Referencia Ña̱ Kéʼé na̱ Ndásakáʼnu Ndióxi̱ Tutu nu̱ú Va̱xi ña̱ Keʼéyó Reunión
7-13 TÍ ENERO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA̱ | HECHOS 21, 22
“Ná koo ña̱ kúni̱ mií Jehová”
(Hechos 21:8-12) Tá inka ki̱vi̱ ku̱a̱ʼa̱ndi̱ ta ni̱xa̱a̱ndi̱ chí Cesarea, ta ni̱xa̱a̱ndi̱ veʼe ta̱ Felipe iin ta̱ u̱xa̱ ta̱a ta̱ xi̱natúʼun xa̱ʼa̱ Ndióxi̱, ta kán ki̱ndoondi̱ veʼera. 9 Ta̱yóʼo ku̱mi̱ kúú se̱ʼera ná ñaʼá kúa̱an, ta profeta xi̱kuuná. 10 Soo tá xa̱a̱ ku̱a̱ʼá ki̱vi̱ ndóondi̱ kán, ki̱xaa̱ iin ta̱a ta̱ naní Ágabo ta profeta kúúra ta chí ñuu Judea ke̱era, 11 tá ki̱xáara nu̱úndi̱ ta̱vára cinturón ta̱ Pablo ta ka̱tunnra xa̱ʼa̱ra xíʼin ndaʼa̱ra ta ka̱chira: “Saá káchi espíritu Ndióxi̱: ‘Ta̱ xíʼin cinturón ña̱yóʼo saá keʼé na̱ judío xíʼinra katúnnara chí ñuu Jerusalén, ta ndataxinara ndaʼa̱ na̱ ñuu kánʼ”. 12 Tá xi̱niso̱ʼondi̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱yóʼo xa̱ʼa̱ra, saá ki̱xáʼandi̱ káʼa̱ndi̱ xíʼinra, xíʼin ndiʼika na̱ ñuu kán ña̱ ná kǒo ku̱ʼu̱nra chí ñuu Jerusalén.
bt-S 177 párr. 15, 16
“Ná koo ña̱ kúni̱ mií Jehová”
15 Tá íyo ta̱ Pablo veʼe ta̱ Felipe, ki̱xaa̱ iin ta̱a ta̱ xi̱káʼa̱n va̱ʼanína xa̱ʼa̱: ta̱ profeta Ágabo. Na̱ yiví ndóo kán xa̱a̱ xíni̱ va̱ʼanara chi xa̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ iin so̱ko ña̱ ni̱xi̱yo tá xi̱ndisochíñu ta̱ Claudio (Hech. 11:27, 28). Xa̱ʼa̱ ña̱kán sana ndáka̱tu̱ʼun xíʼin miína: “¿Ndáa xa̱ʼa̱ kúú ña̱ ki̱xaa̱ra? ¿Ndáaña ka̱ʼa̱nra vitin?”. Xíto va̱ʼana ndáaña keʼéra. Tasaá xi̱nina ki̱xaʼá ta̱yóʼo ta̱vara cinturón ña̱ ndíka̱a̱ á ña̱ núʼni tokó ta̱ Pablo (Versión Moderna), iin ti̱ko̱to̱ ña̱ xi̱nuʼni tokóna xi̱kuu ña̱yóʼo ta saátu kán xi̱ñuʼu xu̱ʼún xíʼin inkaka ña̱ʼa. Xíʼin ña̱ ti̱ko̱to̱ yóʼo, ta̱ Ágabo ka̱túnraña xa̱ʼa̱ra xíʼin ndaʼa̱ra tasaá ki̱xaʼára káʼa̱nra: “Saá káchi espíritu Ndióxi̱: ‘Ta̱ xíʼin cinturón ña̱yóʼo saá keʼé na̱ judío xíʼinra katúnnara chí ñuu Jerusalén, ta ndataxinara ndaʼa̱ na̱ ñuu kánʼ” (Hech. 21:11).
16 Ña̱ profecía yóʼo ni̱na̱ʼa̱ña ña̱ ku̱ʼu̱n ta̱ Pablo ñuu Jerusalén. Saátu ni̱na̱ʼa̱ña ña̱ ku̱a̱chi na̱ judío tiinna ta̱ Pablo ta ndataxinara ndaʼa̱ inka na̱ yiví. Nda̱kanda̱ní-inina xíʼin ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Ágabo. “Tá xi̱niso̱ʼondi̱ ña̱yóʼo, káchi ta̱ Lucas, ki̱xaʼándi̱ xákundáʼvindi̱ nu̱úra saátu ndiʼi na̱ ñuu kán, ña̱ ná kǒo ku̱ʼu̱nra Jerusalén. Tasaá ka̱chi ta̱ Pablo: ‘¿Nda̱chun kúú ña̱ xákundó ta sándakavandó-inii̱? Xíniñúʼu kandíxandó: ña̱ íyo tu̱ʼvai̱ ña̱ katúnna yi̱ʼi̱, saátu íyo tu̱ʼvai̱ ña̱ kuvii̱ chí ñuu Jerusalén xa̱ʼa̱ ki̱vi̱ ta̱ Jesúsʼ.” (Hech. 21:12, 13.)
(Hechos 21:13) Tasaá ka̱chi ta̱ Pablo: “¿Nda̱chun kúú ña̱ xákundó ta sándakavandó-inii̱? Xíniñúʼu kandíxandó: ña̱ íyo tu̱ʼvai̱ ña̱ katúnna yi̱ʼi̱, saátu íyo tu̱ʼvai̱ ña̱ kuvii̱ chí ñuu Jerusalén xa̱ʼa̱ ki̱vi̱ ta̱ Jesús”.
bt-S 178 párr. 17
“Ná koo ña̱ kúni̱ mií Jehová”
17 Ndakanixi̱ní xa̱ʼa̱ ña̱ ku̱u yóʼo, ndiʼi na̱ hermano nda̱a̱ ta̱ Lucas, ki̱xaʼána xákundáʼvina nu̱ú ta̱ Pablo ña̱ ná kǒo ku̱ʼu̱nra. Ni̱kuʼvi̱ní-inira xi̱nirana xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱kuʼvi̱ní-inina xi̱ninara xíʼin xa̱ʼa̱ ña̱ ndíʼi-inina xa̱ʼa̱ra ta saátu ña̱ xa̱kuna xíʼinra ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo xíʼinna: “sándakavandó-inii̱”, Á sátixo̱ʼvi̱ndó inii̱ (Nueva Versión Internacional). Kǒo níndakava-inira, chi̱ka̱a̱-inira ña̱ ku̱ʼu̱nra nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼéra ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ hermano ña̱ ñuu Tiro. Kǒo níndakava-inira ni xíʼin ña̱ xa̱kundáʼvina nu̱úra ni xíʼin ña̱ xa̱kuna xíʼinra. Tasaá ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna nda̱chun kúúña kúni̱ra ku̱ʼu̱nra ñuu yóʼo. Ndakúní ni̱xi̱yo ini ta̱ Pablo táki̱ʼva ni̱xi̱yo ini ta̱ Jesús saá ni̱xi̱yo inira ña̱ ku̱ʼu̱nra chí ñuu Jerusalén (Heb. 12:2). Va̱ása ndátura ña̱ kuvira, soo xa̱ʼa̱ ña̱ ndíku̱nra yichi̱ ta̱ Jesús kúú ña̱ xo̱ʼvira.
(Hechos 21:14) Xa̱ʼa̱ ña̱ kǒo níxiinra xi̱nu̱-inira tasaá ni̱ka̱ʼa̱nndi̱ xíʼinra ña̱ tu̱ʼun yóʼo: “Ná koo ña̱ kúni̱ mií Jehová”.
bt-S 178 párr. 18
“Ná koo ña̱ kúni̱ mií Jehová”
18 ¿Ndáaña ke̱ʼé na̱ hermano? Ña̱ texto yóʼo káʼa̱nña ña̱ to̱ʼóní ni̱ka̱ʼa̱n na̱ hermano yóʼo xíʼin ta̱ Pablo: “Xa̱ʼa̱ ña̱ kǒo níxiinra xi̱nu̱-inira tasaá ni̱ka̱ʼa̱nndi̱ xíʼinra ña̱ tu̱ʼun yóʼo: “Ná koo ña̱ kúni̱ mií Jehováʼ” (Hech. 21:14). Xi̱kuni̱na sáxi̱nu̱na-inira ña̱ ná kǒo ku̱ʼu̱nra ña̱ ñuu Jerusalén, soo ní tá yo̱ʼvi̱ni níxi̱yoña kǒo ka̱ʼa̱nkana xíʼinra ña̱ ki̱ndo̱ora. Xi̱niso̱ʼona ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra, ta ku̱nda̱a̱-inina ña̱ xi̱niñúʼu koo ña̱ kúni̱ mií Jehová, ta kǒo níka̱ʼa̱nkana xíʼinra. Tasaá ke̱era ku̱a̱ʼa̱nra, va̱ása ixayo̱ʼvi̱ña xíʼinra tá kǒo níka̱ʼa̱nnína xíʼinra ña̱ kǒo ku̱ʼu̱nra, soo ñuu nu̱ú ku̱a̱ʼa̱nra yóʼo kúú ña̱ kuvira.
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ kivi chindeé miíyó
(Hechos 21:23, 24) Keʼé ña̱ ka̱ʼa̱nndi̱ xíʼún yóʼo: Íyo ku̱mí na̱ ta̱a na̱ ke̱ʼé iin voto. 24 Kúáʼán ta ndasayéʼendó miíndó ta ndiʼi xu̱ʼún ña̱ kuniñúʼuna miíún taváña, ña̱ va̱ʼa kee yixí xi̱nína. Tasaá va̱ʼa kunda̱a̱-inina ña̱ su̱ví ña̱ ndixa kúú ña̱ káʼa̱nna xa̱ʼún, ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱-inina ña̱ kéʼún ndiʼi ña̱ káʼa̱n Ley yóʼo.
bt-S 184, 185 párr. 10-12
“Kuniso̱ʼondó ña̱ ka̱ʼi̱n”
10 Ta̱ apóstol Pablo xi̱kunda̱a̱-inira xíʼin sava costumbre ña̱ xi̱keʼé sava na̱ judío táki̱ʼva ña̱ xi̱ndakindéena ki̱vi̱ sábado á ña̱ va̱ása níxi̱xixina sava ña̱ʼa (Rom. 14:1-6). Saátu kǒo níka̱ʼa̱nra ña̱ va̱ása va̱ʼa xa̱ʼa̱ ña̱ circuncisión; nda̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Timoteo ña̱ ná ka̱ndara nu̱ú yi̱i̱ra ña̱ va̱ʼa ná kǒo ka̱ʼa̱n na̱ judío xíʼinra chi na̱ ñuu griego xi̱kuu na̱ yivá ta̱ Timoteo (Hech. 16:3). Xi̱kunda̱a̱-inira ña̱ iin iin mií na̱yóʼo ndakanixi̱nína ndáaña keʼéna, tutu ña̱ ka̱ʼyíra ku̱a̱ʼa̱n ndaʼa̱ na̱ ñuu gálatas káchiña̱: “Ni ña̱ circuncisión kǒo ndáyáʼviña, ni na̱ kǒo kéʼé ña̱ circuncisión, ña̱ ndáyáʼvika kúú ña̱ kandíxana Ndióxi̱” (Gál. 5:6). Sava yichi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ kǒo níxi̱kandíxana Ndióxi̱ kúú ña̱ xi̱keʼéna ña̱yóʼo, á tá xi̱sanáʼa̱nna ña̱ ndáyáʼviní kundiku̱nna ley ta̱ Moisés saá va̱ʼa kúni Jehová xíʼinna.
