta̱ ni̱yi̱chi̱ ndaʼa̱. 2 Ta xíto va̱ʼana nu̱úra ña̱ kúni̱na kotona á sandaʼára ta̱ ta̱a yóʼo ki̱vi̱ sábado, tasaá ka̱ʼa̱n kúáchina xa̱ʼa ta̱ Jesús.
jy–S pág. 78 párr. 1, 2
¿Ndáaña kivi keʼéyó ña̱ ki̱vi̱ sábado?
Xa̱a̱ ki̱vi̱ sábado kúú tukuña, ta̱ Jesús ku̱a̱ʼa̱nra chí sinagoga, sana chí ñuu Galilea. Kán xíka iin ta̱a ta ni̱yi̱chi̱ ndaʼa̱ (Lucas 6:6). Na̱ escriba xíʼin na̱ fariseo xíto va̱ʼana nu̱ú ku̱a̱ʼa̱n ta̱ Jesús. ¿Nda̱chun? Xa̱a̱ náʼa̱ mií ndáaña kúni̱na tá ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunnara: “¿Á va̱ʼa sandaʼáyó iin na̱ yiví ña̱ ki̱vi̱ sábado?” (Mateo 12:10).
Na̱ su̱tu̱ judío xi̱ka̱ʼa̱nna ña̱ kivi sandaʼána iin na̱ yiví ki̱vi̱ sábado tá ndeéní ndóʼona ta nda̱a̱ kúni̱ kuvina, xa̱ʼa ña̱yóʼo va̱ása va̱ʼa ña̱ sandaʼána leke na̱ yiví á ña̱ chindeé táʼanna xíʼinna tá ni̱taʼnu lekena. Na̱ judío yóʼo va̱ása níxindiʼi-inina xa̱ʼa ña̱ xóʼvi̱ ta̱ ta̱a yóʼo, chi xi̱kuni̱na ña̱ ná keʼé ta̱ Jesús iin ña̱ʼa ña̱ va̱ʼa ka̱ʼa̱n kúáchina xa̱ʼara.
(Marcos 3:3, 4) Ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱a ta̱ ni̱yi̱chi̱ ndaʼa̱: “Ndakundichi ta kundichiún ma̱ʼñú”. 4 Tasaá ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “¿Á kivi keʼéyó iin ña̱ va̱ʼa á iin ña̱ va̱ása va̱ʼa ki̱vi̱ sábado?, ¿ña̱ saka̱kuyó iin na̱ yiví á ña̱ kaʼníyóna?”. Soo na̱kán kǒoña níka̱ʼa̱nna.
jy-S pág. 78 párr. 3
¿Ndáaña kivi keʼéyó ña̱ ki̱vi̱ sábado?
Soo xíni̱vara ña̱ ndákanixi̱nína. Xíni̱ra ña̱ va̱ása ndíku̱nna ña̱ káʼa̱n tu̱ʼun Ndióxi̱ xa̱ʼa ña̱ kachíñuyó ki̱vi̱ sábado (Éxodo 20:8-10). Ta su̱ví ña̱ nu̱ú yichi̱ kúú ña̱ káʼa̱nna ña̱ va̱ása va̱ʼa xa̱ʼara, soo ta̱yóʼo ña̱ va̱ʼava kéʼéra. Soo íyo iin ña̱ ke̱ʼé ta̱ Jesús ta xa̱ʼa ña̱yóʼo ni̱sa̱a̱nína xi̱ninara. Ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ ta̱a: “Ndakundichi ta kundichiún ma̱ʼñú” (Marcos 3:3).
(Marcos 3:5) Soo tándi̱ʼi xi̱to kue̱ʼe̱ra nu̱ú na̱ ndóo kán, ta ku̱suchíní-inira xa̱ʼa ña̱ va̱ása kúʼvi̱-inina xíni táʼanna, ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ ta̱a kán: “Taxi ndaʼún”. Ta ta̱a yóʼo ta̱xira ndaʼa̱ra ta nda̱ʼaña.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Mr 3:5
xi̱to kue̱ʼe̱ra [...] ta ku̱suchíní-inira: Iinlá ta̱ Marcos kúú ta̱ káʼa̱n ndáa ki̱ʼva ndo̱ʼo ta̱ Jesús tá xi̱nira ña̱ va̱ása kúʼvi̱-ini na̱ su̱tu̱ kán xínina na̱ yiví (Mt 12:13; Lu 6:10). Ta̱ Pedro, ni̱xi̱yora iin ta̱a ta̱ xi̱kuʼvi̱ní-ini xi̱xini na̱ yiví ta sana ta̱yóʼo kúú ta̱ na̱túʼun xíʼin ta̱ Marcos ña̱ ke̱ʼé ta̱ Jesús (koto ña̱ video Ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa Marcos).