11 Ni ña̱ vata xiku ña̱ xi̱ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa̱ ta̱ Pablo iin ña̱ yi̱i̱ní xi̱ku ña̱yóʼo, ndu̱kúna ndáa ki̱ʼva sása̱a̱na na̱ hermano na̱ ñu̱u judío. Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, na̱ anciano ka̱china xíʼin ta̱ apóstol Pablo: Íyo ku̱mí na̱ ta̱a na̱ ke̱ʼé iin voto. Kúáʼán ta ndasayéʼendó miíndó ta ndiʼi xu̱ʼún ña̱ kuniñúʼuna miíún taváña, ña̱ va̱ʼa kee yixí xi̱nína. Tasaá va̱ʼa kunda̱a̱-inina ña̱ su̱ví ña̱ ndixa kúú ña̱ káʼa̱nna xa̱ʼún, ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱-inina ña̱ kéʼún ndiʼi ña̱ káʼa̱n ley yóʼo” (Hech. 21:23, 24).
12 Ta̱ Pablo kuchiñu ka̱ʼa̱nra ña̱ su̱ví xa̱ʼa̱ ña̱ kéʼéra kúúña ki̱xaʼá ku̱a̱chi yóʼo, chi xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱ndayáʼviní ley ta̱ Moisés ña̱ xi̱keʼé ña̱ ñuu judío kúúña. Soo ta̱kán xi̱keʼéra ndi̱ʼi ña̱ kǒo níya̱ʼandosóra ley ta Moisés xíʼin inkaka ley Ndióxi̱. Xa̱a̱ íyo ku̱a̱ʼá ku̱i̱ya̱ ka̱ʼyíra ña̱yóʼo: Na̱ ñúʼu ti̱xin ley ni̱ndi̱ʼvii̱ ti̱xin ley xíʼinna, ni va̱ása ní xi̱ndikai̱ ti̱xin ley, ña̱ kuchiñu kitáʼi̱n xíʼinna (1 Cor. 9:20). Chi̱ndeétáʼanra xíʼin na̱ anciano na̱ ñuu Jerusalén tasaá ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ ndíka̱a̱ra ti̱xin ley. Va̱ʼaní chi̱ndúʼúra ejemplo nu̱úyó ña̱ vií kundiku̱nyó á ña̱ chindeétáʼanyó xíʼin na̱ superintendente ta kǒo keʼéyó ña̱ kúni̱ miíyó (Heb. 13:17).
(Hechos 22:16) Ta vitin, ¿nda̱chun ndátuníún? Kuaʼán ta ndakuchiún ta ndukú nu̱ú Ndióxi̱ ná koora ña̱ káʼnu-ini xa̱ʼa̱kuachiúnʼ.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱ kaʼviyó nu̱ú Hch 22:16
kivi ndoo ku̱a̱chiún tá ná ka̱ʼún: Á ixakáʼnu-inira xa̱ʼún tá ná ka̱ʼún ki̱vi̱ra. Ña̱ nda̱kuchiyó su̱ví ña̱yóʼo ndákata ku̱a̱chiyó, chi ña̱ ka̱ʼa̱nyó ki̱vi̱ ta̱ Jesús xíʼin ña̱ kandixayóra á keʼéyó ña̱ káʼa̱nra saá kúúña ndoo ku̱a̱chiyó (Hch 10:43; Snt 2:14, 18).
Ña̱ kaʼaviyó nu̱ú Biblia
(Hechos 21:1-19) Tasaá nda̱koondi̱ná ta ku̱a̱ʼa̱ndi̱ chí mar ta ni̱xa̱a̱ndi̱ chí ñuu Cos, tá inka ki̱vi̱ nda̱kiʼindi̱ ku̱a̱ʼa̱ndi̱ chí ñuu Rodas ta saátu ni̱xa̱a̱ndi̱ ña̱ ñuu Pátara. 2 Ta ñuu Pátara nda̱ni̱ʼíndi̱ iin barco tú ku̱a̱ʼa̱n chí ñuu Fenicia ta xíʼin túyóʼo ni̱xa̱ʼa̱nndi̱. 3 Tá ku̱a̱ʼandi̱ xíʼin túyóʼo chí mar xi̱nindi̱ ña̱ ñuu Chipre tasaá ni̱ya̱ʼandi̱ chí Siria ta ni̱xa̱a̱ndi̱ chí ñuu Tiro chí kán sa̱núuna ña̱ʼa ña̱ ku̱a̱ʼa̱n xíʼinna. 4 Ta kán na̱ndukúndi̱ na̱ discípulo ta nda̱ni̱ʼíndi̱na, ta u̱xa̱ ki̱vi̱ xi̱ndoondi̱ ñuu kán. Soo ña̱ espíritu Ndióxi̱ káʼa̱nníña xíʼin ta̱ Pablo ña̱ kǒo ku̱ʼu̱nra chí ñuu Jerusalén. 5 Soo tá ndi̱ʼi xi̱ndoondi̱ ñuu kán nda̱kiʼindi̱ ku̱a̱ʼa̱ndi̱, ta ni̱xa̱ʼa̱nna nda̱koona ndi̱ʼi̱ nda̱a̱ chí yuʼú tá mar ná ñaʼá xíʼin na̱ va̱lí, tá ni̱xa̱a̱ndi̱ chí yuʼú tá mar keʼéndi̱ oración 6 ni̱nda̱yíndi̱ ndiʼina ta nda̱andi̱ barco, soo na̱kán ndi̱kóna chí veʼena. 7 Tá ndi̱ʼi ke̱endi̱ ñuu Tiro ta ni̱xa̱a̱ndi̱ nda̱a̱ ñuu Tolemaida, ta ñuu kán chi̱ndeéndi̱ na̱ hermano ta xi̱ndoondi̱ xíʼinna iin ki̱vi̱. 8 Tá inka ki̱vi̱ ku̱a̱ʼa̱ndi̱ ta ni̱xa̱a̱ndi̱ chí ñuu Cesarea, ta ni̱xa̱a̱ndi̱ veʼe ta̱ Felipe iin ta̱ u̱xa̱ ta̱a ta̱ xi̱natúʼun xa̱ʼa̱ Ndióxi̱, ta kán ki̱ndoondi̱ veʼera. 9 Ta̱yóʼo ku̱mi̱ kúú se̱ʼera ná ñaʼá kúa̱an, ta profeta xi̱kuuná. 10 Soo tá xa̱a̱ ku̱a̱ʼá ki̱vi̱ ndóondi̱ kán, ki̱xaa̱ iin ta̱a ta̱ naní Ágabo ta profeta kúúra ta chí ñuu Judea ke̱era, 11 tá ki̱xáara nu̱úndi̱ ta̱vára cinturón ta̱ Pablo ta ka̱tunnra xa̱ʼa̱ra xíʼin ndaʼa̱ra ta ka̱chira: “Saá káchi espíritu Ndióxi̱: ‘Ta̱ xíʼin cinturón ña̱yóʼo saá keʼé na̱ judío xíʼinra katúnnara chí ñuu Jerusalén, ta ndataxinara ndaʼa̱ na̱ ñuu kánʼ”. 12 Tá xi̱niso̱ʼondi̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱yóʼo xa̱ʼa̱ra, saá ki̱xáʼandi̱ káʼa̱ndi̱ xíʼinra, xíʼin ndiʼika na̱ ñuu kán ña̱ ná kǒo ku̱ʼu̱nra chí ñuu Jerusalén. 13 Tasaá ka̱chi ta̱ Pablo: “¿Nda̱chun kúú ña̱ xákundó ta sándakavandó-inii̱? Xíniñúʼu kandíxandó: ña̱ íyo tu̱ʼvai̱ ña̱ katúnna yi̱ʼi̱, saátu íyo tu̱ʼvai̱ ña̱ kuvii̱ chí ñuu Jerusalén xa̱ʼa̱ ki̱vi̱ ta̱ Jesús”. 14 Xa̱ʼa̱ ña̱ kǒo níxiinra xi̱nu̱-inira tasaá ni̱ka̱ʼa̱nndi̱ xíʼinra ña̱ tu̱ʼun yóʼo: “Ná koo ña̱ kúni̱ mií Jehová”. 15 Tándi̱ʼi, i̱xanduvindi̱ ña̱ ku̱ʼu̱ xíʼinndi̱, ta nda̱kiʼindi̱ ku̱a̱ʼa̱ndi̱ chí ñuu Jerusalén. 16 Saátu ni̱xa̱ʼa̱n savaka na̱ discípulo na̱ ñuu Cesarea xíʼindi̱, ña̱ va̱ʼa sanáʼa̱na ndi̱ʼi̱ veʼe ta̱ Mnasón ta̱ ñuu Chipre iin ta̱ xinaʼání kúú discípulo. 17 Tá ni̱xa̱a̱ndi̱ ñuu Jerusalén, xíʼin ña̱ si̱í-ini nda̱kiʼin na̱ hermano ndi̱ʼi̱. 18 Tá inka ki̱vi̱ ni̱xa̱ʼa̱nndi̱ xíʼin ta̱ Pablo xi̱tondi̱ ta̱ Santiago; ta kán ndóo na̱ anciano xíʼinra. 19 Chi̱ndeérana tasaá ki̱xaʼára káʼa̱nrá ndiʼi ña̱ keʼé Ndióxi̱ nu̱ú na̱ ñuu ta saátu nda̱saa na̱túʼunra xíʼin na̱ yiví.
14-20 TÍ ENERO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA̱ | HECHOS 23, 24
“Ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ vatá xa̱ʼa̱ ta̱ Pablo ña̱ sákara xi̱ní na̱ yiví”
(Hechos 23:12) Tá inka ki̱vi̱ nda̱kutáʼan ku̱a̱ʼání na̱ judío ta̱ ni̱ka̱ʼa̱nna tá kǒo níxaʼnína ta̱ Pablo, sákuisona chiʼña miína ta ni kǒo kuxuna ta ni ti̱kui̱í va̱ása koʼona nda̱a̱ míí kaʼnínara.
(Hechos 23:16) Soo iin se̱ʼe ki̱ʼva ta̱ Pablo xi̱niso̱ʼora ña̱ kúni̱na kaʼnína ta̱ Pablo, tasaá ki̱xa̱a̱ra nda̱a̱ veʼe na̱ soldado nu̱ú kánduʼú ta̱ Pablo ta na̱túʼunra xíʼinra.
bt-S 191 párr. 5, 6
“Ndakú koo iniún”
5 Tá inka ki̱vi̱ nda̱kutáʼan ki̱ʼva cuarenta na̱ judío, “ta̱ ni̱ka̱ʼa̱nna tá kǒo níxaʼnína ta̱ Pablo, sákuisona chiʼña miína ta ni kǒo kuxuna ta ni ti̱kui̱í va̱ása koʼona nda̱a̱ míí kaʼnínara.” Xíʼin ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nna yóʼo náʼa̱ña nu̱úyó ña̱ ndixaní xi̱kuni̱na kaʼnína ta̱ Pablo, ta ni̱ka̱ʼa̱nna ná kixi chiʼña sa̱tána tá ná kǒo káʼnínara (Hech. 23:12-15). Ña̱ nda̱kanixi̱ní na̱ su̱tu̱ xíʼin na̱ anciano keʼéna kúú ña̱ ku̱ʼu̱n tukuna xíʼinra chí nu̱ú na̱ sanedrín ña̱ va̱ʼa tiinna ku̱a̱chi xíʼinra. Soo na̱ sáa̱-ini xíniñaʼá xa̱a̱ íyo tu̱ʼvana ña̱ kaʼnínara yichi̱ nu̱ú ya̱ʼara.
6 Xaxin ta̱ apóstol yóʼo va̱ása xíni̱yó ki̱vi̱ra, soo ta̱yóʼo kúú ta̱ xi̱niso̱ʼo ña̱ kúni̱na kaʼnína ta̱ Pablo ta kama na̱túʼunra xíʼin xitora, tasaá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo xíʼinra ná ku̱ʼu̱nra natúʼunra xíʼin ta̱ chíñu ta̱ naní Claudio Lisias (Hech. 23:16-22). Ndakúní ni̱xi̱yo ini ta̱ loʼo yóʼo, kúʼvi̱ní-ini Jehová xínira na̱ kéʼé táʼan ña̱yóʼo, ña̱ chíndeé táʼa̱nna xíʼin na̱ ñuu Ndióxi̱, ta sáatu xíʼin na̱ veʼena ña̱ va̱ʼa xi̱nu ña̱ kúni̱ Ndióxi̱.
(Hechos 24:2) Ta̱ naní Tértulo ki̱xaʼára káʼa̱nra na̱ va̱ta xa̱ʼa̱ ta̱ Pablo: Táxindi̱ tíxa̱ʼvi ndaʼún chi va̱ʼaní ndóondi̱, ta ña̱ káʼún xíʼindi̱ keʼéndi̱ kéʼévandi̱ña,
(Hechos 24:5, 6) Nda̱ni̱ʼíndi̱ ta̱yóʼo ta iin ta̱ sáka xi̱ní na̱ yiví kúúra ta kǒo ña̱ va̱ʼa sána̱ʼa̱nra na̱ yiví ta sákanitáʼa̱nra na̱ judió, ta iin ta̱ ndísochíñu xíʼin na̱ naní nazareno kúúra, 6 saátu xi̱kuni̱ra keʼéra ña̱ va̱ása va̱ʼa xíʼin templo ña̱kán ti̱inndi̱ra.
bt-S 192 párr. 10
“Ndakú koo iniún”
10 Iin ki̱vi̱ chí ñu̱u̱ Cesarea, ti̱inna ta̱ Pablo ta chi̱ka̱a̱nara veʼeka̱a nu̱ú íyo ta̱ Herodes, ta ndátuna ná ki̱xa̱a̱ na̱ ñuu Jerusalén na̱ ta̱xi ku̱a̱chi xa̱ʼa̱ra (Hech. 23:35). Tá xa̱a̱ ni̱ya̱ʼa u̱ʼu̱n ki̱vi̱ saá ki̱xa̱a̱ ta̱ Ananías (mií ta̱ kúú su̱tu̱ káʼnu), ta saátu ki̱xa̱a̱ ku̱a̱ʼáka na̱ anciano xíʼin ta̱ Tértulo mií ta̱ taxi ku̱a̱chi xa̱ʼa̱ ta̱ Pablo. Tasaá ki̱xaʼá ta̱ Tértulo káʼa̱n va̱ʼara xa̱ʼa̱ ta̱ Félix xíʼin xa̱ʼa̱ ku̱a̱ʼá chiñu ña̱ kéʼéra xa̱ʼa̱ na̱ judío ña̱ va̱ʼa sáxinu̱ra ini ta̱ Félix tasaá chi̱ka̱a̱ra ta̱ Pablo veʼeka̱a. Tasaá ki̱xaʼára káʼa̱nra xa̱ʼa̱ ta̱ Pablo xíʼi tu̱ʼun yóʼo: “Iin ta̱ sáka xi̱ní na̱ yiví kúúra ta kǒo ña̱ va̱ʼa sána̱ʼa̱nra na̱ yiví ta sákanitáʼa̱nra na̱ judió, ta iin ta̱ ndísochíñu xíʼin na̱ naní nazareno kúúra, saátu xi̱kuni̱ra keʼéra ña̱ va̱ása va̱ʼa xíʼin templo ña̱kán ti̱inndi̱ra”. Savaka na̱ judío ki̱xaʼána káʼa̱nna ña̱ mií ña̱ ndixa kúú ña̱ káʼa̱nra (Hech. 24:5, 6, 9). Ña̱ ku̱a̱chi chi̱ka̱a̱na ta̱ Pablo, ña̱ táʼvira na̱ ñuu á ña̱ sákanitáʼanra na̱ ñuu, xíʼin ña̱ káʼa̱nra ña̱ va̱ása va̱ʼa xa̱ʼa̱ templo, iin ku̱a̱chi ndeéní xi̱kuu ña̱yóʼo chi nda̱a̱ kuchiñu kaʼnínara xa̱ʼa̱ ña̱ ku̱a̱chi yóʼo.
(Hechos 24:10-21) Tasaá tá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ chíñu xíʼin ta̱ Pablo ña̱ ná ka̱ʼa̱nra tasaá nda̱kuiinra: “Xíni̱vai̱ ña̱ xa̱a̱ ku̱a̱ʼání ku̱i̱ya̱ ndísochíñún xíʼin na̱ ñuu yóʼo, ña̱kán kúsi̱í-inii̱ ña̱ ka̱ʼa̱n ku̱a̱chii̱ xa̱ʼíi̱ nu̱ún, 11 kuchiñu nandukún xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, sa̱kán íyo u̱xu̱ u̱vi̱ ki̱vi̱ ni̱xa̱ʼi̱n ña̱ ñuu Jerusalén ña̱ nda̱sakáʼnui̱ Ndióxi̱; 12 ta̱ kǒo níndaniʼína yi̱ʼi̱ ini templo ña̱ ndáʼyii̱ nu̱ú inkana á ña̱ kánitáʼi̱n xíʼin inkana, ni chí ini ña̱ sinagoga. 13 Va̱ása kuchiñuna na̱ʼa̱na nu̱ún á ña̱ nda̱a̱ kúú ña̱ káʼa̱nna xa̱ʼíi̱. 14 Soo ña̱ nda̱a̱ káʼi̱n xíʼún, ku̱a̱ʼána káʼa̱n ña̱ vatá ndíku̱i̱n, soo yi̱ʼi̱ Ndióxi̱ ña̱ xi̱ndasakáʼnu na̱ táʼi̱n na̱ xi̱ndoo xi̱naʼá ndásakáʼnui̱, chi kándíxai̱ ndiʼi ña̱ va̱xi nu̱ú ley xíʼin ndiʼi ña̱ ka̱ʼyí na̱ profeta; 15 ta kándíxai̱ ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱, ta ña̱yóʼo kúútu ña̱ kándíxa na̱yóʼova, ña̱ ndataku na̱ ke̱ʼé ña̱ va̱ʼa ta saátu na̱ va̱ása níkeʼé ña̱ va̱ʼa. 16 Ndíku̱i̱n ndi̱ʼi̱ ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱ ña̱ kǒo kéʼíi̱ nda̱a̱ ni iin ña̱ va̱ása va̱ʼa xíʼin na̱ yiví. 17 Ta ku̱a̱ʼá ku̱i̱ya̱ ni̱ya̱ʼa, ta vitin ndi̱kói̱ ña̱ taxii̱ loʼo xu̱ʼún ndaʼa̱ na̱ ñui̱ saátu ki̱xa̱i̱ ña̱ ndasakáʼnui̱ Ndióxi̱. 18 Soo tá ndíka̱a̱i̱ ini templo kéʼíi̱ ña̱ káʼa̱n ley ña̱ nduyéʼi̱, ta ni kǒo na̱ yiví táʼvíi̱. Tasaá ki̱xaa̱ na̱ judío na̱ ke̱e chí ñuu Asia, 19 ta na̱kán kúú na̱ xíniñúʼún ta̱xi ku̱a̱chi xa̱ʼíi̱ nu̱ún vitin tá íyo ku̱a̱chii̱ nu̱úna. 20 Á na̱ ndóo yóʼo ná ka̱ʼa̱nna ndáa ku̱a̱chi ni̱ki̱ʼvii̱ tá ni̱xa̱ʼi̱n nu̱ú na̱ sanedrín, 21 iin ña̱ ni̱ka̱ʼi̱n xa̱ʼa̱ xíʼinna kúú: ‘Xa̱ʼa̱ ña̱ nda̱taku na̱ ni̱xi̱ʼi̱, ta vitin tíinndó ku̱a̱chi xíʼi̱n xa̱ʼa̱ ña̱yóʼoʼ”.
bt-S 193, 194 párr. 13, 14
“Ndakú koo iniún”
13 Ña̱yóʼo kúú iin ejemplo va̱ʼaní ña̱ kuchiñu kundiku̱nyó tá ku̱a̱ʼa̱nyó nu̱ú na̱ chíñu, xa̱ʼa̱ ña̱ kándíxayó Ndióxi̱, ta saátu tá káʼa̱n na̱ inka veʼe-ñu̱ʼu ña̱ vatá xa̱ʼa̱yó. Tá ki̱xaʼá ta̱ Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ chíñu yóʼo, kǒo níkeʼéra táki̱ʼva ke̱ʼé ta̱ Tértulo. Kǒo nísa̱a̱ kamara, ta xíʼin ña̱ to̱ʼó nda̱kuiinra yuʼú ta̱yóʼo. Ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ na̱ judío na̱ ñuu Asia ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ vatá xa̱ʼa̱ra ña̱ táʼvira na̱ inka veʼe-ñu̱ʼu, kǒona níxa̱a̱ ña̱ taxina ku̱a̱chi xa̱ʼa̱ra, viíní nda̱kuiinra xa̱ʼa̱ra (Hech. 24:18, 19).