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ chindeé miíyó
(Marcos 3:29) Soo, na̱ káʼa̱n ña̱ kini xa̱ʼa espíritu santo Ndióxi̱ kǒo na̱ koo ña̱ káʼnu-ini xa̱ʼana, chi ndiʼi tiempo kuisona ku̱a̱chi xa̱ʼaña”.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Mr 3:29
na̱ káʼa̱n ña̱ kini xa̱ʼa espíritu santo Ndióxi̱: Ka̱ʼa̱n kinina kúni̱ kachiña káʼa̱nna ña̱ vatá á ka̱ʼa̱n ndi̱va̱ʼana xa̱ʼa Ndióxi̱ xíʼin xa̱ʼa ña̱ʼa ña̱ yií. Ña̱ espíritu santo kuenta Ndióxi̱ kúúña, xa̱ʼa ña̱yóʼo tá xi̱inna kúnina ña̱ espirítu á káʼa̱nna ña̱ va̱ása íyoña, táki̱ʼva íyo na̱ káʼa̱n ndi̱va̱ʼa xa̱ʼa Ndióxi̱ saá íyona. Táki̱ʼva káchi Mateo 12:24, 28 xíʼin Marcos 3:22, na̱ su̱tu̱ xi̱nina ña̱ espirítu santo Ndióxi̱ chi̱ndeé táʼan xíʼin ta̱ Jesús ña̱ ke̱ʼéra milagro, soo ni saá ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ ta̱ Ndi̱va̱ʼa kúú ta̱ chi̱ndeé táʼan xíʼin ta̱ Jesús ña̱ ke̱ʼéra ña̱yóʼo.
ndiʼi tiempo kuisona ku̱a̱chi xa̱ʼaña: Ña̱yóʼo kúni̱ kachiña ña̱ va̱ása ndiʼi tu̱ndóʼo nu̱úna. Kǒo iin ña̱ kivi keʼéna ña̱ va̱ʼa ndiʼi ku̱a̱chi yóʼo (koto nota ña̱ kaʼviyó nu̱ú na̱ káʼa̱n ña̱ kini xa̱ʼa espíritu yií Ndióxi̱ ña̱ va̱xi nu̱ú mií versículo yóʼo).
(Marcos 4:26-29) Ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Reino Ndióxi nda̱a̱ táki̱ʼva íyo iin ta̱a ta̱ chíʼi si̱ʼva̱ nu̱ú ñuʼúra saá íyoña, 27 ta ñu̱ú ni̱ki̱sira ta nda̱a̱ tá ni̱tuvi nda̱koora, si̱ʼva̱ ña̱ chi̱ʼira xa̱ʼnuníña, ta ni kǒo nínda̱kanixi̱níra ña̱ kuaʼnuña saá. 28 Va̱ʼa xáʼnu miívana nu̱ú ñuʼú yóʼo: siʼna yitu̱n xáʼnu, saá kána espiga, tándi̱ʼi iin chútú espiga ndaʼa̱nú. 29 Tá xa̱a̱ va̱ʼa ña̱ espiga yóʼo ku̱a̱ʼa̱nra ndákayaraña”.
w14-S 15/12 pág. 12, 13 párr. 6-8
¿Á kúnda̱a̱-iniyó ña̱ kúni̱ kachiña?