14 Soo iin ña̱ va̱ʼakaní ke̱ʼéra kúú ña̱ na̱túʼunra xa̱ʼa̱ ña̱ kándíxara xíʼin na̱ inka veʼe-ñu̱ʼu na̱ ta̱xi ku̱a̱chi xa̱ʼa̱ra. Xíʼin ña̱ ndakú-inira ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ña̱ ndataku na̱ ni̱xi̱ʼi̱ (Hech. 23:6-10). ¿Nda̱chun ni̱ka̱ʼa̱nníra xa̱ʼa̱ ña̱ ndataku na̱ ni̱xi̱ʼi̱? Saáchi kǒo ní xi̱kandíxana ña̱ nda̱taku ta̱ Jesús (Hech. 26:6-8, 22, 23). Chi iin ña̱ kǒo níxi̱kandixana kúú ña̱ ndataku na̱ ni̱xi̱ʼi̱, ta inka ña̱ kǒo níxi̱kandíxana kúú ña̱ nda̱taku ta̱ Jesús.
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ kivi chindeé miíyó
(Hechos 23:6) Tá xi̱ni ta̱ Pablo ndóo na̱ saduceo ta̱ saátu ndóo na̱ fariseos, ta ki̱xaʼára káʼa̱nra xíʼin na̱ sanedrín: “Ñaniyó ta̱ fariseo kúútu yi̱ʼi̱va, se̱ʼe na̱ fariseo. Ta xa̱ʼa̱ ña̱ kándíxai̱ ña̱ ndataku na̱ ni̱xi̱ʼi̱ tíinndó ku̱a̱chi xíʼíi̱”.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱ kaʼviyó nu̱ú Hch 23:6
fariseo kúútu yi̱ʼi̱va: Sava na̱ ndóo kán xíni̱na ta̱ Pablo (Hch 22:5). Tá ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ kúúra se̱ʼe na̱ fariseo, na̱ fariseo ndóo ña̱ sanedrín kán ku̱nda̱a̱-inina ña̱ xi̱keʼé ta̱ Pablo táki̱ʼva kéʼé mií na̱ fariseo kán. Xíni̱va na̱ ndóo kán ña̱ va̱ʼaní xi̱keʼé ta̱ Pablo chiñu nu̱ú Ndióxi̱ ña̱kán kǒo níndakanixi̱nína ña̱ sándáʼvirana. Xíʼin ña̱yóʼo kuchiñu kunda̱a̱-iniyó, chi fariseo xi̱kuu ta̱ Pablo. Na̱ saduceo kǒo níxi̱kandíxana ña̱ ndataku na̱ ni̱xi̱ʼi̱, soo ta̱ Pablo xíʼin na̱ fariseo xi̱kandíxava na̱yóʼo. Tá ki̱ʼinra kuenta ndóo na̱ fariseo, viíní ki̱xaʼára na̱túʼunra xíʼinna. Ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kandíxara ta xi̱kuni̱ra ña̱ ná chi̱ndeétáʼan na̱ sanedrín xíʼinra ta̱ viíní chi̱ndeétáʼanna xíʼinra (Hch 23:7-9). Saátu ke̱ʼéra tá ni̱xa̱ʼa̱nra nu̱ú ta̱ rey Agripa, va̱ʼaní ni̱ka̱ʼa̱n ku̱a̱chira xa̱ʼa̱ra (Hch 26:5). Ta ni̱ka̱ʼa̱nra ndáaña ke̱ʼé na̱ fariseo xíʼinra tá ka̱ʼyíra tutu ku̱a̱ʼa̱n ndaʼa̱ na̱ cristiano na̱ ñuu Filipos (Flp 3:5). Saátu ke̱ʼé sava na̱ cristiano na̱ xi̱kuu fariseo na̱ káʼa̱n Hechos 15:5 (koto nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ña̱ kaʼviyó nu̱ú Hch 15:5).
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱ kaʼviyó nu̱ú Hch 15:5
sava na̱ fariseo na̱ xi̱sanáʼa̱ ña̱ vatá: Sava na̱ yiví xi̱xini̱nana xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱keʼéna tá xi̱kuuna fariseo (nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ña̱ kaʼviyó nu̱ú Hch 23:6).
(Hechos 24:24) Tá ni̱ya̱ʼa ki̱vi̱, ki̱xa̱a̱ ta̱ Félix xíʼin ñá síʼíra ñá Drusila ta ñá judío kúúña, tasaá xa̱ʼndara chiñu ña̱ ná kanana ta̱ Pablo, saá xi̱niso̱ʼora ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo ña̱ kándíxara ta̱ Jesús.
(Hechos 24:27) Soo tá ni̱ya̱ʼa u̱vi̱ ku̱i̱ya̱, saá nda̱koo ta̱ Félix chiñura ndaʼa̱ ta̱ Porcio Festo; xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kuni̱ ta̱ Félix ki̱ndo̱o va̱ʼara nu̱ú na̱ judío, kǒo nítavára ta̱ Pablo veʼeka̱a.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱ kaʼviyó nu̱ú Hch 24:24
Drusila: Ñáyóʼo xi̱kuu ñá loʼoka nu̱ú ná u̱ni̱ se̱ʼe ta̱ Herodes Agripa I, ta̱ káʼa̱n tutu Hechos 12:1 xa̱ʼa̱. Ka̱kuñá tá ku̱i̱ya̱ 38 ta ki̱ʼvañá ni̱xi̱yo ta̱ Agripa II xíʼin ku̱ʼvi̱ñá ñá Berenice. Inka ta̱ ni̱xi̱yó yiíñá xi̱kuu ta̱ Félix iin ta̱ chíñu xi̱kuu ta̱yóʼo. Ta̱ nu̱ú ti̱ndaʼa̱ xíʼinñá kúú ta̱ rey sirio ta̱ xi̱naní Aziz ta̱ ñuu Emesa, tá kúyatin ku̱i̱ya̱ 54, tá kúúmiíñá 16 ku̱i̱ya̱ñá, nda̱kooñá ta̱ nu̱ú ni̱xi̱yó yiíñá ta ti̱ndaʼa̱ñá xíʼin ta̱ Félix. Sana ni̱xi̱yoñá xi̱niso̱ʼoñá ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo xíʼin ta̱ Félix, xa̱ʼa̱ ña̱ nda̱kúní keʼéyó chiñu, ña̱ káʼnuní koo iniyó xíʼin ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ña̱ kunndóʼo na̱ yiví na̱ kǒo ndákoo keʼé ña̱ va̱ása va̱ʼa (Hch 24:25). Tá nda̱kiʼin ta̱ Festo ndísochíñura, ta̱ Félix chi̱ka̱a̱ra ta̱ Pablo veʼeka̱a ña̱ va̱ʼa kutáʼa̱n na̱ judío xíʼinra. Savana káchina, xa̱ʼa̱ ñá síʼíra ke̱ʼéra ña̱yóʼo chi ñá judío xi̱kuuñá (Hch 24:27).
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Hechos 23:1-15) Xíto va̱ʼa ta̱ pablo nu̱ú na̱ sanedrín, ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Ña̱niyó, kǒo ku̱a̱chi níki̱ʼvii̱ nu̱ú Ndióxi̱ chi íyo yeʼii̱ nu̱úra nda̱a̱ ki̱vi̱ yóʼo”. 2 Tasaá, ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ su̱tu̱ káʼnu ta̱ naní Ananías xíʼin na̱ ndíta yatin kán ña̱ kanina yuʼú ta̱ Pablo. 3 Tasaá ta̱ Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra: “Ndióxi̱ kanira yóʼó nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼún xíʼi̱n, ta̱a ta̱ u̱vi̱ yuʼú. ¿Yóʼó íxananiún ku̱a̱chi xa̱ʼíi̱ nda̱a̱ táki̱ʼva káʼa̱n ña̱ va̱xi nu̱ú ley, ta kǒo ndíkun ña̱ káʼa̱n ña̱ ley yóʼo, chi ni̱ka̱ʼún xíʼin na̱yóʼo ña̱ kanina yi̱ʼi̱?”. 4 Na̱ yiví na̱ ndíta yatin kán ni̱ka̱ʼa̱nna: “¿Ta̱ su̱tu̱ ta̱ nda̱kaxin Ndióxi̱ káʼún ña̱ va̱ása va̱ʼa xa̱ʼa̱?”. 5 Ta̱ Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra: “Na̱ ñaniyó, va̱ása xíni̱i̱ ña̱ iin su̱tu̱ kúúra. Saáchi xa̱a̱ ni̱ka̱ʼyi̱ña nu̱ú tu̱ʼun Ndióxi̱: ‘Kǒo ka̱ʼún ña̱ va̱ása va̱ʼa xa̱ʼa̱ ta̱ chíñu ti̱xin ñuu nu̱ú íyoúnʼ”. 6 Tá xi̱ni ta̱ Pablo ndóo na̱ saduceo ta̱ saátu ndóo na̱ fariseos, ta ki̱xaʼára káʼa̱nra xíʼin na̱ sanedrín: “Ñaniyó ta̱ fariseo kúútu yi̱ʼi̱va, se̱ʼe na̱ fariseo. Ta xa̱ʼa̱ ña̱ kándíxai̱ ña̱ ndataku na̱ ni̱xi̱ʼi̱ tíinndó ku̱a̱chi xíʼíi̱”. 7 Xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo, ki̱xaʼá ni̱ka̱ʼa̱n kúáchí na̱ fariseo xíʼin na̱ saduseo, ta ta̱ʼví-táʼanna. 8 Saáchi na̱ saduseo kǒo kándíxana ña̱ ndataku na̱ ni̱xi̱ʼi̱, saátu kǒo kándíxana ña̱ íyo na̱ ángel, ni espíritu santo Ndióxi̱, soo kándíxava na̱ fariseo ña̱yóʼo. 9 Ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ki̱xaʼá ni̱ka̱ʼa̱n kúáchína, ta nda̱kundichi iin na̱ escriba ti̱xin na̱ fariseo ta ka̱china: “Kǒo nda̱a̱ iin ña̱ va̱ása va̱ʼa níkeʼé ta̱yóʼo; soo tá iin espíritu á iin ángel ni̱ka̱ʼa̱n xíʼinra...”. 10 Tá ki̱xaʼána káʼa̱n kúáchínína xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, ta̱ ndísochíñu xíʼin na̱ soldado ni̱yi̱ʼvíra ña̱ kaʼnína ta̱ Pablo, ta xa̱ʼndara chiñu nu̱ú sava na̱ soldado ña̱ ndatavána ta̱ Pablo nu̱ú na̱ yiví yóʼo ta ku̱ʼu̱nra xíʼinna chí nu̱ú ndóo na̱ soldado. 11 Soo tá inka ñu̱ú ki̱ta Jesús nu̱ú ta̱yóʼo ta ka̱chira xíʼinra: “Ndakú koo iniún. Chi nda̱a̱ táki̱ʼva na̱túʼún xa̱ʼa̱ ki̱víi̱ ña̱ ñuu Jerusalén, saátu natúʼun xa̱ʼíi̱ chí ñuu Roma”. 12 Tá inka ki̱vi̱ nda̱kutáʼan ku̱a̱ʼání na̱ judío ta̱ ni̱ka̱ʼa̱nna tá kǒo níxaʼnína ta̱ Pablo, sákuisona chiʼña miína ta ni kǒo kuxuna ta ni ti̱kui̱í va̱ása koʼona nda̱a̱ míí kaʼnínara. 13 Ki̱ʼva cuarenta ta̱a xi̱kuu na̱ ni̱ka̱ʼa̱n keʼé ña̱ va̱ása va̱ʼa xíʼin ta̱ Pablo; 14 ta ni̱xa̱ʼa̱n na̱ ta̱a yóʼo nu̱ú na̱ su̱tu̱ xíʼin na̱ anciano ta ka̱china: “Ndi̱ʼi̱ ni̱ka̱ʼa̱nndi̱ ña̱ kaʼníndi̱ ta̱ Pablo, nda̱a̱ ná kaʼníndi̱ ta̱yóʼo saá kúúña kuxundi̱. 15 Ta vitin, ndóʼó xíʼin na̱ sanedrín ka̱ʼa̱nndó xíʼin ta̱ ndísochíñu xíʼin na̱ soldado ña̱ ná kixi ta̱ Pablo xíʼinna yóʼo ña̱ ixananindó ku̱a̱chi xa̱ʼa̱ra. Soo tá xa̱a̱ kúyatin kixa̱a̱ra ndi̱ʼi̱ kaʼníndi̱ra”.
21-27 TÍ ENERO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA̱| HECHOS 25, 26
“Ta̱ Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ tiin ta̱ César ku̱a̱chi xíʼinra ta saátu na̱túʼunra xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ xíʼin ta̱ rey Herodes Agripa”
(Hechos 25:11) Tá iin ta̱ ku̱i̱ʼná kúi̱ á íyo iin ña̱ va̱ása va̱ʼa níkeʼíi̱ ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo xíniñúʼu kuvii̱, kǒo ka̱ʼa̱n ku̱a̱chii̱ xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo; soo ña̱ vatáva káʼa̱nna xa̱ʼíi̱, kǒo ña̱yóʼo níkeʼíi̱, kǒo nda̱a̱ ni iin na̱ kivi ndataxi yi̱ʼi̱ ndaʼa̱ na̱ chíñu, chi kúni̱i̱ ná tiin ta̱ César ku̱a̱chi xa̱ʼíi̱”.
bt-S 198 párr. 6
“Kúni̱i̱ ná tiin ta̱ César ku̱a̱chi xa̱ʼíi̱”
6 Ta̱ Pablo ku̱nda̱a̱-inira ña̱ xi̱kuni̱ ta̱ Festo kindo̱o va̱ʼara nu̱ú na̱ judío, ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo nda̱a̱ xi̱kuni̱na kaʼnína ta̱ Pablo, ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ derecho ña̱ xi̱kuumiíra ña̱ xi̱kuura ta̱ ñuu Roma: “Níndichii̱ nu̱ú ta̱ César, nu̱ú xíniñúʼu tiinra ku̱a̱chi xa̱ʼíi̱. Kǒo nda̱a̱ ni iin ña̱ va̱ása va̱ʼa níkeʼíi̱ xíʼin na̱ judío, nda̱a̱ táki̱ʼva xítoún. [...] Kúni̱i̱ ná tiin ta̱ César ku̱a̱chi xa̱ʼíi̱”. Tá iin na̱ yiví xi̱ka̱ʼa̱n ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo yóʼo. Xi̱niñúʼu ke̱ʼéna na̱ chíñu ña̱yóʼo. Tasaá ke̱ʼé ta̱ chíñu yóʼo: “Ta̱ César ni̱ka̱ʼún tiin ku̱a̱chi xa̱ún; ta̱ nu̱ú ta̱yóʼo ku̱ʼu̱n” (Hech. 25:10-12) Ña̱ ndu̱kúra tiin na̱ chíñu náʼnu ku̱a̱chi xa̱ʼa̱ra, va̱ʼaní yichi̱ nda̱koora nu̱ú na̱ hermano. Tá na̱ chíñu “yáʼandósona nu̱ú ley” ta̱ káʼa̱nna ña̱ vatá xa̱ʼa̱ tu̱ʼun Ndióxi̱, miíyó kuchiñu kuniñúʼuyó ley ña̱ chindeétáʼanña xíʼinyó (Sal. 94:20, Nueva Biblia Española).
(Hechos 26:1-3) Ta̱ Agripa ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Pablo: “Kivi ka̱ʼa̱n ku̱a̱chiún xa̱ʼún”. Tasaá ta̱ Pablo nda̱niʼinra ndaʼa̱ra, ta ki̱xaʼára káʼa̱n ku̱a̱chira xa̱ʼa̱ra: 2 “Ndiʼi ña̱ʼa ña̱ káʼa̱n na̱ judío xa̱ʼíi̱, rey Agripa kúsi̱íní-inii̱ chi nu̱ún yóʼó ki̱xa̱i̱ ña̱ ka̱ʼa̱n ku̱a̱chii̱ xa̱ʼíi̱ ki̱vi̱ vitin, 3 xa̱ʼa̱ ña̱ xíni̱va̱ʼún, ta saátu xíniún xa̱ʼa̱ costumbre ta saátu va̱ʼaní tiún ku̱a̱chi xíʼin na̱ judío. Ña̱kán káʼi̱n xíʼún ná kuniso̱ʼún ña̱ káʼi̱n.
bt-S 198-201 párr. 10-16
“Kúni̱i̱ ná tiin ta̱ César ku̱a̱chi xa̱ʼíi̱”
10 Xíʼin ña̱ to̱ʼó, ta̱ Pablo ta̱xira tíxa̱ʼvi ndaʼa̱ ta̱ chíñu yóʼo xa̱ʼa̱ ña̱ ta̱xira ni̱ka̱ʼa̱n ku̱a̱chira xa̱ʼa̱ra, ta saátu ta̱xira ña̱ ku̱nda̱a̱-ini ta̱ chíñu yóʼo xa̱ʼa̱ costumbre xíʼin xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kutóoní na̱ judío kanitáʼanna. Tasaá ki̱xáʼara nátúʼunra ndáa ki̱ʼva xi̱takura: “Nda̱a̱ táki̱ʼva káʼa̱n ña̱ kándíxayó, yi̱ʼi̱ xi̱takui̱ nda̱a̱ táki̱ʼva íyo iin na̱ fariseo” (Hech. 26:5). Tá xi̱ndika̱a̱ra xíʼin na̱ inka veʼe-ñu̱ʼu, ta̱ Pablo xi̱xini̱vara ña̱ kixi ta̱ Jesús. Ta vitin ña̱ ndu̱ura discípulo ta̱ Jesús, vitin kǒo nda̱a̱ ni iin ña̱ʼa kasi nu̱úra ña̱ nda̱kunira ta̱ Jesús, ña̱ kúúra ta̱ nda̱ka̱xin Ndióxi̱. Ni̱xa̱a̱ra nu̱ú na̱ chíñu yóʼo chi xínira ña̱ kándíxatu na̱yóʼo ña̱ xi̱nu ña̱ kúni̱ Ndióxi̱. Xíʼin ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo, ta̱ Agripa xi̱kunikara kunda̱a̱-inira xa̱ʼa̱ña.
11 Xa̱ʼa̱ ña̱ chi̱ka̱a̱na ku̱a̱chi na̱ hermano, ta̱ Pablo ka̱chira: “Nda̱kanixi̱níi̱ ña̱ kǒo nítaxii̱ na̱túʼunna xa̱ʼa̱ ta̱ Jesús ta̱ xi̱kuu nazareno; [...] xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱sa̱a̱níi̱ xíʼin na̱ xi̱ndiku̱n sa̱tára, xi̱sa̱a̱síi̱ nu̱ún na̱ xi̱ndoo nda̱a̱ inka ñuu” (Hech. 26:9-11). Ni̱xi̱yo ku̱a̱ʼání na̱ yiví na̱ xi̱kunda̱a̱-ini ndáaña xi̱keʼé ta̱ Pablo, ta su̱ví ña̱ vatá káʼa̱nra (Gál. 1:13, 23). Sana ndáka̱tu̱ʼun xíʼin mií ta̱ Agripa: “¿Nda̱chun na̱samaní ta̱ Pablo?”.
12 Ku̱nda̱a̱-inina xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo tá ni̱ka̱ʼa̱nra: “Tá ta̱xi na̱ su̱tu̱ ña̱ ku̱ʼi̱n chí ñuu Damasco, chí yichi̱ xi̱nii̱, táta rey, iin ñuʼu̱, ta nda̱ye̱ʼe̱ña chí ndiví ta sa̱siña nu̱úi̱ ta̱ saátu nu̱ú na̱ ku̱a̱ʼa̱n xíʼi̱n, ta̱ ku̱a̱ʼáka nda̱ye̱ʼe̱ña nu̱ú ñu̱ʼu. Tá ndu̱vandi̱ nu̱ú ñuʼú xi̱niso̱ʼi̱ ni̱ka̱ʼa̱nna chí ndi̱ví ña̱ tu̱ʼun hebreo ta ka̱china: ‘Saulo, Saulo, ¿Nda̱chun íxandi̱va̱ʼún xíʼi̱n? Nda̱chun kúú ña̱ íxandakú-iniún nu̱ú ña̱ aguijónʼ. Tasaá ni̱ka̱ʼi̱n: ‘¿Yukún táta?ʼ. Tasaá ka̱chira xíʼi̱n: ‘Yi̱ʼi̱ kúú ta̱ Jesús, ta̱ íxandi̱va̱ʼún xíʼinʼ” (Hech. 26:12-15).