6 ¿Ndáaña sákuaʼayó xa̱ʼa ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra? Ña̱ nu̱ú, kúnda̱a̱-iniyó xa̱ʼa na̱ káʼviyó Biblia xíʼin, ña̱ su̱ví miíyó táxi ña̱ kuaʼnuna xíʼin tu̱ʼun Ndióxi̱. Tá na̱ yiví vitá-ini kúúyó va̱ása ixandúxayó xíʼin na̱ káʼviyó xíʼin ña̱ ndakuchina. Ni chika̱a̱vayó ndée ña̱ chindeé táʼanyó xíʼinna, miívana kúú na̱ ndaka̱xin á kúni̱na ndataxina miína ndaʼa̱ Ndióxi̱. Ta ña̱ ndataxina miína ndaʼa̱ Ndióxi̱ nda̱a̱ níma̱na kanaña xa̱ʼa ña̱ kúʼvi̱-inina xíninara; ña̱yóʼo kúú ña̱ kúni̱ Jehová (Sal. 51:12; 54:6; 110:3).
7 Ña̱ u̱vi̱, ña̱ na̱kunda̱a̱-iniyó xa̱ʼa ña̱ sa̱náʼa̱ ta̱ Jesús chíndeé táʼanña xíʼinyó ña̱ va̱ása ndakava-iniyó tá xítoyó ña̱ xi̱in na̱ káʼviyó xíʼin chika̱a̱na ndée. Xíniñúʼu kúee koo iniyó (Sant. 5:7, 8). Tá xa̱a̱ chíka̱a̱níyó ndée ña̱ chíndeé táʼanyó xíʼin iinna soo ni saá va̱ása chíka̱a̱na ndeé, va̱ása kúni̱ kachiña ña̱ va̱ása va̱ʼa sánáʼa̱yóna. Jehová táxira ña̱ kutóo na̱ yiví na̱ va̱ʼa ini sakuaʼana xa̱ʼara ta saátu tá kúni̱na nasamana ña̱ kéʼéna (Mat. 13:23). Xa̱ʼa ña̱yóʼo ná kǒo ndakanixi̱níyó ña̱ va̱ʼaní xíni̱yó sanáʼa̱yó xa̱ʼa ña̱ xa̱a̱ ku̱a̱ʼá na̱ yiví chíndeé táʼanyó xíʼin, chi su̱ví saá íyoña. Jehová va̱ása kíʼinra kuenta xa̱ʼa ki̱ʼva ña̱ ndákuiina yuʼúyó tá ku̱a̱ʼa̱nyó natúʼunyó xa̱ʼara chi ña̱ kíʼinra kuenta xíʼin kúú ña̱ chíka̱a̱níyó ndée ña̱ káchíñuyó nu̱úra ta nda̱kú íyo iniyó xíʼinra, ña̱yóʼo kúú ña̱ ndáyáʼvika nu̱úra (kaʼvi Lucas 10:17-20 xíʼin 1 Corintios 3:8) .
8 Ña̱ u̱ni̱, sava va̱ása kíʼinvíyó kuenta xa̱ʼa ña̱ nasa̱ma na̱ yiví. Tá kúú, iin na̱ ti̱ndaʼa̱ na̱ ka̱ʼvi Biblia xíʼin iin ta̱ misionero ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra ña̱ kúni̱na koona publicador. Ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ña̱ xíniñúʼu sandákoona ña̱ kaʼmina cigarro ña̱ va̱ʼa xa̱a̱na koona publicador. Soo nda̱kanda̱ní-inira tá ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra ña̱ xa̱a̱ ku̱a̱ʼá yo̱o̱ sandákoona ña̱ va̱ása xáʼmikanaña. ¿Ndáaña chi̱ndeé táʼan xíʼinna? Tá sa̱kuaʼana ña̱ va̱ása kútóo Jehová xínira na̱ káʼa̱n ña̱ vatá saáchi kíʼinvara kuenta ña̱ xáʼmina, va̱ʼaka nda̱kaxinna ndáaña keʼéna: á kaʼmina nu̱ú ta̱ misionero á ña̱ sandákoonaña ta va̱ása ndikókana keʼénaña. Ña̱ ki̱xaʼána kúʼvi̱-inina xínina Jehová chi̱ndeé táʼan xíʼinna ña̱ ki̱xaʼána kéʼéna ña̱ va̱ʼa. Ni ta̱ misionero va̱ása níxinira ña̱ ke̱ʼéna ña̱yóʼo, xa̱a̱ xa̱ʼnuva na̱yóʼo xíʼin tu̱ʼun Ndióxi̱.