13 Tá kúma̱ní kuni ta̱ Pablo ña̱yóʼo, ña̱ xi̱keʼéra kúú ña̱ “kǒo níxi̱xiniso̱ʼora ña̱ xi̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱”. Ña̱yóʼo kúni̱ kachiña, ke̱ʼéra nda̱a̱ táki̱ʼva kéʼé kití tí ndíso ña̱ʼa ve̱e ku̱a̱ʼa̱nrí, ña̱ kée xa̱ʼa̱rí ta sátukue̱ʼe̱rí miírí xíʼin yitu̱n tú xíniñúʼuna ña̱ níʼina yichi̱ nu̱úrí. Ta̱saá ndo̱ʼo ta̱yóʼo, tu̱kue̱ʼe̱ra á kǒo níxitáʼan va̱ʼara xíʼin Ndióxi̱, xa̱ʼa̱ ña̱ kǒo níxiniso̱ʼora ta saátu ña̱ sa̱sira xi̱nu ña̱ kúni̱ Ndióxi̱. Soo yichi̱ ña̱ ku̱a̱ʼa̱n chí ñuu Damasco, ki̱ta ta̱ Jesús nu̱úra, kǒo níxi̱xini̱rá xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo soo ta̱ Jesús na̱samara ña̱ xi̱ndakanixi̱ní ta̱yóʼo (Juan 16:1, 2).
14 Ta xa̱ʼa̱ ña̱ nasamara, ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Agripa: “Kǒo ní ixaso̱ʼi̱ nu̱ú Ndióxi̱, chi ni̱xa̱ʼi̱n siʼna ñuu Damasco, ta saátu ni̱xa̱ʼi̱n chí ñuu Jerusalén, xíʼin ndiʼi ñuu Judea, xíʼi nu̱ú na̱ inka ñuu, ni̱xa̱ʼi̱n natúʼi̱n xíʼinna ña̱ ndikó-inina, ta ndikóna nu̱ú Ndióxi̱, ta keʼéna ña̱ sa̱kuaʼana” (Hech. 26:19, 20). Xa̱a̱ ku̱a̱ʼáva ku̱i̱ya̱ kéʼéra chiñu ña̱ ta̱xi ta̱ Jesús ndaʼa̱ra. ¿Ndáa ña̱ va̱ʼa nda̱kiʼinra xa̱ʼa̱ ña̱ na̱túʼunra? Ku̱a̱ʼánína sa̱kuaʼa xa̱ʼa̱ Ndióxi̱, nda̱koona ña̱ kini xi̱keʼéna á ña̱ yaku̱a̱, nda̱kootuna ña̱ va̱ása nda̱kú níxi̱yo inina ta na̱ndukúna Ndióxi̱. Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ndu̱una na̱ yiví va̱ʼa, ta to̱ʼó ni̱xi̱yo inina saátu i̱xato̱ʼóna ley xíʼin chiñu ña̱ xi̱xaʼndana nu̱úna.
15 Kǒo níxindayaʼvi ña̱ ke̱ʼé ta̱ Pablo nu̱ú na̱ sáa̱-ini xíniñaʼá, nda̱a̱ mií ta̱ Pablo ni̱ka̱ʼa̱n ña̱yóʼo: “Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo na̱ judío ti̱inna yi̱ʼi̱ ti̱xin templo ta xi̱kuni̱na kaʼnína yi̱ʼi̱. Soo xa̱ʼa̱ ña̱ kúúmiíi̱ ndee̱ ña̱ táxi Ndióxi̱ ndaʼíi̱, nátúʼi̱n xíʼin na̱ válí ta saátu xíʼin na̱ náʼnu xa̱ʼa̱ Ndióxi̱” (Hech. 26:21, 22).
16 Miíyó na̱ sákuaʼa xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ “ndiʼi tiempo xíniñúʼu koo tu̱ʼvayó ndáaña ka̱ʼa̱nyó” xa̱ʼa̱ ña̱ kándíxayó Ndióxi̱ (1 Ped. 3:15). Tá ku̱a̱ʼa̱nyó nu̱ú na̱ chíñu ña̱ ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ ña̱ kándíxayó, xíniñúʼu kundiku̱nyó ña̱ ke̱ʼé ta̱ Pablo tá ni̱xa̱ʼa̱nra nu̱ú ta̱ Agripa xíʼin ta̱ Festo. Kuchiñu xa̱a̱ña nda̱a̱ níma̱ na̱ chíñu na̱ nátúʼúnyó xíʼin xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼaní sánáʼa̱ Biblia miíyó ta saátu na̱ yiví na̱ nátúʼúnyó xíʼin.
(Hechos 26:28) Soo ta̱ Agripa ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Pablo: “Loʼo kuití tiempo ta sáxinu̱ún-inii̱ ña̱ kundiku̱i̱n ta̱ Cristo”.
bt-S 202 párr. 18
“Kúni̱i̱ ná tiin ta̱ César ku̱a̱chi xa̱ʼíi̱”
18 Soo ta̱ Pablo xa̱a̱ xíni̱ va̱ʼara ndáaña ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ chíñu yóʼo: “Su̱ví ta̱ sána kúi̱, táta Festo, yóʼó ta iin ta̱ va̱ʼaní-ini kúún, yi̱ʼi̱ ta mií ña̱ nda̱a̱ káʼi̱n ta su̱ví ta̱ sána kúi̱. Mií ña̱ nda̱a̱, ta̱ rey ta̱ káʼi̱n xíʼin yóʼo. ¿Á kándíxaún na̱ profeta táta rey Agripa? Xínivai̱ ña̱ kándíxaún”. Tasaá nda̱kuiin ta̱ Agripa: “Loʼo kuití tiempo ta sáxinu̱ún-inii̱ ña̱ kundiku̱i̱n ta̱ Cristo” (Hech. 26:25-28). Ni ña̱ nda̱a̱ kúú ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Agripa á va̱ása, soo tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo ni̱xa̱a̱ña nda̱a̱ níma̱ ta̱ Agripa.
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ kivi chindeé miíyó
(Hechos 26:14) Tá ndu̱vandi̱ nu̱ú ñuʼú xi̱niso̱ʼi̱ ni̱ka̱ʼa̱nna chí ndi̱ví ña̱ tu̱ʼun hebreo ta ka̱china: ‘Saulo, Saulo, ¿Nda̱chun íxandi̱va̱ʼún xíʼi̱n? Nda̱chun kúú ña̱ íxandakú-iniún nu̱ú ña̱ aguijónʼ.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱ kaʼviyó nu̱ú Hch 26:14
íxandakú-iniún nu̱ú ña̱ aguijón: Aguijón kúú iin yitu̱n tú xi̱ín nu̱ú ta xi̱xiniñúʼunanú ña̱ kanina kití ña̱ va̱ʼa ku̱ʼu̱nrí (Jue 3:31). Ña̱ tu̱ʼun íxandakú-iniún nu̱ú ña̱ aguijón iin tu̱ʼun ña̱ va̱xi nu̱ú iin libro ña̱ griego kúúña. Káʼa̱nña xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼo iin tí si̱ndi̱ki̱ sana tí kǒo xíniso̱ʼo, ña̱ xi̱kee xa̱ʼa̱rí ta xi̱kaninarí xíʼin yitu̱n xi̱ín nu̱ú. Tá kúma̱ní nda̱kundikunra ta̱ Jesús, ta̱ Saulo: xi̱ndiku̱nra sa̱tá na̱ discípulo, ta̱ sátixo̱ʼvi̱ xíʼin mií kúúra, saáchi na̱yóʼo Jehová xi̱chindeétáʼan xíʼina (Chitáʼanña xíʼin Hch 5:38, 39; 1Ti 1:13, 14). Nu̱ú ña̱ Eclesiastés 12:11 káchiña, consejo na̱ ndíchi nda̱a̱ táki̱ʼva íyo iin yitu̱n xi̱ín nu̱ún saá íyoña, saáchi chíndeétáʼanña xíʼi na̱ yiví ña̱ keʼéna ña̱ va̱ʼa.
(Hechos 26:27) ¿Á kándíxaún na̱ profeta táta rey Agripa? Xínivai̱ ña̱ kándíxaún”.
w03-S 15/11 16 párr. 14
Ná chindeétáʼanyó xíʼin inkana ña̱ kunda̱a̱-inina xa̱ʼa̱ tu̱ʼun Ndióxi̱
14 Ta̱ Agripa ta̱ judío xi̱kuura soo ta̱ Pablo xa̱a̱ xínivara ña̱yóʼo. Ta̱ Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ xa̱a̱ xíni ta̱ Agripa xa̱ʼa̱ na̱ judío, ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱na̱túʼunra “kǒo nda̱a̱ ni iin tu̱ʼun níka̱ʼa̱nra, chi xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱natúʼun na̱ profeta xíʼin ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Moisés na̱túʼunra” saátu xa̱ʼa̱ na̱ ni̱xi̱ʼi̱ xíʼin ña̱ nda̱taku ta̱ Jesús (Hechos 26:22, 23). Tasaá ni̱nda̱ka̱tu̱ʼun ta̱ Pablo ta̱ rey yóʼo: “¿Á kándíxaún na̱ profeta táta rey Agripa?”. Ta̱ Agripa kǒo ña̱ kuchiñu ka̱ʼa̱nra. Tá ná ka̱ʼa̱nra ña̱ va̱ása kándíxara na̱ profeta, ndiʼi xa̱ʼa̱ ña̱ kúúra ta̱ judío. Soo tá ná ka̱ʼa̱nra ña̱ kándíxara ña̱ káʼa̱n ta̱ Pablo, na̱ ñuu kán ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa̱ra ña̱ ndíkúnra ta̱ Cristo. Soo mií ta̱ Pablo nda̱kuiin ta ka̱chira: “Xíni̱vai̱ ña̱ kándíxaún”. ¿Ndáaña nda̱kuiin ta̱ Agripa ta nda̱a̱ níma̱ra ki̱taña? “Loʼo kuití tiempo ta sáxinu̱ún-inii̱ ña̱ kundiku̱i̱n ta̱ Cristo.” (Hechos 26:27, 28.) Ni kǒo níxa̱a̱ ta̱ rey yóʼo ndakundikunra ta̱ Jesús, soo tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo nda̱a̱ níma̱ra ni̱xa̱a̱ña (Hebreos 4:12).
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Hechos 25:1-12) Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, ta̱ Festo ni̱xa̱a̱ra ñuu Cesarea ña̱ nda̱kiʼinra chiñu ña̱ kúúmiíra, tá ni̱ya̱ʼa u̱ni̱ ki̱vi̱ ta ku̱a̱ʼa̱nra chí ñuu Jerusalén; 2 na̱ su̱tu̱ náʼnu xíʼin na̱ judío na̱ xi̱ndayáʼvi va̱ʼaka nu̱ú na̱ ñuu kán, ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ va̱ása va̱ʼa xa̱ʼa̱ ta̱ Pablo. Ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼin ta̱ Festo, 3 ña̱ ná kixi ta̱ Pablo ñuu Jerusalén, chi íyo ña̱ va̱ása va̱ʼa kúni̱na keʼéna xíʼinra tá ná kixira chí yi̱chi. 4 Soo ta̱ Festo ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ta̱ Pablo ña̱ kǒo kuchiñu kitara chi ndíka̱a̱ kútu̱ra veʼeka̱a ña̱ ñuu Cesarea, ta chí kán ku̱a̱ʼa̱nnra nu̱ú ta̱yóʼo. 5 “Soo tá íyo savandó na̱ kúni̱ ku̱ʼun xíʼi̱n, ta kúni̱ndó ka̱ʼa̱nndó xa̱ʼa̱ sava ña̱ va̱ása va̱ʼa ke̱ʼéra, kuchiñu ku̱ʼu̱nndó xíʼi̱n.” 6 Soo tá xa̱a̱ ni̱ya̱ʼa u̱na̱ á u̱xu̱ ki̱vi̱, ki̱xa̱a̱ra ñuu Cesarea, tá ni̱ya̱ʼa iin ki̱vi̱ ni̱xa̱a̱ra veʼechíñu ta ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ ná kixi ta̱ Pablo nu̱úra. 7 Tá ni̱xa̱a̱ ta̱ Pablo nu̱úra, na̱ judío na̱ ki̱xi ñuu Jerusalén, chi̱kaanara ma̱ʼñúna ta ki̱xaʼána káʼa̱nna ku̱a̱ʼání ña̱ va̱ása va̱ʼa xa̱ʼa̱ra, ta kǒo prueba kúúmiína ña̱ taxina xa̱ʼa̱ra. 8 Soo ta̱ Pablo ni̱ka̱ʼa̱n ku̱a̱chira xa̱ʼa̱ra: “Kǒo káʼi̱n ña̱ va̱ása va̱ʼa xa̱ʼa̱ ley na̱ judío, ni ña̱ templo kǒo káʼi̱n ña̱ vaása va̱ʼa xa̱ʼa̱, ni ta̱ César kǒo ku̱a̱chi níki̱ʼvii̱ nu̱ú”. 9 Ta̱ Festo, xi̱kuni̱ra kindo̱o va̱ʼara nu̱ú na̱ judío, xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Pablo: “¿Á kuni̱ún ku̱ʼún ña̱ ñuu Jerusalén ña̱ va̱ʼa ndasaviíyó ku̱a̱chi yóʼo xa̱ʼún?”. 10 Soo ta̱ Pablo ka̱chira: “Yóʼo nindichii̱ nu̱ú ta̱ César, nu̱ú xíniñúʼun tinna ku̱a̱chi xa̱ʼíi̱. Kǒo nda̱a̱ iin ña̱ʼa ña̱ va̱ása va̱ʼa níkeʼíi̱ xíʼin na̱ judío, nda̱a̱ táki̱ʼva kúnda̱a̱-iniún xa̱ʼíi̱. 11 Tá iin ta̱ kui̱ʼná kúi̱ á íyo iin ña̱ va̱ása va̱ʼa níkeʼíi̱ ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo xíniñúʼu kuvii̱, kǒo káʼa̱n ku̱a̱chii̱ xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo; soo ña̱ʼa ña̱ vatá ña̱ káʼa̱nna xa̱ʼíi̱ kǒo ña̱yóʼo níkeʼíi̱, kǒo nda̱a̱ iinna kivi ndataxi yi̱ʼi̱ ndaʼa̱ na̱ chíñu, chi kúnii̱ ná tiin ta̱ César ku̱a̱chi xa̱ʼíi̱”. 12 Tasaá ta̱ Festo, tá sa̱ndiʼira ni̱ka̱ʼanra xíʼin ku̱a̱ʼání na̱ yiví, ta nda̱kuiinra: “Ta̱ César ni̱ka̱ʼún tiin ku̱a̱chi xa̱ún; ta̱ nu̱ú ta̱yóʼo ku̱ʼún”.
28 TÍ ENERO NDA̱A̱ 3 TÍ FEBRERO
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA̱ | HECHOS 27, 28
“Ta̱ Pablo nda̱kiʼinra ku̱a̱ʼa̱nra chí ñuu Roma xíʼin barco”
(Hechos 27:23, 24) Saáchi tá ñu̱ú ki̱ta iin ángel nu̱úi̱, ta̱ chi̱ndaʼá Ndióxi̱ ta̱ ndíku̱i̱n xíʼin ta̱ ndásakáʼnui̱, 24 ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼi̱n: ‘Kǒo yi̱viʼún Pablo. Saáchi xíniñúʼu ku̱ʼu̱n nu̱ú ta̱ César, ta koto, kǒo ña̱ keʼé Ndióxi̱ xíʼin ndiʼi na̱ yiví na̱ ku̱a̱ʼa̱n xíʼúnʼ.
bt-S 208 párr. 15
“Nda̱a̱ iin na̱ yiví kǒo kivi”
15 Sana xa̱a̱ ku̱a̱ʼání na̱ yiví ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo xíʼin xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ xíʼinra (Hech. 26:6; Col. 1:5). Ki̱xáʼa tú barco ndiʼi-xa̱ʼa̱nú, ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ni̱yi̱ʼvíní na̱ yiví, ta̱ xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ta̱ Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: Iin ángel ni̱ka̱ʼa̱n xíʼi̱n ña̱ ñu̱ú yóʼo [...], ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼi̱n: ‘Kǒo yi̱viʼún Pablo. Saáchi xíniñúʼu ku̱ʼu̱n nu̱ú ta̱ César, ta koto, kǒo ña̱ keʼé Ndióxi̱ xíʼin ndiʼi na̱ yiví na̱ ku̱a̱ʼa̱n xíʼúnʼ. Xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱yóʼo kusi̱í-inindó na̱ ta̱a chi ndiʼi ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ xíʼi̱n xi̱nuña, nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼi̱n saá keʼéra. Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo sana xa̱a̱yó nu̱ú iin isla” (Hech. 27:23-26).
(Hechos 28:1, 2) Soo tá ni̱ka̱kundi̱, ku̱nda̱a̱-inindi̱ ña̱ ni̱xandi̱ iin isla ña̱ naní Malta. 2 Na̱ yiví na̱ ñuu kán inka tu̱ʼun káʼa̱nna soo va̱ʼaní nda̱kiʼinna ndi̱ʼi̱, ta nda̱kaʼmina ñuʼu̱ ta nda̱kiʼinna ndi̱ʼi xa̱ʼa̱ ña̱ ndeéní kúun sa̱ví xíʼin xa̱ʼa̱ ña̱ vi̱xiní.
bt-S 209 párr. 18
“Nda̱a̱ iin na̱ yiví kǒo kivi”
18 Nda̱a̱ isla ña̱ naní Malta ni̱xa̱a̱na, ña̱ kítaʼa̱n xíʼin ña̱ isla ña̱ naní Sicilia (koto ña̱ recuadro ña̱ página 209 “¿Ndáa míí ndíka̱a̱ ña̱ isla Malta?”). Ni inka tu̱ʼun xi̱ka̱ʼa̱n ña̱ ñuu yóʼo, va̱ʼaní nda̱kiʼinna ta̱ Pablo xíʼin na̱ ku̱a̱ʼa̱n xíʼinra (Hech. 28:2). Su̱ví xa̱ʼa̱ ña̱ vi̱xin á xa̱ʼa̱ ña̱ kúun sa̱ví kuiití kúú ña̱ nda̱kaʼmina ñuʼu̱, chi xa̱ʼa̱ ña̱ milagro ña̱ xi̱nina ndo̱ʼo na̱yóʼo kúúña.
bt-S 210 párr. 21
“Nda̱a̱ iin na̱ yiví kǒo kivi”
21 Ña̱ ñuu kán íyo iin ta̱ ku̱i̱ká ta̱ naní Publio, sana ta̱yóʼo kúú ta̱ chíñu káʼnu ti̱xin ñuu Malta. Ta̱ Lucas chi̱naníra ta̱yóʼo “iin ta̱a ta ndáya̱ʼvíní íyo ña̱ isla” ña̱ ki̱vi̱ yóʼo kúú ña̱ va̱xi nu̱ú tutu ña̱ kúúmií na̱ ñuu kán. Ta̱ Publio nda̱kinra ta̱ Pablo xíʼin na̱ ku̱a̱ʼa̱na xíʼinra ña̱ va̱ʼa kindo̱ona veʼera ki̱ʼva u̱ni̱ ki̱vi̱ ni ndeéndóʼo yivára, nisaá nda̱kinra na̱yóʼo. Ta̱ nátúʼun xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo káʼa̱nra xa̱ʼa̱ ña̱ kue̱ʼe̱ ña̱ xi̱kuumií yivá ta̱ Publio: “kánduʼura ta ndeéní ndóʼora chi ndeéní kúun ti̱xinra”. Ta̱ apóstol Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin Jehová, tasaá chi̱núura ndaʼa̱ra sa̱tára ta nda̱ʼara. Iin nda̱kanda-inina tá xi̱nina ña̱ milagro ña̱ ke̱ʼé ta̱ Pablo, xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ku̱a̱ʼáka na̱ yiví na̱ ndée ndóʼo ki̱xáa xíʼinna ña̱ ná sandaʼarana, ta ku̱a̱ʼání regalo ta̱xi na̱ ñuu yóʼo ndaʼa̱na (Hech. 28:7-10).