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Marcos 3:1-19a) Ta ni̱ki̱ʼvi tukura ini sinagoga ta kán íyo iin ta̱a ta̱ ni̱yi̱chi̱ ndaʼa̱. 2 Ta xíto va̱ʼana nu̱úra ña̱ kúni̱na kotona á sandaʼára ta̱ ta̱a yóʼo ki̱vi̱ sábado, tasaá ka̱ʼa̱n kúáchina xa̱ʼa ta̱ Jesús. 3 Ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱a ta̱ ni̱yi̱chi̱ ndaʼa̱: “Ndakundichi ta kundichiún ma̱ʼñú”. 4 Tasaá ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “¿Á kivi keʼéyó iin ña̱ va̱ʼa á iin ña̱ va̱ása va̱ʼa ki̱vi̱ sábado?, ¿ña̱ saka̱kuyó iin na̱ yiví á ña̱ kaʼníyóna?”. Soo na̱kán kǒoña níka̱ʼa̱nna. 5 Soo tándi̱ʼi xi̱to kue̱ʼe̱ra nu̱ú na̱ ndóo kán, ta ku̱suchíní-inira xa̱ʼa ña̱ va̱ása kúʼvi̱-inina xíni táʼanna, ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ ta̱a kán: “Taxi ndaʼún”. Ta ta̱a yóʼo taxira ndaʼa̱ra ta nda̱ʼaña. 6 Tá xi̱ni na̱ fariseo ke̱ʼéra ña̱yóʼo ke̱ena chí ke̱ʼe tá ndakutáʼanna xíʼin na̱ kítáʼan xíʼin ta̱ Herodes ña̱ kaʼnínara. 7 Ta̱ Jesús, xíʼin na̱ discípulora, ku̱a̱ʼa̱nna chí nu̱ú íyo mar; ta ku̱a̱ʼání na̱ ñuu Galilea xíʼin na̱ ñuu Judea xi̱kundiku̱nna ku̱a̱ʼa̱nna sa̱tára. 8 Nda̱a̱ na̱ ñuu Jerusalén xíʼin na̱ ñuu Idumea xíʼin na̱ íyo chí yuʼú yu̱ta Jordán na̱ íyo chí ñuu Tiro xíʼin ñuu Sidón, tá xi̱niso̱ʼona ña̱ ku̱a̱ʼání ña̱ʼa ke̱ʼéra, ni̱xa̱a̱na nu̱úra. 9 Ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ discípulora ña̱ ná ndukúna iin barco ña̱ ku̱ʼu̱nra tá xa̱a̱ ki̱xaʼá chútúní na̱ yiví nu̱úra. 10 Saáchi ku̱a̱ʼánína sa̱ndaʼára, ta xa̱ʼa ña̱yóʼo ndiʼi na̱ kúúmií kue̱ʼe̱ iin ku̱a̱ʼa̱nna sa̱tára chi kúni̱na tiinnara ta ndaʼana 11 Nda̱a̱ na̱ ta̱chí ndi̱va̱ʼa tá xi̱xininara xi̱xikuxitína ta xi̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra: “Yóʼó kúú se̱ʼe Ndióxi̱”. 12 Soo ku̱a̱ʼání yichi̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ña̱ ná kǒo ka̱ʼa̱nnaña. 13 Ta nda̱ara iin yuku̱ ta ka̱nara savana, ta ni̱xa̱a̱na nu̱úra. 14 Ta nda̱ka̱xinra u̱xu̱ u̱vi̱ ña̱ yiví ta ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ kunanína “apóstol”, ta na̱yóʼo kúú na̱ kutáʼan xíʼinra ta saátu ku̱ʼu̱nna na̱túʼunna xíʼin na̱ yiví 15 ta kúúmiítuna ndée ña̱ tavána na̱ ta̱chí ndi̱va̱ʼa. 16 Na̱ u̱xu̱ u̱vi̱ nda̱ka̱xinra yóʼo kúú: Ta̱ Simón, ta ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ kunaníra Pedro, 17 ta̱ Santiago [se̱ʼe] ta̱ Zebedeo, ta̱ Juan ñani ta̱ Santiago (ta ni̱ka̱ʼa̱ntura xíʼin na̱yóʼo ña̱ kunanína Boanerges, ña̱yóʼo kúni̱ kachiña se̱ʼe taxa), 18 ta̱ Andrés, ta̱ Felipe, ta̱ Bartolomé, ta̱ Mateo, ta̱ Tomás, ta̱ Santiago [se̱ʼe] ta̱ Alfeo, ta̱ Tadeo, ta̱ Simón ta̱ cananita 19 xíʼin ta̱ Judas Iscariote, ta̱yóʼo ni̱xikóra ta̱ Jesús.
ÑA̱ KÉʼÉYÓ NA̱ TESTIGO
(Marcos 4:9) Tasaá ni̱ka̱ʼa̱nra: “Na̱ kúúmií so̱ʼo, ná kuniso̱ʼona”.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Mr 4:9
Na̱ kúúmií so̱ʼo, ná kuniso̱ʼona: Tá kúma̱níka káʼa̱nra xa̱ʼa ta̱ chíʼi, ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra: “Kuniso̱ʼondó” (Mr 4:3). Tá sa̱ndíʼira ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ tu̱ʼun yóʼo ña̱ na̱ʼa̱ra ña̱ ndáyáʼviní ña̱ kuniso̱ʼona ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra. Ta va̱xi táʼan ña̱ tu̱ʼun yóʼo nu̱ú Mt 11:15; 13:9, 43; Mr 4:23; Lu 8:8; 14:35; Rev 2:7, 11, 17, 29; 3:6, 13, 22; 13:9.
30 TÍ ABRIL NDA̱A̱ 6 TÍ MAYO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | MARCOS 5, 6
“Ta̱ Jesús kuchiñu sandátakura na̱ veʼeyó na̱ ni̱xi̱ʼi̱”
(Marcos 5:38) Tá ni̱xa̱a̱na veʼe ta̱ ndísochíñu xíʼin ña̱ sinagoga, ta xi̱nira ndóo na̱ ndeéní sákaxan, na̱ xáku xíʼin na̱ ndeéní xáku koʼó,
(Marcos 5:39-41) tá xa̱a̱ ni̱ki̱ʼvira ni̱ka̱ʼa̱nra: “¿Nda̱chun ndeéní sákaxandó tá xákundó? Ñá loʼo su̱ví ñá níxi̱ʼi̱ kúúñá, ñá kísiva kúúñá”. 40 Xa̱ʼa ña̱yóʼo ki̱xaʼána xáku̱nda̱a̱nara. Soo tá xa̱a̱ ta̱vára ndiʼina chí ke̱ʼe, ni̱ki̱ʼvira xíʼin na̱ yivá ñá loʼo ñá ni̱xi̱ʼi̱ ta ni̱ki̱ʼvitu inkana xíʼinra nda̱a̱ nu̱ú ndíka̱a̱ ñá loʼo yóʼo. 41 Tá ti̱inra ndaʼa̱ ñá loʼo yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nra: “Tál·i·tha cú·mi”, ta ña̱yóʼo kúni̱ kachiña: “Ñá loʼo káʼi̱n xíʼún: Ndakoo”.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Mr 5:39
su̱ví ñá níxi̱ʼi̱ kúúñá, ñá kísiva kúúñá: Nu̱ú ña̱ Biblia, chítáʼanña ña̱ xíʼi̱ iin na̱ yiví xíʼin ña̱ kísina (Sl 13:3; Jn 11:11-14; Hch 7:60; 1Co 7:39; 15:51; 1Te 4:13). Ta̱ Jesús sandátakuvara ñá loʼo yóʼo, xa̱ʼa ña̱yóʼo xi̱niñúʼura ña̱ tu̱ʼun yóʼo ña̱ na̱ʼa̱ra iin ña̱ʼa, nda̱a̱ táki̱ʼva íyo ña̱ kivi ndakoo iin na̱ kísiní, saátu kivi ndakoo iin na̱ ni̱xi̱ʼi̱. Ndée ña̱ xi̱niñúʼu ta̱ Jesús ña̱ sandátakura ñá loʼo yóʼo Jehová kúú ta̱ ta̱xiña, chi ta̱yóʼo kúú ta̱ sándátaku na̱ ni̱xi̱ʼi̱ ta va̱ʼa kéʼéra ndiʼi ña̱ʼa (Ro 4:17).