(Hechos 28:16, 17) Tá xa̱a̱ ni̱xa̱ndi̱ ña̱ ñuu Roma, ta̱ Pablo xíʼin ta̱ soldado ta̱ xi̱ndaa ñaʼá, kúú na̱ kindoo veʼe ta̱ ta̱a yóʼo. 17 Soo tá ni̱ya̱’a u̱ni̱ ki̱vi̱, ka̱nara na̱ ta̱a mií na̱ ndáyáʼvi va̱ʼaka nu̱ú na̱ judío. Tá xa̱a̱ nda̱kutáʼanna tasaá ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Ñaniyo̱, kǒo nda̱a̱ ni iin ña̱ va̱ása va̱ʼa níkeʼíi̱ xíʼin na̱ ñuu yóʼo, ta saátu kǒo ña̱ va̱ása va̱ʼa níka̱ʼi̱n xa̱ʼa̱ costumbre na̱yóʼo, ta nda̱a̱ chí ñuu Jerusalén nda̱taxina yi̱ʼi̱ ndaʼa̱ na̱ romano.
bt-S 213 párr. 10
“Nátúʼunra xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ xíʼin ndiʼi na̱ yiví”
10 Ta̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo káchira: “Tá xa̱a̱ ni̱xa̱a̱ndi̱ ña̱ ñuu Roma, ta̱ Pablo xíʼin ta̱ soldado ta̱ xi̱ndaañaʼá, kúú ta̱ ki̱ndoo veʼe ta̱ ta̱a yóʼo” (Hech. 28:16). Tá iin na̱ yiví ndíka̱a̱na veʼeka̱a, xi̱nuʼni ndaʼa̱ iin soldado xíʼin na̱yóʼo xíʼin iin cadena ña̱ va̱ʼa kundanana. Nda̱a̱ iin ña̱ʼa kǒo nísandákava-ini ta̱ Pablo ña̱ natúʼunra xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. Tá ni̱ya̱ʼa u̱ni̱ ki̱vi̱ ña̱ ni̱xa̱a̱na ña̱ ñuu yóʼo nda̱kindéera, tasaá ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ ná kixi ndiʼi na̱ ta̱a, mií na̱ ndáyaʼviní ña̱ ñuu yóʼo ña̱ kuniso̱ʼona xa̱ʼa̱ Ndióxi̱.
(Hechos 27:9) Xa̱a̱ ku̱a̱ʼání tiempo ni̱xa̱ʼa, ta yo̱ʼvi̱ní íyoña ña̱ ku̱ʼu̱nndi̱ nu̱ú tá mar, chi xa̱a̱ ni̱ya̱ʼa ki̱vi̱ ña̱ íyo ndutana [ki̱vi̱ ña̱ expiación] ta̱ Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra,
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ kivi chindeé miíyó
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱ kaʼviyó nu̱ú Hch 27:9
ki̱vi̱ ña̱ expiación ki̱vi̱ ña̱ íyo ndutana: Á “ña̱ koo ndutana ña̱ tiempo yi̱chí” (lit. “ña̱ nduta”). Ña̱ tu̱ʼun griego sa̱ndáya̱ʼana tu̱ʼun “nduta” ta kúni̱kachiña ña̱ ni̱xi̱yo ndutana xa̱ʼa̱ ña̱ xindikunna ña̱ xi̱ka̱ʼa̱n ley ta̱ Moisés, xíʼin xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱tavána vikó ña̱ xi̱naní ki̱vi̱ ña̱ expiación, xíʼin inka ña̱ xi̱naní Yom Kipur (hebreo yohm hakkippurím, “día de los cubrimientos”) (Le 16:29-31; 23:26-32; Nú 29:7). Káchina ña̱ ki̱vi̱ yóʼo iin ki̱vi̱ ña̱ kusuchí-inina kúúña, káchina ña̱ sáa kéʼéna ña̱ ki̱vi̱ ña̱ expiación, ku̱a̱ʼání nu̱ú ña̱ʼa xi̱keʼéna ña̱ ki̱vi̱ yóʼo, sava ña̱yóʼo ni̱xi̱yo ña̱ xi̱ka̱ʼa̱na ki̱vi̱ ña̱ ni̱xi̱yo ndutana (Le 16:29). Ña̱ va̱xi nu̱ú ña̱ Hechos 27:9 káʼa̱nña “nduta” ña̱ ki̱vi̱ xi̱keʼéna ña̱yóʼo iin ki̱vi̱ yo̱ʼviní xi̱kuuña chi kǒo níxi̱xixina ta ña̱yóʼo xi̱keʼéna ña̱ ki̱vi̱ ña̱ expiación, xi̱keʼéna ña̱yóʼo ña̱ yo̱o̱ septiembre á kíxa̱a̱ xa̱ʼa̱ yo̱o̱ octubre.
(Hechos 28:11) Ni̱ya̱ʼa u̱ni̱ yo̱o̱, ta nda̱kiʼinndi̱ ku̱a̱ʼa̱nndi̱ xíʼin barco tú ku̱a̱ʼa̱n chí ñuu Alejandría tú xi̱ndika̱a̱ chí isla, tú xi̱tikaa iin imagen “na̱ se̱ʼe ta̱ Zeus” nu̱ún.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱ kaʼviyó nu̱ú Hch 28:11
Se̱ʼe ta̱ Zeus: Ndáa táki̱ʼva káchi ña̱ mitología grecorromana, na̱ “se̱ʼe ta̱ Zeus” (griego Dióskouroi) iinra xi̱naní Cástor ta inkara xi̱naní Pólux, na̱ kuatí se̱ʼe ta̱ Zeus xi̱naní (Júpiter) xíʼin ñá Leda, iin reina ñá ñuu Esparta. Káʼa̱nna, ña̱ nu̱ú na̱ yiví nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱xi̱yo ndióxi̱ saá ni̱xi̱yo na̱yóʼo nu̱úna, tá kúu na̱ xi̱xika xíʼin tú barco xi̱kandíxana ña̱ kundaa na̱yóʼo miína tá ku̱a̱ʼanna nu̱ú tá mar ta kǒo ña̱ kundoʼona. Xíʼin ña̱yóʼo kúnda̱a̱-iniyó iin ta̱ xi̱ni ndiʼi ña̱yóʼo kúú ta̱ ka̱ʼyí xa̱ʼa̱ ña̱ imagen ña̱ xi̱tiin nu̱ú tú barco tú ni̱xa̱ʼa̱n ta̱ Pablo.
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Hechos 27:1-12) Tasaá, ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ ku̱ʼu̱nndi̱ ñuu Italia, ta nda̱taxina ta̱ Pablo xíʼin inka na̱ ta̱a na̱ ku̱a̱ʼa̱n xíʼinra ndaʼa̱ ta̱ ndísochíñu xíʼin na̱ soldado ta̱ xi̱naní Julio, iin ta̱ xi̱kachíñu nu̱ú ta̱ Augusto. 2 Ta ku̱a̱ʼa̱nna xíʼinndi̱ nda̱a̱ ña̱ ñuu Adramitio ta ña̱ ñuu kán, kée barco tú yáʼa ña̱ ñuu Asia, ta ku̱a̱ʼa̱nndi̱ xíʼin tú barco ta ku̱a̱ʼa̱n ta̱ Aristarco xíʼinndi̱, iin ta̱a ta̱ ñuu Macedonia ta̱ ñuu Tesalónica. 3 Ta inka ki̱vi̱ ni̱xa̱a̱ndi̱ ña̱ ñuu Sidón, ta ta̱ Julio va̱ʼaní ni̱xi̱yo inira ña̱ ta̱xira ku̱ʼu̱n ta̱ Pablo kotora na̱ migora, ta ta̱xira ña̱ ná ndakiʼinna ta̱yóʼo. 4 Ta nda̱a tukundi̱ barco ta ku̱a̱ʼa̱nndi̱, tasaá ni̱ya̱ʼandi̱ ña̱ ñuu Chipre, ta ki̱ndo̱ondi̱ ña̱ ñuu yóʼo xa̱ʼa̱ ña̱ ndeéní kani ta̱chi nu̱ú tá mar; 5 tándi̱ʼi ku̱a̱ʼa̱ndi, ta ni̱ya̱ʼandi yatin ña̱ ñuu Cilicia xíʼin ña̱ ñuu Panfilia, tasaá ni̱ya̱ʼandi̱ chí Mira ña̱ ñuu Licia. 6 Ta ña̱ ñuu yóʼo nda̱niʼi ta̱ ndísochíñu xíʼin na̱ soldado iin barco tú ñuu Alejandría tú ku̱a̱ʼa̱n chí ñuu Italia, ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinndi̱ ña̱ ndandi̱. 7 Soo tá xa̱a̱ ku̱a̱ʼání ki̱vi̱ ku̱a̱ʼa̱nndi̱ xíʼin tú barco ta kúení saá ni̱xa̱a̱ndi̱ ta ndo̱ʼoníndi̱ ña̱ ni̱xa̱a̱ndi̱ nda̱a̱ ña̱ ñuu Cnido, sáachi ta̱chí kǒo nítaxiña ku̱ʼunndi̱, ta ni̱ya̱ʼandi̱ yatin ña̱ ñuu Creta ña̱ ndítáʼan yatin xíʼin ña̱ ñuu Salmone, 8 ta i̱xayo̱ʼviníña xíʼinndi̱ ña̱ ni̱xa̱a̱ndi̱ iin lugar ña̱ naní Bellos Puertos, yatin kán ndíka̱a̱ ña̱ ñuu Lasea. 9 Xa̱a̱ ku̱a̱ʼání tiempo ni̱ya̱ʼa, ta yo̱ʼvi̱ní íyoña ña̱ ku̱ʼu̱nndi̱ nu̱ú tá mar, chi xa̱a̱ ni̱ya̱ʼa ki̱vi̱ ña̱ íyo ndutana [ki̱vi̱ ña̱ expiación] ta̱ Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra, 10 ta ka̱chira xíʼinna: “Na̱ ta̱a, kúnda̱a̱-inii̱ ña̱ ku̱a̱ʼání tu̱ndóʼo kundoʼoyó ta nda̱a̱ kuchiñu ndiʼi-xa̱ʼa̱ tú barco tú ku̱a̱ʼa̱nyó, saátu ña̱ʼa ña̱ ku̱a̱ʼan xíʼinyó, sana nda̱a̱ miíyó kuvi”. 11 Soo ta̱ ndísochíñu xíʼin na̱ soldado kǒo níxiniso̱ʼora ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo xíʼinra, chi ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ kava tú barco kúú ña̱ xi̱niso̱ʼora, xíʼin ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ xíʼin kuenta tú barco ta kǒo níxiniso̱ʼona ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo xíʼinna. 12 Yo̱ʼvi̱ní ni̱xi̱yóña nu̱úna ña̱ kindo̱ona kán tiempo ña̱ vi̱xin, chi yo̱ʼvi̱ní ku̱ʼu̱nna xíʼin tú barco yóʼo nu̱ú tá mar, xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ku̱a̱ʼána ni̱ka̱ʼa̱n ña̱ va̱ʼaka ná ku̱ʼu̱nna ña̱ ñuu Creta ta kindo̱ona ña̱ ñuu Fenice.