(Marcos 5:42) Saá ndi̱ku̱n kama nda̱koo ñá loʼo yóʼo ta ki̱xaʼáñá xíkañá, ta u̱xu̱ u̱vi̱ loʼo kuití ku̱i̱ya̱ñá saá. Ta na̱ xi̱ni ña̱yóʼo nda̱kanda̱ní-inina.
jy-S pág. 118 párr. 6
Iin ñá loʼo nda̱taku
Savatu yichi̱ ta̱ Jesús xi̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ña̱ ná kǒo ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa ña̱ ke̱ʼéra xíʼinna, tasaá ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ yivá ñá loʼo yóʼo. Soo ni saá, iníí saá ñuu kán na̱kunda̱a̱-inina xa̱ʼa ña̱ ku̱u (Mateo 9:26). Ndixava chi tá ná ku̱niyó ña̱ ndataku iin na̱ táʼanyó a iin na̱ migoyó, ¿á va̱ása natúʼunyó xa̱ʼaña? Nu̱ú ña̱ naní Evangelio va̱xiña káʼa̱nña ña̱ xa̱a̱ yichi̱ u̱vi̱ kúú ña̱ sa̱ndátaku ta̱ Jesús iin na̱ yiví.
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ chindeé miíyó
(Marcos 5:19, 20) Soo va̱ása nítaxira ku̱ʼu̱nra xíʼinra ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra: “Kuaʼán veʼún nu̱ú na̱ táʼún, ta ka̱ʼún xíʼinna xa̱ʼa ndiʼi ña̱ ke̱ʼé Jehová xíʼún, xíʼin xa̱ʼa ña̱ ku̱ndáʼvi-inira xi̱nira yóʼo”. 20 Tá ku̱a̱ʼa̱n ta̱ ta̱a yóʼo, ki̱xaʼára chí ñuu Decápolis nátúʼunra xa̱ʼa ndiʼi ña̱ ke̱ʼé ta̱ Jesús xíʼinra, ta ndiʼi na̱ yiví iin ndákanda̱-inina.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Mr 5:19
ka̱ʼún xíʼinna: Ta̱ Jesús xi̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ yiví ña̱ ná kǒo ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa ña̱ xi̱keʼéra xíʼinna (Mr 1:44; 3:12; 7:36), ta ta̱a yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra ña̱ ná ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ veʼera ña̱ ndo̱ʼora. Sana keʼéra ña̱yóʼo xa̱ʼa ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ ta̱a yóʼo ña̱ ná ku̱ʼu̱nra ta va̱ása kivi ku̱ʼu̱nra natúʼunra ñuu kán. Ta saátu xa̱ʼa ña̱ natúʼun ta̱ ta̱a yóʼo va̱ʼa kunda̱a̱-ini na̱ yiví nda̱chun kúú ña̱ ni̱xi̱ʼi̱ tí kini.
(Marcos 6:11) Ta nu̱ú xi̱ina ndakiʼinna ndóʼó á kǒo kándíxana ña̱ káʼa̱nndó, tá ná keendó kán kisinndó yaka̱ ña̱ káa xa̱ʼandó, ña̱ va̱ʼa ná kunda̱a̱-ini na̱yóʼo”.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Mr 6:11
kisinndó yaka̱ ña̱ káa xa̱ʼandó: Xíʼin ña̱ keʼéna yóʼo na̱ʼa̱na ña̱ kǒo ku̱a̱chi kúúmiína xa̱ʼa ña̱ kéʼé na̱ yiví yóʼo ta mií Ndióxi̱ kúú ta̱ nda̱tiin ku̱a̱chi xíʼinna. Nu̱ú Mateo 10:14 xíʼin Lucas 9:5 va̱xi tu̱ʼun táʼan ña̱yóʼo. Ta̱ Marcos xíʼin ta̱ Lucas xi̱niñúʼuna ña̱ tu̱ʼun ná kunda̱a̱-ini [á “contra”] na̱yóʼo. Ta̱ Pablo xíʼin ta̱ Bernabé keʼéna ña̱yóʼo chí ñuu Antioquía de Pisidia (Hch 13:51). Chí ñuu Corinto, ta̱ Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo tá ki̱sinra ti̱ko̱to̱ra: “Ku̱a̱chi miíndó kúúña tá ná kuvindó. Yi̱ʼi̱ kǒo ku̱a̱chi kúúmiíi̱” (Hch 18:6). Ta ndiʼiva na̱ discípulo ta̱ Jesús xi̱xini̱na ña̱yóʼo. Tá kúma̱níka ndikóna ñuuna, sava na̱ judío xi̱kisinna ndu̱xa̱nna xa̱ʼa ña̱ xi̱xa̱ʼa̱nna inka ñuu ña̱ kǒo kúú Judío chi ña̱ yaku̱a̱ kúúña túvina. Soo inkava ña̱ xi̱kuni̱ ta̱ Jesús sanáʼa̱ra xíʼin ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra.
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Marcos 6:1-13) Tá ki̱tara ku̱a̱ʼa̱nra chí ñuu miíra, ta ndíku̱n na̱ discípulora ku̱a̱ʼa̱nna sa̱tára. 2 Tá ki̱vi̱ sábado, ki̱xaʼára sánáʼa̱ra chí sinagoga; ta ku̱a̱ʼání na̱ ndóo kán xíniso̱ʼo káʼa̱nra ta iin nda̱kanda̱ní-inina ta ni̱ka̱ʼa̱nna: “¿Ndáa mií sa̱kuaʼa ta̱ ta̱a yóʼo ña̱ káʼa̱nra? ¿Nda̱chun ndíchiní ta̱ ta̱a yóʼo, ta ku̱a̱ʼání ña̱ʼa ña̱ ndée kéʼéra? 3 Ta̱yóʼo kúú ta̱ carpintero, se̱ʼe ñá María ta kúúra ñani ta̱ Santiago ta̱ José ta̱ Judas xíʼin ta̱ Simón, ¿á su̱ví saá? Ta ná ku̱ʼvara ndóona xíʼinyó yóʼo, ¿á su̱ví saá?”. Xa̱ʼa ña̱yóʼo kǒo níxíínkana kuninara. 4 Soo ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Mií ñuu mií ta̱ profeta kǒo káʼa̱n va̱ʼana xa̱ʼara ta na̱ táʼan miíra xíʼin na̱ veʼe miíra kéʼé ña̱yóʼo”. 5 Xa̱ʼa ña̱yóʼo kǒo ku̱a̱ʼá ña̱ʼa níkeʼéra ñuu kán loʼo kuitíva na̱ kúúmií kue̱ʼe̱ sa̱ndaʼára. 6 Chi nda̱kanda̱ní-inira xa̱ʼa ña̱ kǒo kándixana Ndióxi̱. Ta ku̱a̱ʼa̱nra iníísaá ñuu sánáʼa̱ra. 7 Tasaá ka̱nara na̱ u̱xu̱ u̱vi̱, ta xa̱a̱ u̱vi̱ tá u̱vi̱ chi̱ndaʼárana ta ta̱xira ndée ndaʼa̱na ña̱ távána na̱ ta̱chí ndi̱va̱ʼa. 8 Ta ni̱ka̱ʼa̱ntura xíʼinna ña̱ ná kǒo ku̱ʼu̱n ni iin ña̱ʼa xíʼinna, ni yitu̱n tú xíniñúʼuna xíkana; ni si̱táva̱ʼa, ni ña̱ alforja, ni xu̱ʼún va̱ása xíniñúʼu ku̱ʼu̱nña xíʼinna, 9 soo ná katunna nduxanna, ta iin kuití ti̱ko̱to̱ ma̱a kundixina ku̱ʼu̱nna. 10 Ta ni̱ka̱ʼa̱ntura xíʼinna: “Nda̱a̱ míí ná xa̱a̱ndó ki̱ʼvindó iin veʼe, kán ki̱ndoondó nda̱a̱ ná ku̱ʼu̱nndó inka ñuu. 11 Ta nu̱ú xíínna ndakiʼinna ndóʼó ta kuniso̱ʼona ña̱ káʼa̱nndó, tá ná keendó kán kisinndó yaka̱ ña̱ káa xa̱ʼandó, ña̱ va̱ʼa ná kunda̱a̱-inina”. 12 Xa̱ʼa ña̱yóʼo ke̱ena ku̱a̱ʼa̱nna nátúʼunna ña̱ va̱ʼa ná ndikó-ini na̱ yiví; 13 ta ta̱vána ku̱a̱ʼání na̱ ta̱chí ndi̱va̱ʼa ta chi̱ka̱a̱na aceite ku̱a̱ʼání na̱ ndée ndóʼó ta sa̱ndaʼánana.